14.470
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Səhifəni 'Kateqoriya:D {{Dövlət xadimi | azərbaycan dilində adı = Dinar | portret =Saint_Queen_Dinar.jpg | izah = Dinar...' ilə yarat
[[Kateqoriya:D]]
{{Dövlət xadimi
| azərbaycan dilində adı = Dinar
| portret =Saint_Queen_Dinar.jpg
| izah = Dinar ağ atın belində – Moskva kremlinin mərmər palatası, taxt-tac zalının şimal tərəfdəki divarında şəkil. Müasir gürcü ikonoqrafiyasında da analoji obraz təsvir olunur.
| titul = [[Şəki dövləti| Şəki çariçəsi]]
| dövr əvvəl = ən geci 1010-cu il
| dövr son = ən tezi 1014/1015-ci il
| sələfi =
| xələfi =
| tacqoyma =
|milliyəti = gürcü
|dini = [[xristianlıq|xristian]]
|doğum tarixi =
|ölüm tarixi =
|atası = [[III Adarnase, (Tao-Klarceti)|III Adərnerse]]
|həyat yoldaşı =[[Atrnerseh|Atrnerseh]]
|uşaqları = [[İşxan Əbu Əbdülmalik]]
}}
'''Dinar''' — XI əsrin ikinci onilliyinin əvvəllərində Şəkidə hökmdar olmuş çariçə. Hakimiyyətə gəldiyi vaxt və hakimiyyətinin son tarixi məlum deyil. Atası [[Tao-Klarceti]] hakimi, eristavlar-eristavı [[III Adarnase (Tao-Klarcet)|III Adərnerse]], babası Tao-Klarceti knyazı [[I Qurgen (Iberiya)|I Qurgen]] idi. [[Şəki dövləti|Şəki]] hökmdarı [[Atrnerseh |Atrnersehin]] arvadı, Şəki hökmdarı [[İşxan Əbu Əbdülmalik|İşxan Əbu Əbdülmalikin]] anasıdır.
==Haqqında məlumatlar==
{{Orta əsr gürcü mənbələrində Şəki çarlığı ilə Kaxeti arasındakı tarixi sərhədlər}}
“Kartli salnaməsi”ə görə
{{sitat2|Heretidə İşxanikin çarlığına qədər onun bütün sələfləri qeyri-prvoslav idilər. İşxannik isə eristavlar-eristavı [[II Qurgen, eristavlar-eristavı|Qurgenin]] bacısının oğlu idi, onun anası çariçə Dinar onu pravoslav etdi. Həmin vaxt Bərdə və Azərbaycan [[salarilər]] tərəfindən tutuldu{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=144}}.}}
“Kartli salnaməsi”ə görə Kaxeti xorepiskopu Davidin ölümündən sonra (1010) Gürcü çarı [[III Baqrat]] Heretini tutmuş və çariçə Dinarı əsir götürmüşdür{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Əsir götürüldüyü zaman onun 90-dan çox yaşı olmalı idi{{sfn|Əliyev Ş. H.|2007|p=97}}.
XI əsr gürcü tarixçisi [[Sumbat Davitisdze]] yazır ki, III Baqratın ölümündən sonra (1014, yaxud 1015), oğlu
{{sitat2|[[Georgi (Gürcüstan çarı)|Georginin]] hakimiyyəti dövründə Herret-Kaxeti ölkəsi müstəqillik əldə etdi, [[aznaur]]ların xəyanətinə görə eristavlar tutuldu və əvvəlki hakimlər öz ölkələrinə sahib oldular{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=228}}.}}
Burada adları çəkilməsə də çariçə Dinarın və Kaxeti xorepiskopu III Kvirikenin (sonralar [[Böyük Kvirike]] adlandı) 4-5 ildən sonra müvafiq olaraq Şəkidə və Kaxetidə yenidən hakimiyyətə qayıtmalarına işarə olunur. “Kartli salnaməsi”ə görə III Baqrat çariçə Dinarı əsir götürdükdən 1 il sonra Kaxeti xorepiskopu III Kvirikeni də əsir götürmüş və özü ilə sarayına aparmışdı{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Lakin bundan sonra tarixi mənbələrdə yalnız III Kvirikenin həyat və fəaliyyəti barədə məlumatlar var, çariçə Dinar haqqında isə heç bir məlumat yoxdur.
===Müqəddəs elan olunması===
“Kartli salnaməsi”ndə oğlu İşxaniki pravoslav etməsi barədə yazılanlar, onun bütün Şəki-Heretini pravoslav etməsi kimi başa düşülür və [[Gürcü pravoslav kilsəsi]] onun adını müqəddəslər siyahısına daxil etmişdir; dindar gürcülər üçün iyunun 30-u müqəddəs çariçə Dinarın anım günüdür.
===Rusiyada Dinara===
Dinara XV – XVI əsrin əvvəllərinə aid Moskva povestlərindən birinin – “İberiya çariçəsi Dinara haqqında povest”in ({{lang-ru|Повесть об Иверской царице Динаре}}) baş qəhrəmanı hesab edilir. Povest öz dövründə çox məşhur olmuş, [[IV İvan Qroznı]] 1552-ci ildə [[Kazan]]ı tutan vaxt oxunmuşdur.
===Qəbri barədə iddialar===
[[Şəkil:Dinarın qəbri.jpg|thumb|right|100px|Çariçə Dinara aid olması ehtimal edilən qəbir.]]
Müasir erməni tədqiqatçılarından tarix elmləri doktoru Qriqor Qriqoryan hesab edir ki, [[Qafan]] şəhəri yaxınlığında yerləşən [[Vahanvəng]] monastırı ərazisində aşkar olunmuş və üzərində erməni əlifbası ilə “Dinar” yazılmış qəbir, məhz, Atrnersehin arvadı Dinarın qəbridir{{sfn|Григорян Г. М.|1972|p=222, 223}}. Qriqor Qriqoryan Vahavəng monastırı ərazisində arxeoloji qazıntılara rəhbərlik etmişdir.
===Tao-Klarceti knyazlarının nəsl şəcərəsində Dinar (ingiliscə)===
{{Family tree of Bagrationi dynasty of Tao-Klarjeti}}
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Həmçinin bax ==
[[Şəki dövləti]]
==Linklər==
*[http://www.pravenc.ru/text/178261.html Динар// Православная энциклопедия]
*[http://old-ru.ru/07-13.html Повесть о царице Динаре].
==Mənbələr==
# {{kitab3
| müəllif = Əliyev Ş. H.
| hissə =
| hissənin linki =
| başlıq = Şimal-Qərbi Azərbaycan: ingiloylar (I kitab: Ən qədim zamanlardan XIII əsrin ortalarınadək)
| orijinal =
| link = http://history.az/pdf.php?item_id=20110817051503205&ext=pdf
| vikimənbə =
| cavabdeh =
| nəşr =
| yer = Bakı
| nəşriyyat = [[Təhsil nəşriyyatı|Təhsil]]
| il = 2007
| cild =
| səhifə =
| sütunlar =
| səhiflər =
| seriya =
| isbn =
| doi =
| tiraj = 1000
| ref = Əliyev Ş. H.
}}
#{{kitab3
| müəllif =
| hissə =
| hissənin linki =
| başlıq = Картлис Цховреба
| orijinal =
| link = http://bagrationi.org/wp-content/uploads/2013/12/KartlisCxovreba.pdf
| vikimənbə =
| cavabdeh = Главный редактор академик Роин Метревели
| nəşr =
| yer = Тбилиси
| nəşriyyat = Артануджи
| il = 2008
| том =
| страницы =
| столбцы =
| страниц =
| seriya =
| isbn =
| doi =
| тираж =
| ref = Картлис Цховреба
}}
#{{məqalə
|müəllif = Григорян Г. М.
|başlıq = Новонайденные надписи Ваанаванка
|link = http://hpj.asj-oa.am/1790/1/1972-1(215).pdf
|dil = ru
|nəşrin müəllifi =
|nəşr = Ист.-филол. журн.
|tip =
|yer =
|nəşriyyat =
|il = 1972
|том =
|nömdə = 1
|выпуск =
|страницы = 215-229
|isbn =
|issn =
|ref = Григорян Г. М.
|bibcode =
|arxiv =
|pmid =
}}
{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}
{{Yaxşı məqalə}}
[[az: Dinar (çariça)]]
{{Dövlət xadimi
| azərbaycan dilində adı = Dinar
| portret =Saint_Queen_Dinar.jpg
| izah = Dinar ağ atın belində – Moskva kremlinin mərmər palatası, taxt-tac zalının şimal tərəfdəki divarında şəkil. Müasir gürcü ikonoqrafiyasında da analoji obraz təsvir olunur.
| titul = [[Şəki dövləti| Şəki çariçəsi]]
| dövr əvvəl = ən geci 1010-cu il
| dövr son = ən tezi 1014/1015-ci il
| sələfi =
| xələfi =
| tacqoyma =
|milliyəti = gürcü
|dini = [[xristianlıq|xristian]]
|doğum tarixi =
|ölüm tarixi =
|atası = [[III Adarnase, (Tao-Klarceti)|III Adərnerse]]
|həyat yoldaşı =[[Atrnerseh|Atrnerseh]]
|uşaqları = [[İşxan Əbu Əbdülmalik]]
}}
'''Dinar''' — XI əsrin ikinci onilliyinin əvvəllərində Şəkidə hökmdar olmuş çariçə. Hakimiyyətə gəldiyi vaxt və hakimiyyətinin son tarixi məlum deyil. Atası [[Tao-Klarceti]] hakimi, eristavlar-eristavı [[III Adarnase (Tao-Klarcet)|III Adərnerse]], babası Tao-Klarceti knyazı [[I Qurgen (Iberiya)|I Qurgen]] idi. [[Şəki dövləti|Şəki]] hökmdarı [[Atrnerseh |Atrnersehin]] arvadı, Şəki hökmdarı [[İşxan Əbu Əbdülmalik|İşxan Əbu Əbdülmalikin]] anasıdır.
==Haqqında məlumatlar==
{{Orta əsr gürcü mənbələrində Şəki çarlığı ilə Kaxeti arasındakı tarixi sərhədlər}}
“Kartli salnaməsi”ə görə
{{sitat2|Heretidə İşxanikin çarlığına qədər onun bütün sələfləri qeyri-prvoslav idilər. İşxannik isə eristavlar-eristavı [[II Qurgen, eristavlar-eristavı|Qurgenin]] bacısının oğlu idi, onun anası çariçə Dinar onu pravoslav etdi. Həmin vaxt Bərdə və Azərbaycan [[salarilər]] tərəfindən tutuldu{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=144}}.}}
“Kartli salnaməsi”ə görə Kaxeti xorepiskopu Davidin ölümündən sonra (1010) Gürcü çarı [[III Baqrat]] Heretini tutmuş və çariçə Dinarı əsir götürmüşdür{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Əsir götürüldüyü zaman onun 90-dan çox yaşı olmalı idi{{sfn|Əliyev Ş. H.|2007|p=97}}.
XI əsr gürcü tarixçisi [[Sumbat Davitisdze]] yazır ki, III Baqratın ölümündən sonra (1014, yaxud 1015), oğlu
{{sitat2|[[Georgi (Gürcüstan çarı)|Georginin]] hakimiyyəti dövründə Herret-Kaxeti ölkəsi müstəqillik əldə etdi, [[aznaur]]ların xəyanətinə görə eristavlar tutuldu və əvvəlki hakimlər öz ölkələrinə sahib oldular{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=228}}.}}
Burada adları çəkilməsə də çariçə Dinarın və Kaxeti xorepiskopu III Kvirikenin (sonralar [[Böyük Kvirike]] adlandı) 4-5 ildən sonra müvafiq olaraq Şəkidə və Kaxetidə yenidən hakimiyyətə qayıtmalarına işarə olunur. “Kartli salnaməsi”ə görə III Baqrat çariçə Dinarı əsir götürdükdən 1 il sonra Kaxeti xorepiskopu III Kvirikeni də əsir götürmüş və özü ilə sarayına aparmışdı{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Lakin bundan sonra tarixi mənbələrdə yalnız III Kvirikenin həyat və fəaliyyəti barədə məlumatlar var, çariçə Dinar haqqında isə heç bir məlumat yoxdur.
===Müqəddəs elan olunması===
“Kartli salnaməsi”ndə oğlu İşxaniki pravoslav etməsi barədə yazılanlar, onun bütün Şəki-Heretini pravoslav etməsi kimi başa düşülür və [[Gürcü pravoslav kilsəsi]] onun adını müqəddəslər siyahısına daxil etmişdir; dindar gürcülər üçün iyunun 30-u müqəddəs çariçə Dinarın anım günüdür.
===Rusiyada Dinara===
Dinara XV – XVI əsrin əvvəllərinə aid Moskva povestlərindən birinin – “İberiya çariçəsi Dinara haqqında povest”in ({{lang-ru|Повесть об Иверской царице Динаре}}) baş qəhrəmanı hesab edilir. Povest öz dövründə çox məşhur olmuş, [[IV İvan Qroznı]] 1552-ci ildə [[Kazan]]ı tutan vaxt oxunmuşdur.
===Qəbri barədə iddialar===
[[Şəkil:Dinarın qəbri.jpg|thumb|right|100px|Çariçə Dinara aid olması ehtimal edilən qəbir.]]
Müasir erməni tədqiqatçılarından tarix elmləri doktoru Qriqor Qriqoryan hesab edir ki, [[Qafan]] şəhəri yaxınlığında yerləşən [[Vahanvəng]] monastırı ərazisində aşkar olunmuş və üzərində erməni əlifbası ilə “Dinar” yazılmış qəbir, məhz, Atrnersehin arvadı Dinarın qəbridir{{sfn|Григорян Г. М.|1972|p=222, 223}}. Qriqor Qriqoryan Vahavəng monastırı ərazisində arxeoloji qazıntılara rəhbərlik etmişdir.
===Tao-Klarceti knyazlarının nəsl şəcərəsində Dinar (ingiliscə)===
{{Family tree of Bagrationi dynasty of Tao-Klarjeti}}
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Həmçinin bax ==
[[Şəki dövləti]]
==Linklər==
*[http://www.pravenc.ru/text/178261.html Динар// Православная энциклопедия]
*[http://old-ru.ru/07-13.html Повесть о царице Динаре].
==Mənbələr==
# {{kitab3
| müəllif = Əliyev Ş. H.
| hissə =
| hissənin linki =
| başlıq = Şimal-Qərbi Azərbaycan: ingiloylar (I kitab: Ən qədim zamanlardan XIII əsrin ortalarınadək)
| orijinal =
| link = http://history.az/pdf.php?item_id=20110817051503205&ext=pdf
| vikimənbə =
| cavabdeh =
| nəşr =
| yer = Bakı
| nəşriyyat = [[Təhsil nəşriyyatı|Təhsil]]
| il = 2007
| cild =
| səhifə =
| sütunlar =
| səhiflər =
| seriya =
| isbn =
| doi =
| tiraj = 1000
| ref = Əliyev Ş. H.
}}
#{{kitab3
| müəllif =
| hissə =
| hissənin linki =
| başlıq = Картлис Цховреба
| orijinal =
| link = http://bagrationi.org/wp-content/uploads/2013/12/KartlisCxovreba.pdf
| vikimənbə =
| cavabdeh = Главный редактор академик Роин Метревели
| nəşr =
| yer = Тбилиси
| nəşriyyat = Артануджи
| il = 2008
| том =
| страницы =
| столбцы =
| страниц =
| seriya =
| isbn =
| doi =
| тираж =
| ref = Картлис Цховреба
}}
#{{məqalə
|müəllif = Григорян Г. М.
|başlıq = Новонайденные надписи Ваанаванка
|link = http://hpj.asj-oa.am/1790/1/1972-1(215).pdf
|dil = ru
|nəşrin müəllifi =
|nəşr = Ист.-филол. журн.
|tip =
|yer =
|nəşriyyat =
|il = 1972
|том =
|nömdə = 1
|выпуск =
|страницы = 215-229
|isbn =
|issn =
|ref = Григорян Г. М.
|bibcode =
|arxiv =
|pmid =
}}
{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}
{{Yaxşı məqalə}}
[[az: Dinar (çariça)]]