Məzmuna keç

Üçmüqəddəs kilsəsi (Nuxa)

WikiName saytından

Şablon:Tarixi abidə Nuxa Üçmüqəddəs kilsəsi ({{#switch: 0 

 | i | IPA = Şablon:IPA
 | rus.: }} Нухинская трехсвятительская церковь)  —  1828-ci ildən XX əsrin iyirminci illərinədək Nuxa/Şəki qəzasında fəaliyyət göstərmiş iki pravoslav kilsəsindən biri<ref name=Q1 group=qeyd/>. Binası indiki Şəki şəhərindəki  qalanın daxilində idi və  hal-hazırda da sağlam vəziyyətdə orada durur; ölkə əhəmiyyətli memarlıq abidəsi kimi dövlət qeydiyyatındadır{{#if:  |  }}<ref name="{{#if:  |  | _{{#invoke:Hash|main|Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin Qərarı—2001——}} }}" group="{{#if:  |  }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, p. }}{{#if:|, pp. }}{{#if:|, ss. }}{{#if:|, сс. }}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if:  |  }} və içində Şəki Xalq Tətbiqi Sənət Muzeyi yerləşir.

1851-ci ildən 1916-cı ilədək Nuxa Üçmüqəddəs kilsəsinin altı keşişi olub {{#switch: green 

| 1 = Fayl:Arrow Blue Right 001.svg
| 2 = Fayl:2rightarrow.png
| blue = Fayl:Nuvola arrow right.svg
| pink = Fayl:Nuvola arrow right pink.png
| yellow = Fayl:Cscr-star piece.png
| green = Fayl:Fairytale key enter-2.png
| bball = Fayl:Basketball ball without shadow.png
| celtic = Fayl:Irish clover.jpg
| text = >>>
| link = [см. «{{{3}}}»]
| yellowlink = {{#if:«{{{3}}}» bölməsində daha çox məlumat var|{{#if:|[[{{{3}}}|[]]]|[]}}|[]}}
| [⇨]

}}.

Üçmüqəddəs kilsəsinin keşişləri 1854-cü ildən XX əsrin iyirminci illərinədək bir qayda olaraq Nuxa şəhərindəki qəza məktəbində öz təriqətləri üzrə dini dərs deyiblər.

Üçmüqəddəs kilsəsi fəaliyyətdə olduğu dövrdə kilsə binasında meteoroloji qərargah da fəaliyyət göstərib{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Кавказский календарь—1911——106}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, с. {{{p}}}}}{{#if:|, сс. {{{pp}}}}}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}.

Tarixi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1846-cı ilin “Kafkaz” qəzetində Nuxa şəhərindəki qalada rakovist daşlardan tikilmiş [[Toskan ordeni{{#if:Toskan ordeni||Toskan ordeni}}]]{{#ifexist:Toskan ordeni|| (ru)}} arxitekturası üslubundа gözəl bir pravoslav kilsəsinin mövcud olması barədə məlumat gedib<ref>({{#ifeq: | none | {{#if: 

 | Нуха et al., 
 | {{#if: 
   | Нуха, 1846 & , 
   | {{#if: 
     | Нуха & 1846, 
     | Нуха, 1846
     }}
   }}
 }}

| [[#{{#if: 

 | {{{Ref}}}
 | CITEREF{{#if: || Нуха }}{{#if: || 1846 }}{{#if: ||  }}{{#if: ||  }}{{#if: ||  }}
 }}|{{#if: 
 | Нуха et al., 
 | {{#if: 
   | Нуха, 1846 & , 
   | {{#if: 
     | Нуха & 1846, 
     | Нуха, 1846
     }}
   }}
 }}]]

}}{{#if: | , | {{#if: 

 | , с. {{{page}}}
 | {{#if: 95-96
   | , сс. 95-96
   }}
 }}

}})

Orijinal mətn  {{#ifeq: | в | [ | ( }}rus.{{#ifeq: | в | ] | ) }}  

...Православная церковь из раковистого камня, красивой архитектуры Тосканского ордена;

{{#if: |
{{{footer}}}
}}

</ref>. Rus etnoqrafı İosif Seqal isə 1902-ci ildə çap olunmuş kitabında bu kilsənin 1828-ci ildə fəaliyyətə başladığını göstərir; İosif Seqala görə 1828-ci ildən əvvəl həmin kilsənin binası xanın məscidi olubmuş və qeyd edilən ildə ruslar həmin məscidi kilsəyə çeviriblərmiş{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Сегаль—1902——15}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, с. {{{p}}}}}{{#if:|, сс. {{{pp}}}}}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}. Lakin 1819-cu ildə tərtib edilmiş “Nuxa şəhərində və onun kənarında xana aid tikililər və digər müəssisələr haqqında” raportda indiki Xan sarayının və ətrafındakı tikililərin vəziyyəti təsvir edilərkən, kilsənin koordinatına uyğun olan yerdə hansısa tikilinin olması barədə heç bir qeydə yer verilməyib<ref name=Q2 group=qeyd/>.

1852-ci il mənbəsində Nuxa şəhərində bir pravoslav kilsəsinin olması və həmin kilsədə bir keşişin və iki kilsə xidmətçisinin fəaliyyət göstərməsi qeyd olunub{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Кавказский календарь—1852——388}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, с. {{{p}}}}}{{#if:|, сс. {{{pp}}}}}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}.

Keşişlərin siyahısı, digər kilsə xidmətçiləri və aid olduğu yeparxiya

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Fayl:David Utiyev1.JPG
Şəki şəhərindəki keçmiş pravoslav kilsəsi binasının cənub tərəfində David Utiyevin adı həkk olunmuş, lakin onun arvadı Annaya aid olduğu hesab edilən qəbir.
Kiçik şəkil yaratma xətası: Şəkil gözlənilir
Üçmüqəddəs: Basil Qeysəriyyəli (Böyük Vasili), Qriqor Nazianzen, İoann Xrisostom.
  1. Yevstafi Xusiyev, 1851 – 1867;
  2. Semyon Begiyev, 1868 – 1876;
  3. İrodion Nanobov, 1877 – 1884;
  4. Vasili Karbelov, 1885 – 1887;
  5. Canayev, 1888 – 1889;
  6. David Utiyev, 1890 – ən tezi 1916.

1894 – 1896-cı illər üçün kilsədə zəbur oxuyanın ({{#switch: 0 

 | i | IPA = Şablon:IPA
 | rus.: }} псаломщик) adı Qavriil Peçenski idi.

Kilsə 1905-ci ildə Gürcüstan yeparxiyasının tabeçiliyində olub{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Церковныя вѣдомости—1905——78}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, с. {{{p}}}}}{{#if:|, сс. {{{pp}}}}}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}.

Kilsə binasının memarlıq xüsusiyyətləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Kiçik şəkil yaratma xətası: Şəkil gözlənilir
Nuxa şəhərindəki qalanın 1853-cü ildə tərtib olunmuş planı<ref name=Q3 group=qeyd/>.

Kilsə binası əvvəl rakovist daşlar ilə Toskan ordeni arxitekturası üslubunda dairəvi planda tikilmiş və üstü günbəzlə tamamlanmışdı. Sonralar isə ona üç tərəfdən yonulmuş çay daşı və kərpic hörgüsü ilə əlavələr edilərək genişləndirilmiş və o xaç formasına (yuxarıdan baxdıqda) salınmışdır. Bu iş 1846 – 1853-cü illər arasında baş vermişdir. Belə ki 1846-ci ilin “Kafkaz” qəzetində kilsə binasının Toskan ordeni arxitekturası üslubunda, rakovist daşlardan tikilməsi barədə məlumat verilirsə, qalanın 1853-cü il planında kilsə binası artıq xaç şəklinə salınmış əlavələri ilə birlikdə göstərilir.

Kilsə binasının ilkin təyinatı ilə bağlı iddialar və ehtimallar

[redaktə | vikimətni redaktə et]

XX əsrin ortalarında mütəxəssislər Nuxadakı qala ərazisinə baxış keçirərkən bu qənaətə gəlmişlər ki, 6 ha sahəni əhatə edən qalanın içində məscid və Şəki xan sarayı istisna olmaqla, bütün tikililər rus dövrünə aiddir{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Дадашев С. А., Усейнов М. А.—1948——21}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, с. {{{p}}}}}{{#if:|, сс. {{{pp}}}}}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}, baxmayaraq ki, 1853-cü ildən indiyə qədər qalada heç bir məscid yoxdur. Görünür, burada daha köhnə hesab edilmiş məscid deyildikdə sabiq Üçmüqəddəs kilsəsinin binası nəzərdə tutulmuşdur. Səbəb isə bu ola bilər ki, İosif Seqalın və öz dövrünün görkəmli maarifçilərindən biri olan Rəşid bəy Əfəndiyevin, müvafiq olaraq, 1902-ci ildə və 1925-ci ildə çap olunmuş kitablarında iddia edilmişdir ki, ruslar 1828-ci ildə xanın qaladakı məscidini pravoslav kilsəsinə çevirmişlər{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Сегаль—1902——15}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, с. {{{p}}}}}{{#if:|, сс. {{{pp}}}}}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Rəşid bəy Əfəndiyev—1925——}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, p. }}{{#if:|, pp. }}{{#if:|, ss. }}{{#if:|, сс. }}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}.

Bəzi tədqiqatçılar kilsə binasını Qafqaz Albaniyası dövrünə – V-VI əsrlərə, aid etməyə çalışıblar{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Мамедова Г. Г.—2004——42-43}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:|, с. {{{p}}}}}{{#if:|, сс. {{{pp}}}}}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}.

Məlum olduğu kimi, kilsənin yerləşdiyi qalanın divarları elə tikilmişdir ki, yuxarıdan baxdıqda ərəb əlifbası ilə “Məhəmməd... (xan)” kimi oxunur{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Firudin bəy Köçərli.—2005——397}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:397|, s. 397}}{{#if:|, ss. }}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}. Ehtimallar irəli sürülüb ki, bu oxunuşda kilsə binası ilkin dairəvi görkəmi ilə “Nun” hərfinin nöqtəsi ola bilər; başqa sözlə, kilsə binası “Nun” hərfinin nöqtəsi olaraq tikilmişdir{{#if: | }}<ref name="{{#if: | | _{{#invoke:Hash|main|Məmmədov A. S.—2016——4}} }}" group="{{#if: | }}">{{#invoke:Transclude|forall|str trim|separator=, }}{{#if:|, }}{{#if:4|, s. 4}}{{#if:|, ss. }}{{#if:|, S. }}{{#if:|, s. }}{{#if:|, с. }}{{#if:|, стб. }}{{#if:|: «»}}.</ref>{{#if: | }}.

Kilsə binasının şərq tərəfindəki ərazi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Rusiya İmperiyası dövründə Nuxada vəfat etmiş bir-neçə yüksək çinli rus məmurunun qəbri hal-hazırda kilsənin şərq tərəfindəki torpaq sahəsindədir. Mümkündür ki həmin ərazi ruslara məxsus qəbiristanlıq olmuş və orada daha çox sayda rus məmuru, rus hərbi qulluqçusu dəfn edilmişdir.

Qeydlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Şablon:Siyahı sütunlarla

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
1 }} 
       | {{#switch: 2
         | narrow = columns reflist-narrow
         | wide = columns reflist-wide
         | #default = columns
         }}
       | {{#switch: 2
         | 1 = 
         | 2 | 3 = columns
         | #default = columns reflist-narrow
         }}
       }}
     | columns
     }}
   }}" style="{{#if: 
   | column-width:;-moz-column-width:;-webkit-column-width:;
   | {{#if: 2
     | {{#iferror: {{#ifexpr: 2 > 1 }}
       | column-width:2;-moz-column-width:2;-webkit-column-width:2;
       | column-count:2;-moz-column-count:2;-webkit-column-count:2;
       }}
     }}
   }} list-style-type: {{#switch: 
   | upper-alpha
   | upper-roman
   | lower-alpha
   | lower-greek
   | lower-roman = 
   | #default = decimal
   }};">

<references group="" responsive="{{#if: 

 | 0
 | {{#if: 2
   | {{#iferror: {{#expr: 2 > 1 }}
     | {{#switch: 2
       | narrow | wide = 1
       | #default = 0
       }}
     | {{#switch: 2
       | 1 = 0
       | #default = 1
       }}
     }}
   | 1
   }}
}}"></references>

Ədəbiyyat

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. Şablon:Kitab3{{#if: ||{{#if:||}}}}
  2. Şablon:Cite web2
  3. Şablon:Məqalə
  4. Şablon:Məqalə
  5. Şablon:Kitab3
  6. Şablon:Məqalə
  7. Şablon:Kitab3
  8. Şablon:Kitab3
  9. Şablon:Kitab3
  10. Şablon:Məqalə
  11. Şablon:Kitab3
  12. Şablon:Kitab3
  13. Şablon:Kitab3
  14. Şablon:Kitab3
  15. Şablon:Məqalə
  16. Şablon:Məqalə
    Şablon:Cite web2

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Şablon:Vikianbar kateqoriyası

Şablon:Üçmüqəddəs kilsəsi

Şablon:Yuxarı Baş Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu

Şablon:Yoxlanılmış məqalə

Mənbə — "https://shaki.info/wiki/index.php?title=Üçmüqəddəs_kilsəsi_(Nuxa)&oldid=53049"