Şəki Xan qəbiristanlığındakı epiqrafik abidələr

Qəbiristanlıq
Xan qəbiristanlığı
Şəki şəhərindəki Xan məscidi və Xan qəbiristanlığı
Ölkə	Azərbaycan
Şəhər	Şəki
Ən köhnə və ən yeni yazılı başdaşılarda tarixlər	1815—1920
Koordinatlar	41°12′09″N 47°11′30″E

Şəki Xan qəbiristanlığındakı epiqrafik abidələr hal-hazırda orada mövcud olan, yaxud vaxtilə orada mövcud olmuş yazılı başdaşılardan, yazılı başdaşı qəlpələrindən və bir yazılı qəbirüstü abidədən ibarətdir.

Ümumi məlumat

Şəki Xan məscidinın şərq tərəfində yerləşən Şəki Xan qəbiristanlığında vaxtilə 15-20-yə qədər yazılı başdaşı olmuşdur. Hal-hazırda orada cəmi 10 yazılı başdaşı və bir yazılı qəbirüstü abidə var.

Qəbiristanlıqdakı 9 başdaşının kitabəsi haqqında Məşədixanım Nemət 1961-ci ildə elmi nəşrdə dərc olunmuş məqaləsində, bir neçə başdaşı haqqında isə 1984-cü və 2001-ci ildə çap olunmuş kitablarında məlumat vermişdir. Bir başdaşı hissəsi üzərindəki kitabəni 2009-cu ildə Aydın Məmmədov oxumuş və həmin başdaşının İsmayıl xanın qızı Saadət bəyimə aid olduğunu ilk dəfə müəyyənləşdirmişdir. 2018-ci ilin sonlarında isə AMEA Şəki Regional Elmi Mərkəzi qəbristanlıqdakı epiqrafik abidələrin kompleks tədqiqinə başlayıb.

Qəbiristanlıqda Şəki xanlarından cəmi birinin — Fətəli xanın, qəbrinin üzərində başdaşı var. Onun 1831-ci ildə Həştərxanda vəfat etmiş qardaşı Məhəmmədhəsən xanın da bu qəbiristanlıqda dəfn edilməsi, atası Məhəmmədhüseyn xanın isə Xan məscidinin mehrabı içində dəfn edilməsi məlum olsa da başdaşıları aşkar edilməmişdir.

Heç bir şübhə yoxdur ki, gəncəli Cavad xanın arvadının da qəbri buradadır; mənbədə göstərilir ki, Cavad xan ruslarla döyüşdə öldürüldükdən sonra onun arvadı Nuxaya qayıtmış (Məhəmmədhəsən xanın bacısı idi) və 1830-cu ildə burada vəfat etmişdir.

2010-cu ilin əvvəllərində salamat vəziyyətdə olan bir bütöv başdaşı və bir neçə başdaşı hissəsi qəbristanlıqdan götürülərək R.B.Əfəndiyev adına Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinə aparılmışdır və indiyə qədər orada saxlanılmaqdadır. Xan qəbristanlığından götürülmüş bütöv başdaşı Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin atabir bacısı Səltənət bəyimə, başdaşı qəlpələrindən biri isə Səltənət bəyimin anası Səadət bəyimə (İsmayıl xan Xoyskinin qızı) aid idi.

Siyahı

Şəkil	Adı, atasının adı, və familiyası	Anadan olduğu il	Vəfat tarixi	Əlavə qeyd
Mustafa ağanın başdaşı
	Mustafa ağa Kərim ağa oğlu Şəkixanov	≈1831	1895, 5 noyabr (Hicri 1313, cəmadiyəl-əvvəl ayının 17-si)
Göyçək xanımın başdaşı
	Göyçək xanım Məhəmmədhüseyn xan qızı		1849, may/iyun ayı (Hicri 1265-ci il ilin rəcəb ayı)
Güllü xanımın başdaşı
	Güllü xanım Kərim ağa qızı Şəkixanova		19.11.1858-ci il (Hicri 12.04.1275-ci il)
Fətəli xanın başdaşı
	Fətəli xan Məhəmmədhüseyn xan oğlu		11.05.1815-ci il (Hicri 02.05.1230-cu il)
Kərim ağa Şəkixanovun başdaşı
	Kərim ağa Fətəli xan oğlu Şəkixanov	≈1788	10.12.1858-ci il (Hicri 14.05.1275-ci il)
Cəmilə xanımın başdaşı
	Cəmilə xanım Məhəmmədhüseyn xan qızı		26.07.1835-ci il (Hicri 02.01.1251-ci il)
Telli bəyimin başdaşı
	Telli bəyim Əbdülhəmid ağa qızı		1899/1900-ci il (Hicri 1317-ci il)
Əbdülhəmid ağanın başdaşı
	Əbdülhəmid ağa Əbdülhəşım ağa oğlu		1854/55-ci il (Hicri 1271-ci il)	Baş daşı kitabəsində öz əcəli ilə ölmədiyi, öldürüldüyü qeyd olunub.
Tutu ağanın başdaşı
	Tutu ağa Məhəmmədhəsən xan qızı		23.11.1859-ci il (Hicri 23.04. 1276-cı il)
Hacı Ağa Nigarın/Zeynəbin başdaşı
	Hacı Ağa Nigarın/ Zeynəbin başdaşı		1817/1818 (Hicri 1233)	Meşədixanım Neymət 2001-ci ildə çap olunmuş kitabında başdaşı üzərindəki adı "şəkili Hacı Ağa bəyin qızı Zeynəb" kimi göstərsə də, 1981-ci ildə çap olunan kitabında bu adı "Hacı Ağa Nigar Hacı qızı" kimi təqdim edib.
Səltənət bəyimin başdaşı
	Səltənət bəyim İskəndər xan qızı		05.01.1869-cu il (Hicri 22.09.1285-cı il)	2010-cu ilin əvvəllərində salamat vəziyyətdə olan bu başdaşı bir neçə başdaşı hissəsi ilə birlikdə qəbristanlıqdan götürülərək R.b.əfəndiyev adına Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinə aparılmış və indiyə qədər orada saxlanılmaqdadır. Səltənət bəyim Azərbaycanın görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin atabir bacısı idi.
Səadət xanımın başdaşı
	Səadət xanım İsmayıl xan qızı	1819	24.07.1892 (Hicri 28.12.1309 -cu il)	2010-cu ilin əvvəllərində qəbristanlıqdan götürülərək R.b.əfəndiyev adına Şəki Tarix-Diyarşünaslıq muzeyinə aparılmış və indiyə qədər orada saxlanılmaqdadır. Səadət xanımın anası Tuti ağa idi.
Qəbirüstü abidə
	Məhəmməd paşa Əhməd xan oğlu	20 may 1859 (Hicri 17 şəvval 1275-ci il)	5 oktyabr 1920-ci il (Hicri 21 məhərrəm 1339-cu il)	Qəbirüstü abidə üzərinə həkk olunmuş kitabə.

İstifadə edilmiş mənbələr

1. Nemətova M.S. Nuxa “Xan qəbiristanlığı”ndakı başdaşıların kitabələri haqqında (azərb.) // Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri : İctimai elmlər seriyası. — Bakı, 1961. — № 6.
2. Tahirzadə Ə.Ş. Şəkinin tarixi qaynaqlarda. — Bakı: “Master” nəşriyyatı, 2005.
3. Нейматова М.С. Мемориальные памятники Азербайджана: XII-XIX века. — Элм, 1981.
4. Неймат М.С. Корпус эпиграфических памятников Азербайджана / ред. З. М. Буниятов. — Баку: XXI-YNE, 2001. — Т. II : Арабо-персо-тюркоязычные надписи Шеки-Закатальской зоны : ХIV век. — 1.000 экз.
5. Mətnin linki // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией / под редакцией: А. П. Берже. — Тифлис, 1875. — Т. VI, часть вторая. — С. 905.
6. Məmmədov A.S. F. x. Xoyskinin bacısının baş daşı Şəki Xan qəbristanlığından “yığışdırılmış”dır! (azərb.) : “İpəkçi” qəzetinin saytı. — 2010.
7. Məmmədov A.S. Ədalət Tahirzadənin “Şəkinin tarixi qaynaqlarda” kitabı (azərb.) : “İpəkçi” qəzetinin saytı. — 2006.
8. Məmmədov A.S. Şəki Xan qəbiristanlığı (azərb.) : “Şəkinin səsi” qəzeti. — 2009. — № 3 (436).
9. Məhəmmədhüseyn xan Müştaq / Salman Mümtazın redaktəsi ilə. — Azərbaycanı tədqiq və təəbbö cəmiyyəti. — Bakı, 1925.

Həmçinin bax

• Xan məscidi (Şəki)