Changes

[[Kateqoriya: H]]{{Dövlət xadimi

[[Kateqoriya: H]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]]

| azərbaycan dilində adı       = Hüseyn xan

{{Dövlət xadimi

| adın orijinalı               =  

|adı                   = Hüseyn xan

| portret                      =Şəki xanları və xanzadələri.jpg

|tam adı               = ''Hüseyn xan Səlim xan oğlu''

| izah                        = Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür

|şəkil                = Şəki xanları və xanzadələri.jpg

|piktoqram            = xan

| titul                       = XI [[Şəki xanlığı|Şəki]] xanı

|şəklin izahı          = Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür

| dövr əvvəl                   = 11 avqust 1826  

|titul                 = XI [[Şəki xanlığı|Şəki]] xanı

| dövr son                     = 31 oktyabr 1826

| sələfi                       =  

| dövr əvvəl           = 11 avqust 1826  

| xələfi                       =

| dövr son             = 31 oktyabr 1826

|sələfi               =  

|xələfi               =  

|doğum tarixi         =  

|doğum yeri           =  

|vəfat tarixi         = 1829/1830  

|vəfat yeri           = Meşgin, Iran

|təhsili              =

|elmi adı              =  

| varisi_2                    =  

|sülalə               =  

|atası                 = [[Səlim xan]]

|anası                 =  

| doğum tarixi                 =  

|həyat yoldaşı         =  

| doğum yeri                   =  

|uşağı                = Əbdül xan, Qasım xan, Cəfər xan<ref name="akt1873">[http://www.runivers.ru/bookreader/book9490/#page/1138/mode/1up Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том V,  Тифлис, 1873, стр.: 1120 (Nəsil şəcərəsi Hacı Cəmil tərəfindən tərtib edilmişdir).]</ref> [[Məşədi Məmməd/İsgəndər xan]]<ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9495/#page/287/mode/1up Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том IX, Тифлис, 1884, стр.: 283]</ref>

| ölüm tarixi                 = 1829/1830  

| ölüm yeri                   = Meşgin, Iran

| dəfn yeri                    =  

| sülalə                       =  

| atası                       = [[Səlim xan]]

| anası                       =  

| həyat yoldaşı               =  

| uşaqları                    = Əbdül xan, Qasım xan, Cəfər xan<ref name="akt1873">[http://www.runivers.ru/bookreader/book9490/#page/1138/mode/1up Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том V,  Тифлис, 1873, стр.: 1120 (Nəsil şəcərəsi Hacı Cəmil tərəfindən tərtib edilmişdir).]</ref> [[Məşədi Məmməd/İsgəndər xan]]<ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9495/#page/287/mode/1up Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том IX, Тифлис, 1884, стр.: 283]</ref>

}}

}}

'''Hüseyn xan''' — sonuncu Şəki xanı, Şəkinin yerli xanlarından biri olan [[Səlim xan|Səlim xanın]] oğlu idi. II Rus-İran müharibəsi (1826-1828) başlayanda Hüseyn xan İranda yaşayırdı. Çox güman ki o, İrana yalnız 1806-cı ilin sonunda — Şəkidən mühacirət edən atası ilə birlikdə getmişdi. II Rus — İran müharibəsinin əvvəllərində İran şahzadəsi Abbas Mirzə böyük  bir ordu ilə Cənubi Qafqaza daxil olarkən Hüseyn xana  qoşun verib Nuxaya göndərir. Hüseyn xan 11 avqust 1826-cı il tarixdə  Nuxaya daxil olur və heç bir müqavimətlə üzləşmir. Çünki  rus əsgərləri onun gəlişindən 3 gün əvvəl — 8 avqust tarixində, artıq Nuxanı tərk etmişdilər. Hüseyn xanın Nuxaya gəlməsi, həm 7 il əvvəl ruslar tərəfindən rəsmən ləğv edilmiş Şəki xanlığını bərpası və həm də 20 il əvvəl onların devirdikləri [[Hacı Çələbi xan]] sülaləsinin Şəki xanlığında yenidən hakimiyyətə qayıdışı demək idi.

'''Hüseyn xan''' — sonuncu Şəki xanı, Şəkinin yerli xanlarından biri olan [[Səlim xan|Səlim xanın]] oğlu idi. II Rus-İran müharibəsi (1826-1828) başlayanda Hüseyn xan İranda yaşayırdı. Çox güman ki o, İrana yalnız 1806-cı ilin sonunda — Şəkidən mühacirət edən atası ilə birlikdə getmişdi. II Rus — İran müharibəsinin əvvəllərində İran şahzadəsi Abbas Mirzə böyük  bir ordu ilə Cənubi Qafqaza daxil olarkən Hüseyn xana  qoşun verib Nuxaya göndərir. Hüseyn xan 11 avqust 1826-cı il tarixdə  Nuxaya daxil olur və heç bir müqavimətlə üzləşmir. Çünki  rus əsgərləri onun gəlişindən 3 gün əvvəl — 8 avqust tarixində, artıq Nuxanı tərk etmişdilər. Hüseyn xanın Nuxaya gəlməsi, həm 7 il əvvəl ruslar tərəfindən rəsmən ləğv edilmiş Şəki xanlığını bərpası və həm də 20 il əvvəl onların devirdikləri [[Hacı Çələbi xan]] sülaləsinin Şəki xanlığında yenidən hakimiyyətə qayıdışı demək idi.

== Hüseyn xanın Şəki xanı olması (mənbələrdən iqtibaslar) ==

== Hüseyn xanın Şəki xanı olması (mənbələrdən iqtibaslar) ==

===Yerli mənbələrdə ===

===Yerli mənbələrdə ===

[[Şəkil:Hüseyn xan (Səlim xanın oğlu)-1.jpg|120px|thumb|a) Şəki xanlığı, Noxu, Fətəli şah Qacar adından 1242-ci hicri ilində (1826) zərb edilmiş gümüş abbası.]]   

[[Şəkil:Hüseyn xan (Səlim xanın oğlu)-1.jpg|120px|thumb|a) Şəki xanlığı, Noxu, Fətəli şah Qacar adından 1242-ci hicri ilində (1826) zərb edilmiş gümüş abbası.]]   

[[Şəkil:Hüseyn xan (Səlim xanın oğlu)-2.jpg|120px|thumb| b) Şəki xanlığı, Noxu, Fətəli şah Qacar adından 1242-ci hicri ilində (1826) zərb edilmiş gümüş abbası.]]   

[[Şəkil:Hüseyn xan (Səlim xanın oğlu)-2.jpg|120px|thumb| b) Şəki xanlığı, Noxu, Fətəli şah Qacar adından 1242-ci hicri ilində (1826) zərb edilmiş gümüş abbası.]]   

{{Sitat|"...Şəki vilayəti iranlılar tərəfindən zəbt edilmişdi. Orada bir Hüseyn xan – Şəki xan xanədanının son nümayəndəsi, peyda oldu. Hüseynin atası Səlim, Rus təbəəliyinə könüllü keçmiş, İvan Qudoviç zamanında İrana qaçmışdı və orada<ref group=q>Əslində, Türkiyədə''...</ref> ölmüşdü. Ölkəsi o zaman<ref group=q>Yəni o, İrana qaçan zaman...</ref> Xoydan gəlmiş başqa nəslin əlinə keçmişdi və onlardan sonuncunun<ref group=q>Yəni, [[İsmayıl xan Xoyski|İsmayıl xanın]]...</ref> ölümündən sonra – Yermolovun dövründə, adi Rus əyalətinə çevrildi. Güman edilirdi ki xalq Hüseyni öz köhnə xanlarının davamçısı kimi qəbul edəcəkdir. Buna görə iranlılar ona qoşun vermişdilər və tələb etmişdilər ki xalqı (ruslara qarşı) ayağa qaldırsın. Amma onların seçimi uğursuz oldu. Hüseyn həqiqətən Nuxanı tutdu, oradakı ikı Rus rotası isə döyüşsüz Kaxetiyaya çəkildi, – bununla da onun  fəaliyyəti başa çatmış oldu. O, oturdu Nuxadakı öz sarayının zərli otaqlarında və yalnız eyş-işrətlə məşğul oldu. Camaatın yaddaşında Hüseyn qətiyyətsiz və tənbəl bir adam kimi qalmışdır və bu barədə lətifələr dildən-dilə dolaşır. Abbas Mirzə əbəs yerə ondan tələb etmişdi ki, carlılarla birləşib Kaxetiyaya hücum etsin. Hüseyn isə cavab vermişdi ki, şahzadə Aleksandra köməyə gedəcək, lakin heç yerə getmədi. Şəki vilayəti əgər müvəqqəti olaraq Rusiyadan ayrılmışsa da, onunla İran arasında siyasi münasibətlər formalaşmadı"<ref name="URV" />.}}

{{Sitat|"...Şəki vilayəti iranlılar tərəfindən zəbt edilmişdi. Orada bir Hüseyn xan – Şəki xan xanədanının son nümayəndəsi, peyda oldu. Hüseynin atası Səlim, Rus təbəəliyinə könüllü keçmiş, İvan Qudoviç zamanında İrana qaçmışdı və orada<ref group=q>Əslində, Türkiyədə''...</ref> ölmüşdü. Ölkəsi o zaman<ref group=q>Yəni o, İrana qaçan zaman...</ref> Xoydan gəlmiş başqa nəslin əlinə keçmişdi və onlardan sonuncunun<ref group=q>Yəni, [[İsmayıl xan Xoyski|İsmayıl xanın]]...</ref> ölümündən sonra – Yermolovun dövründə, adi Rus əyalətinə çevrildi. Güman edilirdi ki xalq Hüseyni öz köhnə xanlarının davamçısı kimi qəbul edəcəkdir. Buna görə iranlılar ona qoşun vermişdilər və tələb etmişdilər ki xalqı (ruslara qarşı) ayağa qaldırsın. Amma onların seçimi uğursuz oldu. Hüseyn həqiqətən Nuxanı tutdu, oradakı ikı Rus rotası isə döyüşsüz Kaxetiyaya çəkildi, – bununla da onun  fəaliyyəti başa çatmış oldu. O, oturdu Nuxadakı öz sarayının zərli otaqlarında və yalnız eyş-işrətlə məşğul oldu. Camaatın yaddaşında Hüseyn qətiyyətsiz və tənbəl bir adam kimi qalmışdır və bu barədə lətifələr dildən-dilə dolaşır. Abbas Mirzə əbəs yerə ondan tələb etmişdi ki, carlılarla birləşib Kaxetiyaya hücum etsin. Hüseyn isə cavab vermişdi ki, şahzadə Aleksandra köməyə gedəcək, lakin heç yerə getmədi. Şəki vilayəti əgər müvəqqəti olaraq Rusiyadan ayrılmışsa da, onunla İran arasında siyasi münasibətlər formalaşmadı"<ref name="URV" />.}}

Ruslar Abbas Mirzənin İrana geri çəkilməsindən heç 1 ay keçməmiş, onun son yürüşü zamanı əllərindən çıxmış bütün əraziləri, təkrarən öz hakimiyyətləri altına ala bildilər, o cümlədən, onlar 17 oktyabr tarixində köhnə Şamaxıya daxil olmuşdular və Mustafa xan da qaçmışdı, yalnız Şəkidə rus hakimiyyəti hələ bərpa edilməmişdi.

Ruslar Abbas Mirzənin İrana geri çəkilməsindən heç 1 ay keçməmiş, onun yürüşü zamanı əllərindən çıxmış bütün əraziləri təkrarən öz hakimiyyətləri altına ala bildilər, o cümlədən, onlar 17 oktyabr tarixində köhnə Şamaxıya daxil olmuşdular və Mustafa xan da qaçmışdı, yalnız Şəkidə rus hakimiyyəti hələ bərpa edilməmişdi.

Şəkidə rus hakimiyyətinin bərpa edilməsi və Hüseyn xanın hakimiyyətinə son qoyulması üçün Nuxaya hərəkət edən rus ordusunun başında, şəxsən Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanı general Yermolov durdu. Rus hərb tarixçisi Nikolay Dubrovinin yazdığına görə

Şəkidə rus hakimiyyətinin bərpa edilməsi və Hüseyn xanın hakimiyyətinə son qoyulması üçün Nuxaya hərəkət edən rus ordusunun başında, şəxsən Qafqazdakı rus qoşunlarının baş komandanı general Yermolov durdu. Rus hərb tarixçisi Nikolay Dubrovinin yazdığına görə

{{Sitat|

{{Sitat|

"Mustafa xan Şirvanda, Hüseyn xan da Şəkidə idilər. Hüseyn xanın qardaşı Hacı xan Şəki qoşunlarını toplayıb, Kür çayından keçdi. Mənim bir obamı və iki padşahlıq obasını qarət etdi. Sonra Mustafa xan özbaşına Şirvandan keçib Qaradağa öz evinə getdi. Hüseyn xan isə, haman yerdə durmuşdu''. ''Sərdar'' ( – Yermolov) ''bu tərəfdən qoşun ilə gəlib Nuxanın üç ağaclığına çatdı. Hüseyn xan qarşı durmağa və müdafiəyə taqəti olmadığını görüb qaçdı. Arazdan keçib İrana qaçdı"<ref>[http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/qarb1.pdf Qarabağnamələr. Birinci kitab, Mirzə Adıgözəl bəy, Bakı, 2006, səh. 96.]</ref>.}}

"Mustafa xan Şirvanda, Hüseyn xan da Şəkidə idilər. Hüseyn xanın qardaşı Hacı xan Şəki qoşunlarını toplayıb, Kür çayından keçdi. Mənim bir obamı və iki padşahlıq obasını qarət etdi. Sonra Mustafa xan özbaşına Şirvandan keçib Qaradağa öz evinə getdi. Hüseyn xan isə, haman yerdə durmuşdu''. ''Sərdar'' ( – Yermolov) ''bu tərəfdən qoşun ilə gəlib Nuxanın üç ağaclığına çatdı. Hüseyn xan qarşı durmağa və müdafiəyə taqəti olmadığını görüb qaçdı. Arazdan keçib İrana qaçdı"<ref>[http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/qarb1.pdf Qarabağnamələr. Birinci kitab, Mirzə Adıgözəl bəy, Bakı, 2006, səh. 96.]</ref>.}}

[[Mirzə Yusif Qarabaği]] isə bunu yazır:

Mirzə Yusif Qarabaği isə bunu yazır:

{{Sitat|

{{Sitat|

"Qafqazda Rus hakimiyyətinin bərqərar olması" kitabında qeyd edilir ki,

"Qafqazda Rus hakimiyyətinin bərqərar olması" kitabında qeyd edilir ki,

{{Sitat|

{{Sitat|

"Yermolov Bakıda olarkən isə qəflətən knyaz Eristovdan məlumat aldı ki, dağ ləzgiləri, Gürcü şahzadəsi Aleksandr və Abbas Mirzənin təhriki ilə böyük ordu halında Nuxaya gələcəklər ki, Həştərxanda yaşayan xanın<ref group=q>[[Məhəmmədhəsən xan]] nəzərdə tutulur...</ref>  övladlarından birini xan etsinlər. Yermolov həmin saat geri dönməyə məcbur oldu və göstəriş verdi ki, Rusiyadan yeni göndərilmiş bütün qoşunların bir hissəsi Car vilayətində, bir hissəsi isə Şəkidə və Şirvanda cəmləşsin. Ordu oralarda yalnız 12 noyabr – 12 dekabr arasında<ref group=q>Mənbədə tarix Yuli təqvimi ilə – noyabr ayı, göstərilmişdir.</ref>  cəmləşdi. Yelisavetpolda saxlanılmış Sevastopol polku istisna olmaqla, bütün 20-ci piyada dviziyası Alazan sahilinə göndərilmişdi; 2-ci Ulan diviziyası 13 №-li süvari-artileriya rotası ilə Nuxada idi... həmçinin Don çayı tərəflərdən gəlmiş altı kazak polkundan... Pobednovun polku Şəki vilayətinə göndərilmişdi. Bu göstəriş hələ tam icra edilməmiş, Yermolov 21 dekabrda<ref group=q>Mənbədə tarix Yuli təqvimi ilə − 9 dekabr, göstərilmişdir.</ref> özü Nuxaya gəlib çıxdı və əyalət tam əmin-amanlıq tapdı. Ləzgilər həqiqətən də onun sərhədlərini pozmağa cəhd etdilər. Amma Şəki süvarilərinin tez toplaşması, ləzgiləri niyyətlərindən əl çəkməyə məcbur etdi və bu iş  sərhədə yaxın olan cəmi bir neçə kəndin dağılması ilə bitmiş oldu. Yermolov oradan iki batalyonla Car vilayətinə üz tutdu..., işləri yoluna qoyduqdan sonra isə 8 yanvar 1827-ci il tarixdə<ref group=q>Mənbədə tarix Yuli təqvimi ilə − 27 dekabr, göstərilmişdir.</ref>  Tiflisə qayıtdı<ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book42923/#page/194/mode/1up  Утверждение русского владычества на Кавказе, Том IV. Часть 1, стр.: 188-190, Тифлис, 1906.]</ref>.}}

"Yermolov Bakıda olarkən isə qəflətən knyaz Eristovdan məlumat aldı ki, dağ ləzgiləri, Gürcü şahzadəsi Aleksandr və Abbas Mirzənin təhriki ilə böyük ordu halında Nuxaya gələcəklər ki, Həştərxanda yaşayan xanın<ref group=q>[[Məhəmmədhəsən xan]] nəzərdə tutulur...</ref>  övladlarından birini xan etsinlər. Yermolov həmin saat geri dönməyə məcbur oldu və göstəriş verdi ki, Rusiyadan yeni göndərilmiş bütün qoşunların bir hissəsi Car vilayətində, bir hissəsi isə Şəkidə və Şirvanda cəmləşsin. Ordu oralarda yalnız 12 noyabr – 12 dekabr arasında<ref group=q>Mənbədə tarix Yuli təqvimi ilə – noyabr ayı, göstərilmişdir.</ref>  cəmləşdi. Yelisavetpolda saxlanılmış Sevastopol polku istisna olmaqla, bütün 20-ci piyada diviziyası Alazan sahilinə göndərilmişdi; 2-ci Ulan diviziyası 13 №-li süvari-artileriya rotası ilə Nuxada idi... həmçinin Don çayı tərəflərdən gəlmiş altı kazak polkundan... Pobednovun polku Şəki vilayətinə göndərilmişdi. Bu göstəriş hələ tam icra edilməmiş, Yermolov 21 dekabrda<ref group=q>Mənbədə tarix Yuli təqvimi ilə − 9 dekabr, göstərilmişdir.</ref> özü Nuxaya gəlib çıxdı və əyalət tam əmin-amanlıq tapdı. Ləzgilər həqiqətən də onun sərhədlərini pozmağa cəhd etdilər. Amma Şəki süvarilərinin tez toplaşması, ləzgiləri niyyətlərindən əl çəkməyə məcbur etdi və bu iş  sərhədə yaxın olan cəmi bir neçə kəndin dağılması ilə bitmiş oldu. Yermolov oradan iki batalyonla Car vilayətinə üz tutdu..., işləri yoluna qoyduqdan sonra isə 8 yanvar 1827-ci il tarixdə<ref group=q>Mənbədə tarix Yuli təqvimi ilə − 27 dekabr, göstərilmişdir.</ref>  Tiflisə qayıtdı<ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book42923/#page/194/mode/1up  Утверждение русского владычества на Кавказе, Том IV. Часть 1, стр.: 188-190, Тифлис, 1906.]</ref>.}}

== Vəfatı ==

== Vəfatı ==

Şəkidə tərtib edilmiş maddeyi-tarixlərdə,  Hüseyn xanın  hicri 1225-ci ildə ölməsi göstərilir ki, bu da miladi 1829 – 1830-cu illərə uyğun gəlir.

Şəkidə tərtib edilmiş maddeyi-tarixlərdə,  Hüseyn xanın  hicri 1225-ci ildə ölməsi göstərilir ki, bu da miladi 1829 – 1830-cu illərə uyğun gəlir.

=== Qardaşları ===

=== Qardaşları ===

"Şəki xanlarının nəsil şəcərəsi"ndə həm də qeyd edilmişdir ki, Hüseyn xanın qardaşı Hacı xan nə vaxtsa İranda Kirmanşahın qubernatoru imiş və həmin şəhərin yaxınlığındakı Kerend kəndinin adamları tərəfindən öldürülmüşdür. Hüseyn xanın digər qardaşı [[Süleyman xan Şəkinski|Süleyman xan]] isə rus ordusunda xidmət etmiş, Varşavada vuruşmuş<ref name="akt1873" /> və polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.

“Şəki xanlarının nəsil şəcərəsi”ndə həm də qeyd edilmişdir ki, Hüseyn xanın qardaşı Hacı xan nə vaxtsa İranda Kirmanşahın qubernatoru imiş və həmin şəhərin yaxınlığındakı Kerend kəndinin adamları tərəfindən öldürülmüşdür. Hüseyn xanın digər qardaşı [[Süleyman xan Şəkinski|Süleyman xan]] isə rus ordusunda xidmət etmiş, Varşavada vuruşmuş<ref name="akt1873" /> və polkovnik rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.

=== Oğlanları ===

=== Oğlanları ===

{{əsas|Məşədi Məmməd/İsgəndər xan}}

{{əsas|Məşədi Məmməd/İsgəndər xan}}

"Şəki xanlarının nəsil şəcərəsi"ndə Hüseyn xanın Əbdül xan, Qasım xan və Cəfər xan adlı oğlanlarının olması göstərilir<ref name="akt1873" />. Nəsil şəcərəsində adı qeyd edilməmiş digər oğlu - Məşədi Məmməd/İsgəndər xan isə Şəki xanı olmağa iddialı idi və hətta 1838-ci ildə Nuxa şəhərini tutub qısa bir müddət ərzində də olsa əlində saxlaya bilmişdi.

“Şəki xanlarının nəsil şəcərəsi”ndə Hüseyn xanın Əbdül xan, Qasım xan və Cəfər xan adlı oğlanlarının olması göstərilir<ref name="akt1873" />. Nəsil şəcərəsində adı qeyd edilməmiş digər oğlu - Məşədi Məmməd/İsgəndər xan isə Şəki xanı olmağa iddialı idi və hətta 1838-ci ildə Nuxa şəhərini tutub qısa bir müddət ərzində də olsa əlində saxlaya bilmişdi.

 

== Qeydlər ==

== Qeydlər ==

== İstinadlar ==

== İstinadlar ==

{{İstinad siyahısı|3}}

{{İstinad siyahısı|3}}

{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}

{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}

{{Yaxşı məqalə}}

{{Yaxşı məqalə}}