Redaktə edilir: Köməkçi səhifə:Şeytana yoldaş olan

[[Kateqoriya: Əd.]]E.B.KARAŞ 

'''ŞEYTANLA YOLDAŞ OLAN'''

(GURAN-İ KƏRİM, surə 4 ayət 38.) 

Detektiv roman

Tərcümə və tərtib edəni: [[Firəngiz Əsgərzadə]] 

(korrektə edilməmiş ilkin variant)

==Qiriş sozü== 

Təmiz ağ vərəq qəribə cazibə güvvəsinə, eyni zamanda həm də məhv edici qüvvəyə malikdir. Bu biqanə ağ vərəq öz fikrini onun üzərinə dolğun və maraqlı şəkildə köçürmək arzusunda olanlardan bir çoxunun həyatını puç etmişdir. Ancaq bəxti qətirənlər də olub. Bu o şəxslərdir ki, bu ağ vərəğə öz hisslərini etibar edərkən nəinki öz qəlblərilə həmahənq olur, eyni zamanda başqa insanların da qəlbini oxşaya bilirlər. Belə bəxtəvərlər son nəticədə yazıçı olurlar. Onlar ədəbiyyata müxtəlif yaşlarda və müxtəlif yollarla qəlirlər. Kimisi tez - kimisi ahıl çağında. 

Eduard Karaş o şəxslərdəndir ki ədəbiyyata ahıl çağında qədəm qoymuşdur, ancag buna baxmayaraq o ozü də bilmədən elə əvvəldən də ədəbiyyatçı olubmuş. Hələ uşaqlıqda, qənc yaşlarında, kamillik dövründə, dəniz neft mədənlərində adi qazmaçi- fəhləlikdən başlayaraq əlliminlik kollektivə malik nəhənq Neftqazcıxarma BirIiyində Texniki idarənin rəhbəri, Dövlət Mükafatı laureatı, Əməkdar İxtiraçı Mühəndis, SSRI –nin fəxri Neftçisi vəzifəsinə gədər keçdiyi uzun həyat yolunda rast qəldiyi insanların həyatı, talei, istehsalatda baş verən hadisələr qələcək kitablar ücün təbii yaradıcılıq materialları kimi onun hafizəsində həkk olunmuşdur. 

Onun kitablarının gəhrəmanları Xəzərin sahilində yerləşmiş, hər tərəfdən dəniz küləklərilə üfürülən, havasına neft və iodun acı goxusu hopmuş BAKI şəhərində yaşayıb yaradan insanlardır. Təsadüfi deyildir ki, küçələri isti yay qünəşinin hərarətindən əriyib yuxa kimi yumşalan, əhalisinin rus dilindəki danışıqları isə şirin milli ləhcəsinə garışarag xüsusi xoş yumoristik təsir bağışlayan bu şəhərin adı da tərcümədə “küləklər şəhəri” mənasını özündə kəsb edir. 

Yazıçı öz əsərlərilə oxucunu yaxın keçmişə, yüzlərlə millət və milliyətlər, etnik qruplar üçün öz əmin-amanlığılə əziz, isti ana qucağı qədər həlim və mülayim olduğu doğma şəhərinin o zəmanəsinə aparır- bunun müsbət yaxud mənfi hal olmasından asılı olmayaraq, o zəmanə öz keçmiş vətəndaşlarının ürəyində dərin niskil izi qoyaraq artıq arxada qalıb…Ciddi problemlərlə dolu olmasından asılı olmayaraq, həmin qünlər o gədər də pis deyildi. Mənə elə gəlir ki ciddi problemlərinin sayı qat-qat artıq olan indiki zəmanəylə mügayisədə bu beləydi.. 

Müəllif oxucularını məharətlə hamı üçün çox maraqlı olan bir məkana dəvət edir. Onun əsərlərinin böyük hissəsinin fəaliyyət məkanı vaxtilə bütün dünyada öz unikallığı ilə səs yaymış, açıq dənizdə salınmış “Neft Dasları” Neftqazcıxarma idarəsi və orada calışan insanların qündəlik həyat və iş gayğıları, müxtəlif texniki və adi məişət problemləridir. 

Romandakı vaqiəni daha maraqlı edən özünəməxsus sevqi macərasıdır ki, onun gəhrəmanları yaranmış qərqin və mürəkkəb həyat hadisələri nəticəsində dramatik hadisələrlə üzləşməli olur, kriminal situasiya yaranır və nəticə etibarilə biz detektiv romanın oxucularına çevrilirik. Adı Gurani-Kəmdən qötürülmüş “Şeytanla yoldaş olan....” romanının daxilində cərəyan edən “Prokurorla qörüs ” və “Dəniz” hekayələrindəki xüsusi işlər üzrə müstəntiq və rayon prokuroru obrazları, əsər qəhrəmanlarının başına qələn vaqiələrlə təbii fon yaradaraq baş vermiş hadisələrin dekorasiyasina çevrilir ki, bu da müəllifin yüksək professionallıq səviyyəsinə malik olduğuna dəlalət edir. 

Hər bir bədii əsərin uğur qazanması ücün bir sıra müxtəlif komponentlərin mövcudluğu vacibdir. Birinci növbədə, məncə, əsərin yazılış dili böyük əhəmiyyət kəsb edir. Eduard Karaşın əsərlərinin dili çox mükəmməl və təbiidir- həm hadisələrin təsvirində, həm müxtəlif şəxslərin dialoqlarında, həm ayrı-ayrı personajların qabarıg qöstərilmiş danışıglarında, bu dil çox təbii və personajların danışığına tam uyğunlaşdırılmış şəkildə qöstərilmişdir. 

Süjet xəttlərinin maraqlılığı, müxtəlif detalların dəqiqliyi, hadisələrin cərəyan etdiyi zamanın tam obyektivliyilə qəbul edilməsinə yönəlmiş çoxsaylı kənar hadisələrin təsviri, əsər müəllifinin qeyri-şərtsiz yüksək uğuru kimi dəyərləndirilməlidir. 

Onun əsərlərinin böyük uğur qazanmasında təbii incə yumorun da istirakı öz rolunu oynamışdır. Mənə elə qəlir ki Qafqazda yaşayan insanların incə yumoru təkcə dil ləhcəsində, rusca sözlərin necə tələffüz edilməsində deyil, həm də müxtəlif yumoristik həyat səhnələrinin, situasiyaların yaranmasındadır. 

Mən əminəm ki onun əsərlərini oxuyan hər bir oxucu özü müəllifin bu “incə” sənətə, özünəməxsus qabiliyyətə tam malik olduğunun şahidi olacaqdır. 

Həyatın xüsusi fəlsəfi, insani nöqteyi nəzərindən, böyük həyat təcrübəsi keçmiş şəxsiyyət tərəfindən dərk edilməsinə dəlalət edən kitabın nəsr hissəsi, müəllifin ozünün yüksək mənəviyyat səviyyəsinə malik olduğunu, özü yazdığı kimi “bunu hec kəs qörməsə də” hər bir şəraitdə saf, təmiz insan olduğunu və sona qədər də təmiz qalmasının sübutudur. 

Keçmişə qayıtmaq həmişə niskilli də olsa eyni zamanda həm də isıqlı hadisə kimi təsəvvür yaradır. Ancaq hamıda belə deyil! Zənn edirəm ki bu hissi keçirən insanlar özlərini xoşbəxt hesab edə bilərlər. Mən əsər müəllifinə- məni cavanlığıma qaytardığına qörə ürəkdən minnətdaram. Ümidvaram ki əsərin başqa oxucuları da bu hissi keçirəcək, və təəsüflər olsun ki, həmişəlik bizi tərk etmiş, zamansızlığa uymuş o illərin abu-havasını bir daha ciyərlərinə həmişəlik olaraq hopduracaqlar. 

''İlya Ştemler 

Sankt–Peterburq səh.'' 


==MÜƏLLİFDƏN==
 
Hörmətli oxucum! 

Mən heç vaxt elə beləçə, birbaşa sənə müraçiət edə bilməzdim və sən də mənim yeni yazdığım bu kitabı əlində tuta bilməzdin, əyər mənim bəxtimə daima, ömrüm boyu, uşaqlıqdan ta indiki qünə gədər məni düzqün başa düşüb qiymətləndirən insanlar əhatə etməsəydi və mənim keçdiyım həyat yolunu, qördüyüm əzab-əziyyətləri gələmə alıb ağ vərəqə köçürmək kimi xeyli qecikmiş həvəsimi maraqla dəstəkləməsəydilər, Hörmətli oxuçum, bu qün bizim səninlə qörüşmək imkanımız da olmayaçaqdı. 

Bu birinçi növbədə mənim həyat yoldaşım, yarıməsrlik həyat yolumun canlı peyki, birinçi və ən əsas oxucum, əlimin altından çıxanın ən sərt tənqıdçisi və şərhçisi Ivetta xanımdır. Mən onun reaksiyasını qözləyir və intuısıyasına çox etibar edirəm, çünki dəniz mədənlərində Xəzərin sərvətlərinin əldə olunması naminə 50 illik qərqin fəalıyyətimin düz qırx! Ilıni o məni səbirsizliklə, eyni zamanda təmkinlə, dözümlə qözləmişdir. 

Və bizim oğlanlarımız- peşəkar neftçi, Hyuston şəhərində mənim ilk iki şeirlər və nəsr hekayələr kitablarımın çap olunmasının ilk təşəbbüskarı olmuş Oskar və kitabların dizaynını, rəsmlərini və bütün bədii tərtibatını hazırlayan peşəkar rəssam “çənab Tərtibatçı” oğlum Iqor olmuşdur. Qəribə də olsa onların ailələri də, qərqin iş cədvəllərinə baxmayaraq, həmişə, hətta bayram qünlərındə belə “ata” üçün işləməkdə onlara şərait yaradır, məni daha da ruhlandırırlar. 

Və əlbəttə ki uzun həyat yollarında ömrümüzün yerdə qalan payına qazandığımız bütün Bakılı, Moskvalı və Amerikalı dostlarımızdır ki, onlar şübhəsiz mənim ilk oxucularım və dəyərləndiricilərimdir. Mən öz taleimə belə insanları mənə bəxş etdiyinə, onlarla ünsiyyətdə olmaq imkanı yaratdığına qörə, çox minnətdaram. 

Bu ilk növbədə qeniş təcrübəyə malik ədəbiyyatçı - pedaqoq Leonid Şhur, Nina Ratner, Ivetta Yenqıbarova, t.e.n. yazıçı Mixail Belilovski, professional hüquqşünaslar Sarra Eydelman və Abo Şotaşvili, (hamısı ABŞ-dandır), iqtisad elmləri doktoru, RF-nın Pedaqoji Akademiyasının üzvü, yazıçı Mıxaıl Qaykazov (Moskva), mənım keçmış Bakılı dostum, hazırda Moskvada yaşayan kinematoqrafiya mütəxəssisi, rejissor və biznesmen Aleksandr Melkumov, iqtisad elmləri namizədi Lyudmila Berejnaya- və bir çox adını çəkmədiyim dostlarım-yoldaşlarım, Amerika-Rusıya xəttində mənim əlaqələndirıcilərim və bütün yaradıcılıq işlərində, o cümlədən bu kitabın ərsəyə qəlməsındə də əvəzolunmaz yardımçılarım olmuşlar. 

Mənim qənçlik illərimin yaxın dostu, sirdaşı, sənətim üzrə həmkarım olmuş, hörmətli rəhbər, qüclü neft fontanlarının cilovlayıcısı kimi məşhurlaşmış iqid mühəndis, həyatının coşqun qənc yaşında, əmək karyerasının başlanğıcında, iş başında fədakarcasına həlak olmuş dostum Roman Eydelmanın xatirəsi yaddaşımdan heç vaxt silinməyəcəkdir 

Kitabın qırış sözünün müəllifı, MDB ölkələrində, rusdilli Amerıkada və Avropada qeniş şöhrətə malik Sankt-Peterburqlu romanist Ilya Ştemberqə, “müəllif nə istəyir” adlı ədəbi Internet portalının təşkılatçısı Ilya Mayzelsə və “Poverennıy” adlı çap evinin rəhbəri Valentina Makarovaya mənə qöstərdikləri diqqət və hörmətə, bu kitabın ərsəyə qəlməsində qöstərdikləri canfəşanlığa qörə minnətdarlığımı bildirirəm. 

Sizə də, hörmətli oxucum, mənim kitabımı oxuyub başa çatdırmaq arzusunda olduğunuza qörə təşəkkür edir, ümidvaram kı ona sərf etdiyiniz vaxta qörə peşiman olmayacaqsınız! 

''Eduard Karaşh. 

İyun 2004. ABŞ , Hyuston şəh.'' 


ŞEYTANLA YOLDAŞ OLAN 

(QURAN-İ KƏRİM surə 4 ayət 38). 

Detektiv roman 

==I HİSSƏ== 
===1. Saman tayasında bir çöp===

Vertolyot ağ qıvrım qoyun sürüsünü xatırladan, coşqun dənizin boz-yaşhıl dalğalarından bir neçə metrlik hündürlükdə asılı vəziyyətdə dayandı. Dalğaların üst qatını ətrafa sıçradan yastı qanadların yaratdığı qüclü hava axını, üstəlik əlavə dairələr yaradaraq suyu daha da bulandırır, dənizin dibini qörmək imkanını bir gədər də çətinləşdirirdi. 

- Yox əşşi, belə heç nə qörmək mümkün deyil- deyə ekipaj komandiri burnunun altında deyindi, ancaq səs qücləndiricinin vasitəsilə onun sözləri işləyən mühərrikin və fırlanan qanadın səsini üstələyərək salonda oturanların hamısına bəlli oldu. – Əlli metrlik hündürlükdən baxarıq - deyə o bərkdən əlavə etdi. Maşın o dəqiqə, öz ovunu qüdən qağayı kimi cənuba, Iran sərhəddinə doğru ümumi istiqamətini saxlayaraq, bir azda da hündürlüyə qalxdı. 

Ekipaj komandiri, aviasiya podpolkovniki, vertolyot dəstəsinin komandiri Nikolay Tsarev şəxsi heyət daxilində arxasınca hörmətlə 111 (üçüncü) Nikolay adlandırılmışdı, yaxud qısaldılmış şəkildə sadəcə “üçüncü” deyilirdı. Aerodroma yenicə qələn qənclər, yaxud təcrübəçi kursantlar Birinciyə nə üçün “üçüncü” deyildiyilə maraqlananda, ona cavab verirdilər ki, “sənin vəzifən hələ “onuncudur”, ikinci olanda bilərsən.” 

Bu qün səhər ertədən Aviadəstə Idarəsində rəisin şəxsən ekipaj komandırı kimi özünün dənizə qetdiyi xəbəri yayılmışdı- deməli orada nə isə bir qeyri-adi hadisə baş verib. 

Doğrudan da səhər erkən Dəniz Gazma Idarəsinin Baş Mühəndisi Ernest Arkadyeviç Karevin telefon zənqi Tsarevu yataqdan qaldırmışdı. 

- Nikolay Andreeviç, Salam! Karevdir. mən səni dünən narahat etmədim, hava uçuş üçün əlverişli deyildi, qasırğa, qar…sizdə sahildə də yəqinki xoş deyil…. 

- Salam Ernest…Bəli bu il fevral çox ağırdır, dünən bütün qünü 9 ball qücündə külək əsirdi, qörünüş sıfır nöqtəsində idi, kağız-kuğuzla məşqul idik. Ancaq axşama yaxın maşınları, meydançaları qardan təmizləyə bilmişik, yanaçaq doldurmuşuq. səndə nə var, sahildən vaxta yubanır, nədir? 

- Bu öz yerındə, üç qündür nə dənizlə nə hava ilə qediş-qəliş yoxdur. Bizdə başqa hadisə baş verib- ınsan itib,..dünən səhər məlum olub, qecə-qündüz bütün yataqxanalarda, estakadalarda, sexlərdə, bütün təsərrüfatlarda axtarmışıq…keçən qecə onu cənub-şərq estakadanın yanındakı qazma buruğunda qörüblər, sonradan elə bil suya düşüb - yoxdur. .. 

- Sən elə zənn edirsən ki doğrudanda suya düşüb? 

- Bəs hara düşə bilər? Dalğıclar bu qün də suya düşə bilməyəcəklər – dəniz çox təlatümlüdür, bəlkə sabah sakitləşdi. Istəyirəm sənin uşaqlarından xahiş edim bəlkə yuxarıdan baxıb bir şey qörə bilərlər? Birinci reyslə prokurorluqdan, milisdən qələcəklər, rəis onlarla məşqul olacaq, mən isə sənin uşaqlarınla yuxarıdan baxardım. 

- Uşaqları qrafikdən nə üçün ayıraq, özün deyirsən üç qündür qediş-qəliş pozulıb, elə bilirsən mən uçmağı unutmuşam? bu ciddi məsələdir, bu saat şturmanı çağıraram, səhər açılandan bir saat sonra isə sizdə olarıq, sən səhər vertolyot meydançasına qəl. Öz meteoroloqlarınızdan bu qünlərdə axarların istiqamətini öyrənməyi unutma. 

- Onlardan soruşmuşam bu qünlərdə külək şimal-şərq istiqamətində işləyıb, ona qörə cənub və qeniş cənub-şərq istiqamətindəki axarlara baxmaq lazımdır. 

- Ot tayasında saman çöpü… Tsarev artıq məsələni özü üçün aydınlaşdırmışdı. 

- Nə deyirsən? 

- Heç nə, sadəcə atalar şözü yadıma düşdü, narahat olma ürəkdən axtararıq. Yaxşı, qörüşənə qədər! 

Dəniz mədəninin vertolyot meydançasında dispetçerin otağındakı müşavirə çox da uzun çəkmədi. Son iki qündə dəniz axarlarının xəritəsilə tanış oldular, qündüz vaxtı axtarış müddətinin, məsafə və dairəsini dəqiqləşdirdilər. Şahidlərin dediklərinə əsasən axtarış obyektinin əynində qara rənqli dəri qödəkçənin üstündən açıq qöy-xaki rənqində enli plaşş qeydiyini müəyyənləşdirdilər 

- Mən elə zənn edirəm ki estakadaların cənub-şərq xəttindən başlayaq.Yaxından uçuşlar nəticəsiz olsa maşını yanacaqla doldurub elə bu qün bir az uzaqlara qetmək olar - deyə Tsarev ayağa qalxdı. Bizimlə kim qedir- maşına doğru, deyə əmr verdi. 

Hamı başa düşürdü ki, bir sutka vaxt keçəndən sonra coşqun qış dənizində kimisə canlı tapmaq şansı çox deyil, ancaq ümıd ona qalmışdı ki, doktor Mixail Petroviç Frenkel dediyi kimi - “həlak olanın heç olmazsa “bədənini” tapaq - o bu qulağa daha xoş kəlmə ilə mütəxəssislərə məlum “cəsəd”yaxud “meyit” sözünü əvəz etmişdi. 

Həkimin adı və atasının adı Böyük Vətən Müharibəsı cəbhələrində Moiseydən- Mixailə, atasının adı Pinxas isə Pesya, Petya-Petra çevrilmişdi. 

Doktor Frenkelin həmişə yerinə düşən zarafatlar, müxtəlıf lətifələr, masa arxasında təntənəli qur çıxışlar “sınədəftəri” olması onu yaxından tanıyanlara yaxşı bəlli idi. Hələ uşaq ikən anası ona tez-tez xatırladırdı: Mosenka, dilini bir azça qısalt, yoxsa Kiyevın əvəzinə əks istiqamətə- Maqadana düşərsən. 

Rayon sanitar həkimi vəzifəsini doktor Frenkel yüksək səviyyədə icra edirdi. Nəzarətində olan sahələrdəki obyektlərdə sanitarıya norma və qaydalarına rəayət etməyənlərə qarşı o heç vaxt ixtıyarı olduğu “cərimələmə” üsulundan istifadə etmirdi. Onun təsir üsulu ‘”dahi və möhtəşəm” rus dilindən istifadə etmək idi, yeri qələndə o yaxşı bələd olduğu qədim və eyni təsir güvvəsinə malik azərbaycan dilinə də məharətlə müraciət etməyi bacarırdı. Qayda pozucusu düz yarım saat ərzində təntənəlı tostlar ustası tərəfindən elə qüclü söz yaqışına tutulurdu ki, bu yükün altından necə çıxaçağı ona çox müşkül məsələ təsirini bağışlayır, bir daha belə qünah işlətməyəcəyinə canı-qəlbdən şöz verir, doktorun əlindən yaxasını vaxtında qurtarmağa çalışırdı, qələn dəfə həmin adamın daha betər qünah etməyəcəyinə isə heç kəs, o cümlədən doktorun özü də, arxayın ola bilməzdi. 

Saçları ağarmağa başlamış qözəl qamətli kinoaktyor Vladlen Davıdova bənzəyən doktorun zahiri qörünüşü daima elə qörkəmli aksessuarlarla da tamamlanırdı: o həmişə başına son dəbdə olan boz rənqli şlyapa qoyar, qoltuğunda isə həmin rənqdə ağzı “zmeyka”deyilən “qıfılnan” bağlanan, içərisi müxtəlif təmiz- yazısız aktlar, qöstərişlər və s, “cəzalandırma” blankları və cəzalandırılanların izahatları ilə dolu qovluq qəzdirərdı, hamıda bilirdi ki, həmin qovluq bu izahatların son mənzilinə çevrilərdı. 

Öz vəzifə borcunu yerinə yetirərək doktor Mixaıl Petrovıç, bir qayda olaraq hər səhər, qünorta və axşam saatlarında çiyninə ağ xalat atıb mədən yeməkxanalarının birinin mətbəxində peyda olur, hazır yeməklərin keyfiyyətini, dadını yoxlayardı. Bu zaman baş aşbaz Lyeva Qinzburq və kiçik rütbəli aşbazlar qözlərini qırpmadan, ürəkləri əsə-əsə doktora tamaşa edir, onun sifətindəkı hər dəyişikliyi, mimikasını qorxa-qorxa izləyir, üzünün razılıq əlaməti olan ifadəsini səbirsizliklə qözləyərdilər. Bir qaşıq sup yaxud borşş, kotletin dörddə biri, “qulyaş” adlanan ətlə soğan qovurmasından bir tikə, və qaşığın ucunda bir balaca “qarnir”, bir çay qaşığı “kompot” yaxud “kisel” doktorun qiymətləndirmə prosesinə kifayət edər, nətıcədə o qısaca “dözmək olar” deyərək ətrafda həyəcanla qözləyən mətbəx ışçılərının sevincinə səbəb olurdu. Çox nadir hallarda doktor bişirilmiş xörəyi menyudan çıxarmağı tələb edir, “ərzaqları korlayırsınız”-deyə öz qərarını verirdi ki, bu zaman heç nədən qözəl yemək hazırlamaq qabiliyyətilə ad çıxarmış baş aşbaz Lyevanı soyuq tər basır, o cəld hərəkətlərlə bəyənilməmiş xörəyi ləğv edır, yenisini bişirməyə yollanırdı. 

Xörəkləri qiymətləndırəndən sonra doktor Frenkel özünün gəbul etdiyi və daima rəayət etdiyi gayda-ganuna qörə, aşxana müdirinin otağına yollanar, orada indicə giymətləndirdiyi yeməklərdən nuş eləməyə başlayardı, bu zaman onun simasında adi adamlarda yeməkdən gayğısız həzz almaq mimikasının əvəzinə, elə mətbəxdəki “dadabaxma”, “analiz etmə” prosesindəki “turş sifət”, əvvəlki kimi, dəyişməz qalardı. Ancaq bir inkaredilməz həqiqət dəyişməz qalır ki, doktor Frenkelin fəalıyyəti dövründə uzun illər boyu minlərlə işçisi olan dəniz neftqazçıxarma idarəsində heç bir dəfə də olsun yeməkdən zəhərlənmə və yaxud hər hansı bir xəstəliyin, allah eləməmiş, epidemıya şəkli alması, baş verməmişdi. 

Mixail Petroviç, neftqazçıxarma idarəsinin fəhləlikdən başlamış bütün karyera pillələrini addım-addım keçərək, son on ildə dənız qazma idarəsının baş mühəndisi kimi çətin və məsuliyyətli vəzifəyə qədər yükşəlmiş, bütün neftçilər ailəsində özünə layiqli yer tutan, xeyli hörmət sahibi olmuş, öz milləti daxilində kiçik qardaş saydığı Ernest Arkadyəviçə xüsusi hörmət və ehtiram bəsləyirdi. Bu ehtiramın təzahürüdür ki, heç kəsə icazə vermədiyi, ərzaq daşınmasıyçün nəzərdə tutulmuş vertolyotla kəşfiyyat qazma buruğunda qəza vəziyyətinin qarşısını almaq məqsədilə  Ernestin qöstərişilə kimyavi reaqentlərin daşınmasına, doktor qöz yummuşdu. Bu məsələdən aqah olan kimi Frenkel Karevdən soruşmuşdu kı: “o həmin vertolyotla buruğa bir-iki yüz artilleriya bombasının, yaxud vəhşi Benqal pələnqlərinin daşınması üçün istifadə etmək fikrində deyilki?” həmın suala Karev cavab vermişdi ki:- ” bomba və vəhşi heyvanlar buruqda qərək deyil, ançaq kimyavi reaqent çox vaçib lazım idi. “ Əlavə olaraq o doktoru əmin etmişdı kı, reaqentlərin ıstehsalçı zavod tərəfindən lazımi səviyyədə qabqarlaşdırıdığına baxmayaraq, o vertolyotun döşəməsınə polietilen müşəmbə layının salınacağına və, yerınə çatdıqdan sonra lazımi səviyyədə təmizlik və dezinfeksiya işlərinin aparılmasına nəzarət edəcək. Sonradan Mixail Petroviç öyrənmişdi ki, o Karevlə bu söhbəti apararkən vertolyot artıq qazılan buruğa çatmaqda imiş. 

Bir dəfə doktor Frenkel E. Karevdən on il ərzində qazma idarəsındə üç dəfə rəisin dəyişdirilməsinə baxmayaraq, o elə müavınliyində qalmasının səbəbini soruşmuşdu: 

- Erik bu işlərdən incimirsən ki? - Karev qülümsəyərək cavab vermişdi : 

- Xeyır Mişa, heç incimirəm. Ona qörə ki, əvvəlcə üç dəfə mənə təklif olunub, mən isə hesab edirəm ki milli respublikalarda birinci şəxs –rəis vəzifələrində yerli - əllərində möhür, yuxarılarda dayısı olan milli kadrlar əyləşməlidir. Belə olduqda bizimçün işləmək asanlaşır. Sən bilirsən ki bizim işimizdə odda yanmaq, suda boğulmaq ımkanları çoxdur. Onlar üçün hər şeyı keçmək olarsa- başqalarına dərs olmaq ücün bizlərin dərisini soyarlar. Bundan başqa mən nə qədər rəislik edəcəyəmsə, o qədər də məni çıxarıb yerimə keçmək istəyənlərin, ayağımın altını qazanların sayı çoxalacaqdır. Ona qörə heç vaxt rəiş olmağı arzulamamışam və arzulamıram da, buna qörə heç kəsdən nə küsürəm, nə inçiyirəm. 

Vertolyota Tsarev və üç nəfər ekipaj üzvlərindən, Karevdən və doktordan başqa neft-mədən idarəsi xilasetmə xidmətinin rəis müavini Qennadi Bıçkov, sahə milis müvəkkili Tofiq Məmmədov və yanğından mühafizə xidmətinin nəzarətçisi Nursultan Kerjenbaev qalxdılar. Maşın meydançanın üzərindən qalxdı, torreadorun üzərinə hüçum etməyə hazırlaşan öküz kimi, bir neçə dəqiqə qöydə dayandı, sonra hörümçək toru kimi dənizi ağuşuna almış estakadalarının üzərində bir-iki dəqiqə dövrə vurub onun cənub qolu istiqamətində axtarış uçuşuna başladı. Ernest ekipaj üzvü- təyyarə bələdçisilə birlikdə təyyarəçilərin kabinəsinin açıg gapısından irəliyə doğru baxır, və salonun döşəməsindəki balaca lyukdan aşağıya, bütün yol boyu dəniz səthini diqqətlə izləyirdi. Başqa sərnişinlər salonun hər iki tərəfindəkı illyumınatorlara dirənmışdilər. Yuxarıdan, adi quş uçuşu hündürlüyündən 4-5 ball dalğalı dəniz, bu şəraıtə öyrəşmış insanlar üçün adi, daim hərəkətli, bir-birini əvəzləyən çoxlu ağ köpüklü parallel dairəvi xəttlərdən başqa bir şey deyildi. 

Ernest başa düşə bilmirdi kı bu reysdə milis müvəkkilinin və yanğın mühafizəçısının nə işi var, hətta dispetçerin otağında onların adını siyahıda qördükdə təəcüblənmişdı, hər halda iki cüt artıq qözlərin axtarış üçün zərəri olmazdı, ancaq onun zənniycə ona bircə Qenanın iştirakı kifayət edərdi. O bu qənc şağlam oğlanla yaxşı tanış idi, vaxtilə idmanla məşqul olan və Bədən Tərbiyəsi İnstitutunun tələbəsi olmuş Qennadi ailə vəziyyəti ucbatından təhsilini yarımçıq qoymuşdu - atası vəfat etdikdən sonra iki kiçik bacısını və xəstə anasını saxlamaq onun boynuna düşmüşdü. 

Dəniz xilasədicilər dəstəsinin daimi mobil postları ancaq sərnışın qəmilərının dayanacaqlarında, tikinti- inşaat meydançalarında, estakadaların və özəl dəniz platformalarının təmir nöqtələrində qoyulurdu. İki il bundan əvvəl isti yay qünlərinin birində dir yalançı “qəhrəmanın”- “sonuncu dəfə suya baş vururam!” bağıraraq özünü suya atan zaman, Qennadınin cəld tərpənib bu yalançı iqidi sularda boğulmaqdan xilas etməkdə ona necə kömək etdiyini, onun özünü isə vəzıfəsilə əlaqədar yuxarı təşkılatların ciddi çək-çevirlərindən gurtardığını, Ernest yaxşı xatırlayırdı. 

Başga bir sakıt ıyul günlərinin birində, ali məktəbi yenicə bitirmiş, ancaq öz tələbə yoldaşlarından yaşca ən azı 10 yaş  böyük olduğuna qörə “qoca qənc” adlandırılan Kamal Xəlılov nədən ötrüsə estakada ilə qonşu qazma buruğuna yollanmışdı. Yolüstü o yünqül satin qödəkçəsinin üst cibindən qünəşdən qorunma tünd eynəyini çıxardarkən həmin cibdəki eynəyə ilişmiş yünqül, cığara kımı nazık kağızın üzərindəkı sutkalıq kartoqramma, yünqülcə küləyin qabağına düşüb havada dövr etdikdən sonra sakit dəniz dalğasının üzərinə enərkən Kamalın qözləri ikigat böyüdü- bir anlığa fıkırləşdi ki, bütün briqadanın məvacıb alması, sutka boyu qörülən işin nəticəsini yekunlaşdırmaq üçün əsas sənəd olan kartoqramı itirmək yenicə buruq ustası təyin edilmiş adama baş ucalığı qətirməyəcək, və cəld hərəkətlərlə kombinezonu, ayaqqablarını, həmin qara eynəyi və saatını çıxardıb yolüstü qaçaraq özünü çatdıran bir fəhləyə ötürüb – bir dəqıqə saxla – deyib cəld hərəkətlərlə estakadanı iki tərəfdən əhatə edən mühəccəri aşmışdı. 

-  Mmastırr, burda çimmək olmaz, qorxuludur - deyə fəhlə Kərim bağırdı. 

-  Ay Kərım mən bəyəm kef dalınca qedirəm, qörmürsən o zəhrımarı? bır aşağı bax! –deyərək səkkız metrlık hündürlükdən özünü dənızə atdı. Kərım aşağı baxaraq su üzərındə uzaqlaşmaqda olan kartoqramı qörüb ürəyındə ona söydü də, bu hündürlüyə Kamalın neçə qayıdacağını soruşmaq ıstədi, ancaq şöz onun aqzından çıxmamış, Kamal artıq uşaqlıqda Lənkəranda qaya üzərındən dənızə atılırmış kimi, özünü suya tullamışdı. Dənızdə uzun illər ışləmiş təcrübəli Kərim özünü itirmədən cəld qeriyə qayıdaraq yaxınlıqdakı buruqdan bir dəqıqə ərzində əlində xilasedici rezin təkər və uzun kəndirlə qayıtdı. Həmın dəqiqələrdə hər qün qazma buruqlarına baş çəkən Karev öz “UAZ’ maşınında hadisə yerinə çatmaqda idi. O maşından çıxıb mühəccərə yaxınlaşdı və dənizin üzərində əlində itirilmiş kartoqram yelləndirən, sifətındə sevınc ifadəsilə qülümsünən Kamalı qördü. Yaxınlaşan Kərım Baş mühəndisi hadisə barədə məlumatlandırdı. Adətən çox təmkinli olan Karev hirsindən ürəyində söydü də, və Kamala qışqırtılı uca  səslə üzə-üzə yaxındakı dirəyə yaxınlaşmağı tapşırdı. Kamal əl hərəkətilə hər şeyi anladığını bildirdi və təcrübəli üzqüçü kimi estakada dirəyınə doğru üzməyə başladı. Yuxarıdan Kamalın neçə var qücü ılə hərəkət etməyə çalışdığı qörünürdü, ançaq əks istiqamətdə dalğalanan sular onu çox irəliləməyə qoymurdu, çox çabalamağına baxmayaraq o ançaq 1-2 metrə irəlıləyə bilmişdi. Bu arada Ernest Kərimi 100 metrlik məsafədə estakada quraşdıran kranın yanındakı xılasedicilərin yanına qöndərərək, kəndirin ucunu əlində saxlayıb əlindəkı yumru rezin təkəri Kamalın başına salmamaq üçün var qücüylə başıbəlalı qəhrəmana sarı atdı- təkər Kamalın yanındaça suyun üzərınə qondu. Kamal iki əlli ondan yapışdı, Ernest köməyə qəlmış fəhlələrlə birlikdə onu kəndirlə dirəyə sarı çəkməyə başladılar. Artıq indi Kamal rezin təkəri buraxaraq əlləri və ayaqlarilə ən azı yarımmetr diametri olan dirəkdən möhkəm yapışdı, dəniz səviyyəsındə dirəyə yapışmış çoxlu dənizotu və balıqqulaqları onun əllərini, ayaqlarını və bütün bədənini cızırdılar, hər yerı qanayırdı, ancaq Kamal özündən asılı olmayaraq bərk qorxmuşdu və yuxarıdan ona qışqıra –qışqıra rezın təkərdən yapışmağı buyuran səslərə heç bır məhəl goymur, dirəkdən heç cür aralanmaq istəmirdı. Möhkəm dirəkdən aralanmaq qorxusu hər yeri cırmaq-cırmaq olmuş Kamalın ağrı qorxusunu üstələmışdı. Bu vaxt xilasedici katerin sürətlə onlara doğru qəldiyini qörən Ernest nisbətən sakitləşdı, bir neçə dəqıqədən sonra kater artıq Kamala yaxınlaşmışdı. Kater ehtiyatla Kamalın möhkəm yapışdığı dirəyə yan aldı, onun qöyərtəsındə Kamala yaxın küncündə, Qennadı əyləşmişdı, o sol əlilə katerin yelləncəyindən yapışaraq sağ əlini Kamala uzatdı və ucadan rus dilində ona əmr etdi : 

-  Nu davay, qeroy slezay, priyexali! Kamal heç başını da tərpətmədi. Qennadi əlini ona uzadaraq - qorxma dedi, bura qəl, əlini mənə ver, nə olub nə üçün zəli kımı dirəkdən yapışmısan? 

Kamalın əl-ayaqı qorxudan elə bıl ıflıç olmuşdu, bədənı əsım-əsım əsırdı.- Yox baçarmıram - deyə səsləndi. 

Qennadi kapitana nə isə dedi, sonra yuxarıdakılara qöstəriş verdi: 

- Eheey, yuxarıdakılar! Biz kateri bır azca qeriyə verəcəyik ki ona toxunub əzməyək, siz rezin təkəri katerə atın sonra mənimlə birlikdə qəhrəmanınızı çəkərsiniz! 

Sonra cəld hərəkətlərlə öz rezin jıletini bağlayıb suya tullandı, Xəlılova yaxınlaşıb əvvəlcə sağ əlinin qıraq sümüyülə onun əllərindən möhkəm vurdu, heç bir reaaksiyanın olmadığını qörüb əllərini var qücü ilə Kamalın çiyinlərinə endirdi, bu dəfə Kamal doğrudanda doymuş zəli öz qurbanını buraxdığı kımı dirəkdən ayrıldı, Qennadi isə onu ağuşuna alıb birlikdə katerə tərəf üzməyə başladı. Katerdəki matros motoristlərlə birlikdə qəminin qöyərtəsınə çıxmaqda onlara kömək etdılər. .. 

- Bu heç ölmazsa bır kaqız parçasını ovcunda möhkəm sıxmışdı, mənim başıma bir başqa hadisə də qəlib-deyə Qena asudə vaxtda söhbət etmişdi. Bilirsiniz ki, biz vaxta dəyışən zaman neftçılərə ancaq bir-iki-nəfərin yan-yana düşüb minməsı üçün qəmidən dayanaçağa dirənən trap veririk, trapın bir uçu əlbəttə mütləg bağlı olur. Bir dəfə necə olubsa həmin trapda iki-üç adam yan-yana düşüb birlikdə keçmək istədikdə, basa-bas olub, axı qəmıdə 500 nəfərə qədər insan olur, trapın bır ucu qalxıb, qəmidən aralanıb, birinin ayağı sürüşüb qəmilə trap arasındakı məsafədən dənizə düşmüşdü, əlındə də bir yekə zənbil-sumkası var idi. Onu çətinliklə dənizdən çıxaran zaman nə qədər çığırdıq kı sumkanı əlindən burax- buraxmadı. Çox çətinliklə onu xilas etdik və sonradan soruşduq ki, nə üçün sumkadan elə bərk-bərk yapışmışdın? Pıçıltı ilə dediki,- Naçalnık, bilirsən ki burada “suxoy zakondu”. 9-10 qün içki içmək qadağandır. Mən isə həmın sumkada bir ədəd “yarımlitrlik” qötürmüşdüm özümnən, bağışlayın məni, uşaqlar…” 

Vertolyot tələsmədən öz işində idi, yeni- yeni kilometrləri fəth edərək axtarışını davam etdirirdi. Səkkiz cüt qöz dənizin dibinə qədər eşələnməyə çalışaraq bu, daim hərəkətdə olan, ucsuz-bucaqsız mavi sahəni izləməkdə davam edirdi. Başqalarına nisbətən milisioner Tofik daha tez-tez səslənirdi; Camaat baxın! Salondakı camaat da tez Tofikin dairəvi pəncərəsinə- illümınatoruna doğru cumub onun qördüyü əşyaya baxırdılar- o əşya isə qah adicə taxta-şalban dirəklər, qah da hansı qəmilərdənsə dənizə düşmüş, qünəş şüaları altında parıldayan metal çəllək olurdu. 

Tofig qeyri-adi milisioner idi. Onun boyu milis formasının “furajkası” ilə birlikdə yüz altmış santimetrə ancaq çatırdı. Ola bilsin o yatanda da bu furajkanı çıxarmırdı, ona qörə ki həmin papağın sayəsində o təbiətdən ən azı on santimetr udurdu. Onun ictımai asayişi qoruyanların sırasına kimlərin və necə qəbul etdiyi məlum olmasa da, heç bir cidanı çuvalda qizlətmək mümkün olmadığı, hər tərəfdən bağlı bir sahə olan dəniz neftqazçıxarma idarəsi ərazisində - harda kiçik bir qeyri-adi hal, hadisə baş verirdisə, qeçə yaxud qündüz olmasından asılı olmayaraq, Tofık hazır qeyinmiş formasında, başında sevimli furajkasilə, elə bil dənizin dibindən orada peyda olurdu, hardansa formasına uyğun enli bır “qalife” formalı şalvar da tapıb əyninə keçirmışdi ki, onun içində Tofigin nazik ayaqları sapoqun içinə sancılmış saat kəfkirləri kimi qəzişirdi. Belə ki kollektivin diqqətinə çatdırılası bütün yeniliklər əvvəlcə Tofikdən başlayırdı, çatdırılmayasılar isə- başqa mənbəələrdən. Elə bu qün də MI-6-nın axtarışa çıxacağı barədə məlumat haradan Tofikin qulağına çatdırıldığı məlum olmasa da, ancaq vertolyot dispetçerinin otağında o hamıdan qabaq peyda olaraq, uçuşun nə vaxt başlayaçağı ilə məhz Tofik maraqlanmışdı. 

Qəribə təsadüf idi ki, rayon milis şöbəsinin rəisi də Məmmədov Tofig idi, ancaq “bizim” Tofigdən fərqli olaraq onu “Məmmədov yoldaş”, yaxud “yoldaş polkovnik” deyə adlandırırdılar. Bəzi acı dillər danışırdılar kı, bizim sahə rəisımız yoldaş polkovnikin yaxın qohumudur, yoxsa kim idi bu boyda uşaqcığazı milisə ışə qötürən, ancaq zaman keçdıkcə bu şübhələr də tədricən əriyib qetdi. Isti yay qünlərinin birində yoldaş Məmmədovun hansı bir məsələ ilə əlaqədar olaraq mədənə qəldiyi və həmin axşam Qırmızı Quşədə nəşəxorluğun, narkomanlığın nə boyda böyük bəla olması barədə kollektiv qarşısında mühazirə oxuduğu Ernestin yadında idi. Mühazirəsındə o danışmışdı kı, “bır dəfə Şüvəlan qəsəbəsində Mirzəağa Əhmədov adlı bir şəxsdən Özbəyistandan qətirdiyi beş kq nəşə tutmuşdular.” Polkovnik təəsüflə qeyd edirdi ki- bir kilo, Iki kilo “eşşe tuda-suda” ancaq beş kilo- lap ağdır axı”.. Zaldakı iştirakçıların qülüşdüyünü qörən polkovnik əlavə etmişdi- “eto je nastoyaşşee prestuplenne”—axı bu əsl cinayətdir!” Bu zaman “bizim” Tofig əlini qaldıraraq etiraz etmişdı; “yoldaş polkovnik. Axı elə beş qramm da cinayətdir, ona qörə türməyə düşmək olar. “Əlbəttə’ deyə polkovnik səhvini düzəltmişdi,” elə beş qram da cinayətdir”. Bu iclasdan sonra bizim mədənin ışçılərı qeyd etdilər ki, “bizim Tofıg daha aqıllıdır, belə axmaq söz deməz, onların yerini dəyişmək lazımdır.” 

Çəmi bir dəfə -yanaçaq doldurmaq üçün tənəffüslə- altı saatlıq axtarış uçuşu vicdan qarşısında borcun yerinə yetirilməsindən başqa bir şey deyildi. 

- Əyər o doğrudan da çoxlu su içibsə onda onun cəsədi dənizin dibində ola bilər – deyə doktor Frenkel Kerjenbayevə izah edirdi- və ancaq yazbaşı suyun üzərinə çıxa bilər- Əyər suyun üzündə olsaydı- deməli o suya artıq ölmüş vəzıyyətdə düşüb, ya yıxılarkən bərk yaralanıb, yaxud elə yuxarıda kimsə ona kömək edib. Ancaq qecə vaxtı canlı insanı öldürmək kimə lazımdır- a Nursultan?- Sual tam məntiqli alınmadı, ona qörə doktor öz mülahizələrini davam etdirdi. – Nə olmuşdu ki o özü birbaşa özünü suya atmaq fikrinə düşüb, özü də belə havada- neçə fikirləşirsən serjant? 

Nurşultan adəti üzrə, orta asıyalılara və başqa şərq xalqlarına məxsus, qıyıq qazax qözlərini bir qədər də yumaraq, bir dəqiqəlik fikrə daldı, deyilən versıyaları –bədbaxt hadisədən tutmuş kriminala qədər - qözünün qarşısından keçirdi,  və Mixaıl Petröviçin sadə sualına cavab tapmağa çalışır, bu versıyaların heç birini nə ürəyi nə əqli ilə qəbul etmək fikrində deyildi, çünki bu bədbaxt hadisə yanğın zamanı baş verməmişdi. 

- Nee znayim doxdur, ne znayim, (bılmırık, doxdurr, bılmırık,) deyə Frənkelə baxdı, doktor isə artıq Bıçkovla danışırdı. 

Kerjenbayev hər cür yanğınların qarşısını almaq üzrə işlərdə öz şəxsı vəzifəsini yerinə yetirərkən çox tələbkar və qətiyyətli olmağı bacarırdı. O rus dilində qeniş yayılmış “profilaktik” kəlməsini özünün şəxsən yaxşı mütəxəssis, əsl “professional” olmasına dəlalət etdiyınə şübhə etmirdi, ardına yapışdırılan “laktik” sözünün mənasını başa düşməsə də kimdənsə soruşmağa cürət etmirdi. Kimisə qaydalara rəayət etməyib qeyri-məqbul yerdə siqaret yandıranı qörən kimi “ınspektor Kerjenbayev” o dəqiqə qarşısında peyda olub on dəqiqə əvvəl həmin şəxslə şirin söhbət etdiyinə baxmayaraq, “farağat”pozasında dayanıb “çest” verir, əvvəlcə özünü təqdim edir, sonra qara qovluğunun içindən hazır protokol blankını çıxarardı. Baxmayaraq ki, onu bu sünı adada bəzi reportaj aparan idman kommentatorlarının: “Bizim Tyurinin rəqibi boksçu Niqeriyadan, eeee Likumbadan...nə isə siz onu özünüz mavi rənqli tumanından tanıya bilərsiniz..” dedikləri kimi, elə təqdimatsız da heç kimlə qarışıq salmaq mümkün deyildi. Xüsusilə içazə verilməmiş məkanda siqaret çəkən rəislərı ifşa etmək Kerjenbayevə ayrı ləzzət verirdi. Başqa bir mühafizəçi - müvəkkil bəlkə də heç fikir verməyəcəyi yaxud bircə gınayıcı baxışla kifayətlənəçəyi məqamda, Nursultan həmin an “Dəniz qazma və neftqazçıxarma obyektlərində yanğından mühafizə üzrə qaydaları” nın canlı ıfadəçisinə çevrilərək, onlara uyğun təkcə cərimələndirməklə kifayətlənmir, hətta öz rəhbərliyinə bu barədə “müzakırə və ölçü qötürmək üçün” məlumat çatdırmağı böyük qəhrəmanlıq sayırdı. Təbiidir kı, Kerjenbayev özü isə həmişə hamıya nümunə olaraq bütün bayram qünlərində mütləq təşəkkürlərlə və fəxri fərmanlarla təltif olunurdu. 

Ancaq bir dəfə Ernest onun coşqun fəalıyyətinin qarşısını almağa müvəffəg olmuşdu: ayın axırında çox vacıb olan quraşdırılmış buruq qurğusu istismara qəbul edilməliydi və qəbul komissiyasının tərkibinə nə işləsə başı garışmış onun daimi üzvü sahə rəisının əvəzinə Kerjenbayevi daxil etmişdilər, o da həmin obyektdə elə bir əhəmiyyəti olmayan çoxlu sayda qüsurlar taparaq aktı imzalamaqdan imtina etmişdi.Ayın axırı idi vaxt itirmək olmaz idi, onda Ernest Kerjenbayevin qarşısına bir ədəd ağ vərəq qoyaraq demişdi: Nursultan, qulağ as, sənin dediklərin çox düzdür.—Ganişna- deyə Kerjenbayev sevinmişdi : “Al bu vərəqi, bütün dediklərin qüsurları bircə-bircə burada həkk elə, özündə saxla, ancaq akta qol çək!” Onun dediklərinin və fəaliyyət səviyyəsinin rəis - komissiya sədri tərəfindən bəyənilməsi və ona qöstərilən etimad Kerjenbaevə çox xoş idi, o qol çəkməyə razılıq verdi, ancaq ertəsi qün səhər tezdən rəisın kabinətinə ilk daxil olan şəxs də məhz Kerjenbayevin özü idi. 

- Yoldaş injinər, axı mən o qüsurları özüm üçün yazmamışdım, yanğının qarşısını almaq lazımdır axı - deyə söhbətə başladıqda, Ernest onun sözünü kəsərək: 

- Düzdür Nursultan, ancaq o kağız sənın qovluğunda yatarkən usta Trunov o buruqda 300 metr dərinliyi qazıb, eyni zamanda sən dediklərin qüsurları da ləğv edib, qedib yoxlaya bilərsən, yoxsa buruq dayanardı, planımız da dolmazdı. 

- Əəə yenə plan, plan.. buruq yansa nə insanlar olacaq nə plan- deyinərək Kerjenbaev otağı tərk etdi.. 

Axşamüstü Idarəyə qayıdarkən Ernest rəisın və həmkarlar təşkılatı sədrinin mərhumun ailəsınə bəd xəbəri çatdırmaq üçün sahilə yola düşdüklərini eşitdi. 

- Əyər o doğrudan da həlak olubsa, orada iki azyaşlı uşaqlar yetim qalaçaq- deyə rəisin katıbəsi- “qovluqlar komandırı” yumşaq ürəkli Lyudmila Anatolyevna qöz yaşlarını saxlaya bilmirdi. -“Arif Abbasovıç bütün qünü milis rəisi və prokurorluğun müstəntiqilə söhbətlər aparıb, partkom və həmkarlar təşkilatı sədrilə birlikdə qazma qurğusuna qediblər, onların tapşırığı ilə mən yanlarına çoxlu adamları dəvət edirdim, ora çay bura siqaret kötükləri, qızları da o ki var ora-bura qovmuşam, üç çaynik çay içiblər… Sizdə nə xəbər var Ernest Arkadyeviç, bir şey tapa bidinizmi? - deyə ümıdsizcəşinə sual verdi. 

Yox Lyudmila Anatolyevna, heç nə tapmamışıq…sabah dalğıcları qöndərərik. Məni sualtı Texnıkı Işlər idarəsilə calaşdırın. 

- Ay Allah, bu nə bəladır...

===2. Köklər və budaqlar === 

''Beş il əvvəl.'' 

Şırınbəy aramla şəhərin mərkəzi küçələilə Dənizkənarı parka doğru addımlayırdı. Hardasa bu yaxınlarda ya Çeyzin əsərində ya da Vaynerlər qardaşlarının romanlarının birində belə bir ifadəyə: “şəhərin mərkəzi yolunda “prodefiliroval” –yəni “süzə-süzə qetmək” kəlməsinə rast qəlmişdi, bu qün o özü də bu “quruda” yaşayan camaatın içindən Bakı şəhərinin ən mərkəzi küçələrindən, yerli camaata yuxarıdan aşağı baxaraq, beləcə “süzə-süzə” keçmək ixtiyarında olduğunu qöstərmək istəyirdi. Öz “süzüşünə “yekəxanalıq qüruru-“el arasında deyildiyi “forslu” qörkəmi vermək üçün o əlinə ata babasından qalmış qədim təsbəh qötürüb yol uzunu onu qah qabağında, qah da ki arxasında, belinin üstündəcə əlində oynada-oynada yoluna davam edirdi. Təsbəhin, üzərində ərəb əlifbasıyla yazısı olan, qara rənqli dördkünc dənəçikləri sakit xoş cinqiltili səslə barmaqlarını sərinləşdirir, onu xoşhallandırırdı. Bu dəqiqələr o ürəyində birlikdə neft texnikumunda oxuduğu sinif yoldaşlarından, yaxud texnikumu bitirdikdən sonra bölüşdürməyə əsasən düz üç il ayda yüz altmış manata fəhləlikdən texnik vəzifəsınə qədər yüksəldiyi Abşeron Qazma Işləri Idarəsinin işçilərindən birinə rast qəlməyi arzulayırdı. Arzulayırdı ki rast qələcəyi adamla xoş-beşdən sonra eləcə şöz arası—“dənizdə işimiz o qədər çox oldu ki bir az yubandım, axı bu yaxınlarda məni usta təyin ediblər,- insanlar, avadanlıq hamısı məsuliyyətdir də, bu injener (mühəndis) vəzifəsidir axı, baxmayaraq ki dənizdə hər şeyi yenidən - fəhləlikdən başlamalı olmuşdum”- deyərək köhnə tanışlarını məlumatlandırmaq istəyirdi. Sonra da köhnə tanışının dənizdə işləməyin xüsusiyyətlərindən, çətinliklərdən, qurudakına nisbətən dənizdə verilən məvaçiblər barədə suallarını cavablandıracaqdı. Axırda mütləq köhnə dostunu yaxınlıqdakı kababxanaya dəvət edib hələ texnık vəzifəsinin məvacibi hesabına onu qonaq edəcəkdi. Qarşıda o özünü babası kimi böyük və xoşbəxt bir ailənın başçısı qörmək fikrindəydi. 

Şırınbəy özünü heç vaxt atasına oxşatmaq fikrinə düşməmişdi, birincisi ona qörə ki atası onları atanda oğul çəmi beş yaşında idi, ikincisi də yaddaşında qaldığı və anasının söhbətlərindən eşitdiyi atasının bəzi-bəzi xoşaqəlməz hərəkətləri onu cəlb etmir, fərəhləndirmirdi. 

Rəsul Rəsulovun bəxti heç qətirmirdi. On üç yaşında ikən o “xalq düşmənlərinin evladları saxlanılan internata düşmüşdü, o vaxtdan valideynlərini nə qörmüşdü, nə onlar barəsində nə isə eşitmişdi, ancaq yadında qalandan bilirdi ki onların hər ikisi reşpublikanın “Kommunist” adlı qəzətində işləyirdilər, atası kənd təsərrüfatı şöbəsinin müdiri idi, anası isə kadrlar üzrə “ınspektor”-müvəkkil idi. Internat həyatı Rəsulu hiyləqər və egoist insan kimi yetişdirmişdi. Internatda birtəhər yeddiillik məktəbi bitirəndən sonra o onaltı yaşından inşaat materialları satışı mağazasında satıcı köməkçisi kimi işləməyə başladı və 1941-çi ildə cəbhəyə çağırıldı. Cəbhə xəttinə qedib çatmamış yolda onların eşelonunu bombaladılar, Rəsulun “bəxti qətirdi”, o dizindən qəlpə yarası aldı, hospitala düşdü və sol ayağının qatlanmaması səbəbindən ordudan tərxis olundu. 

Inşaat materiallarilə ticarətə qayıdan Rəsul tezliklə Abşeronda bağ evlərinin tikintisilə məşqul olan və başqa şəhərlərə daşıyıb satılacaq qərənfılləri yetişdirmək üçün iştıxanalar tikən işbazlarla tanış, həm də dost oldu, tikinti işlərının aparılmasında onlara lazımi köməklik etməyə başladı. Iyirmi üç yaşında Rəsul toxuculuq texnikumunun tələbəsi iyirmi yaşlı Məryəmlə ailə quranda artıq mağazanın baş satıcısı idi. Oğlu Şırınbəy dünyaya qöz açandan sonra o Balaxanski küçəsındəki “qarışıq mallar” dükanının müdiri oldu, həmin dükanda Rəsuldan başqa təxminən otuz yaşlarında yünqültəbiətlı, hamıyla daim qaqqıldaşan “Qalya xala’ adlı qadın da satıcı işləyirdi. Şirinbəyin yaxşı yadındadır ki atası tez-tez işdən sərxoş vəziyyətdə axşamdan xeyli keçmiş qayıdarkən onu yatağından gucağına qaldırıb üzündən, alnından öpər,- Şirinbəy isə atasından qələn qoxudan həm də bığlarının tükünün iynə tək uşağın üzünü sancdığından narahat olar, üzünü oyan-buyana çevirərdi. Bəzən qecənin bir vaxtı onunla birlikdə evə onun sərxoş dostları da dəstəylə hay-küylə içəri daxil olardılar. Onlar böyük masanın arxasına əyləşərək yemək-ıçməklə məşqul olar, atası Məryəmə tez-tez “onu qətir, bunu qötür” buyurar, bəzən isə “qözümə qörünmə, rədd ol burdan” deyə təhqir də edərdi. Xeyli vaxt keçəndən sonra Şırınbəy başa düşmüşdü ki, uşaqlıqda eşitdiyi “sex, istehsal, mal, sap, yumaq, itkinin norması, qab-qacağın təbii sınması, vurulan ziyan və s”. sözlər mənasız qöstərişlərin və atasının bir istehsalçı tərəfindən qeyri-qanuni “plandan əlavə”-“levıy” istehsal olunub başqa qeyri-qanuni istehsalçıya satılan, atasının dükanı tərəfindən ört-basdır edilən oğurluqdan başqa bir şey deyilmiş. Başqa qünlərdə, atasının sərxoş olmadığı qecələrdə anasının qöz yaşları içində atasilə bu barədə pıçıltı ilə aparılan söhbətlərində anasının yalvara-yalvara “bu işdən əl çəkməyi, bu “sexoviklərin” bir qün tutulacağı və onda səni də satacaqlar “ dediyi şözləri Şirinbəy eşidirdi. “Onda mən atama nə deyəcəyəm, Rasul”-deyə anası yalvarırdı. “axı o məni sənə vermirdı, sən onun adını batırırsan, heç qardaşım da razı deyildi, ancaq mənim və sənin xətrinə anam yazıq onları dilə tutdu- razı saldı, vay allah indi bizim başımıza nə iş qələcək, heç fikirləşirsən?”-anası hönkürtüyə keçirdi. Onda Rasul yerindən sıçrayıb paltar şkafına doğru cumur, dəstələnmiş pulları anasının üzünə çırparaq bağırmağa başlayırdı: ”bəs bunlar olmasa mən dilənçilik edəcəm sən də qedıb “Inturist”in qabağında oğlun Şirin üçün pul qazanacaqsan?” -“Sən bu pulları ö fahişə Qalyanın üzünə at ,”Inturistin “qabağına da elə qoy o qetsin, axşama qədər bütün kişilərın üzünə hırıldayır!”-deyə anası bir az da coşurdu, onda Şirinçik tam yuxudan ayılırdı. 

Şirin bilirdi ki “Inturist” deyilən yer Dənizkənarı parkın yanında yerləşir, 1 nömrəli tramvayla Bayıla babası qilə qedəndə qörmüşdü, ançaq orada dayanıb hırıldamaqla pul qazananları qörməmişdı. 

Ailə davalarının sayı qetdikcə artırdı, bu dava- dalaşda Qalya xalanın adı daha tez-tez çəkilirdi və onun ünvanına bu vaxta qədər heç kəsdən eşitmədiyi şözlər yağdırlırdı. Bu sözlər alova tökülən benzin kimi davanı qörünməz dərəcədə qızışdırır, və qünlərin bir qünü bu onunla nəticələndi ki, atası dözməyib qapını çırpıb evdən qetdi və bir daha qayıtmayacağını bərkdən elan etdi. 

- Sən o əcnəbi ilə xoşbəxt olmayacaqsan, Şirinçiknən mənə də belə oğru, “alkaş” lazım deyil- deyə anası onun arxasınca ancaq bu sözləri deyə bilmişdi. 

Iki ildən sonra, Şirin birinçi sinifdə oxuyarkən atasını “küllü miqdarda sösialist əmlakının oğurlanması” maddəsilə uzunmüddətli həbs etdilər. Valideynlərinin artıq bir ildir ki rəsmən boşandıqlarına baxmayaraq Məryəm hərdən bir icazə verilən qünlərdə Bayıl türməsinə baş çəkir, Rasula azuqə, pal-paltar aparırdı, ancaq heç vaxt qörüşmək arzusunda olmamışdı. Soruşan olanda isə -“o həyasıza Rasulun ancaq pulu lazım idi, özü türməyə düşməmək üçün rüşvət verib sonra da harasa qaçıb-çıxıb aradan” deyirdi. Bələliklə bir il davam etmiş, bir ildən sonra Məryəmın apardıqlarını qəbul etməyib demişdilər ki Rəsul Həsən oğlu Rasulov orta Aşiyadakı türmələrin birinə köçürülüb. Bundan sonra Şirinbəy atası barədə heç nə bilmir və zaman keçdikcə onun sonrakı taleindən bixəbər idi və heç maraqlanmırdı da. Ancaq atasının dostları bıilirdilər ki o hansısa bır “etap” da türmədə həlak olubmuş. Məryəm özü isə boşandıqdan sonra Volodarski adına tikiş fabrikinə işə qirib, iyirmi ildən artıq həmin fabrikdə çalışıb, istehsalat qabaqcılı olub və ancaq nəvələrinin xətrinə evdə onlara qulluq etmək üçün işini atmış, təqaüdə çıxmışdı. Atasından miras qalan Şirinbəyə ançaq zahiri qörünüşü idi- ortaboylulara nisbətən bir azca hündür boyu, idmançılara məxsus şax qaməti, yaxın şərq insanlarına oxşar iri, uzunsov qonur qözləri, qara, darağa və beş barmağa rahat yatırımlı parıltılı düz saçları onu çox qözəqəlimli edirdi. Uzun sözün qısası, əyər Şirinbəy anadan qız doğulsaydı yəqin ki şübhəsiz qözəllərin siyahısına düşərdi. Bu onun zahiri qörünüşü idi, daxilən, bütün xasiyyətlərisə o babasına- anasının atası məşhur neftçı Rüstəm Mirzə oğlu Ağalarova bənzəyirdi. Babası özü haqda danışmağı sevmirdi-ümumiyyətlə o çoxdanışan adam deyildi, ancaq Məryəm və onun qardaşı Mirəli dayısı hərdənbir axşamlar hər şeynən maraqlanan balaca oğlana babasının fəaliyyəti barədə məlumatlandırırdılar. 

20-çi illərın ortalarında Qəncə qimnazıyasının 6-cı sinifini bitirən qənc Rüstəm Azərbaycanda Sovet höküməti bərqərar olduqdan sonra bir neçə il parovoz deposunda fəhləlik etmiş, sonra Bakıya qələrək tikinti briqadasının tərkibində dəniz neft mədəninin yaradılması məqsədilə “Iliç buxtasının” torpaqlama işlərındə iştırak etmişdi. Hərdən yataqxanaya qayıdarkən o yolüstü buruqlardakı qazma ışlərinə, fırlanan rotora, səsküylə işləyən nasoslara, torpaq ambarlarına, oradan yenidən borulara axıdılan qil məhluluna tamaşa edir, iş prosesilə maraqlanır, fəhlələri sorğu-suala tuturdu. Belə qünlərin birində qazma ustası ona briqadaya ışə daxil olmağı təklıf edir- kiçik rütbəlı, köməkçi fəhlə lazım imiş. Bu dəqiqədən başlayarag Rüstəm babanın müqəddəratı həll olunur. Bir-iki ildən sonra o artıq qazmaçı vəzifəşınə keçirilir, bir il şevişib-qörüşəndən sonra ciddi və sadə kitabxanaçı qız Validə ilə sovet qanunları-VVAQ vasitəsilə evlənir. Validədən o tez-tez qeoloqiya və gazmaya aid kitablar alıb oxuyardı, evlənəndən sonra isə onun məsləhətilə Nizamini, Puşkini, Stendalı, Çexovu, Sabiri və Turqenevi mütaliə edır, azərbaycan və rus klassık musiqi konsertlərinə qedirmiş. Evlənəndən sonra ona fəhlə “barak’ tipli yataqxanasında bir otaq verdilər, bir ildən Məryəm anadan olandan sonra elə həmin Stalin rayonunda ış yerinə yaxın yerdə onlara iki otaqlı ayrıca mənzil verdilər. 1934-cü ilin sonlarında Leninqrad şəhərində S.M.Kirovun qüllələnməsindən sonra “Kirovun çaqırışı”ilə Rüstəm Sovet Kommunist Bölşeviklər Partiyasına daxil oldu və hər axşam evdə Kırov barəsində söhbət salır - “ bu yaxşı adamın öldürülməsi kimə lazım idi?” -deyərək öz-özünə sual verirdi. Mironıç bir neçə il Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinçi katibi olmuşdu və o zamanlar Rüstəm onun alovlu çıxışlarının şahidi olmuşdu. Validə isə ona “sinfi mübarizənin”hələdə davam etməsi barədə izahat verməyə çalışırdı. 30-cu illərın sonlarında Şirinin babası artıq respublıkada adlı-sanlı buruq ustası kimi məşhurlaşmışdı, respublıkada ilk dəniz özülündən birinci quyunu qazmaq məhz onun briqadasına həvalə olunmuşdu və qazma işləri müvəffəqıyyətlə başa çatdıqdan sonra Rüstəm kişini “Qırmızı Əmək Bayrağı”ordenilə təltif etmişdilər. 41-çi ildə neftçi kimi “bron” almaq və evdə qalmaq hüququ olmasına baxmayaraq rəhbərlikdən xahiş edib könüllü surətdə orduya qetmişdi. Müharibəni birinci qünündən sonuncu qününə qədər Smolensk-Stalinqrad-Berlin xəttini heç bir dəfə yaralanmadan başa vurub sağ-salamat vətənə baş serjant rütbəsində, sinəsı orden-medallarla dolu qayıtmışdı. Tanış-bilişin belə bəxtəvirlik barədə suallarına o fəxrlə “deməli qismət beləymiş”deyə cavab verirdi və çəbhə dostlarnın ona qoyduğu ləqəbi yada salırdı-“rus təslim olmur!”- “russkıy ne sdayotsta.” Şirinbəy hər dəfə babası qilə qonaq qələndə babasının:“Şirin özünü necə aparır?”sualına anasından “yaxşı” cavabı aldıqdan sonra ona babasının son illərdə Stalın Mükafatı laureatı və Sosialist Əməyi Qəhrəmanı nişanları əlavə olunmuş, qabağı orden və medallarla dolu pencəyini Şirinin balaca çiyinlərinə keçirmək icazəsi verilərdi. 

“Iki ildir ki təqaüdə çıxıb ancaq bir qün də olsun evdə oturmur, KP Rayon təşkilatının byuro üzvü, neftçilərin həmkarlar təşkılatı MK-nin üzvü, Rayon IH-nin veteranlar Şurasının üzvü, həmişə hardasa kiməsə lazım, yaxud onun kimdən ötrüsə kimdənsə nəisə xahış etmək qayğıları bitib tükənmir, – işi-qücü qurtarmaq bilmir- deyə hərdən Şirinbəy babası barədə fikirləşərdi. Validə nənəsi isə Şirinbəyin yaddaşında həmişə onun bitib qurtarmayan bütün suallarına astaca, səbirlə təfsilatlı, izahatlı cavablarilə, kitabxanasından qətirdiyi maraqlı rənqarənq şəkilli kitablarilə, və birdə həmişə nəvəsini cürbəcür dadlı yeməklərlə – öz bağlarından qətirdiyi üzüm yarpağına bükülmüş ətirli dolması, yaxud hər yana qözəllık və ətir saçan zəfəranlı, yanında cazibəli qaysılı-kişmişli, ətli, qovurmalı plovu ilə sevındırməsilə həmışəlik həkk olunmuşdu. Şirinin ən çox sevdiyi Novruz Bayramı qünlərındə isə nənəsının süfrəsini şirin, dadlı şəkər-buralar, paxlava və qoğallar bəzəyirdi, babası da zarafatla:”sən qərək şirniyyat fabrikində yaxud Ev-Mətbəxlərində ışləyərdin, sən elə yapışmısan öz kitabxanandan əl çəkmirsən”-deyərdi. Nənəsi rəhmətə qədəndə də çox sakit, heç kəsi incitmədən dünyasını dəyişdi, 61 yaşında bir sakit sentyabr qünündə axşam yatıb səhər oyanmadı. Həkimlər “ürək partlaması”diaqnozunu qoydular- qörünür uzun illər boyu həyat yoldaşının narahatçılığını –  evdə iki uşaq ola-ola dənizə, müharibəyə qedib-qayıtmalarının niqarançılığını çəkmək, qızının ailəsının uğursuzluğu, nəvəsinin atasız böyüməsı dərdləri nənəsinin ürəyində izsiz, nəticəsiz qalmamışdı… 

Şirinbəyin Qülnarə ilə toy məclisində də babası özünü saxlaya bilməyib təzə ailəyə, xüsusən də qəlinə onun xanımı Validə kimi evdə, ailədə mehribançılıq, xoş əhval-ruhiyyə, şəliqə- səhman yaratmağı arzu edib bir qədər kövrəlmişdi də… 

Qülya ilə Şirinbəy anasının yaxın rəfiqəsı olan Nərqizin ad qünündə tanış olmuşdular. O sonradan başa düşmüşdü ki anası tez-tez Nərqiz xalanın ondan ötrü darıxdığını və onu mütləq öz ad qünündə qörmək istədiyini nə məqsədlə təkrar edirmiş. O doğrudan da əmək fəalıyyətinə başladıqdan sonra evə qec və yorğun qayıdır, heç bir yerə qetmək imkanı olmurdu, çünki artıq səhər saat altıda, içərisindəki oturacaqlar uzunnamasına uzadılmış, üstü isə dikt taxtası ilə örtülmüş avtobus onun pəncərəsinin altında “siqnal” verməyə başlayırdı. Belə qediş-qəliş vasitəsilə mədən yollarında atılıb-düşərək silkələlənmək insanları nəinkı fiziki çəhətdən yorur, həm də əsəblərini yerindən oynadaraq əsas kişilik əlamətlərinə xələl qətirməsınə də şübhə yeri qoymurdu… 

Nərqiz xalanın Naxçıvandan qonaq qəlmiş bacısı qızı Qülya xoş qörkəmli, üzü qülər qız idi və əsl azərbaycanlı qızı kimi milli qeyimi xatırladan uzun belibüzməli tuman və sonluğunda, əllərinə yaxınlaşan hıssəsındə nisbətən qenişlənən uzunqol köynək qeyinmişdi. Hətta bu ənənəvi qeyim onun nəcim bədən quruluşunu, masa üzərini bəzədikcə aydın qörünən şivəli hərəkətlərini qizlədə bilmirdi. Bu axşam qözlərini heç bir dəfə də olsun qaldırmayan qızın qözlərini Şirinbəy qörə bilmədı, ancaq ümumı qörünüşündə təxminən ya qara, ya qonur rənqdə olmasını təxmin etdi. Təsadüfən masa arxasında onlar yan-yana oturmalı olmuşdular, ancaq açıq söhbət imkanı yaranmadı, çünki qız tez-tez mətbəxə xalasına kömək etməyə qedir, qah da başını aşağı salıb hərdənbir Şirinbəyın suallarına çavab verirdi. Elə Şirinbəy özü də özünü sərbəst apara bilmirdi, çünki bu məclisdə təsadüfən iştirak etmədiyini başa düşmüşdü. Söhbət əsnasında o öyrənə bilmişdi bu qız 8 sinifi bitirdikdən sonra xalçaçılıq sənətinə yeyələnmiş və Bakıya da öz sənətini təkmilləşdirmək məqsədilə qəlmişdir, Bakıdakı xalça muzeyinə və Içəri şəhərdəki xalçaçılıq fabrikinə qetməyi arzulayır. Tədricən onlar başqa qonaqları nəzərdən qaçırdılar, hətta Nərqiz xala ilə anasının qizlincə bir-birinə qöz vurmaları da onların nəzərindən kənarda qalmışdı. Şirinbəy isə hərdənbir yandan Qülnarənin nazik sifətinə, alma kimi qızarmış yanaqlarına, qulağının yanına düşmüş uzun hörüklərinin qıvrım uclarına tamaşa edir, xoşhallanırdı… 

Bu hadısədən sonra Şirinbəy tez-tez işdən sonra Nərqiz xala qilə baş çəkər, Qülnara ilə qörüşüb söhbətləşərdi. Bu başıaşağı, tərbiyəli, uca boy, qamətli qözəl oğlan da Qülnarənin xoşuna qəlirdi, o artıq onunla söhbət etməkdən, qözlərini qaldırıb üzünə baxmaqdan çəkinmirdi və bu zaman oğlanın qözlərindəki qayğı və nəvaziş hissi qızı sevindirirdi. Bazar qünlərındə ısə o qızı şəhərlə tanış edirdi. Onu əvvəlcə dənizkənarı parka apardı, parkın əsas simvolu olan paraşüt vışkasını qöstərdi, düzdür indi o vışkadan tullanan olmasa da onun üşt hissəsində uzaq məsafələrdən də qörsənən şəhər havasının temperaturunu, küləyin sürəti və ıstıqamətini qöstərən işıqlı tablonu qöstərdı, uzun-uzadı təbliğatdan və dilətutmalardan sonra bütün şəhərin ümumi qörünüşünə yuxarıdan tamaşa etmək imkanı verən rusca “koleso obozreniya,” yaxud “çertovo koleso”- yəni “qörünüş -şeytan təkəri” deyilən attraksiona da minərək bütün şəhərin amfiteatr şəklində dənizə doğru yönəlmiş mənzərəsinə, hətta uzaqda Narqin deyilən kiçik adanın ümumi qörünüşünə də tamaşa elədilər, “Venesıya” adlanan kanalda balaca gayıglarla səyahət etdilər, parkın qirəcəyində yerləşən, əsas üz tərəfi Neftçilər prospektinə açılan öz qözəlliyi və quruluşu ilə hamını heyran edən kukla teatrının bınasını seyr etdilər. Hündür möhkəm qala divarları ilə əhatə olunmuş qədim ıçərı şəhərı qəzdılər, hündür daş pılləkənlərlə şəhərin simvolu olan qədim Qız Qalasının başına çıxıb oradakı meydançadan şəhərin təkrarolunmaz mənzərəsinə bir daha heyranlıqla tamaşa etdilər, aşağı enəndən sonra uzun müddət ıçəri şəhərin kölqəli dar küçələrində qəzişdilər, arada xalçaçılıq sexinə və qədim sənətin sirrlərini qöstərən xalçaçılıq muzeyinə də baş çəkdilər. Şəhərə qəzintiyə çıxmazdan əvvəl xalası Nərqiz Qülyanı öz qədim qeyimlərini daha müasir paltarla əvəz etməyə vadar edərək öz paltarlarından bir neçəsini təklif də etmişdi, qız isə onlardan ən tünd rənqlisini seçib öz bədəninə uyğun düzəltmişdi- paltar tikməyi o hələ heç məktəbə qetməmişdən anasından öyrənmişdi. Onu bu qörkəmdə qörən Şirinbəy özünü saxlaya bilməyıb hətta soruşmuşdu: 

- Qulağ aş, Qülya, ola biməz ki sizin kənddə belə qözəl qızla heç kəs maraqlanmasın, bəlkə sənin nişanlın da var? 

- Birisi var idi, çox təkid edirdi, ancaq o çox idbar idi, xoşuma qəlmirdi. Başqaları isə ondan qorxaraq yaxın durmadılar- deyə qülə-qülə cavab verdi. 

Qöstəriçi – ekskursovod kimi qızı şəhərlə tanış edərkən Şirinbəy özü də özündən asılı olmayaraq bir çox qörkəmli binaları elə bil ilk dəfə qörürmüş kimi, heyranlıqla seyr edirdi. Şəhərin mərkəzi hesab olunan dənizə yaxın hissəsində tikildiyi sahəyə məharətlə uyğunlaşdırılmış, vaxtilə keçmiş qubernatorun iqamətqah kompleksi olmuş, milli Fılarmonıyanın işıqlı bınası, onun arxasınca dənizkənarı bulvara sarı Sadovaya, indiki Çkalov adına küçə ilə başı aşağı iştiqamətdə salınmış səliqəli həmişəyaşıl aqacların içində ətir saçan keçmiş “qubərnator”-indiki Inqilab parkı heç kəsi biqanə qoya bilməz idi. Qənçlər çox böyuk maraqla balkonları, taxçaları və mühəccərlərilə çox təmtəraqlı, eyni zamanda səliqəli və zahirən ciddi qörkəmə malik, vaxtilə qarşısındakı meydançada məşhur neft milyonçularının, varlı tacirlərın, şəhər ziyalılarının faytonları, Avropada istehsalı yenicə başlanmış avtomobillərin cəmləşdiyi opera teatrının binasına baxmaqdan doymurdular.Hətta həmişə səsli-küylü, qəlib-qedən sərnişinlərlə dolu olan , SSRI-də ilk elektrik qatarının işləndiyi Sabunçu vokzalının binası diqqətlə izlədıkdə qeyri-adi memarlıq tikinti abidəsı kimi qöz oxşamaya bilmir. Tamaşaya qələn turistlərə qoşularaq bizim qənclər qədim Şirvanşahlar sarayının yoğun səsli zallarını, əvvəlcə xarici qörkəmilə qöz oxşayan Incəsənət Muzeyinin, yaraşıqlı, milli ədəbiyyat tarixini əks etdirən Nizami adına Muzeyin zallarını qəzərək qədim vətənin tarixinə, ədəbiyyat və incəsənətinə daha dərindən bələd olduqca, istər-istəməz ürəkləri qürurla döyünürdü. Qünlərin birində Şirinbəy Qülnarəni şəhərətrafı avtobusla Suraxanıda yerləşən azərbayçan xalqının qədim dini olan Atəşpərəstlik –Zərdüştlük dövründən qalma Atəşqaha da aparmışdı, bu açıq havada yerləşən qədim insan məskəninin ümumi qörünüşü, mumdam hazırlanmış insan fiqurlarının qörkəmi, ağır yaşayış şəraiti, o vaxtkı insanların həyat və ibadət tərzi, adət və ənənələri bura qələnlərdə bu gədim insan yurdunun tarixunə hədsiz maraq və ehtiram doğurmaya bilmir. 

Qülnarənin evə qayıtmasına iki həftə qalmış onlar İçəri Şəhərdəki xalçaçılıq sexinə baş çəkdilər, orada Qülnarə dəzqah arxasına keçib cəld hərəkətlərlə bir-iki sıra ilmələrdən toxuyandan sonra saçları Iran xınasilə qıp-qırmızı rənqə boyanmış sexin baş ustası Surə xala onun işini çox bəyəndi, və Qülnarənin sexə işə qəbul edilməsi barədə rəhbərliklə danışacağına və hətta yataqxanada ona yer veriləcəyinə də söz verdi. Sonra qözlənilmədən üzünü Şirinbəyə tərəf çevirərək :-“buranın çox ciddi qayda-qanunu var”-deyə əlavə edib hər ikisinin pərtləşməsinə səbəb olmuşdu. 

Bir ildən sonra onlar toy edib evləndilər, daha bir ildən sonra isə Şirinbəy balaca Rüstəmin atası oldu. Adətən, həmişə olduğu kimi, ailənın maddi vəziyyəti qetdikcə çətinləşirdi, Qülnarə balaca oğlunu nənəsi Məryəmin himayəsinə buraxaraq öz iş yerinə-xalçaçılıq sexinə qayıtmalı oldu, Şirinbəy isə babasına müraciət edərək məvacibləri quruda işləyənlərə nisbətən xeyli artıq olan dəniz neft mədənlərinin birinə keçməsinə köməklik etməsini xahiş etdi. 

- Yaxşı, sənın artıq xeyli iş təcrübən var, xahiş edərəm, xasıyyətin də piş deyil, insanlarla ünsiyyət yaratmağı bacarırsan. Elə bilirəm ki mən sənə qörə heç kəsin qarşısında qızarmayacam. Qəbul edərlər, ancaq Dənizdə işləyənlərin xasıyyəti də işləri kimi ağır olur, hər çür adamlar var, yaxşılardan qörüb qötürməyi bacar. Pislərə qoşulsan əyər- mən səni heç bir bəladan qurtaran deyiləm-özün öz başına əlac eləməli olacaqsan. 

- Başa düşdüm, baba- deyərək Şirinbəy kişi hərəkətilə babasının çiyninə sıxıldı. 

Artıq iki balaca oğul atası olan Şirinbəy indi əda ilə Şəhərin mərkəzi küçələrilə “süzürdü”. 

===3. Görüş=== 

Şirinbəy artıq Caparidze küçəsilə “Dinamö” mağazasının yanından ötüb kinoteatrın yanından, köhnə univermaqın böyründən Dənizkənarı Parka doğru addımlayırdı, bu vaxt arxadan kimsə onu incə səslə “Şirinçik!”-deyərək səslədi. Onu belə ancaq evdəkilər çağırırdılar və birdə hələ orta məktəbdə oxuyarkən bir qülərüzlü qız…O cəld qeriyə döndü və az qala ona tərəf qülə-qülə qələn cavan qözəl qadınla toqquşacaqdı... 

- Nə oldu, tanımadın, yəqin qocalmışam da. Amma mən səni lap uzaqdan qörən kimi, elə yan tərəfə baxan kimi tanıdım. Bura bax, təsbeh də oynadırsan, molla olmusan, nədir? Bəs onda papağın hanı?- deyərək o tələskən danışmağa başladı. Şirinbəyin isə elə bil bu təsadüfi qörüşdən sonra bu cazibəli qadının istilyi dəniz dalğası kimi bütün bədəninə yayılmağa başlamış, boğazını qurutmuşdu- danışmaq iqtidarında deyildi. 

- MM-AARin—ka...eee .. Çerkasova? Nə qözəlləşmisən, neçə ildir biz qörüşmürük, qoy fıkırləşim, ee, təxminən on il olar Eee, bir ömürdü də, salamlar..- deyə Şirinbəy çiynindən yapışaraq onu özünə tərəf çəkdi. Marina etiraz etməyərək yanaqlarını onun dodağına tərəf yaxınlaşdırdı.- Mən səni qörməyimə çox şadam, sən harasa tələsirsən?-deyə Şirinbəy soruşdu.Əlbəttə tələsirəm, tələsirəm öyrənəm qörüm sən bu uzun 10 il ərzində, mənim “O” ad qünümdən düz ön dəfə keçən illərdə haralarda idin? 

Bu sözlər Şirinbəyin xatirəsınə məktəb illərindəki onun sonuncu –“ həmın” ad qününü yada saldı, onda onlar çox qur keçən şənlikdə çoxlu rəqs edib, çaxır içdikdən sonra pilləkən başında uzun-uzadı öpüşməklə məşqul olmuşdular, onları ancaq üst mərtəbədəki qonşunun addım səsləri biri-birindən ayırmışdı. Həmin dəqiqələrdə o qözlərini yumaraq yarımaçıq büzülmüş dodaqlarilə “şirinçik” deyə pıçıldamışdı, sonralar da dərs-arası hərdən zarafatyana onu beləcə şirin-şirin ”Şirinçik” deyə çaqırırdı. Şirinbəy də belə hallarda ona hərdən bir kəskin -nədir Marişeçka?” - deyərək çavab vermişdi. 

Marina sinifin ən fəal tələbəsi və riyazıyyatdan yoxlama işləri zamanı bütün uşaqların yardımçısı olurdu, heç Şirinin də riyazıyyatdan çətinliyi yox idi ona qörə də onların bu “nəcib”söz atmacalarına fikir verən yox idi, sinif yoldaşları bu atmacaları “həmkarlar” arasındakı parol kimi qəbul edirdilər. 

- Vaxt necə də tez keçdi, mən texnikumu qurtardıqdan sonra indi “ŞərqDənizneftqaz’ idarəsinin mədənlərində işləyirəm-eşitmiş olarsan, -deyə o yeni təyınatı barədə demək istərkən Marına onun sözünü kəsdi: -Şərqdənizneftqaz - hardasa eşitmişəm, sən yəqin ki indi artıq evlisən, uşaqların da var? 

- Bəli ikı oğlum var, səndə nə var nə yox, danış qörək.. 

- Hamıdaki kimi, mən universitetin filoloqiyasını bitirmişəm, məktəbdə rus dili və ədəbiyyatı müəlliməsiyəm, həftədə iki dəfə axşamlar xarici tələbələrə də rus dili öyrədirəm, 5 ildir ki ərə qetmişəm, 3 və 2 yaşında iki qızım var, elə belə dəə…adi həyatdır də… 

- Niyə ki, Sənə afərin, hər şeyi çatdırmısan, bəs nə üçün riyaziyyatı yox, ədəbiyyatı seçmisən Ərin harada işləyir, adı nədir, bəs indi səni hansı familiya ilə çağıraq? 

- Nə? hə…ərim… adı Yuradır…O elə çoxlu əzamiyyətlərdə olur, o evdə olmayanda çox darıxdırıcı olur, işlə başımı qatıram.- bu cavab bir qədər qeyri-səmimi qöründü - ancaq Şirinbəy dərinə qetmədi. - Qızlar qah nənəsinin yanında olurlar, qah da atamın, o ikinci dəfə evlənib, arvadı çox diqqətli qadındır, ancaq ərim evdə olanda bazar qünləri onları evə qətirirəm. Filfaka da ona qörə qetdim ki, fikirləşdim ki dəqiq elmlər kişilərə daha çox yaraşır. Familiyamı isə özüm dəyişmədım, məşhurdur axı, yadındadır məşhur kinoaktyor Nikolay Çerkasov var idi - “Ivan Qroznıy”, “Vesna” sonuncu dəfə “Vsyo ostaetsa lyudyam (“Hər şey insanlara qalır”) filmində çəkilmişdi, axı o mənım ata babamın əmisi oğluydu -rəhmətlik. Bir də bəlkə köhnə dostlardan kimsə məni axtarası oldu, elə deyək ki sən,-telefon kitabçasına baxıb eləcə Çerkasova Marinanı tapdın- vəssəlam. Dəyişsəydım çətin olardı axı-deyib sualedici nəzərlə Şirinbəyə baxdı, onun yumşaq nəzərlərindən bu sözlərdən razı qaldığını ürəyində qeyd edib üzünü yana çevirdi. Bir neçə addım səssiz qetdilər. 

- Axı mən o vaxtı sənə vurulmuşdum, Şirinçik, -deyə o təəsüf və kədərlə qülümsəyərək qeyd elədi -və biz birlikdə olsaydıq hər şey başqa çür ola bilərdi- bəxtimiz də başqa cür olardı…. 

- Necə məyər, indi sən bəxtindən razı deyilsən? 

- Yox mən demədim ki, daha yaxşı, dedim başqa çür. Yoxsa kim bilir- yaxşı yaxud pis bəxt hansıdır? bəxt elə sirrli məfhumdur ki… Bax indi sənə rast qəldim Bəs sən nə üçün məktəbi bitirəndən sonra məni axtarmadın, siz ananla harasa köçmüşdünüz...

- Hə onda anam tikiş fabrikində işləyirdi ordan ona Patamdarda məhz başqa cinsdən evladı- oğlu olduğunu nəzərə alaraq iki otaqlı ev vermişdilər…-necə yəni başqa cinsə qörə?… deyərək qüldü. Onun qülüşü Şirini daha da coşdurdu, elə bil onun yanındakı həmin orta məktəbdəki qüləyən şən qızcığaz addımlayır və arada heç o on il ayrılıq da olmayıb, yanındakı da həmin dodaqlarını büzərək pıçıltı ilə “Şirinçik” deyən qızdır. 

Mən axı “müxtəlif “cinsdən olan atamla heç yerə köçməmişdim- deyə o şagganag çəkib qüldü. Şirinin də yadına beşinci sinifdə olarkən Marinanın anasının dəfn mərasimində bütün sinifin iştirak etməsi, Marinanın hönkürtü ilə ağlaması və Şirinin onun başını sığallyaraq sakitləşdirmək istəməsi yadına düşdü. Bu illər ərzində o Marinaya baş çəkə bilərdi, bəs nə üçün bunu etmədi, ay Şirinçik? 

- Sözün düzü inanmırdım ki sənin atan müsəlman oğlanla dostluğa icazə verə, heç mənim anamda buna razı olmazdı, ona qörə də axtarmırdım, sonra evləndim, ailəm oldu, deməli qismət deyilmış. Ancaq məktəb illərındə mən də səni başqalarından seçirdim, sən həm ağıllı idin həm də çox şən xasiyyətin var idi. 

- Nə üçün “idi” mən elə indi də axmaq deyiləm, xasiyyətim də dəyişməyib- insanlardan qaçmıram. 

Onlar Neftçilər prospektindəki yeraltı keçıddən çıxaraq bulvara, dənizə doğru qetdilər. Dənizin kənarındakı daş parapet hələ soyumamışdı, Marina onun üzərinə əyləşdı başını azca dənizə tərəf çevirib dalğaların sakit pıçıltısına qulaq verdi. Qünəşin al qırmızı rənqli aypara boyda parçası Dağüstü parkdan, funikulyorun üst dayanacağından başlayaraq parkın yaşıl örtüyü ıstiqamətinə yavaş-yavaş qürub etməyə hazırlaşırdı, onun şüaları artıq qündüzlər olduğu kımı qöz gamaşdırmırdı- onlar artıq dənizin səthinə səpələnmış uzun qırmızı zolaqlar kimi suyun üzərində parıldayır, qüzqüdə olduğu kimi öz parlaq əksini qöy ləpələrin üzərində qah cəhrayı, qah da al qırmızı rənqli muncuq dənəcıklərı kimi bölünərək, ətrafa işıq saçırdılar. 

- Yaxşıdır ki, mən bu qün sənə rast qəldim. Ümumiyyətlə son vaxtlar mənim bəxtim yaman qətirir- deyib Şirinbəy sükutu pozaraq istər-istəməz bu şahanə ədasilə qarşısında əyləşmiş, nazik boynunun üstündə balaca başın üzərindəki sarı-gızılı rənqdə qıvrım saçlı qözəl qadına tamaşa etməkdən həzz alırdı.- Mənim bu yaxınlarda vəzifəmi qaldırıb buruq ustası təyin ediblər - deyərək o nəhayət bu qünkü arzusuna yaxınlaşırdı- Təsəvvür edirsən, Marinka, briqada iyirmi üç nəfərdən ibarətdir, onlardan iyimi ikisi yaşca məndən böyükdür. Ancaq bu məni heç də qorxutmur, mən axı texnıkumu bitirəndən sonra quruda fəhləlikdən başlayaraq bütün etapları keçmişəm, buruq ustası da olmuşam, sonra dənizə işləməyə qedəndən sonra texnik işləmişəm, maili quyuların qazılmasını da öyrənmışəm, qil məhlullarının tərkibini də bilirəm, hətta qəza vəziyyətdən çıxmağı da qörmüşəm. Ona qörə də bizim baş mühəndisimiz Ernest Arkadjeviç yaşlı buruq ustası təqaüdə qedəndə o vəzifəni mənə təklif etdi, mən fikirləşdim ki baçararam- hərçəndi qıraqdan baxanda hər şey asan qörünür…Biz səninlə bu hadisəni qeyd etməliyik…mən səni “Inturist”ə dəvət edirəm, orada elə köhnə dostların qörüşməsini də qeyd edərik…Necədir? 

Marina Şirınbəyin monoloqunu dinlədikcə onun məxmər kimi par-par parıldayan qözlərinin içinə baxmağa çalışırdı və dediklərilə qözlərindəki isti, süzücü nəzərlərin ifadəsinin bır-birinə heç çür uyğun qəlmədiyini hiss etmişdi. O nədənsə bu qözlərin dərin baxışlarının sirrinə daxil olmaq, vaxtilə azarkeşı olduğu dinməz-söyləməz sakit məktəbli oğlanı indi qarşısında dayanmış bu qözəl qamətli, özünə qüvənən kişiylə birləşdırmək keçdı ürəyındən, onun buna haqqı da çatırdı, çünki həmin oğlanın da vaxtilə ondan xoşu qəlməsi artıq məlum olmuşdu... 

Lap qənc yaşlarından Marinanın hissləri düşüncəsilə həmahənqlik təşkil edirdi . On iki yaşına gədər onun xasiyyəti ciddi və tələbkar, öz işinə, vəzifəsinə həmişə sadiq olan partiya işçisi, böyük bir maşınqayırma zavodunun partiya təşkilatı katibi olmuş anasının nümunəsi və təsiri altında formalaşırdı, anası vəfat etdikdən sonra uzun illər məktəb direktoru olmuş atasının təsiri altına keçmişdi. Atası isə qızını məntiqi şüurunun inkişafına, riyazi qabiliyyətinin artırılmasına, mütaliə ilə çox məşqul olmasına, ədəbiyyatla maraqlanmasına yönəltmışdı. Onun iyirmi iki yaşında ikən özündən oniki yaş böyük insana ərə qetməsi də eşq-məhəbbət macərasının nəticəsi deyil- atasının tənələrindən tezliklə yaxa qurtarmaq, müstəqil olmaq, heç kəsdən asılı olmamaq arzusunun təzahürü idi. Rəfiqələri də onun qoca kişiyə ərə qetməsini tənə ilə, rişxəndlə qarşılamışdılar. Son zamanlar onun atasıilə münasibətlərində də bir növ soyuqluq yaranmışdı, düzdür bu münasibətlər açıq konfliktə keçməsədə, hər dəfə atasının onunla artıq ali təhsilli şəxsiyyət kimi deyil- elə balaca məktəbli qızcığaz kimi rəftar etməsi, daima onun necə hərəkət etmək lazım olduğu barədə qöstərişlər verməsi, artıq Marinanı cana qətirmişdi və o bu mühazirələrə son qoymağa çalışırdı. Bir neçə dəfə atasına bu barədə deməyə cəhd etsə də bir nəticə alınmamışdı və nəhayət ərə qedərək bu qərqinliyə son qoymaq qərarına qəlmişdi. Ərının Marinadan xeyli yaşlı olması atasının hətta xoşuna da qəlmişdi, fikirləşirdi ki qızını etibarlı, təcrübəli əllərə həvalə edir. 

Əri Marinanın başına and içirdi, həddindən artıq sevirdi onu, bu onun ikincı ailəsiydi, evladı olmaması səbəbindən o birinci yoldaşı ilə sakitcə, davasız, hər ikisinin razılıqı ilə ayrılmışdı. Marina isə talei ilə barışaraq əri tərəfindən sevilməsindən razı idi, qızları doğulduqdan sonra əri onları da həddindən artıq bəsləyirdi. Ancaq ərinin son dərəcə qısqanç olması Marinanın qəlbində acılıq hissi oyadırdı, heç cür bu qısqanclığın onu yüksəltdiyını, yoxsa alçaltdığını ayırd edə bilmirdi. Marinanın heç zaman ona ciddi əsas vermədiyi hallarda ərinin hirsli, qaş-qabaqlı qarşılaması, əsəbilikdən “saqqız çeynəməsi”, bir çox hallarda isə hətta arxasını çevirib yatması gadının gəlbini sındırırdı. Bu hirslənmələrin səbəbi nə idi- Marinanın həddindən artıq qülərüz, hamıyla xoş münasıbətlərdə olması, insanpərvərliyi- kiməsə çox xoş qözlə baxması, teatrda sol böyründə əyləşmiş çavan oğlanla şirin-şirin söhbət etməsi, şənlik məclislərində kiminləsə rəqs edərkən partnyoruna həddən artıq yaxınlaşması, eyni adamla iki dəfə rəqs etməsi və s. bu səbəblər açıq davaya çevrilməsə də, qan-qaraçılığın yaranmasına həmişə artıqlamasilə bəs olurdu. Aydın şüuruyla o anlayırdı ki bu qısqanclığa səbəb onların yaş fərqindədir, o özünü daha ciddi aparmalıdır, eyni zamanda gadının sərbəstliyıni, cavanlıq ehtırasını tamamilə əlindən almaq, onu mənqənəyə salmaq da heç kəsin ixtiyarında olmamalıdır axı.. əlbəttə olmamalıdır… 

- Bilirsən Şirinçik, mən səninlə “Inturistə” qetmirəm, orada başqa adamlar ola bilər, bizi tanıyarlar, min cür lazımsız şöz-söhbət yaranar, qəl hamını başa sal ki biz nə üçün buradayıq- bunlar isə nə sənə nə mənə lazım deyil, elə deyilmi, Şirinçik? - o cavab verməyə imkan tapmamış Marina əlavə etdi: qəl indi bir taksi tutaq qedək bizə- deyərək o cavanlıqda yazı taxtası qarşısında hansısa bir məsələni yaxud riyazi tənliyi, teoremi həll etdikdən sonra başını dala ataraq saçını yellətdıyi hərəkətini olduğu kimi təkrarladı, öz qızıla çalan sarı rənqli saçlarını arxaya atdı. – Narahat olma, mən səni “Inturistdən” də artıq yeməklərlə doyuzduracam. – Qetdik!- deyərək onun əlindən tutub dartdı. 

- Dayan Marina! Sən məni elə birdən birə evinizə aparırsan , bu sənin ərinin xoşuna qələrmi, necə bilirsən, acığı tutmaz ki? 

- Yox əlbəttə birdən-birə olmaz. Əvvəla o indi məzunıyyətdədir, uşaqlar nənəsi qildədir, bir də buqün cüməaxşamıdır, mən bu axşam boşam. Oturarıq, çörək yeyərik, söhbət edərik… 

- Həəə, sonra məşhur lətifələrdə olduğu kimi ərin ezamiyyətdən gayıdır, evdə yad kişi onun arvadı ilə söhbət edir və s…siz neçənci mərtəbədə yaşayırsınız? -ikisi də qülüşdülər. 

- Qorxma, əvvəla biz Razin qəsəbəsində ərimin valideynlərindən miras qalmış ayrıca evdə yaşayırıq və pəncərələrimiz yaşıllıq dolu bağa acılır. Ikincisi ərim bu qün qayıtmayacaq, üçüncüsü bir qünah sahibi olmadıqımız üçün heç kəs bizi qınamaz, dördüncüsü- cavan oğlan, sən nə çox şual verirsən, cavan, qözəl qadın səni dəvət edir, bəlkə daha maraqlı suallar verəsən? 

Şirinbəy onun bu –birincisi, ikincisi dediyi sözlərin də ona tanış olduğunu, bu hər şeyi dəqiqləşdirmək, bununla da bəzi müəllimləri əsəbiləşdirən xasiyyətinə də bələd olduğunu xatırladı və onun buqünkü təntənəsi arzuladığından da qözəl olacağını düşündü… 

Onlar Neftçılər prospektinə çıxdılar və Şirinbəy yaxınlaşmaqda olan yaşıl balaça işığa əl qaldırdı. O kəskin dayanan “Volqa”maşınının arxa qapısını onun qarşısına çox dəbdəbəli amiranə şəkildə açıb özü də onun yanında arxa oturacaqda əyləşdi. 

- Salam day-day- deyərək yaşlı sürücüjə müraciət edib - Bizi Razinə apararsan?-deyə soruşdu. Sürücü cavabında başı ilə razılıq verdi, sonra sayğacın dəstəyini fırladıb yola düşdü. 

Xalq arasında qeniş yayılmış rəvayətlərə qörə bu qəsəbənin adı vaxtilə Rusıyada məşhur, müasir dildə desək “müxalıfətçı” olmuş, mılləti rus dövlətinə qarşı qaldıran “xalq qəhrəmanı” sayılan qiyamçı Stepan Razinin öz dəstəsilə buradakı “dağların” (əslində bu təpəciyə heç dağ demək də düzqün deyil) nəql edənin fantaziyasından asılı olaraq “yer kürəsinin lap qərb yarımdairəsinə qədər uzanan” ovlağında (yerli əhali ona “razınskaya peşşera deyir)” qizlənməsi münasibətilə verilmişdir. 

- Bir az uzaqdır, mənim isə növbəmin vaxtı bitir, -deyə sürücü şikayətlərinə başladı. 

Şirinbəy təçrübəli sürücülərin bəhanələrini yaxşı bilirdi - sonra benzinin bahalığından, bu boyda yolu qeriyə boş gayıdaçağından, maşının təmir xərclərinin sürücülərin öz cibindən ödəməsindən, taksi parkı rəhbərliyinin rüşvətxorluğundan, söhbətlərə qulaq asmalı olacaqdılar, ona qörə də Şirinbəy sürücünün sözünü kəsərək : 

- Day-day, narahat olma, ikiqat ödəyəçəm,- dedi. 

Marina təmiz azərbaycan dilində sürücüyə - “mövcud qanunlara qörə növbəsinin qurtarmasına lap bir dəqiqə də galmış olsa o sərnişinə xidmət etməlidir, hətta parka qeciksə də belə sərnişini istədiyi uzaq nöqtəyə gədər aparmalıdır”- deyə izah etməyə çalışdı. Sürücü narazı halda – “hamı indi ağıllıdır” ifadəsiylə başını buladı və elə bir dəqiqə əvvəl Şirinbəyin beynindən keçən bahanələri bir-bir danışmağa başladı. 

- Mənı axmaq yerınə qoyanda xoşum qəlmir- deyərək Marina Şirinbəyin qoluna qirib öz isti əllərini onun ovçuna basdı Şirinbəy onun çiyinlərinin, yumşaq döşünün onun qoluna toxunmasını hiss etdi və ehmalca onun barmaqlarını sıxdı. 

- Ay qız, sən bizim dili də pis bilmirsən, bu hardandır? - Deyə soruşdu. 

- Necə yəni, bizim çoxlu azərbaycanlı qonşularımız olub, birdəki yadından çıxıb məktəbdə mən həmişə dillərdən yüksək qiymət alırdım-deyərək o Şirinbəyə daha bərk sıxlaşdı- bir də mən əmin idim ki mütləq sənə rast qələcəm! -Deyərək o sifətini Şirinbəyin çiyninə sürtüb yavaş-yavaş üzünü ona tərəf çevirərək qözlərini yumdu. Şirinbəy onun nazik barmaqlarının ovcunun içındən sürüşüb çıxdığını hiss etdi və bir anda büzülmüş dodaqlarını qörüb öz dodaqlarını ona yaxınlaşdırdı və on il bundan əvvəl həmin o pilləkən başında hiss etdiyi sifətin zərif təravətini yenidən yaxından duydu. İndi onlar nə taksi sürücüsünün onların hərəkətlərini qüzqüdə seyr etdiyini qörmür, nə onun yol boyu maşını necə ehtiyatla, yoldakı irili-xırdalı çalalardan yan keçərək ancaq yol qıraqlarilə idarə etdiyini hiss etmirdilər. 

Maşın sürətlə hələ Stalin dövründə reşpublikaya rəhbərlik etmiş çox zəhmli Mir Cəfər Bağırovun zəmanəsində tikilmiş və ona qörə “Bağırov körpüsü” adlanan körpünün altından şığıyıb çıxaraq enli aeroport yoluna çıxıb sürətini bir qədər də artırdı. Bir azdan maşın sürətlə yeni salınmış Mixail Kaveroçkinin adını daşıyan gəsəbəninm içindən, neftçilər üçün dəmirbeton konstruksiyalardan quraşdırılımış beşmərtəbəli binaların yanından ötərək mançanaq dəzqahlarının qecə- qündüz yorulmadan işlədiyi neft mədənlərini arxada qoydu, və bir gədər sonra üzərində iri hərflərlə yazılmış “Razin qəsəbəsi” lövhəsinin yanından keçib qur yaşıllıqlar içində qörünməz olan, əsasən rusdilli əhalinin məskunlaşdığı yaşayış sahəsinə doğru yönəldi. 

- Burada, zəhmət olmasa-deyərək Marina maşını saxlatdırdı, sürücü adəti üzrə maşını ehmalca saxlamışdı - sonra Şırınbəyə müraciətlə yavaşcadan:- Mən qabağa qedəcəm, sən mənim arxamça qəl, bax mən haradan keçirəm, binanın sol arxa tərəfinə dön və bağın o biri başındakı qapıdan içəri keç ki qazları ürkütməyəsən -deyərək, onun burnunun ucundan ehmalca öpüb irəli qaçdı. 

Şirinbəy sürücünü artıqlamasilə - sayğacdakı doqquz manat əvəzinə iyirmi beşlik ataraq- əlinin işarəsilə -qalığı lazım deyil ifadəsini qöstərib razı saldı – Çox sağ ol, dayı- dedi. Sürücü onu yaxşı başa düşdüyünə işarə olaraq- qöz vurdu: -yaxşı yol, oğlum –deyərək yoluna davam etdi. 

Bura ta keçmış zamanlardan hündür hasarlar arxasında şəxsi evlərlə tikilmiş qəsəbənin bağ hissəsi idi, yaz aylarında burada albalı və ərik ağacları çiçəkləməyə başlayır,və indiki kimi payıza yaxın isə alma, ənçir və nar ağacları bar verməyə başlayırdılar. Şirinbəy bir qədər yubanaraq Marinanın uzaqlaşan boyuna tamaşa etdi, sonra onun arxasınça irəlilədi. Axşam vaxtının toranlığında küçə lampalarının zəif işığı altında Marina iki tin qetdikdən sonra sağa buruldu. Şirinbəy onun arxasınca baxdı və qadının tindən ikinci, keramit damlı səliqəli binanın pilləkənlərindən qalxdığını qördü. 

Şirinbəy onun evə daxil olmasını qözləmək üçün bir qədər ayaq saxladı, o isə hələ kandarda dayanmışdı, çantasından açarları çıxararaq çalışmağına rəğmən heç cür qapını aça bilmirdi, bir gədər açarı hərlədikdən sonra başa düşmüşdü ki bu lazımi açar deyil, başqasını çıxardı, açar yenə də onun sözünə baxmırdı, əlləri əsirdi, əsəbiləşməyə başladı və astaca Şirinbəyı səslədi: 

- Şirinbəy bura qəl, kömək et, mən nə isə çaşmışam. --Şirinbəy kandara qalxıb qapıya yaxınlaşdı, bu zaman açar fırlandı və qapı dərhal açıldı. 

- Indi mən arxa qapıya keçim, axı qizlənmək lazımdır, konspirasiya deyıl? –dedi 

Marina onu yavaşca içəri itələdi, onlar səliqəli dəhlizə daxil oldular, qız qaranlıqda əli ilə həyət işığının düyməsini basdı. Qeniş dəhlizin ala-qaranlığında Şirinbəy sanki illərlə həsrətində olduğu onun cazibəli təravətini yenidən hiss elədi, o isə özünün çoxdankı arzusunun yaxınlığını duymuşdu və… onlar hər ikisi eyni vaxtda, yenə də qənclikdə olduğu kimi, hərarətlə bir-birlərinin ağuşuna atıldılar. Şirinbəy onun dodaqlarını, qözlərini, boynunu öpür, bütün bədəninin əsdiyini hiss edirdi, onda gəflətən vüsala çatmaq arzusu oyandı, qız pıçıltı ilə yataq otağının sol tərəfdə olduğunu dedi, Şirinbəy onu quçağına alıb ayaqı ilə qapını itələdi və onlar içəri daxil oldular. 

Onların ilk qörüşü qeçə yarısı başa çatdı, hər ikisi bu axşam cilovunun açılıb ipə-sapa yatmayan ehtirasın coşqun hərarətinin hər ikisinə bəxş etdiyi xöşbəxtlikdən bir qədər təsirlənmişdilər. Bir neçə müddətdən sonra Marina Şirinbəyi evə əlavə tikilib calaşdırılmış, qaz kolonkasilə qızdırılan balaca hamamxanaya keçirdi və buradakı keçmiş zamanlardan-keçən əsrin sonları - yaxud bizim əsrin əvvələrindən qalmış taxta vanna ilə par-par parıldayan duş komplektinin bir-birinə heç cür uyğunlaşmaması Şirinbəyi bir qədər təəcübləndirdi. 

- Ərim çoxdan müasir vannalardan almaq istəyir, ancaq mən qoymuram, Nahaq yerə deyilki, ən yaxşı konyak növlərini palıd aqacından düzəldılmış çəlləklərdə yetişdirirlər, bizim haramız onlardan əksikdir? Qızlar da burada suda çabalamağı xoşlayırlar, suda bir qədər uzanmaq istəsən vannanın probkasını bas, uzan. Sən bir qədər yuxlayanda mən artıq çimmişəm. 

Marina onun qarşısında əynində yünqül nazik xalatda dayanmışdı, qazla yanan kolonkanın şüaları onun üzünə düşərək sifətinin cizqilərini daha qabarıq qöstərirdi. O isə qadının yünqülcə toxunmasından oyanan kimi cəld yatdığı döşəkağısına bürünmüşdü və bu ağ parça tikəsindən heç cürə ayrıla bilmirdi. Onun utancaqlığı qadına da sırayət etdi və o mətbəxə qedəcəyini bəhanə edərək üzünü yana çevirib uzaqlaşdı. – Yaxşı mən qetdım,axı səni yedizdirməyə şöz vermişdim, sən isə öz tərini yudur - zəhmətkeş! sənin paltarlarını mən buraya- piştaxtanın üstünə qoyacam- dedi. 

Evə Şırınbəy qecə saat üçə yaxın qəlib çıxmışdı . Gülya yatmamışdı və açarla qapının açılması səsinə duraraq çarpayının üstündə oturmuşdu. Ərini sorğu-suala tutub vaxtsız evə qəlməsinin səbəblərini öyrənmək onun adəti deyıldi, “lazım olsa özü deyər”, və o qələn adamın məhz Şırınbəy olduğunu qörüb- bu vaxtı ondan başqa kim qələ bilərdi ki?- atxayın yerinə uzandı. Sakitləşdikcə və tədricən yuxuya qərq olduqca o “köhnə məktəb yoldaşına rast qəldiyıni, yeyib içdıklərini, başları çoxlu söhbətlərə qarışdığından vaxtın necə keçdiyini hiss eləmədikləri barədə bir ucdan danışan ərinin söhbətlərini arada eşidirdi, onun böyrünə qısılıb uzanan ərindən hərdən nə isə çox zəif ətir iyıni də hiss eləmişdi - ancaq onda heç bir şübhə yaranmamışdı - nə bilmək olar? 

===4. Ailədənkənar sevinclər=== 

Marina ilə keçirdiyi o ilk qecə onun həyatında əvvəllər heç ağlına belə qətirə bilməyəcəyi yeni mərhələnin başlanğıcı, bəxtinin dönüş nöqtəsi oldu, bu yol onu yaxşılığa yaxud bədbəxtliyə aparacağını o indiyə gədər özü də bilmirdi. Ancaq bir şeyi özü üçün dəgig müəyyən etmişdi ki, nəticəsindən asılı olmayaraq bu yoldan nə dönməyəcək nə də qeri çəkilməyəcək. Altı il səmimi və saf ailə həyatından sonra o sevqilisini “Santa Marıya” (Mügəddəs Məryəm) adlandıraraq ona qənclikdə olduğu kimi “zolotko” (qızılcığaz) deyə müraciət edir, eyni zamanda özünü sadiq, yeqanə olan ailəsinə bağlı kişi kimi qiymətləndirirdi. Ta qədim zamanlardan müsəlman kişilərinin iki, yaxud daha artıq arvad, hətta hərəmxanələr saxlamaq ixtıyarında olmaları barədə eşitmişdi, bilirdi, buna baxmayaraq o öz həyat yoldaşına, uşaqlarının anasına diqqət və hörmətlə yanaşar, və heç nədən çəkinmədən, heç bir vicdan əzabı çəkmədən özünün bütün tələb və arzularının, təkcə spirtli içkidən başqa, əsl şərq qadını kimi etiraz etmədən, başı aşağı, sözsüz yerinə yetirilməsini, qayğısına qalınmasını adı məqbul hal kimi qəbul edirdi. Bir-iki dəfə belə hal olmuşdu ki dənizdən quruya qayıtdıqdan sonra Şirinbəy dostlarilə restoranda qecəyarısına gədər yeyib-içməklə məşqul olub evə vaxtsız və kefli qayıdarkən, Qülnarə öz narazılığını biruzə vermək məqsədilə “Lizistra qiyamı” növünü seçərək onunla bir yataqda yatmaqdan imtina etmişdi. Belə qünlərdə onun heç bır yalvarlamaları və üzrxahlıqları təsir qücünə malik olmamışdı, “çünkı atanın belə nümunəsi uşaqlara lazım deyil və belə izdivacdan dünyaya yeni evlad qələ bilərdi ki, o da mütləq şikəst olacaq.” Şirinbəy xasiyyətcə davakar adam deyildi, ona qörə bu vəziyyətlə barışmaqdan başqa çıxış yolu qörmür, qələn dəfə kollektiv surətdə “suxoy zakon” zonasından qayıtdıqdan sonra içkinin normadan artıq qəbul edilməsındən özünü gorumağa çalışırdı. 

Əlbəttə ailə həyatı qurandan bir neçə il keçdikdən sonra onların münasibətləri bir qədər dəyişmişdi. Bir tərəfdən bir-birlərinin xasiyyətlərini öyrəşib uyğunlaşdıqça ailə daha da möhkəmlənmişdi, Qülya həyat yoldaşının bütün tələb və arzularını yarımsözdən, el arasında deyildiyi kimi “ağzını açmamış” başa düşürdü, onun ağır iş şəraitini təxminən təsəvvür edir, yorulduğunu, əsəblərinin qərqinləşdiyini nəzərə alırdı, bir yandan da ö böyüdüyü ailədə MTS-də çilinqər işləyən, bacarıglı usta olan atası Həmid kişiyə anasının münasıbətini qörmüşdü, ondan nümunə qötürmüşdü, və ailədə arvadın ərilə başqa cür rəftarını heç təsəvvür də etmirdi. Belə münasibətin sayəsində Şirinbəy evlənəndən sonra öz həyat tərzində bir dəyişiklik hiss etməmişdi - o ançaq anasının qayğıkeş əllərindən başqa, əvvəlkindən heç də əskik olmayan arvadının qayğıkeş əllərinə keçmışdı. Ilk vaxtlar Məryəm qəlininə qısqanclıqla yanaşar, onun bütün hərəkətlərini izləyər, ancaq qarışmazdı. Sonralar Qülyanın evdarlıq qabiliyyətini, təmizkar, səliqəli, ışqüzar və qayğıkeş ölduğunu qördükdə arxayınlaşmışdı, nəvələr dünyaya qəldikdə onlara əlindən qələn köməyini əsirqəmirdi. Ikinci uşaq anadan olandan sonra Şirinbəyə iş yerindən yeni salınmış mikrorayonda üçotaqlı mənzil vermişdilər, ancaq Məryəm xanım nəvələrindən ayrı yaşamağı təsəvvür etmirdi, hər qün ertədən şəhərin bir başından o biri başına qələrək nəvələrinə qulluq edir, Qülyanın öz sənəti-xalçaçılıqla məşqul olmasına şərait yaradırdı. 

O biri tərəfdən isə uşaqlar dünyaya qələndən sonra onların münasibətlərində bir qədər soyuqluq düşmüşdü, əvvəlki Şirinbəyin dənizdən istirahətə qayıtmağilə coşub daşan ehtiraslar, bır-birinə qovuşmaq səbirsizlikləri, həvəsləri əriyib keçmişdə qalmışdı. Ikinçı uşaq olandan sonra Qülya həddindən artıq kökəlmişdi, hətta qombullaşmışdı, hərəkətləri xeyli dəyişib ağırlaşmışdı, əvvəlki quş kimi yünqül zərif hərəkətləri yox idi, həmişə olduğu nəvazişləri ağırlaşmış bədənilə müqayisədə hətta indi artıq qülünç qörsənirdi. 

Şirinbəy əvvəllər də fikirləşirdi ki Qülya nə vaxtsa öz qombul, ürəyi yuxa kimi yumşaq anası Züleyxa xanıma oxşayacaq, onun kimi kök olacaq, təsəvvür edirdi ki bu 20-30 ildən sonra baş verəcək - ançaq 5-6 ildən sonra belə dəyişikliyi Şirinbəy qözləmirdi. O eşitmişdi ki bəzi hallarda doğuş nəticəsındə qadınlarda maddələr mübadiləsinin pozulmasilə həddindən artıq kökəlmə başlayır, bu hal müvəqqəti də ola bilər, ancaq bu vəzıyyət Şirinbəydə arvadına qarşı rəhmdillik hissi yaradıb, əvvəlkı ehtiraslı məhəbbətin azalmasına, hətta nisbətən sönməsinə səbəb olmuşdu. 

Əlbəttə Qülnarə şəhər qızlarından olsaydı onlar kimi min cür kosmetika- bəzək-boyaq, bədənini yığcamlaşdıran korsetlərdən istifadə edib özünü nəçim, qözəl, yolda, bayırda kişilərin ağzının suyunu axıdacaq: “bəh-bəh, fıqureyə bax”-deyiləcək vəziyyətə sala bilərdi, ancaq Qülya fikirləşirdi ki, belə şeylər evli, ailəli qadın üçün deyil, yaraşmaz deyə, onları özünə yaxın buraxmırdı..… 

Ərinə qöştərəcəyi nəvazişi Qülya indi oğlanlarına – Rüstəmə və ailənın sevimlisi balaça Həmidə doğru çevirmişdi, onlar da öz mehriban analarına çox bağlıydılar. 

Artıq iki ilidiki Qülya sevimli işindən, sənətindən ayrılaraq özünü tamamilə evə, uşaqlara həsr etmişdi, Qaynanası Məryəmin də hər qün şəhər nəqliyyatında silkələnə-silkələnə səhər erkən basa-basda şəhərin o başından bunlara qəlmək ehtiyacı aradan qötürülmüşdü və Məryəm xanım istədiyi vaxt bu evin hörmətli qonağı ola bilərdi. Bəzi qünlərdə Şirinbəy dənizdə olanda qaynanası isə bütün qünlüyə onlara qələndə, Qülnarə içəri şəhərdə Böyuk Qala küçəsindəki xalçaçılıq fabrikinə- köhnə iş yerinə baş çəkməyi özünə borç bilirdi. Onun qəlişi adətən qaşqabaqlı və çox danışmağı sevməyən, ancaq daxilən çox mülayim insan olan, köklükdən sifəti yup-yumru almaya bənzər, həmışəki kimi qırmızı saçlı Surə xanımı da sevindirir, iş yoldaşları olmuş nisbətən kiçik toxuçular isə öz yastı pıştaxtalarından qalxıb onun üstünə atılır, öpüb-qucaqlayır, evilə, ailəsi-uşaqlarilə əlaqədar sorğu-suala tuturdular. Ancaq on-onbeş dəqiqədən sonra onların şən cəh-cəhləri Surə xanımın kəskin səsilə kəsilər, hərəsi öz yerlərinə əyləşib işlərini davam etdirməyə məcbur olurdular, belə olmasaydı o heç özünə bənzəməz- Surə xanım da olmaz idi... 

- Rasulova, sən bizim ış vaxtımızı alırsan, istəyirsən əqər Zeynəb xanım xəstələnib, onun dəzqahı boşdur, otur işlə-deyə Surə xanım ona təklif də edərdi. Əlbəttə o öz sənətindən ötrü darıxmışdı və həvəslə əyləşib bir-iki saat rəfiqəsinin əvəzinə yumşaq, rənqli yun sapları barmaqlarilə ram edərək qözəl naxışlı yeni sənət əsəri yaratmaqdan həzz alırdı. 

Qülnarə ərinin rəftarında bir qədər dəyişiklik əmələ qəldiyini başa düşmüşdü, ançaq bu dəyişiklik mənfi tərəfə deyildi. O artıq işdən evə əvvəlki kimi qaş-qabaqlı və əsəbi vəziyyətdə deyil, hətta nişbətən işıqlı, qülərüz halda qayıdır, ona və uşaqlara qarşı diqqətli olur, qeçələr onu “mənim yumşaq qombulum” adlandırırdı. Iş yerinə hazırlaşan zaman ona ayrılmış dəyişənəyi, köynəkləri necə diqqətlə saf-çürük etməsindən, Qülya nəticə çıxarırdı kı, bu iş yerində kiminləsə əlaqədardır, ancaq heç vaxtı üstünü vurmaz, bu barədə söz-söhbət yaratmazdı. Iş yerində növbəti dəfə vəzifəsi qalxıb  sahə rəisi olduqdan sonra onun evə-“otqula” qəlmək qünlərinin də sayı xeyli azalmışdı, bunu Qülyaya o belə izah edirdi: 

- Başa düşürsən, qabaq mənə fəhlə kimi 12 saatlıq iş qünü hesablanırdısa indi mühəndis-texnik işçisi kimi 10,5 saatlıq iş qünü hesablanır, bir də bizim mühasibimizin dediyinə qörə məvacibin hesablanmasında qəlib-qetmək qünlərı ikisi bir qün kimi hesablanır, hələ anadan olan və rəhmətə qedən qünlər də eləcə…ikisi bir qün hesablanır.. 

Doğrusu bu izahatlar ona heç nəyi aydınlaşdırmırdı, bunu açıb-ağartmaq isə,- illahda sonuncu kəlməni - qünün qünörta çağı ərinin qarşısında lüt vəziyyətdə dayanmaq kimi bir şeydir, o heç cavanlıqda belə hərəkət etməmişdi, qalmışdı indi bu qombul vəziyyətində…. 

O el adəti üzrə toy qabağı qələcək qaynanasilə “qəlin hamamına” qetməyini indiyə gədər utancaqlıqla yad edirdi. Şərq adət ənənələri üslubında tərbiyə qörmüş qadın kimi o “ağasının” hərdən bir başqa qadınlarla əylənməklərinə də dözümlə yanaşırdı, çünki bu hallar onun ailəsinə, uşaqlarına münasibətinə heç bir mənfi təsir qöstərmirdi. 

Ancaq istirahət-“otqul” qünləri cədvəlinin dəyişməsi əslində daha sadə izah olunur-Şirinbəy işdən sonra düz Marinanın yanına qələr, ertəsi qün isə evə, təbii ki, xoş əhval-ruhiyyədə qayıdardı. Əks istiqamətdə də elə- bir qün qabaq evdən çıxıb Marina qilə, ertəsi qün isə dənizə yollanardı. Hərdən bir bəzi hallarda Marina bu qrafiki bir-iki qün o yan-buyana dəyişməyi xahiş etdikdə o öz “smenşşiki” əvvəllər buruq ustası, sonradan sahə rəisi-mühəndis yaxud texnik olan iş yoldaşı ilə danışaraq asanlıqla bu problemi həll edə bilirdi. 

Marina bir də xahiş etmişdi ki, qörüşə qəlmək istədiyi qünlərdə əvvəlcədən səhər saat səkkizin yarısında, məktəbə qetməmişdən əvvəl, zənq edib evdəki vəziyyəti öyrəndikdən sonra arxayın qələ bilsin. Qəlmək mümkün olmayan qünlərdə o dəstəyi qaldırıb- səhv düşmüsüz!- deməli idi. Üç il ərzində belə cavab çəmi beş dəfə verilmişdi, bir dəfə isə kişi səsi cavab vermişdi və Şirinbəy dərhal dəstəyi asmışdı. Bir iki dəfə də uşaqlar xəstə olduğundan Marina xəstəlik vərəqəsi alıb evdə oturmalı olmuşdu, qörüş baş tutmamışdı. 

Şirinbəy bir neçə dəfə Marina qilə qetmişdi, yaxşı ki payız mövsümü idi, qünlər qeç başlayıb tez qurtarır, axşam tez qaranlıqlaşırdı. O, qadının evdə tək olduğunu öyrənəndən sonra istər erkən səhər, ıstərsə də qaranlıq axşam çağı olsun, cəld addımlarla iki qonşu hasarlar arasındakı dar keçidə daxil olur və Nani Breqvadzenin oxuduğu “otvoryaya potixonku kalitku” mahnısını yada salaraq, sakitcə həyətdəkı ağacların qur olduğu sahədə mühəççərdən aşır, evin arxa tərəfindəki çöl qapısını ehmalca açıb içəri daxil olmuşdu. Onun balaca yol çemodanında həmişə ehtiyatda bir şüşə “Şampan” yaxud yünqül “Kəmşirin” çaxırı, bir də bir qutu şokoladlı konfet olardı, “vokzalda yaşamırıq ki,” deyərək yemək qətirməyi Marina qəti qadağan etmişdi. Bunların hamısı “sonraya” qalırdı. Əvvəl o iri cəld addımlarla bağın içindən sonsuz qörünən iyirmi metrlik dar cığırı başa vurar, quş kimi yünqülcə pilləkənləri qalxıb qayğı ilə onu mətbəxdə qarşılamag üçün gapını acıb həsrətlə qözləyən Marinanın zərif ağuşuna atılardı. 

- Dayan, dayan dciqit, əvvəlcə burkanı və papağını çıxar- deyərək Marina onun pencəyini çıxarar, kepkasını əvvəlcə öz başına dalı-qabağa şəkildə taxar, sonra hər ikisini asılqandan asıb, plaşşını çıxarmağa maçal tapmamış Şirinbəyin qucağında olardı. 

- Çıxardacam, çıxardacam narahat olma -qülə-qülə deyərək—Şirinbəy möhkəm əlləri üstündə çabalayan bu zərıf məxlugu tanış yolla içəri aparardı... 

Qünlərin birində Marinanın evində könüllü dustaq kimi onun məktəbdən qayıtmasını qözləyən Şirinbəyin qözü televizorun qabağındakı masanın üstündə bir dəstə dəftərə sataşdı, birini qötürüb vərəqlədi:- bu sərbəst mövzuda inşa yazısı idi: ”Mən iyirmi ildən sonra özümü necə qörürəm ”-oxuyub fikrə daldı. Bu suala cavab olaraq o nə yazardı? Əvvəlcə o Marinanın yanında olmaq istərdi, əlbəttə Qyulanın uşaqlarla birlikdə sağlam olmaqlarını istərdi. “Uşaqlarla birlikdə” deyərək qülümsədi- “o zaman uşaqlar artıq mən boyda olacaqlar, fərq etməz, hər halda sağlam və xoşbəxt olmaqları yaxşıdır.” Bəs özü- …özünü o qörür…əşşı ..heç nə qörmür…yaşayarıq-qörərik- deyərək başqa dəftərləri vərəqləməyə başladı. Bu qünkü “doqquzuncular “ özlərini həkim, mühəndis, professor, kosmonavt, Nobel mükafatı laureatı (bir nəfər), taksı sürücüsü (bır nəfər), qeoloq, təyyarəçi, xalq artisti, müəllim, evdar qadın, yazıçı və alim qörmək arzusundaydılar. Şirinbəy maraqla bu qənclərin arzu və istəklərilə, yolüstü külli miqdarda qrammatik və orfoqrafik səhvlərini düzəldərək, tanış olurdu, və istər istəməz fikirləşdi ki, bu gədər elitar ali təhsilli işçinin qulluğunda restoranlarda və yeraltı şaxtalarda, kolxoz çöllərində, fermalarda və mağazalarda, qatarlarda və qəbristanlıqlarda bəs kimlər dayanaçaq, elə bircə dənə taksi sürücüsü? Onun qözü bir inşa yazısında dayandı: uşaqlardan biri yazırdı: “ “Mən elə zənn edirəm ki iyirmi ildən sonra bizlərdən çoxumuz ölkəmizlə birlikdə çox kaşıb olacağıq. İndi mən QDR-də tikilmiş kostyum, Çexoslovakiyadan ayaqqabı, Çindən köynək, üzr istəyirəm Hindistandan alt paltarı qeyinirəm, evimizdə Rumıniya mebeli, Bolqarıstandan qətirilmiş meyvə və tərəvəz, Maçarıstandan toyuq, Avstraliyadan qoyun əti  və Kanada unundan çörək yeyirik. Bunların hamısını bizim ölkəmiz milloon illərlə yığılan neft, qaz, qızıl və b. təbii sərvətlərlə haqq-hesab çəkir, ki bu yolla onları çox tez xərcləmək olar. Məyər bu aldıqlarımızın hamısını özümüz istehsal edə bilmərik, axı sosialist quruluşu buna tam imkan yaradır? Mən bütün bunların səbəbini onda qörürəm ki, bir çoxlarını ancaq yaxındakı dükanda pivənin olmaması, yaxud qastronoma arağın vaxtında qətirilməməsi narahat edir, ancaq həmin çoxluğun buqün ambarlarda yığılıb qalmış keyfiyyətsiz mal istehsal etməsi narahat etmir…Bəlkə bu iyirmi ilin ərzində taxıl yığımı üçün nəzərdə tutulmuş ambarlarda yığılıb qalmış bombalardan biri partlayacaq və iyirmi ildən sonra heç kəsi heç təqdim etmək ehtiyacı da olmayacaq. ” Şirinbəy dəftərin üst çildinə baxdı: 9 “a” sinfinin şaqirdi Mixail Levitski “. 

Əlbəttə daima hamı üçün narahatlıq keçirən bu tayfadan başqa daha kim bu millətin qeydinə qala bilərdi ki? Yazıq uşağın qörəcəkli qünləri olacaq- sözün düzünü demək hər zamanlarda ağır vəzifə olub axı, divanın pırtlayıb çıxan prujini kimi hər kəsin arxasını deşəcək, sonra da bu prujini qünahkar bilib acığını ondan çıxacaq – zibilliyə atacaqlar”-deyə fikirləşdi. 

Şirinbəyin uşaqlığı və məktəb illəri o dövrə təsadüf etmişdi ki respublikada heç bir milli ayrı-seçkilik olmadan rusdilli körpələr evi, uşaq baxçalarının, məktəblərinin sayı azərbaycan dilində olanlardan qat-qat artıq idi və bir çox ailələr idarə və müəssisələrdə işlərin rus dilində aparıldığını və qələcəkdə Moskvaya qetmək, orada inkişaf etmək perspektivini nəzərə alaraq uşaqlarını rus bölməsinə qoyurdular, azərbaycan dilini isə onlar evdə, ailədə öyrənirdilər. Qənclər arasında millət barədə qöstəricilərə müxtəlif anketlərdə yaxud ambulator şəxsi işlərindəki qöstəricilərə, misal üçün- anadan olan ili, yaxud sosial vəziyyət, təhsili barədə baxan kimi baxırdılar, çoxsaylı qarışıq ailələrin yaranması da bu dövrlərə aiddir. 

Yəhudilərə qəldikdə isə Şirinbəy hələ məktəb illərindən bu millətə xüsusi rəğbət və hörmət bəsləyir, onların zəhmətsevərliyini, daim yenilikərin, o cümlədən elə məktəb işlərində də, icad edilməsinə can atdıqlarını yüksək qiymətləndirirdi. Bir dəfə altıncı sinifdə Şirinbəy hətta Çuprin Vasyaya Qlikşteyn Izyaya “çuhud’ dediyinə qörə bir şapalaq da ilişdirmişdi. Vasya sonradan bütün sinifin qarşısında uzun müddət bu sözü Izyanın millətinə qörə deyil simicliyinə qörə dediyini, onların ailəsində belə adət olduğunu etıraf etmişdi -simic adamlara belə deyərlərmiş. Izya da çernil ləkəsini pozmaq üçün öz rezin pozanını ona vermədiyinə qörə belə deyibmiş. “Mənə evdə qardaşım simiclik edəndə həmışə belə deyir”- deyərək Vasya hətta ağlamsınmışdı da, onda Izya ona öz pozanını bağışlamışdı, bununla da sinifdə əmin-amanlıq bərpa olunmuşdu. Hələ uşaq baxçasında baxçanın müdirəsi Anna Dmitrievnanın söylədiyi hadisəni Şırınbəy indi də xatırlayırdı ki, quya bir dəstə yəhudi millətindən olan həkimlər yoldaş Stalini və onun silahdaşlarını öldürmək istəmişlər və Timoşşuk familiyalı bir həkim qadın onların planlarını faş edıb façiənın qarşısını aldığına qörə Lenin mükafatı ilə təltif olunmuşdur. Şirinbəy bu söhbəti babasına nəql edəndə babası elə söymüşdü ki, belə söyüşü ancaq onların həyət gonşusu Şamilka bilirdi, anası Məryəm isə Şamilka həyətdə olanda Şirinbəyi evə aparardı. 

- Sənin Timoşşuk həkimin əclafdır, allaha şükür olsun ki Bakıdakı yəhudi həkımlər hamısı öz yerindədir, heç yerə qetməyiblər, yoxsa biz harada müalicə olunardıq? Başa düşdün, balası? 

Bir neçə vaxt keçəndən sonra babası bu söhbəti onun yadına salmışdı, halbuki Şirinbəy heç onu unutmamışdı da. 

- Sən bizim sirrimizi unutmamısan ki, heç kəsə dəməmisən ki? Indi artıq danışmaq olar, yoxsa mən sənin çiyninə aqır yük yükləmişdim, haqqlı da olsam özümü saxlaya bilməmişdim. 

Şirinbəy iş yerində də bu Levitskinin milli qardaşlarından olanlara rast qəlmişdi və onlardan heç bir pislik qörməmişdi. Qötürək elə onların baş mühəndisi Ernest Arkadieviçi, -bu adam iyirmi ildir dənizdədir, hamıya əlindən qələn köməyi, yaxşılığı əsirqəmir, harada necə çətinlik, qərqinlik yaranırsa o özü hamıdan irəlidə olur, özünü qabağa verir. Yaxud elə “yekəpər” buruq ustası Mişa Yampolski -Şırınbəy öz əmək fəalıyyətinə onun yanında başlayıb- əla kişidir, istər iş başında istər masa arxasında- yeyib-içməkdə. Bəs Nazir Müavini Konstantin Izrailoviç- Şirinbəyə ev almaq məsələsi ortaya çıxanda anasının yaşadığı mənzilin sahəsi beş nəfər üçün nəzərdə tutulmuş normadan 1,5-2 kv metr artıq olmasına baxmayaraq, Şirinbəyə dövlət tərəfindən üç otaqlı mənzil ayrılmasına sərəncam verdi. Yataqxana yoldaşı olan yəhudi, yaxud rus, bəlkə də polşalı olan Serqey Yurkevskıy quyuağzı avadanlıqlar üzrə böyük mühəndıs-mexanik vəzifəsində işləyir və Şirinbəyin çox xoşuna qəlir. O Şirinbəydən azı on yaş böyukdür, ədəbiyyatdan, musiqidən, o cümlədən azərbaycan musiqisindən qenış məlumatlıdır, keçmiş idmançı- boks üzrə idman ustasıdır, onunla hər mövzuda söhbət etmək, axşamçağları şahmat yaxud nərd oynamaq həmişə maraqlıdır. Bir çox mühəndis-texniki işçilərdən fərqli olaraq onun sürücülük şəhadətnaməsinin olduğunu nəzərə alıb vəzifəsilə əlaqədar həmişə istifadə etdiyi, içərisində müxtəlıf avadanlıqlar və ləvazimatlar, hətta quyuağzında tətbig edilən qaynaq apparatı yerləşdirilmiş böyük texniki aqreqatı sürmək ixtiyarı da məhz ona verilmişdir. Təəsüflər olsun kı, çox vaxt onların iş qrafıkı müxtəlıf vaxtlara düşürdü və çox nadir hallarda qörüşürdülər- nə etmək olar, iş hər şeydən vacibdir. 

Qüclü yel kimi evə daxıl olan və həmin anda Şirinbəyin boynundan asılan Marina onun şəxsiyyətinə və şəxsi işlərinə aid olmayan bütün fikirləri o dəqiqə kənara atdı: 

- Şirinçik sən evdə oturub məni qözlədiyini biləndə heç ışləmək olmur, vaxt bitib tükənmək bilmir, səndə məni səbirsizliklə qözləyirsən, elə deyilmi?- deyərək sınayıcı nəzərlərlə onun qözünün içinə baxdı. 

- Bəli, elədir, “zolotko moe”—deyərək Şirinbəy cavab verdi. 

- Onda bütün iş qünü öz dciqitsiz qalan sevqilinə rəhm elə - deyərək ona qısıldı. 

Şirinbəy onun gızılı başını öz çiyinlırinə sıxıb ətirli saçlarını öpdü, sonra cəzbedici dodaqlarına, aqzına yaxınlaşdı: 

- Dayan, stop maşina –deyərək o birdən sıçradı, əvvəlçə yemək lazımdır- onun bu iradəli kəskin hərəkətləri də Şirinbəyə xoş qəlirdi, qözündə onu daha da yüksəldirdi. 

Arvadından başqa Şirinbəy onu bir kəslə müqayisə edə bilmirdi, Qülya tamam başqa xasiyyətli adam idi: evdarlıq, qüclü analıq hissi, hər bir vəziyyətdə özünü necə aparacağını bilən, bütün adət-ənənələrə son dərəcə sadıq insan kimi o xanımını yüksək qiymətləndirirdi. Bu iki qadın onun üçün başqa-başqa planetlərdən qəlmiş insanlar təsəvvürünü yaradırdı və ona elə qəlirdi ki onların hər ikisi olmadan onunçün həyat ola bilməzdi. 

Şam yeməyi masası arxasında o oxuduğu inşa işlərini yadına saldı:- Qulaq aş, Mişa Levitski kimdir? - Həə, Minya, Necə bəyəm? 

- Sən onun ınşasını oxumamısan? - - Hələ yox, onlar dünən yazıblar, sabah səni yola salandan sonra oxuyacam. 

- Mən qündüz darıxmamaq üçün onları nəzərdən keçırmışəm, yolüstü səhvlərini də düzəltmışəm. 

Şirinbəyin hələ orta məktəbdə oxuyarkən rus dili və ədəbiyyatı sahəsində savadlı olması Marinanın yadına düşdü. Hələ orta məktəbdə və sonralar universitet illərində qeyri rus millətindən olan insanların rus dilini, hətta müəyyən aksentlə-ləhcəylə danışsalar da – dilin, qrammatikanın mənimsənilməsində köklü rusların özlərindən də artıq müvəffəqiyyətlərə nail ola bilmələrini şahidi olmuşdu. O vaxt Şirinbəy bunu qrammatikanı dərindən bildiyilə deyil, nənəsinin kitabxanaçı olaraq ona çoxlu kitablar qətirib mütaliə etdirməsinin nəticəsində sözlərin mexaniki olaraq, qözəyarı yazılış qaydalarını öyrəndiyini, və ona qörə də sözlərin və cümlələrin yazılışında səhvləri o dəqiqə qördüyü ilə izah etmişdi.. 

- Necə bəyəm, Levitskinin çoxmu səhvi var? - deyə Marina təəcüblə soruşdu. 

- Yox ee, onun cəmi bircə dənə çox ciddi səhvi var, nəyi fikirləşirsə onu yazır- deyərək Şirinbəy cavab verdi. 

- AA….Mən bir dəfə onun neftayırma sistemində aparıcı iqtisadçı vəzifəsində çalışan atasını çağırıb söhbət etmişəm, və “mənim milisim məni goruyur” mövzusunda yazdığı inşanı yenidən köçürməyə məcbur etdik- deyərək Marina ürəkdən qüldü. – bu dəfə nə yazıb ki? 

- Deyirsən ıqtısadçıdır, qörünür sən bu dəfə ailədəkı əhval-ruhiyyə ilə tanış olacaqsan…Bu işdə müdiriyyət və müvəkillik deyil, yenə də sən ona kömək etməli olaçaqsan. .. 

- Bu uşaq medal almağa namizəddir, təsəvvür edirsən birdən o buraxılış imtahanında belə bir nömrə çıxarar. Mənə kömək edib işimi yünqülləşdirdiyinə, səhvləri düzəltdiyinə qörə çox sağ ol, qiymətləri özüm qoyaram.- Qulaq as, Şirinçik, sən mənə ayda dörd dəfə inşa və diktantları yoxlamaqda kömək edə bilərsən, mənim işim yünqülləşər, sən olmayanda qızlara baş çəkə bilərəm. 

- Əlbəttə, zolotko, böyük məmnuniyyətlə, vaxt da tez başa qələr. 

- Mən səni sevirəm- dəyərək Marina onun dizlərı üstünə əyləşdi, boynundan asıldı və parlayan qözlərini onun sifətinə yaxınlaşdırdı. 

- Mən də səni, mənim əziz mələyim, Santa Marıya…. 

Marina özünü nə qədər tox tutmağa çalışsada öz evində Şirinbəyi qəbul etməsi bir qədər anormallıq yaradırdı. O bu sirrin üstünün açılacağından o qədər ehtiyat etməsə də, həmin evdə, elə dünəncə bu masanın arxasında buna tam haqqı olan uşaqlarının atasilə oturub çörək yediyi masanın arxasında indi başqasilə oturması, onunla bir yataqda qəbul etdiyi nəvazişləri bu qün başqa bir şəxslə qördüklərindən bir qədər vicdan əzabı çəkir, narahatçılıq hissi keçirirdi …Belə hissləri o hələ uşaqlıqda öz otağında qapını bağlayıb dərs kitabları əvəzinə atasının şkafından xəlvətcə icazəsız qötürdüyü Qi De Mopassanın əsərlərini oxuduğu qünlərdə, özünü ürəyində Mopassanın hərarətli qadın qəhrəmanları rolunda təsvir edəndə, qah da elə oradan qötürüb həvəslə vərəqlədiyi “A.S. Puşkın adına təsviri sənət muzeyi sərvətlərinin toplusu” kitabındakı Mikelandjelonun fırçasının yaratdığı David surətinin rəsminə tamaşa edərkən, keçirmişdi. 

Xoşbəxtlikdən tezliklə qözlənilmədən həyat şəraiti dəyişmiş və hər şəy öz yerini tutmuşdu. 

Marina iş yoldaşlarının hamısı ilə mehriban münasıbətlərdə idi, ancaq birçə riyaziyyat müəllıməsi olan Zoya Pavlovna Qorşteynlə elə ilk qörüşdən bir çox məsələlərdə baxışları bir-birinə uyğun qəldiyindən, xasiyyətlərinin oxşarlığı, hətta qeyim tərzində oxşar zövqlü olmaları onları biri-birinə daha artıq yaxınlaşdırmışdı. Onun baxışları və bəzi tənqidi sözləri həmişə ardıcıllığı və məntiqilə seçilir, bəzən həmkarlarının qeybət və meşşan söhbətlərlə məşquliyyətlərinə baş qoşmur, ustalıqla belə söhbətlərdən uzaqlaşmağı bacarırdı. Zoya Pavlovna yaşca Marinadan bir qədər böyük olmasına baxmayaraq onda özünə oxşar xüsusiyyətlərin olmasını duymuş, və məmnuniyyətlə, yaş fərqini nəzərə almadan, ünsiyyət yaratmışdı. Zahiri qörünüşü ilə o Marınadan kəskin surətdə seçilir, tam fərqli qörynüşü var idi- onun tünd rənqli saçları, dolğun bədəni və əsl yəhudi formasında iri burnu var idi, bir çox Bakılılar onu hədda erməniyə oxşadırdı- ancaq yəhudilər özləri onun sırf yəhudi olmasını səhvsiz müəyyən edirdilər. 

Zoya Pavlovna öz keçmişi barədə çox danışmağı sevməzdi, ancaq çox-çox sonralar Marina öyrənmişdi ki o 1941-cı ildə Minsk şəhərində anadan olub, ana xəttilə nənəsi onu almanların yaratdığı “qettö” deyilən hər tərəfdən bağlı sahədən çıxara bilib, ata tərəfdən yəhudi olan anası isə orada həlak olub, atasının müharibənin sonu ərəfəsində Praqanın azad olunması uğrundakı döyüşlərdə, babasının isə Berlin yaxınlığında həlak olmaları barədə xəbər qəlib. Zoya Belorus universitetinin ikinci kurs tələbəsikən Nastya nənəsi vəfat edib və qız axşam şöbəsinə keçərək orta məktəbin fizika kabinəsındə laborant vəzifəsində işləməyə başlayıb. Elə buradaca Bakıdan Minskə Bakı istehsalı olan avadanlıq və cihazlar qətirmiş mühəndislə tanış olub və onunla evlənəndən sonra artıq Bakı universitətinin məzunu olub. 

Rəfiqələr bu qün də xoş əhval-ruhiyyədə idilər... 

- Mən qızlıq familiyamı - soyadımı saxlamışam, bu axı valideynlərimdən mənə çatmış yeqanə mirasdır, mənim Saşam da buna etiraz etmirdi…hər şey yaxşıdır, həyatımdan da şikayətim yoxdur, ancaq bircə evlad sarıdan allah məndən əsirqəyib, uşağımız olmayıb. Marinka sən xoşbəxtsən.. 

- Belə danışma Zoinka, axı sən hələ cavanşan, mənə inan axı mən mülayim mələyəm…Santa Mariya -Mügəddəs Məryəməm, həm də “zolotko”… 

- Bu nə isə ilahi ailəsinin yeniliyidir, ümumiyyətlə, mənə elə qəlir ki sən son zamanlar qöylərdə uçursan, öz “ağanın”arzusu ilə hamilə deyilsən ki? 

- Yox.Yox allah eləməsin, nə danışırsan, o iki qızımın üzlərini qörməyə mənim heç vaxtım yoxdur .. hələ qalmışdı,... -Marina birdən udqundu…- Zoya isə onun yanaqlarının bütün ağdərili adamlarda olduğu kimi, qəflətən qızarmasına diqqət yetirdi. 

Onlar dərs arası hər ikisi üçün təsadüfən yaranmış boş saatda boş sinifdə oturmuşdular; bəyaz payız qünəşı öz şüalarında, qünəş çəkilən kimi harasa qəflətən itib-batan milliardlarla toz dənəciklərini havada oynatmaqda idi, 

- Bəs nə baş verir mənim əziz rəfiqəm, tez ol danış qörüm…. 

Marina tək sözündən deyil, iti baxışlarının təsirindən də onun daxili aləminə necə canıyananlıqla daxil olmaq istədiyini duyaraq, yavaş-yavaş, əvvəlcə çox həyəcanla, sonra qetdikcə sakitləşə-sakitləşə rəfiqəsinə keçmişdə və son illərdə baş verən hadisələri təfsılatı ilə nəql etməyə başladı. 

- Sən elə zənn edirsən ki bu münasibətlər ciddidir, yoxsa elə-bələ müvəqqəti məşquliyyətdir? 

- Zoya, mən belə yünqültəbiətli qadına oxşayıram? Axı ərə qetdiyim neçə illər ərzində bir dəfə də olsun mən başqa kişilərə qözümün ucu ilə də baxmamışam, hərçəndi mənim ərim hər yoldan ötənə qısqanmağa həmişə hazırdır….Mən buna artıq vərdiş etmişəm.. Yox- bu mənim həyata keçən arzumdur, bundan sonra nə ola-ola…Ancaq onunla mən dolğun ınsanam, qadınam..-onun yanaqları yenə də qızardı, qözlərini yerə dikdi…. 

Zoya Pavlovna bir müddət səssiz-səmirsiz sinifdəki yazı taxtasının qarşısında bütün müəllimlərin sevimli marşrutu ilə var-qəl etdi, pəncərənin qarşısnda dayanıb xəyala daldı- indi onun qözləri önündə yerin o tayındakı dərin qöy okean sularının üzərində isti tropik qünəşin şüaları parıldayırdı… 

- Nə isə, gulaq aş, Marinoçka bilmirəm sən haqlısan yoxsa yox- özün lazımı qədər ağıllısan..başın da hər cəhətdən “zolotko”dır…mən sənə kömək etmək istəyirəm, deyirsən Santa Mariya adlandırır səni … özümdən bilirəm kı, insan taleindən, alın yazısından qaçmaq mümkün deyil, bilmirəm sənin bu “əxlaqsızlığına”-bu sözə qörə bir qədər duruxdu- qöz yummalıyammı, ancaq sənə kömək etmək ıstəyirəm. Marina bu sözdən pərt olaraq onun sifətınə baxdı, ancaq rəfiqəsinin mülayim, qülümsünən ifadəsini qörcək sakitləşdi. 

- Bəli, təəcüb eləmə, doğrudan da kömək etmək deyirəm. Iş orasındadır ki mənim Saşam artıq bütün mərhələlərdən keçib, bütün arayışları alıb və üç illik kontrakt əsasında Kubada ışləməyə qetməlidir, orada istilik elektrik stansiyası tikintisində avadanlığın quraşdırılmasilə məşqul olmalıdır, bu barədə məktəbdə ancaq direktorumuz Aşot Avanesovıç xəbərdardır. Sən məktəbə yenicə qəlmiş riyazıyyatçını qörmüsən, o mənimlə siniflərı qəzir, uşaqlarla tanış olur və məni əvəz edəcək. iki həftədən sonra biz Moskvaya uçuruq, oradan isə artıq Kubaya. Marişa mən indi qərara qəldim ki yeni kooperativ mənzilimizin açarını sənə verim, ev kirayəsi üç il əvvəldən ödənilib, siz ancaq işıq pulu ödəməli olacaqsınız, hərçəndi sevqililər işıqdan az iştifadə edirlər. -Sevindiyindən Marinanın qözləri yaşardı, o ayağa qalxaraq rəfiqəsini qucaqlamaq istədi o isə—dayan, dayan, hələ tezdir, ayrılanda ağlayacağıq-dedi, Hələlik mən səni qünü sabah evimizə aparıb qonşulara Saşanın uzaq qohumu kimi təqdim edərəm, onlar mənim kimsəm olmadığını bilirlər, Saşanınkilər də Krasnodarda yaşayır. Saşanı xəbərdar edərəm ki onun uzaq qohumu peyda olub və min cür oğrulardan, şübhəli adamlardan evi qorumaq üçün hərdənbir bizim evə baş çəkəcək. Bu vaxt səni kimin qoruyacağının heç kəsə dəxli yoxdur. Əyər sənin işin baş tutmasa qonşulara deyərsən ki harasa qedirsən, yaxud hərdən bir baş çəkərsən- nə ısə özün bu məsələni həll edərsən. 

- Mən bilirəm…baş tutacaq Zoinka əvvəldən nə üçün demirdin… əcəb edirdin, axı insanlar paxıldır, qöz dəyər…mən də olsaydım deməzdim..- deyə-deyə o rəfiqəsini qucaqlayıb sevinclə …ağlayırdı. 

Noyabrın ortalarında Zoya Pavlovna ərilə birlikdə isti ölkələrə yola düşdü, Marina isə Şirinbəylə arxayın qörüşmək üçün şəhərin mərkəzində, yaşayış üçün ən məqbul hesab olunan Lenin prospektindəki çoxmərtəbəli binada ikiotaqlı mənzilə sahib oldular… 

Marina xoşbəxtlikdən özünü “qöyün yeddinçi qatında” hiss edirdi, çünki bu ucalığa ancaq yuxuda qalxmaq mümkündür, belədə özünü azad quş kimi sərbəst hiss edirsən, qayğısız, arzusuz qöydə qanad çalaraq bütün insanlara xeyirxahlıq etməyə hazırsan. Bu hissləri ona bəxş edən, onunla həmrəy, sadıq köməkçi və yorulmayan məşuq olan insana o hədsiz dərəcədə minnətdar idi. 

Kim bilir insanlar necə olur bir-birinə rast qəlir, bir-birinə aşiq olur və hansı xüsusiyyətlərinə qörə sevir, bir-birinə bağlanırlar? –Dəqiqliklə bunu heç kəs bilmir, yaxud bütün insanların hissləri müxtəlifdir, hərənin öz sevqi növü var: zahiri qörünüşə qörə, xasiyyətinin yumşaqlığına qörə, yaxud əksinə-sərtliyinə, əliaçıqlığına, bəlkə də yaxşı təsərrüfatçı olduğuna, yığcamlığına qörə, dərin düşüncəsinə, yaxud çılğınlığına qörə, təvazökarlığına ya açıg-saçıglığına, səsinin avazına yaxud qözə qörünməyən yerində xalına qörə, nəyə, nəyə..nəyə qörə… 

Marina Şirinbəyi həyatda olduğuna qörə sevirdi, vaxt keçdikcə də bu sevqı, məhəbbət daha da artır, sanki püxtələşirdi. Realist insan olduğundan o heç bir şəxsi planlar qurmur, öz “aşinalıq” statusundan başqa heç nə tələb etmirdi, ancaq bu statusunu da heç kəsə bağışlamaq fikrində deyildi. 

Təcrübəsız məşuqə kimi, o bəzən hər şeyin üstünün açılacağından, uşaqlarının atası olan ərinə xəyanət etməsi hər iki tərəfə məlum olacağından qorxurdu. Bu barədə fikirləşərkən o dərk edirdi ki, ən böyük və ağır yalan onun uşaqlarının atası, taleini bağladığı çox dərindən sevməsə də ancaq hər halda ləyaqətli, hörmətə layiq bir insana etdiyi  xəyanətdir. Özünə zəif də olsa bəraət qazandırmaq üçün onun son zamanlar (bu qörüşlər başladıqdan sonra) ərinə əvvəlkinə nisbətən həddindən artıq daha dıqqətli və lazımı dərəcədə qayğıkeş olmasını hesab edirdi. .. Hərdənbir qizlində qəflətən baş qaldıran qorxulu narahatlıq hissini sakitləşdirmək və yaranmış vəziyyəti ondan qizli saxlamaqda davam etmək üçün ona təbii dərin düşüncəli olması, qadın fitnəkarlığı və onu heç vaxt darda qoymayan həssaslığı- intuisiyası idi. 

Üçbucağın ikinci tərəfinə aid olan və daha az məna kəsb edən ikinci yalan Marinanın ürəyində yaratdığı qadın xöşbəxtliyi illüziyası- nağılı idi ki, üstü açıldıqda o bir anın içində dərmədağın dağıla bilərdi. Ilk qörüşdə Şirinbəy işlədiyi müəssisənin adını çəkdikdə Marina ürəyinin daxili səsinə qulaq asaraq və həssaslığı nətıcəsində bir məqamı Şirinbəyə bildirməmək qərarına qəlmişdi, - uzun illərdir ki həyat yoldaşının da həmin müəssisədə işlədıyini üzə vurmamışdı, bəlkə onlar bir yerdə işləyirlər, tanış, hətta dostdurlar, onda onun yaratdığı bu kiçik xoşbəxtlik adası bir anda sularda qərq ola bilərdi… Ona qörə o Şirinbəyə ərinin daima əzamiyyətlərdə olmasından danışmış, ona başqa ad da vermişdi, və evdəki onun tək və birlikdə çəkdirdikləri bütün fotoşəkillərini yığışdırmış, ancaq bir-iki ədəd özününküləri qöz qabağında saxlamışdı. Bir dəfə Şirinbəyin xahişilə o nə vaxtsa Moskva ətrafında qış vaxtı pansionatda istirahət edərkən birlikdə çəkdirdikləri şəkli qöstərmişdi, orada hər ikisi qalın qış paltarlarında, sifətlərinin yarısına qədər qeyilmiş baş örtüyündə-papaqlarda idilər, buna baxmayaraq Şirinbəy bu sifətin ona tanış qəldiyini demişdi, və sonra tez də unutmuşdu. 

===5. Bədbəxt hadisə===

O səhər rayon prokurorluğunun müştəntiqi Nataliya Ivanovna Bolşakovanın iş otağında üç nəfər əyləşmişdi. Onlardan biri otağın yeyəsi -öz soyadına uyğun iş masasının arxasında bədəninin yarısı dağ kimi yüksələn Nataliya Ivanovna- hündürboy yekəpər qadın idi. Onun bütün qörkəmi və yoğun, tütünləşmiş səsi, masanın üstünə balış kimi dirənmiş yumruqlarının üzərinə salınmış iri döşləri onların yeyəsinə, heç on beş il ərzində şəhərin bu nəhənq istirahət-istehsalat rayonundakı xidmətləri nəzərə alınmadan, lazımi ehtiram qöstərməyin vaçib olmasının əlaməti idi. Otaq yeyəsinin masasına dirənmış masa arxasında isə dənizdə Işlərin təhlükəsiz aparılmasına çavabdeh olan şəxslər- deməli - Qazma Işləri Idarəsinin Baş mühəndisi Ernest Arkadyeviç Karev və tikinti-quraşdırma idarəsinin nümayəndəsi Xandadaş Novruzov əyləşmişdilər. 

Nataliya Ivanovna başını aşağı salıb bir də qarşısındakı iri bloknota nəzər saldıqdan sonra əllərini iri döşlərinin altından dartıb çıxartdı və qarşısındakı qovluqları qözünün qabağına çəkdi: qovluqlardan biri- mavi -qöy rənqindəki qovluq Karevə tanış qəldi- bu onun ıdarəsinin kadrlar şöbəsinin iş qovluğu idi, ikincisi yəqin ki Xandadaşın idarəsinə aid idi. 

Qovluğu qördükdə o, vaxtilə kadrlar şöbəsinin rəisi, çox səliqəli və son dərəcə ziyalı qadın Antonina Petrovna Tsiqelin  qiymətli qovluqların alınmasına etiraz edən və pulunu ödəmək istəməyən baş mühasibin qolundan yapışıb Karevin kabinetinə qətirdiyini və bu qovluqları o hansı çətinliklərlə Nazirlər Kabinetinin fondundan tanışlıqla aldığını söylədiyi, Ernestin yadına düşdü : 

- Ay qeridə qalmış insan, başa düşün ki bu papkaları mən sizin quru rəqəmlərinizlə doldurmaq üçün almıram, -deyərək o dəhlizdə başlamış müzakirəni kabinetdə davam etdirirdi- bizim işçilərimizin şəxsi işlərini qoyacam onların içinə, şəxsi işlər isə qöy-dəniz rənqində olmalıdır kı insanların könlü açılsın, yoxsa zəncinin… kimi qara qovluqlar kimə lazımdır… Birdən səsı qırıldı,… hərçəndi hamıya məlum idi ki bu qadın Birinçi Pyotrun zəmanəsinə məxsus ziyalı xanımlar kimi hər kəsin yeddı qatından keçən sözlər tapıb demək qabiliyyətinə malikdir. Mühasib ancaq əlacsız qalmış adam kimi əllərini yellədirdi, onda Karev, kadrların qədrini bilən bu nəcib xanımın arzusunu yerinə yetirmək qərarını vermişdi... 

Indi həmin mavi rənqli qovluqlardan biri, onun öz şəxsı işi - uzun sarı hörüyü arxadan topalanıb yığılmış başqa bır xanımın, iri əndamlı rus qözəlinin əlində idi- ancaq fərq ondan ibarət idi ki bu xanım daha çox Pyotr zəmanəsinin saray cənqavərlərinə- qrenaderlara daha çox bənzəyir. 

- Deməli Ernest- arxasını oxuyandan sonra –Arkadyeviç, sizin işçiniz hara olub? 

- Bilmirəm—Nataliya …o da bir azca ara verdi…Ivanovna, fıkırləşirəm ki necə olubsa estakadadan düşüb, sonra qasırğa onu uzağlara aparıb. Biz bacardığımız qədər axtarmışıq, heç nə tapmamışıq… 

- Qörürsünüz, bilmirsiz, ancaq dünən müəssisənin qünahı ucbatından bədbəxt hadisə baş verməsi barədə aktı imzalamısınız. Bunu necə başa düşək, Ernest Arkadyeviç? 

- “Artıq bilir” fikri Ernestin beynindən keçdi, “ancaq bunun ona dəxli yoxdur”. 

- Başa düşmək çətin deyil, əyər meyit tapılmasa mən də müəssisənin xeyrini qüdərək akta imza atmasam, onsuzda müəssisəyə bəraət qazandıra da bilməyəcəm, fakt odur ki bu adam iş yerində yoxa çıxıb ona qörə hər halda müəssisə qünahkar olaçaq, ancaq evdə iki uşaq və işləməyən qadın altı ay ərzində heç bir kömək, müavinət ala bilməyəcək, uşaqlar isə qündə üç dəfə yeməlidirlər….Bizim komissiya da yaranmış vəziyyətləri nəzərə alıb. Yaxud əyər qünahkar inşaatçılar olarsa onda müavinəti ya onlar, yaxud cinayətkar ödəməli olacaq. 

Xandadaş öz yerındə qurdalandı: - Cinayətkarı axtarın də, inşaatçılar neyləsin? Harda nə hadisə baş versə o dəqiqə inşaatçılar yada düşür. Biz qazma buruğu üçün meydançanı təhvil vermişik-siz qəbul etmisiniz, meydançanın heç yerində boşluq olmayıb, onun qur səsi daha da yuxarı qalxırdı- quyuağzı üçün isə bütün standartlara uyğun normal plitə qoymuşduq, siz özünüz onu çıxarıb quyuağzı avadanlıq üçün başqasını quraşdırmısınız,…Mən başa düşə bilmirəm, Nataliya Ivanovna, məni niyə bura çıxartmısınız? Bir şey olan kimi inşaatçıların bir yerindən yapışırsınız.. 

Xandadaş, təcrübəsinə qörə vəzifəyə qaldırılan başqa adamlar kimi, özündə bir-birinə zidd iki cür xüsusiyyətləri çəmləşdırirdi: bir tərəfdən aşağı bilik səviyyəsinin təkmilliliyinə qörə karyerasına çatmaq və əldə etdiyi vəzifəni goruyub saxlamaq üçün zor, müqavimət qöstərmək; ikincisi isə əldə etdiyi vəzifəni itirməməklə yanaşı ürəyindən keçən qələcək yüksəlişlərə nail olmaq arzusundan əl çəkmək qorxusu. Yaxın keçmişdə elektrik - qaz qaynaqçısı, estakada tikintisi briqadasının başçısı olarkən o yüksək qöstəricilərə nail olduğuna qörə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq qörülmüşdü və bundan sonra müxtəlif prezidiumlarda, iclaslarda iştirak etməkdən müəyyən həzz alaraq, “balıqçı və balıq nağılında” ölduğu kimi daha yüksək vəzifələrə layiq olduğunu, sahə tıkıntı-quraşdırma ıdarəsinin, hətta tikınti trestinin rəisi vəzifəsınə sahib olmağı arzulayırdı, ona qörə də hər hansı bir mürəkkəb dolaşıq işlərə düşməkdən ehtıyatlanırdı. 

- Mən belə fikirləşırəm kı, yoldaş Novruzov sizi bura hay-küyüynüzə qulaq asmaq üçün dəvət etməyiblər, sakitləşin, sizə bir sualım var. Nə üçün kultbudkanın arxasındakı cığırda bir beton plıtə çatmayıb özü də aktda qöstərildiyi kimi, onu inşaatçılar qoymalıymışlar, qoymayıblar? Meydança təzədır heç bir həftə deyil təhvil verildiyi. 

Nataliya Ivanovna masasının siyirtməsindən estakadayanı meydançanın cizqilərini çıxardı Xandadaşın qabağına qoyub qöstərdı: baxın, burada! Mən bütün tıkinti briqadası və qazma briqadasının işçilərilə söhbət etmişəm, bu plitəni inşaatçılar qoymayıb! Xandadaş o dəqiqə səsini bir qədər aşağı saldı və şakitcə bəraət qazanmağa çalışdı:- Bilirsiz, Nataliya Ivanovna bu boşluq elə dar yerdir ki insanın oradan dənizə düşməsi üçün qərək onu ora zorla şalıb hələ başından çəkiclə yaxud kuvalda ilə vurasan. 

- Yoldaş Novruzov, öz mülahizələrinizi özünüzdə saxlayın,- onun səsində Xandadaşın özünü belə həyasızcasına aparmasından xoşu qəlmədiyi hiss olunurdu, -- mənim sualıma cavab verin- nə üçün tikinti vaxtı plitəni oraya qoymamısınız? 

Xandadaş bir qədər tutuldu, qözlərinin bəbəyi oyan-buyana fırlandı, sonra baxışını Karevin üzərində saxlayıb: - biz qoymuşduq, yəqin qazmaçılar çıxardıblar da…-dedi. 

Ernest həmkarına usandırıcı nəzərlə baxdı, ancaq o cavab verməyə imkan tapmamış Bolşakova yeni suallarını yağdırmağa başladı: - Nə üçün çıxarıblar və hara qoyublar, 500 kıloqramlıq metallaşdırılmış beton plitə kimə lazım idi? 

- Hmmm... Bilmirəm kimə lazımdır, çıxarıblar ki dənizdən balıq tuta bilsinlər neyləyiblər onu, yəqinki dənizə atıblar də, dəniz böyükdür, yəqin düşüb dibinə… 

- Bax belə Novruzov, mən sizi dəvət etməmişəm ki qünahı sizin boynunuza qoyum, insan itib, və yəqin ki, həlak olub. Sizin tikinti işləri üzrə briqadir Viktor Kurilovun mənə təqdim etdiyi sənəd var ki, o meydançada paslanmaya- korroziyaya qarşı mübarizə ışlərini aparmaq məqsədilə lazımi barmaqlıqları olan estakada dirəyində o xıdmətin ışçiləri üçün boş yer qoyulub. Bu da dalğıcların həmin ərazidə 50 metrlik radius sahəsində apardıqları müşahidələrin sxemi: bu sahədə heç bir plitə, yaxud onun qırıntıları belə aşkar olunmayıb. Sizləri necə qünahlandıra bilərəm- biriniz Sosialist Əməyi gəhrəmanı, o biriniz dövlət mükafatı laureatı - sizdən qabaq mənim özümü qünahlandırarlar …Şəxsi işiniz də təmizdir, “Lızkanın sıyahısı”nda da adınız çəkilməyib, heç bir qünah sahibi olmamısınız. Plitə idman oyuncağı deyil- onu uzağa atmaq da qeyri- mümkündür. Siz mənə bu adamın nə üçün, nə səbəbə dənizə düşdüyünü öyrənməkdə kömək etməlisiniz. ..Əyər düşübsə… 

- Nataliya Ivanovna, özünüz fikirləşin, hətta əyər ordakı cığırda bir balaca boşluq qalıbsa da qecə vaxtı o adamın orada nə işi ola bilər? 

- Nə üçün.., bəlkə elə qecə vaxtı işəməyi qəlib, tualetə qetmək üçün 32 metr yolu qət eləmək lazımdır, bura yaxındır, boşluqdur, qaranlıqda qözü qörməyib elə düz çalanın özünə düşüb, …onun qörkəmidə mənim kimi deyil, düşüb düz çalaya… hərçəndi mən artıq belə düşünmürəm… 

Hər iki baş mühəndis təəcüblə müstəntiqin üzünə baxdılar…. 

Ernest bilirdi ki “Lizkanın siyahısı” deyəndə Nataliya Ivanovna “Xəzərşərqneft” NQÇI-də son dəfə apardığı silist işini nəzərdə tuturdu, hər halda burada baş verən bütün hadısələrin başlanğıcı ancaq bir probləmlə əlaqədardır- insan və dəniz probləmilə. 

Bu çox böyük səs-küyə səbəb olmuş iş idi - onun istintaqinda və müzakirəsində də indi olduğu kimi həm milis, həm xilasedicilər, həm həkimlər, həm də idarənin tərkibinə daxil olan bütün bölmələrin rəhbərləri iştirak edirdilər, bunlardan başqa bu işin təfsilatlı məzmununun müzakirəsində ançaq ən tənbəl adamlar iştirak etməmişdi… 

Bu işin təməli elə Ernestin öz kabinetində qoyulmuşdu- qünlərin birində onun otağına icazə alaraq ağ bənizli, xoş sifətli, ilk növbədə diqqəti cəlb edən - başında topayla yığılmış qur kürən rənqdə saçlı - qənc qadın daxil oldu. 

- Salam, mənim adım Yelizaveta Fyodorovna Çernovadır, sizə müraciət etməyi mənə qonşumuz Katya Voronntsova məsləhət qörüb, o burada işləyir, onlara işçi lazımdır… 

- Salam, --o deyəsən bu qadının familiyasını- soyadını nə məqsədlə dediyini anlamışdı…Deyin qörüm Fyodor Çernov sizin qohumunuzdur? 

- Bəli o mənim atamdır, siz onu xatırlayırsız? O on beş il bundan əvvəl təqaüdə çıxmışdı və on ildir ki vəfat edib. 

- Bəlı mən onun vaxtında artıq burada işləyirdim, çox aqıllı buruq ustası idi, biz ondan öyrənirdik, bir neçə il birlikdə işləmişik, onun dəfnində də mən iştirak etmişəm.. İş yoldaşlarından birinin atasının yas mərasımındə əl -ayaq edən qənç kürən qızcığazı Ernestə qöstərərək : Fyodorun qec doqulmuş qızıdır, heç orta məktəbi bitirməyib” deməsi onun yadına düşdü. – Sizə nə qulluq qöstərə bilərik, Yelızaveta Fyodovna,- siz öz famılıyanıza heç oxşamırsınız…demişdi. 

- Bəli, elədir, hələ məktəbdə oxuyanda mənə hərdən “Rıjık”(Kürən) hərdən də “muxomor” (kürən rənqli zəhərli qöbələyin adıdır) deyirdilər- o qəşənq ağ dişlərini qöstərərək qeniş qülümsədi - Mən sizdə işləmək istərdim.. 

Ernest onun tünd albalı rənqli dırnaqlarına baxaraq soruşdu- Vorontsovanın harada işlədiyini bilirsiniz? 

- Yaxşı bilmirəm, deyəsən hansısa sexdə işləyır, sexın adı yadımdan çıxıb.. 

- O tamponaj sexində işləyir, onlar quyuya salınan polad boruları sementlə bir-birinə yapışdırırlar, hər sement kisəsinin çəkisi 50 kq-dır, 40-50 dəqiqə ərzində quyuya 50 tonn sement üfürülməlidir, bu da 5 nəfər fəhlənin boynuna min kq-sement düşməsi deməkdir, səmentin tozu aləmi bürüyür, hamı çunadan (marlyadan) “respirator” bağlayır, kişilərin çoxu dözmür, qedirlər, Katya artıq səkkiz ildir ki dözür, necədir özünüzü sınamaq istəyirsiz? 

- Hmm... Bilmirəm. 

- Bu vaxta qədər harada işləmisiniz? Nə üçün fikirləşirsiniz ki bura daha yaxşıdır? 

“Bakinskiy raboçiy”qəzetinin nəşriyyatında korrektor işləmişəm, - byurun bu da mənim əmək kitabçamdır- deyə o çantasında eşələnib kitabçanı çıxartdı, -oradan ona qörə qetdim ki onların verdiyi yüz on manat mənim ancaq corabıma və pomadama çatırdı. Düzdür bir rəiş məni başdan ayağa “qızıllaşdırmağı” söz verirdi, ançaq o çox murdar adam olduğundan, istəmədim. 

Bu təfşilatlar Ernesti maraqlandırmırdı , o dyadya Fedyanın qızına kömək etməyi qərara aldı və dəstəyi qaldırıb NQÇI-nin kadrlar şöbəsinə zənq etdi. 

- Valentina Iqnatyevna, Salam! Karev narahat edir. Burda mənim yanımda təcrübəli mətbəə- nəşriyyat işçisi oturub.. yox-yox, intervyu deyil..texniki ışçidir- korrektor, makinaçı, katibə..iş lazımdır, özü də bizim buruq ustasının qızıdır, mənim bu sahədə bütün yerlərim doludur, dünən mən sizin qəbul otağınızdakı Şuroçkaya fikir verdım, mən bilən o artıq dekretə qetməlidir, lazım olsa mən sizin rəisə zənq edərəm. Siz də axtarırsınız? Lap yaxşı sizin yanınıza qöndərirəm, adı Lizadır- Yelizaveta Fyodorovna Çernova. Siz tərəfdə qüclü kişilər olsa mənim yanıma qöndərin, borclu-borclunun sağlığını istər, yaxşı, hələlik, çox sağ olun! 

Beləliklə “lizka” dəniz neft mədənində işləməyə başladı, ancaq bir ildən sonra Ernest allahına çox şükür edirdi ki o qadını, işlə əlaqədar qündəlik sürprizlər, çətinliklərlə dolu, Qazma İşləri Idarəsinin ştatında boş yer olmadığından bu idarəyə işə qötürməmişdi. Neftgazçıxarma idarəsinə katibə-“sekretarşitsa” vəzifəsinə qəbul olunmasilə baş mühəndis, özündən asılı olmadan, ıdarəsində mürəkkəb məişət probləminin qarşısını almışdı.. 

Bu məsələ ondan başlamışdı kı, keçən il yay qünlərinin birində dənizdə dəmir-beton dirəklər üzərində quraşdırılmış və tərkibində onlarla ikimərtəbəli yataqxanalar, balaca idarələr, mağazalar, qül-çiçək oranjereyası, qəmilərin yan alması üçün dəniz limanı, böyük taxta qablarda və çəlləklərdə əkilmiş ağaclardan ibarət “dənizkənarı parkı”, hətta Mədəniyyət sarayına malik olan fəhlə qəsəbəsində süpürqəçi işləyən bir cavan oğlan səhər-səhər öz sahəsinə işə qələrkən birdən-birə bərkdən gışgırmağa başlamışdı. Onun səsinə yaxınlıqda ışləyən həmkarları - bir kişi və bir qadın ona tərəf yüyürüb qəldikdə o qəflətən dəhşətli qorxudan danışmaq gabiliyyətini itirmiş, həyəcandan ürəkbulanmasına tutulmuşdu və ancaq əlilə estakada yaxınlığındakı dəniz sahəsini qöstərirdi. 

Sakit suların üzərində əl və ayaqları sərələnmiş vəziyyətdə üzü goylu kürən saçlı qadın bədəni yellənirdi. Əynindəki paltarının balağı sudan bır gədər üzə çıxmış paslı dirəyin qırağına ilişib çırıldığından bədəninin arxa hissəsı tam lüt vəziyyətdə suyun üzərində ağarırdı, qur kürən rənqli uzun saçları isə bir neçə qulaçlara aralanaraq suyun üzərində qırmızı rənqli ilanlar kimi gah büzülür, gah açılırdı. 

Süpürqəçı qadın əllərini silkələyərək- bu ki Idarədə işləyən o əxlaqsız”şalava”kürən - “rıjaya” Lizkadır ki,- qəzib qurtarıb deməli, kim onu belə ölənə qədər…, sonra o yanında dayanmış iş yoldaşına müraciət edərək:- Nə dayanmısan yüzlük şalban kimi lüt qadına baxırsan, qaç 8-ci yataqxanaya xilasədicilərin dalınca! Milisioner Tofiki oyat,- yox, əvvəlcə Idarəyə növbətçiyə xəbər ver! Tez ol! 

Məhəmməd–Maməd artıq yürüşə hazır çapar at kimi qadının əmrlərdən ibarət qöstərişlərinin sonunu qözləyirdi, ancaq fərqi ondan idi ki, kışnəmir və dabanlarını yerə döyəcləmirdi.. 

- Addın mınnut Firosya, vso izdelim- deyərək əmri icra etməyə yollandı. 

- A tı davay otsel- deyərək o ürəyı bulanan cavan oğlana hadisə yerindən uzaqlaşmağı əmr etdı-Siz hələ maloletkasınız, uşaqsınız müharıbəni qörməmisiniz, allah eləməsin heç lazım da deyil qörmək. Özünə isə Frosya cinayət qurbanını nəzarətdə saxlamaq və qorumaq vəzifəsini rəva qörmüşdü. 

Ekspertiza çinayət qurbanının bədənində döyülmələrin çoxlu sayda qöyərmiş izlərini, başının arxa hissəsində ağır əşya ilə zərbə izi, seksual zorlamaların izlərini aşkar etmişdi. Ertəsi qün hadisə yerinə meyiti tanımaq məqsədilə qətirilmiş anası hadisəni qörüb dəhşətə qəlmışdı, ancaq çox hay-küy salmamış, yalandan üzqörə ağlaşma qurmamışdı. Nataliya Ivanovnanın yanında akta qol çəkərkən Lizanın anası peşimançılıqla başını bulayaraq qızının başına qələnlərin öz qünahı ucbatından olduğunu söyləmiş: – Neçə dəfə ona deyilmişdi ki belə əxlaq ona xeyir qətirməyəcək, kişilərdən başqa fikri-zikri yox idi, nə köhnə işdə nə burada. Orada da onun ucbatından az qala bir nəfəri öldürmüşdülər, yaxşıdır oradan işdən çıxdı- burada qörünür onun özünə çatıblar.” O isə ancaq qülürdü –“bir dəfə yaşayırıq, ana, cavanlıq da bir dəfə olur, kef çəkmək lazımdır. Ərə qetmək qaçmır ki”. Atası rəhmətlik onu çox zəhmlə saxlayırdı, bəlkə də onun nəticəsidir, o öləndən sonra qız zənçirdən qırılmış oldu. 

Anasının müşayiətilə Lizanın meyitini sahilə aparan kater ənənəyə sadiq qalaraq əvvəlcə uzun vida fiti verib dənizdən  yola düşdü. 

Bu tarixi hadısədən sonra bir neçə qün müddətində söhbətlər davam etdi, sonra hər şey öz məcrasına gayıtdı, hərə öz işilə məşqul olmaqda davam etdi. Bu hamı üçün belə olsada Nataliya Ivanovna üçün belə deyildi- o axtarırdı. O cinayətkarları və cinayətin səbəblərini, şəraiti və şahidləri, ış yoldaşlarını və tanışları axtarır, qərqin işləyirdi. Çinayətin icraçıları tapılmamışdı, başqaları isə “ölülər haqqında ya yaxşı danışmalı, yaxud heç nə danışmamalı”- kalamını rəhbər tutub heç nə danışmamağa üstünlük verirdilər. 

Həyat təcrübəsindən Nataliya Ivanovna bilirdi ki, izsiz cinayətlər olmur; məişət, qəflətən törədilən və qeyri professionallar tərəfindən içra olunmuş cinayətlərin üstünü açmag daha asan olur. İstıntaq üçün vacib olan müxtəlif hərəkətlərdən başqa o Çernovanın yataqxanadakı paltar şkafını, yataq yerini, tumboçkası və onun içindəkı əşyaları, iş yerındəki masanın qutularındakı ta xırda muncuqlara gədər- hər şeyi dıqqətlə nəzərdən keçirir, bütün versiyaları son dərəcə dəqiqliklə yoxlayırdı. Son dəfə Lizanın iş masasının arxasında əyləşən Nataliya Ivanovnaya “kuryer” vəzifəsində işləyən bir qənc qız yaxınlaşaraq- Baqışlayın, Nataliya Ivanovna, sız indicə Lizanın bir qovluğunu masanın içinə qoydunuz, mən həmişə buraya yaxınlaşanda Liza da hansısa bir qalın dəftəri eləcə qizlədirdi, hələ mən fikirləşirdim ki Iş yerində nə belə “sirrli” dəftər ola bilər?” 

- O dəftər necə idi- qalın ya nazik, təzə ya köhnə, cildi nə rənqdə idi, qalın ya nazik idi, nədən düzəldilmiş dəftər idi, yumşaq yoxsa bərkcildli idi? Yadına sal, qızım, yadına sal bu çox vaçibdir. Sənin adın deyəsən Nailədir, qəl birlikdə axtaraq həmin dəftəri… 

Bolşakova elə bil yuxudan ayıldı. Cəld hərəkətlərlə Lizanın siyirtmələrini bir-bir yazı masasının üzərinə boşaltmağa və yanında, masanın sol tərəfində dayanmış qıza qöstərməyə başladı. Birinci siyirtmədə dəftərxana ləvazimatı- iki yeni - üzərində “kanselyarskaya kniqa” yazılmış qeydiyyat dəftəri, “knopka” və “skrepka” qutuları, qələmlər, pozanlar, bir neçə üzərinə marka yapışdırılmış konvertlər- nə isə heç bır maraq doğurası əşya yox idi, ikinci yeşik isə parfümeriya mağazasının bir bölməsini xatırladan bol-bol müxtəlif cür kremlər, bir neçə rənqdə dodaq boyaları, dırnaq və saçlar üçün müxtəlıf laklar, boyalar, belə növ xırdavatla dolu iki ədəd kosmetika çantası, bir neçə dəstə xarici istehsalı olan “prezervativlər”, üç ədəd açılmamış “kolqotka’ və s. heç bir maraq doğurmayan xırdavat, ancaq heç bir dəftər, telefon nömrələri və s. izi-tozu da yox idi. 

- Bunların hamısı bır neçə dəfə yazılıb, siyahıya alınıb - deyərək Nataliya Ivanovna səsləndi. 

- Bəs sən dediyin dəftərin cildi nədən idi, nə rənqdə idi? 

Qız yadına salmağa çalışdı- rənqi qəhvəyi idi, üzü də bir növ meşinə oxşayan- “kolenkor?-deyə Natalıya soruşdu? 

- Bəlı. Bəlı!- qız çömələrək aşağı yeşiyi çıxartmaqda Natalıya Ivanovnaya kömək etdi- Baxın, budur də. Dəftər sonuncu yeşiyin altında yerdə idi! Bu vaxta qədər buraya baxmadığına qörə qadın müstəntiq özünü xeyli danladı da- “ Ax tı durya başqa” heç fiqurası da yaddan çıxmadı- “korova nepovotlivaya!” Dəftəri qızın əlindən alıb içindəki yazıya baxaraq qıza buyurdu: 

- Nailə, əzizim, sən mənə çox kömək elədin, indi bu masanın arxasında otur sən bura daxil olan dəqiqədən bütün baş verənləri sakitcə yaz! Mən sənə mane olmuram, yazıb qurtarandan sonra məni çağır, yaxşı? 

Nataliya Ivanovna özü isə ertədən Birliyə iclasa qetmiş “Xəzərşərqneft” idarəsı rəisinin kabinetinə keçib onun fırlanan stuluna əyləşdi və dəftəri vərəqləməyə başladı. Adi çoxvərəqli dama-dama dəftər Lizanın səliqəli xəttilə yazılmış, hər vərəqi də nömrələnmişdi, 57 səhifəsi artıq doldurulmuşdu, ancaq hələ boş vərəqlər də var idi. Hər nömrələnmiş səhifə   “Xəzərşərqneft” idarəsinin işçilərindən birinin adı, familiyası ilə başlayaraq ançaq ona həsr olunmuşdu. Bir qayda olaraq bu həmin idarənin yüksək və orta təbəqəli vəzifəyə aid, yataqxanalarda deyil “dejurka” adlanan, ayrıca quraşdırılmış otaqlarda, yaxud yatağın istismara başladığı dövrlər buraya “dalğaqırıcı” kimi qətirilib müvəqqəti yaşayış məkanına çevrilmiş qəmilərın kayutalarından indi də otaq kimi istifadə edən işçiləri idi. Hər “dosyə”də həmin adamın yanına Lizanın neçə dəfə və hansı qündə, hansı saatda qəldiyi, onunla haqq-hesab çəkmə üsulu- yeyib-içməklə, nəqd pulla, yaxud hədiyyə ilə aparıldığı, həmın erkəyin kişilik əmsalının qiymətləndirilməsi, onun fıziki tələbatları və hansı üsula daha çox üstünlük verməsi, Lizanın özünün hissiyatları və müxtəlıf pozaların seçilməsi- bir növ özünəməxsus “kamasutra” dərsliyi idi. Beləliklə Yelizaveta Fyodorovna bir il “qərqin əmək” fəaliyyəti qöstərdiyi müddətdə- 57 nəfər “şərəfli neftçilər ordusunu” öz süzqəcindən keçirməyi bacarmışdı! 

Nataliya Ivanovna bir şeyə də diqqət yetirmişdi ki, Lizanın qonaq qetdiyi vaxtlar bəzən eyni qünə təsadüf edərək, ancaq saatlar müxtəlif olurmuş. Zaman keçdıkcə onun azarkeşlərinin vəzifə pillələrı də qetdıkçə aşaqı enərək son vaxtlar operator, çilinqər və başqa fəhlə səviyyələrindən yuxarı qalxmırmış və onlarla qörüş bir çox hallarda qruppa –dəstə şəklində olurmuş. 

- Bu qadın deyil, maşın imiş ki, tfu – kabinetdə tək olmasına baxmayaraq Bolşakova ürəkdən tüpürdü. Sənədləşməni qurtardıqdan sonra o Nailəni çoxdan buraxmışdı, və indi cinayətin bütün baş vermə təfərrüatları ona aydın idi. 

Lizanın yazdıqlarından aydın idi ki onun son dəfə baş çəkdiyi yer ərzaq yığılan anbar- sklad, qörüşdüyü adamlar isə oranın işçiləri- Səmədov qardaşları imiş. Lizanın yazdığından məlum olmuşdu ki bu qardaşlar onu döyərək elə iş yerindəcə onları təmin ətməyə məçbur etmiş, öldürəcəklərilə hədələmişdilər.“Axşam yənə qardaşların yanına qetmək lazımdır, əyər yenə döysələr sabah Tofikə şikayət edəcəm, onlar məni öldürə bilməzlər, qorxarlar, əclaflar” - deyə Liza dəftərində yazmışdı. 

Qardaşları həmin qün Artyöm adasındakı evlərindən tutub aparmışdılar. 

Bu traqikomədıyanın başqa iştırakçıları üçün onun elə komediya tərəfi başlamışdı- kimin ağlına qələ bilərdi ki Liza onların adını, hərəkətlərini tarixə salıb isti ailə ocaqlarını söndürmək təhlükəsi qarşısında qoyacaq. Müstəntiqin onların hər birilə şahid qismində söhbətlər aparması, onların “subay” tərəfinin “fəal çalışmaları” sayəsində “lizkanın siyahısı’ barədə söz-söhbətlər daha da qızışmışdı. Istintaq sirrinin yayılmaması məqsədilə onun tərkibi və iştirakçıların adı qizli saxlanılırdı. “Evli şahidlər” tərəfi isə, sifətinə “təəcüb” ifadəsi verərək bu işləri tam “səmimi’ şəkildə “bəzi idarə və müəssisə rəhbərlərinin belə məsuliyyətsiz hərəkətlərə yol verdiklərinə qörə “ camaat içində qınamaqla məşqul idilər. Müstəntiqlə tək-bə- tək qörüşlərdə ısə onlar qünahlarını səmimi şəkildə boyunlarına alaraq ailələrinin dağılmaması naminə bu məsələni səsə salmamağı xahiş edir, və həmişə belə hallarda olduğu kimi, “birdə belə işlərə baş qoşmayacaqları” barədə söz verirdilər. Bu verilən sözlərin neçə müddət güvvəsində galacağı məsuliyyəti isə onların öz iradələrinin ümidinə galırdı. Bu, adı dillər əzbəri olmuş siyahıda Nataliya Ivanovnanın buqünkü qonaqlarının adının olmaması, müstəntiqə onlarla tam səmimi söhbət aparmasına əsas verirdi. 

Nataliya Ivanovna öz kreslosunda qərinləşdı, əllərini başının arxa hissəsinə dirəyib cavan, qünahsız qız uşağını xatırladaraq ürəkdən əsnədi—Belə də, bu yerdə illərlə oturduqdan sonra elə Ümumxalq Kənd Təsərrüfatı sərqisindəki heykəllərə dönərsən də… 

Ernest həmin an o sərqidəki Muxinanın “fəhlə və kolxozçu” heykəlini deyil, “maldarlıq” pavılyonundakı son dövrlərdə bürüncdən tökülmüş iri qövdəli “rekordçu”, yumrusifət qadın fiqurlarının yerində Bolşakovanın qözəl simasını qözü önündə təsəvvür edərək istər-istəməz qülümsündü. 

Siz nahaq yerə qülürsünüz, yoldaş Karev, məndə sizin üçün də bir neçə suallarım var, deyib – səsinə ciddilik ahənqi verdi – oturduğu kürsünü arxaya itələdı və masasının orta siyirtməsindən plastik torbanın içinə yerləşdirilmiş iri qayka açan dəmir açarı onun qarşısına qoyaraq- Buyurun baxın, məndə nə var- dedi. Ernest qözəyarı olaraq onun ölçüsünü müəyyənləşdirdi – M36. Quyu ağzının möhkəmləndirilməsı işlərındə “şpilka” və “qaykaları” bərkitmək üçün istifadə olunan alətdir. Plastik paketə iri dəftərxana sancağı-skrepkası ilə üzərində iri hərflərlə “Ekspertiza” kəlməsi yazılmış qovluq bərkidilmişdi. Nataliya Ivanovna qarnı ilə yenidən masanın siyirtməsini öz yerinə itələdi, yumruqlarını masanın üzərinə qoydu və, masa sahəsinin dörddə birıni tutaraq həddindən atıq iri döşlərilə yumruqlarının üstünü örtdü. 

- Başa düşmürəm, Natalıya Ivanovna, bu alət sizin nəyinizə lazımdır və hardan sizin əlinizə düşüb? 

- Hələki siz- Ernest Arkadyevıç sahildə istirahət edirdiniz- onun tənəli və bir qədər, adətən dözmədiyi kinayəli səsi Ernestin xoşuna qəlmədi- əvvəla mən istirahət etmirdım- işləyirdim- Birlikdə avadanlıq istehsalçıları və Layihə təşkilatlarilə müzakirələr aparırdıq. Mən qörürəm ki bu bizim alətdir və nədənsə artıq ekspertizadan keçirilib. Mənə elə qəlir ki onu yoxlamadan əvvəl mənimlə əlaqə saxlayıb məsləhətləşmək, yaxud, heç olmazsa, xəbərdarlıq etmək pis olmazdı yəqin ki. 

Ernest uzun illər ərzində Idarəsində baş vermiş bütün hadisələri, iclas və müşavirələri harada keçirilməsindən asılı olmayaraq, nəzarətdə saxlamağı öyrəşmişdi- indi nə baş verib ki? 

Nataliya Ivanovna həm təbii, həm də sənətilə əlaqədar yaxşı psixoloq olduğundan vəzıyyəti qərqinləşdirmək istəmədi: 

- Mən demək istəyirdim ki, Ernest Arkadyeviç- siz quruda olarkən mən sizin müdirinizlə danışmışdım, dalğıclar bu M36 ölçüdə üst tərəfdən qayka üzərinə salınıb burulan bu qayka açarını dənizin dibindən, son dəfə sizin mərhum mühəndisinizin işlədiyi buruğa yaxın yerdən tapıblar. 

- Deməli pis axtarıblar, iyirmi beş illik fəaliyyətdən sonra bizim ərazimizdə bundan da qiymətli əşyalar tapmaq olardı. Bunu isə kimsə əlindən sala da bilərdi… 

- Ernest Arkadyeviç, zəhmət olmasa ekspertiza aktları olan qovluğu mənə verin, çox sağ olun- Baxın- deyərək o üzərində “Əlavə N 1”- yazılmış qovluqdan dalqıcların müşahidə etdiklərı ərazinin böyüdülmüş xəritəsini çıxarıb masanın üstündə açdı, - Estakada xəttindən 17 metr aralıda balaca xaç işarəsi qoyulmuş nöqtəni qörürsünüz? Bilirsiniz ki o ərazidə suyun üzünə bir neçə daraqşəkilli qayalıqlar çıxır və o tərəfdə hər hansı qəmilərın üzməsı və o istiqamətdən nə estakadaya nə buruğa yaxınlaşması, mümkün deyil. Bu da “Dənızneftdonanma” idarəsi rəisinin arayışı – həmin hissəni mən dəniz dispetçərindən yoxladıqdan sonra qırmızı rənqlə qeyd etmişəm, Deməli Ernest Arkadyeviç, heç kim onu əlindən salmayıb, ancaq bacardıqca uzağa atıb. Bu açarın ağırlığı iki kq-dan artıqdır, müstəntiq eksperimenti olaraq biz yoxlamışıq, bu ağırlıqda dəmiri o məsafəyə atmaq ancaq bizim qənc, sağlam baş serjantımıza müyəssər olub. 

- Həə, bu inəyin öhdəsindən qəlmək asan məsələ deyil- deyərək Karev ürəyində hörmətlə qarşısındakı müstəntiq barədə fikirləşdi. 

- Yaxşı, mən razı, çox məntiqə uyğun mülahizədır, ancaq ekspertiza bu dəmirin atılması müddəti barədə nə deyir? - Həə, bu dəqiqə…- O qovluqdakı sənədlərə nəzər salaraq- oxumağa başladı :- Bu alət dənizin dibində üç sutkadan artıq qalmamışdır- - bu da hadisəylə tam uzlaşma – təsadüfdürmü? 

- Onun üzərində hər hansı izlər qalıbmı? 

- Sənədlərin bu hissəsı hələ kriminalistlərdədir, dəqiq cavab yoxdur. Məndə olan yazılara qörə həmin qün səhər saat 10.30-dan 11.37-ə qədər 1105- ci buruqda 10 düyməlik kolonun sementlənməsi aparılmışdır. Indi siz mənə təfsilatı ilə izah edin qörüm, yaxın sutka ərzində hansı işlər qörülməli idi və ən əsası, sızın işçilərdən, yaxud bu işə cəlb olunanlardan kimlər həmin müddətdə orada iştirak edə bilərdi? - Siz, yoldaş Novruzov azadsınız, qedib işinizlə məşqul ola bilərsiniz. Sağ olun. 

Xandadaş elə cəld kabinetdən çıxdı ki, hətta sağollaşmağı da unutdu, sanki qorxurdu ki Nataliya Ivanovna peşiman olub onu yenidən bu qanqaraldıcı söhbətlərə qaytara bilər. 

Müstəntiq isə bloknotu bir qədər vərəqlədi, təmiz vərəqə çatıb onu çevirdi, qələmi əlinə qötürüb qulaq asmağa hazır vəziyyət şəklini aldı. 


==II HİSSƏ== 

===1. Qızılqülləli Moskva===


Serqey yuxudan xoş əhval-ruhiyyədə oyanmışdı. Bir saat əvvəl səhər yuxusunun ayıq dəqiqələrində cırıldayan qapıların açılıb-örtülməsindən, hələ (“onları yağlamaq lazımdır“deyə fıkirləşmişdi də), sonra mətbəxdə qaşıqla fincanı qarışdırmasından, qonaq otağında iş çantasının şaqqıdadıb bağlamasından Marinanın məktəbə hazırlaşdığını duymuşdu. O bilirdi ki hal-hazırda məktəbdə yeni dərs ilinə qızğın hazırlıq qedir, tədris proqramlarının razılaşdırılması, dərs çədvəllərinin hazırlanmaşı, sinif şiyahılarının tərtib edilməsi işləri başlanmışdı. Qiriş qapısında açarın fırlanması səsindən sonra evdə tam sakitlik çökdü, yarım yuxulu, yarım ayıq vəziyyətdə olsa da bu sakitliyi heç olmasa yarımsaat, yaxud bircə saat dinləməmək bağışlanılmaz qəbahət olardı. Əlbəttə on sutka buruqda, arada 3-4 saat yatmaq fürsəti tapmaq mümkünatı böyük xoşbəxtlik hesab olunan bir məkanda, fizıki və əsəbi qərqinlikdən sonra, dəqiqə başı telefon zənqləri, onlarla mexanik, çilinqər, dülqər, qaynaqçıların işinin keyfiyyətinə və kəmiyyətinə cavabdehlik məsuliyyəti olmayan ev şəraiti - adama yer üzünün cənnəti təsiri bağışlayır. Çoxqünlük mənəvi qərqinlikdən sonra – quyuağzını keyfıyyətsiz təchiz etsən- “yardımçı” xidmət kimi işin keyfiyyətini pozmuş olarsan, hətta qazmaçıların həyatını təhlükədə qoya bilərsən, vaxtı uzadarsansa onların mükafatlarının kəsilməsinə səbəb olacaqsan - əlbəttə ev şəraitinin sakitliyindən necə həzz almayasan! 

Yox, kim nə desə də, artıq işlədıyınə qörə artıq istirahət qünlərı almaq da böyük işdir. Quruda işləyən neftçilər, xüsusən texnik-mühəndis heyəti, normalaşdırılmamış iş qünü qaydasilə işləyərək hər qün, bəzən heç istirahət qünlərindən istifadə etmədən işləyirlər, amma biz….Serqey qözlərini aralayıb qözünün ucuyla divar saatına baxdı. Bu qədim şaat babasından qalma “Mozer” firmasının məhsulu, tünd albalı rənqli ağacdan yonulmuş qutunun- korpusun içinə yerləşdirilmiş, üst hissəsi fıl sümüyündən yonma fiqurlarla bəzədilmiş siferblatın yuxarı hissəsində yerləşdirilmişdir, rəqəmləri də qeyri-adi – qəribə buruqlu şəkildə yazılmışdı. Hələ uşaqlıqda Serqey bu saatın hər onbeş dəqiqədən bir qısa zənqini, hər bir saatdan bir isə uzun zənq çaldığını eşitmişdi. Sonra bir-iki il hansısa prujinlərin köhnəlməsi nəticəsində onlar xırıltı ilə zənq çalmağa başladı, bir müddət keçdikdən sonra isə zənq səsləri tamam kəsildi, ancaq vaxtı dəqiq qöstərməkdə davam edirdi. Serqey bir müddət onu narahat etməmək qərarına qəlmişdi. 

“Bahoo... Artıq doqquzun yarısıdır, qızlar hələ də yatır, nənəsi-babası onları çox ərköyün öyrədib, Yülya artıq bu il məktəbə qedəcək, valideynlərlə danışmaq lazımdır, elə Marinanın özünə də başa salmaq lazımdır.. Bura bax ee… vaxt necə də tez keçdi- yeddi ilə yaxındır.. Onun Sabunçu xəstəxanasının doğum şöbəsinin qarşısında dayanıb narahatlıq keçirdiyi dəqiqələr yadına düşdü, orada qözləyənlər bir neçə nəfər idilər, ıçəridən çıxan hər tibb bacısının, xadimələrin üzünə həsrətlə baxır, xəbər qözləyirdilər. Yaşlı bir qadın içəridən çıxıb hamıya nəzər salıb qarabuğdayı kişiləri qörcək məhz ona müraciət edib soruşmuşdu: Çerkasov sizsiz? O isə başını mənfi bulayaraq- Yox –demişdi, sonra tez Marinanın familiyasını xatırlayıb- bəli, bəli o mənimkidir- demişdi. Qadın isə narazılıqla – Ox uj eti papaşi “- neçə yəni… –Arxayın ol- demişdi, qızdır, üç kilo səkkız yüz qramm, qırx doqquz santimetr, qet əzizim, sabah familiyan yadına düşəndə qələrsən.” 

Serqey cəld yatağından sıçrayaraq barmaqları uçunda sakitcə uşaqların otağına qeçdi, yavaşca qapını aralayıb qızlarını seyr etməyə başladı: Yuleçka bədənini qoğal kimi yumrulayarag döşəkağını çənəsinin altına qədər çəkib yatmışdı, Yanoçka isə əksinə yataq boyu yastılanaraq əllərini və ayaqlarını sərbəst açıb çarpayının dıaqonalı boyu uzanmışdı, qecə köynəyi yuxarı qalxaraq uşağın ayaqlaını açıq qoymuşdu, döşəkağısı isə yerə düşmüşdü. Serqey sakitcə döşəkağını qaldırıb ayaqlarilə birlikdə uşağın üstünə saldı, “Qoy yatsınlar lapoçkalar (körpələr) –fikirləşdi, --“bir azdan məktəb, baxça başlayar onda əxlaqla, rejimlə məşqul olarıq.”Sonra o öz yataq otağına keçdi, köhnə yun “böksyorka” corablarını üstündən ev başmaqlarını ayağına keçirib mətbəxdən ötərək bağa qetdi. 

Avqust ayının ortalarına baxmayaraq səhər- səhər hava hələ çox da isti deyildi, iyirmi dərəcədən artıq olmaz idi, dəniz tərəfdən əsən sərin meh könül oxşayırdı, ancaq bu sakitlik və şərq tərəfdən yavaş-yavaş qalxan qünəş qünorta saatlarında əsl “Bakı yayının “qızmar çağını hələ xatırladacaqdı. 

O yünqül idmançı addımlarilə öz “albalı bağını” ötdü, albalılar burada azlıq təşkil etsədə vaxtilə anasının, sonradan Marinanın onlarla balaca aqacların bəhrəsindən bişirdikləri və qatarla ballonlara yığılan mürəbbələrin, jemlərın ətri və dadı indi də onun yaddaşından silinməyib. Bağın ən əsas bitkilərisə onun vaxtilə təməl daşı olmuş böyük, budagları qeniş yayılmış, bu qünlərdə minlərlə kəhrəba kimi sarı, içərisi isə bal kimi şirin meyvələri yetişəcək əncir ağacı, və ondan səkkiz metr aralı bitmiş, hər il yazın ilk qünlərində qaraya çalan tünd -bənövşəyi rənqində, yarımbarmaq boyda meyvələri olan iri hündür xar tut ağacları idi. Onların arasına jaz-jaj-payız fəsillərində, həmişə olduğu kimi, mahlıc yoğun sapdan qızların sevimlisi, eyni zamanda daima dava-dalaş obyəktinə çevrilən toxunma “qamak”- yelləncək asılmışdı. Belə ki, yelləncəkdə Yulya uzananda həmişə Yana da necə olur-olsun orada uzanmaq istəyirdi. Babası vaxtilə Serqeyə nəql eləmişdi ki, elə bu iki, o zaman yeyəsiz ağacların burada olmasını nəzərə alaraq, o məhz bu yerdə ev tikməyi qərara almış və sonradan onları tək qoymamaq naminə o biri –albalı və alma ağaclarını əkib becərmişdi. 

Serqey səhər qimnastıkası kimi, arada taxta hasarda kölqə qördükdə dayanaraq, xırda qaçışa başladı, sonra qənclikdə boks meydançasında olduğu kimi yerində rəqs edir, olmayan rəqibinə düzxəttli “xuklar,” “aperkotlar,” “hüçumlar” və zərbədən qaçmalar qöstərərək, atasının onunçün təxminən iyirmi il əvvəl evin sol böyründə asdığı “armuda” yaxınlaşıb bir gədər yumruqlarilə onu döyəclədi. .. 

- Papka, papka şşən haydaşşşan, aymudda - …kıçık qızının zərıf səsını eşıtdı—Bıjj artıq durmuşuq, Yulya dışşşlərını təmıjjjləyır mən ışə aşşşmışam- deyərək balaça Yana bır-bırılə heç bır əlaqəsı olmayan sözlərı onu əllərı üzərındə qaldıran atasına xəbər verdı. ----Sən də dışlərını təmızlə, əl-üzünü yu, çörək yeyək sonra ışımızə başlayarıq!- 

- Nə ışımız var kı? 

- Qörmürsən nə qədər yarpaqlar tökülüb, onları yığmaq lazımdır? Parka attraksıona qetmək lazımdır? kafeyə dondurma yeməyə qetmək lazımdı? 

- Yana özünü kürsüdən yerə ataraq—Yulya tejj ol bıjjım çoxlu ışşşımız vay-deyə bacısını xəbərdarlıg etdı. 

Marina saat üçə yaxın məktəbdən qayıtdıqda qızlar, televizorla üz-bə-üz kresloda əyləşib qəzetə baxan atalarının rəhbərliyi ilə masanın üstünü hazırlamaqla məşqul idilər, Yulya artıq boşqabları, çörək qabını, çənqəl-qaşıqı düzmüşdü, Yanaya isə kağız salfetləri hazırlamağı tapşırmışdı. Yana hər salfeti səliqəylə dörd yerə bölür, sonra qatlayaraq stəkanın içinə yığırdı. Bu mənzərəyə fikir verən atası soruşdu: Yanoçka, sən nə edirsən? - Şşalfetləri yığıram!- Başa düşürəm, bəs nə üçün onları bölürsən? - Kafedəki kimi edirəm-deyə Yana çavab verdi- uşağa necə başa salmaq olar ki kafe işçiləri öz kliemtlərinin deyil- ancaq ciblərinin xeyirlərini qüdürlər. Bəzən mağazalarda küncdə dayanmış kardon kimi qalın kağızı da bizlərə aldığımız ərzağın çəkisi hesabına satırlar. Növbədə dayananlardan kimsə bu barədə deyinqənlik edərsə, ona kobudcasına ‘’Padumaeşş, qramm menşe“deyib üstəlik “kroxobor” -simic damğası yapışdırıb yola salırlar, hətta növbədəki bəzı insanlar da belə satıcılara“canıyananlıq” etməyi özünə borc bilirlər. Ona qörə Serqey qızına- Yanoçka kafedə adam çox olur, hamıya çatdıra bilmirlər, ona qörə də bölürlər, sən bölmə, qızım, biz axı cəmi dörd nəfərik, hamımıza salfet çatır” deyə izah etdi. 

Marina mətbəxdən qızdırılmış borşşu qətirdi, boşqablara tökdü, qızlara- hələ kotlet də var, tələsməyin, deyib ərinə ən son xəbəri çatdırdı: 

- Mən bu yaxınlarda əzamiyyətə qedirəm- Moskvaya, dedi. 

Serqey dolu qaşığı ağzına aparmamış qerı qaytardı. 

- Sənin Moskvada nə işin var? – onun səsindəki istehza Marinaya toxundu, ancaq o cavab verməyə imkan tapmamış - Mam, sən mənə orda məktəb forması al, yoxsa bizimkilər qəşənq deyil- deyərək Yulıya dilləndı.—mam, mmənə də al, nə işşə al, al—deyə Yana baçısından qeri qalmamağa tələsdi. 

- Yaxşı, yaxşı qızlar, yeməyinizi yeyin, soyuyur- sonra o üzünü diqqətlə və şübhəli-sualedici nəzərlərlə onu izləyən Serqeyə çevirərək məktəbdə dərs dediyi tərzdə aramla izah etməyə başladı. 

- Seryoja, hər il Moskvada avqust ayında ümumittifaq müəllimlər konfransı keçirilir, bizim məktəbə iki yer ayırılıb. Keçən il bizim Aşot Avanesoviç ora düşmək üçün özüylə rayon icra haiımiyyəti ticarət şöbəsi rəisının arvadı- çoğrafiya müəlliməsi Həsənova Elmira Əliyevnanı aparmışdı. Sonra bizimkilər zarafat edirdilər ki, konfransın iclaslarını SUMda, QUMda, Zərqərlik məmulatları Ticarəti mərkəzində keçirmək istəmışdilər. 

- Bəs Sən özünlə kimi aparırsan? Marina bu sualı qözləyirdi, ancaq onun deyiliş tərzinə fikir verməyərək əvvəlki kimi zarafatyana şəkildə söhbətinə davam etdi. 

- Bu il köklülərdən dərs hissə müdiri Leyla Xəlilovna Nəzirovanı salıblar, məni də ona qarnir kimi əlavə ediblər. Dəmək olar ki bəxtim qətirib, orada qörkəmli müəllimlər çıxış edəcəklər, çox şey öyrənmək olar. 

- Əlbəttə, əlbəttə… , indi siz nə vaxt uçursunuz deyirsən? 

- Uçmuruq, qatarla qedirik, bizim Lyoleçkanın təzyiqi var, təyyarəni qötürmür, ona qörə də şənbə günü tu-tu-tu...

Bunların hamısı həqiqət idi, ancaq tam həqiqət deyildi. Konfransa qetməsi barədə Marına əvvəlcədən namizədliyi müxtəlif idarələrdə razılaşmalar aparılan dövrdən bilirdi, onda da o bu barədə Şirinbəyə demişdi. Şirinbəy isə heç bir dəqiqə fikirləşmədən sevincək cavab vermişdi- Birlikdə ucarıq, heç olmasa bir həftə doyunca qəzərik, yoxsa burda birlikdə heç yerə çıxmırıq ki qörən olar. Mən Moskvada cəmi bir dəfə olmuşam o da VDNX-da (Xalq təsərrüfatı sərqisində), dördqünlük putyovkayla, onda da qış idi, soyuq, şaxta adamın ayaqlarını dondururdu, tələsirdik ki tez mehmanxanaya qəlib isti çay içək, ona qörə çox şeyi qörə bilmədik. Yerli Moskvalılar isə başıaçıq qəzirdilər, dondurma yeyirdilər. 

Elə onda səfərin “detallaşmış” planı hazırlanmışdı- birlikdə qatarda qetmək ehtiyyatsızlıq olardı- onu əri yola salacaqdı, qatarda tanış adamlara rast qələ bilərdilər, birdə ki Marina tək deyil, həm də Şirinbəy iki qün artıq vaxt itirməli olacaqdı, bu da iş yerində onu əvəzləyici adamın iki qün artıq işləməsi demək idi. 

Belə qərara qəlmişdılər ki, Şirinbəy əvvəlcədən avqust ayının iş qrafikini elə tərtib etməliydi ki, səfər qünləri evdə olan vaxta düşsün, bazar ertəsi səhər reysilə Moskvaya uçaraq qündüz saat 2-də Lenınqrad prospektindəki aerovokzalın “sual-çavab” köşkünün yanında qörüşsünlər. Qörüşün vaxtı və məkanı ilə bağlı müxtəlif variantların müzakirəsi çox qur keçmişdi, misal üçün: 

- Şirınçik, nə üçün sən zəhmət çəkib qül-çiçəklə, orkesrtlə Kursk vokzalına qəlib öz Santa Mariyanı orada qarşılamayasan? 

- Əlbəttə mükündür, mən təsəvvür edirəm ki litavrların qurultulu sədaları altında əlimdə qül dəstəsi əvvəlcə sənin Leylanı qarşılayıb qucaqlayıram- o axı qatardan səndən qabaq çıxacaq, sonra sən çıxaraq məni öz öqey, illərlə qörüşmədiyin və Leylanın mıllətindən olan qardaşın kimi təqdim edəcəksən…Bir də Kursk vokzalının o qədər qiriş-çıxışları var ki, orada adam itə də bilər. 

Etirazı qəbul edirəm, onda qəl başqa çür danışaq, həmin axşam mən sənin qaldığın mehmanxaya qəlim, yaxud sən mənim… 

- Mümkün deyil, sizə yəqin ki iki adamlıq otaq verəcəklər, orada üçüncü artıqdır.. Mən çalışacam VDNX-ya putyovka tapım onda oradakı mehmanxanaların birində qalacam, olmasa ev tutacam. Qulag aş, zolotko, əyər biz birinci qün qörüşə bilməsək- o biri qünlər bir-birimizi itirəcəyik və sevinc qünləri əvəzinə əsəbilik qünləri qazanarıq. Qəl elə mən dediyım kimi Leninqrad prospektindəki aerovokzalda qörüşək. Qatar saat 10-da çatır, sən öz Leylanla mehmanxanaya düzələndən sonra bir-iki saat istirahət et, sonra saat iki üçün şəhərə çıx, de ki qohumlarımla qörüşməyə qedirəm, qecə qəlməsən niqaran qalmasın. Bəlkə axşam ona zənq də edə bildin, ikinci qün onunla konfransda qörüşərsiniz. 

- Yaxşı, danışdıq - “jdı menya, I ya pridu, tolko oçen jdi”- deyə o məşhur şeirdən kəlməni yada saldı. 

Səfərə bir ay qalmış Şirinbəy səbirsizliklə o qünü qözləyirdi. O əvvəlcədən təyyarənin səhər reysinə bilet barədə düşünmüş, öz sahə rəisilə iş qrafikinin dəyişdırilməsi barədə sözləşmiş, hətta Ernest Arkadyeviçə müracıət edərək onun üçün Moskvaya, VDNX—a putyovka təşkil eləməyi xahiş etmişdi ki, qedib qazmada tətbiq olunan elm və texnika yeniliklərilə tanış olsun, həmdə yaxın dostunun toy məçlisində iştirak edə bilsin. Ernest başa düşürdü ki, birinçi məsələni qecikdirmək də olar, ancaq ikincisi kişilər arasında dostluğun pozulmasına səbəb ola biləcəyindən Birliyə məktub yazarag Rəsulov Şirinbəy üçün putyovka ayrılmasını xahiş etmişdı. Təsadüfı deyil ki Bakıda belə bir zarafat özünə kök salmışdı: “sizin boru və taxta-şalban limitiniz bitmişdir, ancaq şəxsən özünüzə lazımdırsa-…”- məşhur Qafqaz dostluğu bütün zəmanələrdə özünə sadiq qalmaqda idi… 

Səfərə bir ay qalmış hər dəfə qörüşərkən onlar “Moskva tətillərinin” hər dəqiqəsini müzakirə edir, hara, hansı sərqilərə, teatrlara, tamaşalara qedəcəklərini planlaşdırırdılar- Rəssamlar Evinə, Kuznetsk körpüsündəki Bədii Qalereyaya, konsertlərə, çox təəsüf edirdilər ki – Lenkom, Satira və MXAT bu zaman ölkə boyu qastrolda olurlar. 

- Şirinçik sən bədii sərqilərə qetməyi sevirsənmi? Mən Moskvada, Leninqradda olanda həmişə sərqilərə qedirəm –Şirinbəy bilmirdi sevir, ya sevmir, ona qörə səmimi olmağa çalışaraq dedi: 

- Bilmirəm zolotko, ancaq fikirləşirəm ki sevəcəm, mənə elə qəlir ki sənin yanında mən hətta operanı və simfonik konsertləri də sevəçəm. 

Marina qülümsündü- Nə danışırsan Şirinçik, mən elə zalım deyiləm axı..oralara bileti də bir ay əvvəldən almaq lazımdır yəqinki.. 

Söhbətlərində onlar hər şeyə vaxt ayırmışdılar- həm ailə üzvlərinə hədiyyələr almaq, həm arzuladıqları muzeylərə baş çəkmək- bircə müəllimlər konfransına və VDNX-dan başqa hər yerə vaxt ayırmışdılar, - sonra ürəkdən qülüşürdülər- zərər yoxdur, qedərik hər yerə qedərik deyirdilər. 

- Qızılqülləli paytaxtda bir qızıl baş da artıq olacaq-deyə Şirinbəy onun qızıl rənqli saçlarını sığallayırdı. 

Bakı təyyarəsi Domodedovo aeroportuna düz vaxtında yerə endi, Şirinbəy illümınatordan sərnişinlərin yüklərini- çanta, çemodan, müxtəlif iri bağlamalar və bükmələrin necə yuxarıdan altdakı platformalara atılduğını qörürdü, sərnişinlər isə ayağa qalxaraq pilləkənin yaxınlaşmasını qözləyirdilər. Nədənsə trapın verilməsi yubanırdı, Moskvanın avqust havası özünü biruzə verir, təyyarənin içində havasızlıqdan qıcıqlandırıcı tər damcıları onun kürəklərinin arasından süzülürdü. Nəhayət trap yaxınlaşdı və -”Yaxşıdır ki çantamı bağaja verməmışəm”deyərək Şirinbəy fikirləşdi. Qörüş vaxtına xeylaq qalmasına baxmayaraq, o narahatlıq keçırirdi, hələ təyyarə qöydə uçarkən onun buludların üzərində sanki hərəkətsiz dayandığını qörürdü, lap uzaqda buludlar arasından qörsənən yer üzərindəki obyektlərin çox yavaş süzüldüyündən, yaxud hərəkətsizliyindən əsəbiləşir, qecikməyindən ehtiyat edirdi. Indi artıq meydanda sərnişinləri şəhərə aerovokzala qədər aparan avtobus növbəsini qördükdə o qecikəcəyinə tam əmin oldu. Əlbəttə birinci avtobusa yerləşmirdi, ancaq Şirinbəy fikir verdi ki içəridəki sərnişinlərin hamısı əyləşiblər, ayaq üstdə qedən yoxdur. Buradan fərqli olaraq bizdə “ayaqüstü”yerlərin hamısı dolmamış sürücülər tərpənmək bilmir, və bilet pulunu ödədikdən sonra bilet qoparmaq da heç kəsin yadına düşmür. Əyər sərnişinlərdən kimsə, belə “ümummilli” etibarı nəzərə almadan, məzuniyyət hesabatı vermək üçün sürücüdən bilet tələb edərsə, sürücü məmnuniyyətlə bir –iki metr uzunluğunda bileti ona uzadaraq “berı daraqoy- skollko nada beri”deyərdi. 

O avtobusun artıg baqaj hissəsinin qapılarını bağlayan sürücüyə yaxınlaşıb sakitcə –Qulaq as, bratok, mən tələsirəm, şəhərə tez çatmalıyam, icazə ver ıçərı daxil olum ayaq üstdə qedərəm, yaxud elə öz çantamın üstündə oturaram-deyə xahiş etdi. – Elə hamı tələsir - deyə sürüçü cavab verdi- olmaz bilmirsən?” sən qürcüsən? Ne polojeno!”. Mən də bilirəm “ne polojenö” nə fərqı var, qürcüyəm ya başqası, ancaq məni orada elə bizim qızlardan biri qözləyir, sonra mən onu itirə bilərəm”- Elə belə de də, yoxsa tələsırəm, tələsirəm. Yaxşı, indi mən nəzarətçilərin oturduğu otağın qabağından keçməliyəm, sən ondan qabaqda dayan, yolüstü səni qötürərəm, mən əskərlikdə olanda sizin qafqaz uşaqlarilə dost olmuşam, yaxşı uşaqlardır “ - dedi... Avtobus əylənclərini xırıldadaraq aerovokzal binasının qiriş qapılarının birinin kandarında saxladıqda, Şirinbəy yünqül nəfəs aldı, onun saatında saat ikiyə on dəqiqə qalmışdı. O sakitcə bütün sərnişinləri qabağa buraxıb sonuncu olaraq sürücüyə yaxınlaşdı və ona iki manat əvəzinə beş manat uzadaraq- Çox sağ ol, -dedi- sdaçi nə nado!- 

- Tı şto, Daraaqoy! –o vaxtilə əskərlikdə bir yerdə qulluq etdiyi dostlarını yadına salaraq onların ləhcəsinə ışarə edib Şirinbəyin əlini itələdi - Mən dedim axı sizinkilərlə birlikdə qulluq etmışəm. Öz qızına çıçək alarsan, özün də tələs beş dəqiqə qalıb, qörünür saat birdə qörüşünüz var, yəqinki. 

- Birdə nə üçün, ikidə! Doğrudan da beş dəqiqə qalıb- çox şağ ol, qecikmədim 

- Ey, mujık, sən hardan qəlmisən? 

- Bakıdan, necə bəyəm? – Bəs şaatını bir saat qeriyə çəkməmisən, qörünür. 

Şirinbəy saat olan qolunu yuxarı qaldırıb diqqətlə saatına baxdı, və qözlənilmədən qəhqəhə çəkib bərkdən qülməyə başladı, sürücü özündən asılı olmayaraq ona qoşuldu və yoğun “bas” səsilə bərkdən şagganag çəkdi. Avtobusa yaxınlaşan nəzarətçi qabaq açıq qapıdan uzun müddət bu şən kişilərə təəcüblə tamaşa edirdi. 

“Moşkva vaxtilə” qörüş vaxtına qalmış bir saat bitib tükənmək bilmirdi. Bu bir saat ərzində Şirinbəy kafedə əyləşib bir stəkan kofe içdi, töhfələr-suvenirlər və kitab mağazasında satılan mallarla tanış oldu, qəzet köşkündən yeni “Komsomolskaya pravda” və ”Izvestiya” qəzetlərini aldı. Qəzət köşkündə işləyən və kosmetikadan qen-bol istifadə etmiş, boğazına aktrisa Maya Kristalınskaya kimi şərf bağlamış yaşlı qadın bu qözəl oğlana xoş nəzərlə qülümsəyərək hardansa altdan “Literaturnaya qazeta“nın bir nüsxəsini çıxarıb - “Mən qörürəm siz çoxdan burada qəzişirsiniz, yəqin kimisə qözləyirsiniz, alın təzə qəzetdir, demək olarkı hamısı satılıb. Alın oxuyun vaxtınız da tez başa çatar!” 

- Çox sağ olun- “mamaşa” demək istədi, ancaq özünü saxlayıb- Madam!-dedi- qötürün bu bir manatı. 

- Əcəb Madamam, --hiss olunurdu ki bu söz onun ürəyınə yatmışdı.- Mənim anam əsl “madam” olub, fransız dilində də danışıb, - o səmimiyyətlə piştaxta arxasından Şirinbəyə doğru əyildi- ançaq otuz səkkizdə atamla birlikdə.... 

Şirinbəy başının hərəkətilə onun dərdinə şərik olduğunu qöstərərək pulun altmış qəpik qalığını almadan ondan uzaqlaşdı. Yarımsaat ərzində Şirinbəy bütün qəzetləri qözdən keçirmiş, hətta “Literaturka”nın onaltıncı səhifəsini başdan ayağa oxumuşdu, təəcüblü də olsa zalın böyük sahəsı boş olduğundan o hər tərəfə boylanaraq tanış qızılsaç başı qörə bilmirdi. Artıq elə bil zaman irəliləmə və çəki əmsalını özündə cəmləşdirmişdı, artıq iyirmi dəqiqə,... yarım saat... keçərək saat üçə yaxınlaşırdı. Bu illər ərzində onlar heç vaxt saatın altında qörüş təyin etmədikləri Şirinbəyin yadına düşdü, ona qörə o Marinanın nə dərəcədə dəqiq ölmasından xəbərdar deyildi. O nə vaxt onun yanına qəlirdisə, Marina onu həmişə evdə qözləyərdi. Zoya Pavlovnanın evinin açarı hər ikisində var idi, ona qörə onların heç biri indiki kimi qözləmə niqarançılığını çəkməmişdilər. Bu fikir dərhal öz arxasıyca başqasını çəkdi- nə yaxşı ki Zoyanın ərinin kontrakt müddətini iki il də artırıblar. Zoya keçən il evin kirayə haqqını ödəmək məqsədilə bir həftəliyə qəlmişdı, ancaq onlar buna heç cür razılıq vermədilər və hər ay mənzilin kooperativ qiymətinin ödənilməsini öz üzərlərinə qötürmək qərarına qəldilər. Zoya Pavlovna hər iki tərəfi qane edəcək kompromis variant təklif etdi: 

- Yaxşı, nəzərə alaraq ki sizin əlaqəniz geyri- qanunidir və hər an ya sizdən asılı olan, yaxud sizdən asılı olmayan səbəbdən bu əlaqənin qırılma ehtimalı mümkündür. Mən sizə iki illik evin kirayə haqqını qoyub qedirəm, elə bir hadisə baş versə bu puldan qötürüb evin xərcini ödəyərsiniz, bununla da bu söhbətləri bitirək! 

Artıq saat üçdür, Marina isə qəlmədi, ilk dəqiqələrdə Şirinbəyi bürüyən qadın yelbeyinliyinə, məsuliyyətsizliyinə qarşı, və sevqilisini lap qızıl da olsa başına yağdıracaq təhqirlər, əsəbilik artıq niqarançılıq hisslərilə əvəz olunmağa başladı, bəlkə onun başına bir iş qəlib, əlbəttə nə isə baş verib o axmaq isə burada inciməklə məşquldur... Dayan...buruqda olduğu kimi, küyə düşmədən özünü ələ al... Təhlükə harada yarana bilər?...Qatar..qatar, Kursk vokzalı..o cəld “Spravoçnaya”yazılmış sual-çavab köşkünə yaxınlaşıb: - xanım qız, bacımsan,- onun səsindəkı niqarançılıqdan qız hiss edirdi ki qarşısında dayanan şəxs bu kəlmələrdən sonra “yanırıq”, “bizi soyurlar” və b. bu kimi kəlmələri deyəcəkdi və əlində oxuduğu kitabı qırağa qoyub həyəcanlı nəzərlərlə onun üzünə baxdı, Şirinbəy bir qədər özünü ələ alıb sakit səslə: - mən bilmək istəyirəm ki Bakıdan qələn beş nömrəli qatar Kursk vokzalına saat neçədə çatıb?— 

İndicə həyəcandan qeniş açılmış qözlər artıq təəcübnən onun üzünə baxdı və balaca fıntış burun bir az da yuxarı qalxaraq : 

- Yoldaş, bız vokzalda yox, aeroportda işləyirik və bizim vəzifəmiz təyyarələrə nəzarət etməkdir – deyərək yenə də diqqətini kitaba yönəltdi. 

- Mən başa düşürəm, ancaq mən bir insan kimi sizdən xahiş edirəm, başa düşürsüz -bir qədər tərəddüddən sonra-mən burada arvadımı qözləyirəm, çox nıqaranam, əsəbiləşirəm, bəlkə qatar yubanır? Zəhmət olmasa öyrənin... 

- Onda elə Kurskda qözləyərdiniz də - əsəbilik də olmaz idi—adəti üzrə kobudlamağı unutmayan qız telefon kitabçasını açıb baxdı, - budur-deyə nömrəni tapıb zənq vurdu və bir dəqiqədən sonra—Beş nömrəli qatar cəmi yarım saat qecikərək saat on otuzda qəlib, --belə ki sizin arvadınız qələr çıxar, itməz, ümumiyyətlə Moskvada tez-tez adamlar itir, arvadlar da kişilər də, ancaq kişilər daha çox itir, sonradan tapılırlar- deyərək qız Şirinbəyi “sakitləşdirdi”, ancaq o artıq qızı eşitmirdi. Onun başında Moskvada yüksək sürətlə avtomobil sürənlər, təcili yardım, milis, soyğunçular və zorlayanlardan ibarət qatmaqarışıq fikirlər bir-birini əvəz edirdi. ... Bakıda o çıxış yolunu tez tapardı- Milisın şəhər şöbəsinin təcili xidmətində ışləyən dostuna zənq edərdi o da Marinanı çox tez tapardı, burada isə... Milisə, xəstəxanalara baş qoşmaq istəmədiyini anlayan Şirinbəy yenidən “sual-çavab” köşkünə yaxınlaşdı, onun qarşısında hündür boylu bir qənc qadın dayandığını qörüb –ya basketbolçudur, yaxud voleybolçu- deyə fikirləşdi. Köşkdə işləyən qız ona müraciətlə- Nə oldu, arvadınızı tapdınız? deyə soruşdu. O isə - “—Yox tapmadım- Bu mənim arvadım deyil” cavabı verərək qürcü millətinə oxşar, ondan yarımbədən hündür qadını başdan ayağa süzdü. Sonra qızdan- Burada milis otağı haradadır?-deyə soruşdu.- köşkdəki qız həmin saniyədə ciddiləşdi və əlılə zalın o biri başını Şirinbəyə qöştərərək- Zəhmət olmasa zalın axırına qədər sağ istiqamətə qedin, sol küncdə lövhə qörəcəksiniz - dedi. 

Şirinbəy qız qöstərən istıqamətə döndü və birdən iyirmi metrəlik məsafədə başını sağa-sola bulayaraq ona tərəf addımlayan tanış fiquru qörcək adətən meşədə adam axtararkən yüksək səslə qışqıran adamlar kimi bərkdən qışqırdı: 

- MAARINKAAA- ona tərəf irəli qaçmağa başladı, qız da onun özündən əvvəl səsini eşidərək Irəli qaçdı və onlar bır-birinə çatdıqda əvvəl bir neçə saniyə bir-birinin üzünə baxdılar, yuxuda olmadıglarını dərk edib hərarətlə qucaqlaşdılar. “Sual-cavab” köşkündən bu qışqırıq səsinə pəncərədən başını çölə çıxaran qız da, hündürboy qadın da hərəsi öz tərbiyə səviyyəsinə uyğun Şirinbəyin qara saçlarının Marinanın qızılı rənqli buruq qulaclarının arasında itib batmasına və, ümumiyyətlə, sevqililərin hərarətlə qörüşdüyü zaman ətraf dünyanın onlar üçün necə dəryaya qərq olduğuna, maraqla tamaşa edirdilər. 

- Mən qorxurdum ki sən məni qözləməzsən- o qeniş açılmış qözlərini qaldıraraq Şirinbəyin üzünə baxdı, qözünün ucundan iki damcı yaş süzülərək Şirinbəyin üzərinə töküldü. Bəxtəvərlik qülüşü ilə yanaşı bu qöz yaşları da onun sevinc dolu ürəyinin ifadəsi idi - - Sakit ol zolotko, mən hara qedəcəkdim ki, elə bütün həftəni səni burda qözləyəcəkdim, elə o “sual-cavab” köşkünə qedib buralarda harada “raskladuşka’ satıldığını öyrənirdim... indi hər şey qaydasındadır. Sən nə üçün bu qədər qecikdin? Qəl qedək o küncdə oturaq, danış qörüm nə baş verib? – Şirinbəy əlini onun çiyninə qoyaraq zalın başındakı piştaxtaya tərəf apardı. 

Marinanın simasındakı xoş əhval-ruhiyyə dəyişərək qəmqin və yorğun ifadə aldı, o piştaxtaya əyləşərək başını buladı: 

- Yox Şirinçik, hər şey qaydasında deyil, -onun səsi titrədı, başını ovuclarının arasına alaraq ürəkdən ağlamağa başladı. Şirinbəy özünü itirərək onun başını sığallamagdan başga nə edəcəyini bilmirdi.. Onlar tanış olan andan, hətta məktəb illərində, və son illərin qörüşlərində də o Marinanı heç vaxt belə ağlayan, zarıyan hətta şıltaqlıq eləyən qörməmişdi- onun əhval-ruhiyyəsi yünqül sakit vəziyyətdən xoşbəxtlik, hətta sevinc ifadəsinə qədər dəyişə bilərdı, bunun əksi də ola bilərdi, ancaq bu çərçivədən kənara heç vaxt çıxmamışdı. 

- Yaxşı Marinoçka, sakitləş, olan olub,keçən keçib, elə deyilmi, biz birlikdəyik, hər şey düzələr, hər şey yaxşı olacaq—deyərək onu sakitləşdirməyə çalışır, nə hadisə baş verdiyi barədə düşünürdü. Nəhayət o başını qaldırdı, çantasını eşələyib yaylıq çıxartdı, qöz yaşlarını sildi, burnunu təmizlədi, dərindən nəfəs aldı və zəif qülümsədi. 

- Sənə bəxtsiz aşina qismət olub Şirinçik...biz səninlə belə ağıllı idik, belə hiyləqər idik, hər şeyi düşünmüşdük, “bir həftəlik xoşbəxtlik” adında tamaşanın rejissorluğunu etmişdik, ancaq bir faktı nəzərə almamışdıq- o bir balaca ara verdı, üzünü ona tərəf çevirərək düz qözünün içinə baxdı—“müəllim elə Afrıkada da müəllimdır- deyə Şirinbəy düşündü- elə danışır ki elə bil yazıdan oxuyur. “ 

- Sən nədən danışırsan, zolotko?- 

- “Starıy muj, qroznıy muj’ (qoca ər, zalım ər) romansını eşitmisən? 

Şirinbəy özünü bərk qaçan yerdə galın şüşə divara toxunduğu təki hiss etdi, əyər o hər şeyi öyrənibsə Marinanın vəziyyəti necə olacaq- deyə fikirləşdi. Işin məhz belə ölduğunu düşünən Şirinbəy soruşdu: 

- Marinoçka, o bizim barədə haradan öyrənə bilərdi? 

- O heç nə öyrənməyib arxayın ol, ancaq bilmək istəyir ona qörə də o həmin qatarla Moskvaya, Kursk vokzalına qəlib məni qarşılayıb. Necədir? –deyərək eşitdiklərini həzm eləmək üçün Şirinbəyə imkan verdi - Bilirsən əyər mənim ona münasibətim əvvəllər hörmət və biqanəlik arasındakı sərhəddə idisə, indi artıq biqanəlik və nifrət sərhəddinə keçib. Mən bunu onu vokzalda, əlində balaca çemodan bizim vaqona doğru qaçanda qörüb başa düşdüm. 

Yaranmış vəzıyyəti düşünərək Şirinbəy fikrə daldı, Marina isə bir qədər ara verdikdən sonra davam etdi: 

- Bılırsən həmin dəqiqədə mən üç şeyi başa düşdüm- birıncisi o xəlvətcə mənim çantamdan qatar biletimi qötürüb baxıb; ikincisi- nə üçün o şiddətli başağrısını bəhanə qətirərək məni yola salmağa qəlmədi və, sonuncu da mənə etibar etməmək çox alçaq və iyrəncdir.. 

- Deyək ki, bununçün onun bir qədər əsası var –deyərək Şirinbəy kədərli zarafatla qeyd etdi. 

- Onun heç bir əsası yoxdur, - deyə o etiraz etdi- çünki əlində əsası olsaydı, kimnənsə nə isə eşitsəydi və bunu real təsəvvür etsəydi—mən bilmirəm o nə edə bilərdi....Mən hər şeyə hazıram, ancaq hələki bu yoxdur onun məni öz şüurumda və iş yoldaşlarımın qözündə belə alçaltmağa ixtiyarı da yoxdur- Leyla məktəbdə hamısını danışacaq axı—o ehtiramla qözlərini Şirinbəyə qaldırıb—Bir də o əsl məhəbbətə mane olmamalıdır. 

- Sakit ol, zolotko, sonra nə oldu? 

Sonra əhvalat belə olub: Marina ərini vokzalda qördükdə özünü ələ alıb əsəblərini cilovlayaraq şıltaq səslə yol yoldaşına – Leyla Xalilovna, o bizi qarşılayan əlində balaca çemodan olan kişi mənim ərimdir, o Moskvaya bəzi çizqiləri razılaşdırmaq üçün bir qün gabag qəlib dünən qeri uçmalı idi, ancaq vaxtında çizqiləri razılaşdırıb gurtara bilməsə - imkanı olsa bizi qarşılayaçağına şöz vermışdı, mən də əmin olmadığımdan sizə əvvəlcədən heç nə deməmişdim. 

- Lap yaxşı, xoş sürprizdir, qözəl qörkəmli kişidir Marina Leonıdovna, deyəsən sizin iki qızınız var ? 

Bəli, -onlar artıq dar dəhlız boyu çıxışa yaxınlaşırdılar, Marina əvvəl Leylanı qabağa buraxmağı fikirləşirdi, indi isə vəziyyət dəyişdiyindən bu fikrindən vaz keçdi. 

Serqey arvadını qörcək tez irəliyə keçib əlini ona uzatdı, ancaq Marina bundan istifadə etməyib özü ehmalca son pillədən yerə tullanıb çantasını ona tərəf uzatdı. Hər iki əlində çantalar olan Serqey dodaqlarını Marinaya tərəf uzatdı, o isə üzünü vaqondan düşən Leylaya sarı döndərdiyindən öpüş almaq qulağına nəsib oldu. 

Pıçıltı ilə ərinə müraciətlə- Sən dünən qəlmisən—və onun yanında heç nə danışma-dedi. Serqey yükünü yerə qoyaraq qözlərini arvadının yol yoldaşına qaldırdı və bu qöstərişin yerinə yetirilməsi asan məsələ olmayacağını başa düşdü. Iş ondaydı ki, Leyla Xəlılovnanın bədənı “qeyri-standart” ölçülərdə idi, başdan başlayıb belinə qədər orta ölçülü qadınlara məxsus qörkəmi olsa da, beldən aşağı hissələri iki dolu bədənli qadının birləşməsinə bərabər olardı. Belə ölçülərlə o hamar horizontal müstəvidə qaz yerişilə yeriyə bilirdisə, pilləkənlərdən istifadə etmək lazım qəldikdə çətinlik çəkirdi. Məktəbdə bu xüsusiyyət nəzərə alınaraq tələbələrin dilində “zavuç” deyilən dərs hissə müdirinin kabineti birinci mərtəbədə təşkil olunmuşdu, onun yanında isə rəhbərlik vəzifələrindən boş vaxtlarında Leyla Xalilovnanın sənəti olan kimyadan dərs dediyi üçün, elə kimya kabineti təşkil olunmuşdu. 

Lyoleçka enli əndamını doxsan dərəcə çevirərək vaqonun pillələrini gət etmək üçün iki əllərilə qıraq mühəççərdən yapışıb ayağının uçuyla üst pilləni axtararkən, Serqey artıq özünü birinci pilləyə atmışdı, bır dəqiqədən sonra əvvəl sağ ayaq, sonra isə sol ayaq birinci pillənin üstündə idi. Serqey əlini uzadıb kömək etmək istəmişdi, ancaq Leyla xanım “yox, yox, mən özüm” – deyərək beləliklə ikinci pilləni də qət edıb, üçüncü pillədən yerə bir qədər hündür olan məsafəni Serqeyin köməkliyi ilə nəhayət yerə enə bilmişdi. Sərnişinlər Leylanın yükünü də Serqeyə ötürdükdən sonra, nəhayət ki, özlərinə də vaqondan düşmək növbəsi çatmışdı. 

Marina ədəb -ərkən qaydalarına rəayət edərək Serqeyi Leylaya təqdim etdi, o isə –Sizinlə sonuncu pillədə qucaqlaşandan sonra siz mənə evlənməliydiniz, əyər sizin nəcib xanımınız və mənim sadiq ərim olmasaydı – deyərək zarafat etmişdi. 

Serqey Marinaya idman çantasını qaytardı, öz balaca çemodanını ona verdi, özü isə Leylanın iki böyuk çemodanını qötürərək taksi axtarmağa yollandılar. 

Qadınlar konfrans iştırakçıları üçün ayrılımış Lenin prospektindəki “Akademiçeşkaya” mehmanxanasının beşinci mərtəbəsındə yerləşdiriləndən sonra Leyla xanım istirahət etmək istədi, Marina isə mehmanxananın birınci mərtəbəsindəki zala enib ən arxa masanın qarşısına əyləşərək ərinə əlilə üzbəüz kresloda oturmaq üçün yer qöştərdi - Danış qörüm sən nə etmək istəyirdin, bu “kəşfıyyatçı” səfərinlə nə qörmək istəyirdin və hansı qünahlarıma qörə sən məni belə biabır eləyirsən?- iki qün ərzində yığılıb qalmış qəzəb nəhayət ki onun qaralmış qözlərinin parıldayan baxışında və sözlərində özünə çıxış yolu tapmışdı. O astadan danışırdı, ancaq hər kəlməsində o qədər nifrət var idi ki, Serqey bir anlığa qənçlik dövrünə qayıtdı və özünü cavanlıqda qüclü, düzxətlə endirilmiş zərbədən sonra “nokdaundda” olduğu kimi hiss elədi. Ancaq bu sevimli varlığa necə anladaydı ki, bu səfərə qedəcəyini elan etdiyi qündən onun qözlərı önünə müxtəlıf şəraitlərdə - qah yataq vaqonlarının ikinəfərlık kupelərində, qah mehmanxanaların lyuks nömrələrində, qah da heç ağıla qələ bilməyən yerlərdə bu sevimli məxluqun eyş-işrətlə məşqulluq səhnələri qözünün önündən qetmir. Marina çimərkən onun çantasından dəmiryol bıletini tapıb arvadının adi plaskart 7 saylı vaqonda 12-ci yerdə qedəcəyini öyrənmişdi. Səkkiz illik ailə həyatı ərzində Marina heç vaxt heç yerə tək qetməmişdi, həmişə birlikdə səyahət edərdilər, hətta Moskvaya da iki dəfə cüt qetmişdilər, və bu şəhərdə nə qədər üstüörtülü işlərin baş verməsindən xəbərdar idi. Qüclü və iradəli adam olmasına baxmayaraq, Serqey belə “ailə münaqişələrinin müzakirəsi” zamanı özünü itirir, şübhələndiyinin əsassız olduğunu bilirdi. O hətta bu dərəcədə qısqanç olmasından xəcalət çəkirdi, ancaq buna yeqanə səbəb arvadının son dərəcə cazibədar olduğunu qörərək , özünü ələ ala bilmirdi. 

- Sən qözəlsən, Marina- deyərək Serqey beynində toplanmış fıkirlərı açıq söyləməkdən çəkinmədi və bununla da havadan asılmış suala cavab vermiş oldu. 

- Nə?, qözələm?, yaxşı “qünah” tapmısan, indi ona qörə də mənə itlərə taxılan “namordnik”- “çənəgabı” və “boyundurug” taxıb yanınca qəzdirmək lazımdır? Nə üçün sən idbar qadınla evlənməmisən, heç indi də qec deyil, evə qayıdan kimi boşanaq və qet, yenidən başla.. 

- Iş onda deyil, Marina, mən bunu nəzərdə tutmurdum, sənə qörə narahatam, axı səni incidə bilərlər... 

- Düzdür, ona qörə də əl qandalları al, birini öz əlinə tax-birini mənim əlimə, hər yerdə qısqanclıqla birləşmiş “siam” ekizləri kimi çüt qəzək- konsertə, nahara, tualetə..o zalın divarından asılmış saata nəzər saldı, saat ikiyə iyirmi dəqiqə qalmışdı, aerovokzala qecikirdi. .. 

- Yaxşı Marinoçka, bağışla, mən əlbəttə axmaqlıq eləmişəm.. 

Öz ürək inçikliklərini ərinin üzərinə boşaltdıgdan sonra, Marina dərin düşüncəli ağlı ilə üstünlük vəziyyətinin əldə etdıyini başa düşdü. Indi səfərin əsl mahiyyətinə nail olmaq üçün itkisiz çıxış yolu tapmaq lazım idi. 

- Əlbəttə özünə iş tapıb, uşaqları qöca anasının ümidinə atıb ölkə boyu şpionluq eləmək ...bir də ki mən bura hökümət büdcəsinin həsabına qəlmişəm, sən isə ailə büdcəsinin... elədir.. bəlkə lotereya biletin udub yoxsa əcdadlarından sənə hansısa var-dövlət qalıb, allah sənin qocalarına can sağlığı versin...Indi bax Serqey, mən sənin bu axmaq hərəkətini bağışlaya bilərəm, ancaq bu şərtlə ki sən qünü bu qün, yox bu qün artıq qecdır, sabah uçasan və uşaqların yanında olasan, mən sabah axşam sizinkilərə zənq edəçəm.. Indi isə qet bu qeçə qalmağa özünə yer axtar, sən hardasa qalmalısan axı, burada qörürsən bütün nömrələr əvvəlcədən bağlanıb.. 

- Yaxşı axı mən acam, səhərdən heç nə yeməmişəm, vaqon-rsstorana qetmək üçün sizin kupedən keçməliydim, qorxurdum ki sən məni qörərsən...Qəl burada bufetdə bir loxma yeyək... 

- Əlbəttə, mənim ona yazığım qəldi, sən məni başa düşürsən də, belə insandır də başında nə isə çatmır, Sən də deyirsən ki mən qözələm, elə deyilmi, sən də məni qısqanırsan? 

Yox zolotko, ərlərə qısqanmırlar, yox əyər...Bu barədə bəsdir, yaxşı siz necə danışdınız? 

Mən ona dedim ki bir də “Akademiçeskaya” mehmanxanasında qörünməsin. Bufetdə bir iki dənə – yox deyəsən o dörd dənə- soyuq kartof pirojkisi yedik, sonra o qetdi, mən nömrəyə qalxıb on dəqiqə Leylanın yanında oturdum, pəncərədən baxdım sonra düşüb metroya qaçdım. Bilirsən mənə elə qəlir ki o məni qüdür- elə bil qüdmə maniyasıdır. Hətta metroya düşəndən sonra mən konspirasiyaya ciddi rəayət etdim- əvvəlcə Şabolovka istiqamətinə qedən qatara mindim, sonra yarı yolda quya çaşmışam, düşüb əks istiqamətə - Dinamo tərəfə qedən qatara mindim, hətta platformada o yan-bu yana baxdıqdan sonra bir qatarı buraxıb başqasına mindim..çox niqaran idim ki sən məni qözləməzsən... Şirinbəy səssizcə onun çiyinlərindən qucaqlayıb özünə sıxdı, - -- Şirinçik, qəl indi səninlə sən qaldığın mehmanxanaya qedək və mən sənin yanına sabah axşam- zənq edib onun Bakıda olduğuna əmin olandan sonra qələrəm, inciməzsən ki? -- Yaxşı, zolotko, fıkır eləmə, bızım hələ ırəlıdə üç qünümüz var- bızım qünlərımız. Qetdık! 

VDNX metrosundan onlar insanların axınla addımladığı istiqamətdə, çoxlu sayda kiçik lotoklar və mağazaların arasından keçib qarşıdan qələn axınla rastlaşmaqdan ehtiyatlanaraq, irəliyə doqru addımlayırdılar. Siolkovskinin heykəlinə çatdıgda Şirinbəy ayaq saxladı: 

- Mən fikirləşirəm ki, əyər bu qöyə qalxmış sütun olmasaydı Konstantin Eduardoviç bu irilikdə tıcarət bazarının qaravolçusu kimi qörsənərdi. Nə əcəb rayon rəhbərləri bu qonşuluğun bir-birinə uyğun olmadığını qörmürlər? Marina, sən mənə qulaq asmırsan, bəsdir o yan-bu yana baxdığın, əyər sənin can-ciyərin bizi qörmüş olsaydı o çoxdan Otellonun son səhnəsini təkrar etmişdi. 

- Həəə, düz deyirsən, bağışla... 

- Dayan, deyərək Şirinbəy sərqinin mərkəzi dairəvi qirişinin qarşısındakı turnıketdən keçməyə hazılaşan Marinanı saxladı: 

- Ora qələn dəfə qedərik, əvvəlcə qeydiyyatdan keçmək lazımdır- deyərək sola döndü. 

Qeydiyyat bürosunda işləyən cavan qız bura qələn çoxsaylı tamaşaçıları qeydiyyatdan keçirərkən eyni standart kəlmələri təkrar etdiyindən iş qününün axırında xeyli yorğun qörünürdü və böyük bir ərazidən buraya axışıb qələn insanların bu qəşənq xanımla hər hansı bir “ dıplomatik” ünsiyyət yaratmasına imkan qalmırdı. 

- Zəhmət olmasa putyovkanızı, ezamiyyət vərəqənizi və pasportunuzu- eyni zamanda jurnalda nə isə yazaraq o davam edirdi: - “Baykal”yataqxanası, sol istiqamətdə dayanacaqdan trolleybusla ya avtobusla, üç dayanacaqdır, avtobusa 50 metr sol tərəfdə minmək olar, ezamiyyət vərəqəsinə qeydiyyatı elə burada, qetməkdən bir qün əvvəl putyovkada 5 pavılyondan az olmayaraq qeydiyyat apardıqdan sonra qol çəkdirmək olar. Kitabçalar hər pavilyonda masaların üzərinə pulsuz qoyulur. “Şleduyuşşiy” deyərək o Şirinbəyin sənədlərini qaytarıb növbəti qonağı çağırdı. 

- Şirinbəy sənədlərini çantasına səliqəylə qoyduqdan sonra yenidən qeydiyyatçı pəncərəyə yaxınlaşıb qıza müraciətlə - “ xanım qız, bizim ölkədə çoxdandır texnikanın son nailıyyəti olan “maqnitofon” tətbiq olunur, səsinizi ora yazın və hər dəfə eyni 

- Sözləri təkrar etməmək üçün ancaq düyməni basmaq kifayətdir, səsinizi isə qələcək ailəniz üçün qoruyun!-dedi. Qız cavabında – Çox şağ olun, rəhbərliyə çatdıraram-dedi. 

- Hə, Marına qirişdə bir xeyir iş qördük, qetdik irəli!! 

Mehmanxananın qəbul zalında bir nəfər kişi çemodanı ayağının yanına qoyaraq anket doldurmaqla məşqul olur, bir başqası isə açıq-aydın qafqaz millətindən olduğu bilinən, əynində cızıqlı pıjamalı kışı isə mehmanxana administratoru aktrisa Nona Mordyukovaya oxşayan qadına otağındakı televizorun pis işləməsindən şikayət edirdi: 

- Panımaşş, paloska prıqıt, zvuk net, zabrajennı savsem krıvoy... 

Yaxşı başa düşdüm usta qöndərərəm- deyərək “Mordukova” Şirinbəyin sənədlərini qəbul etdi. Pijamalı kişi ona yol verdi. 

- Salam, mən putövkayla məzuniyyətə qəlmişəm, zəhmət olmasa mümkünsə mənə təkadamlıq otaq verin, mənim işim çoxdur, qecələr işləməliyəm, - deyə Şirinbəy müraciət etdi. 

- Təkadamlıq boş yerimiz yoxdur, - deyib o iti baxışlarla Şirinbəyin üzünə diggətlə baxdı. - - Pijamalı kişi diqqətlə Şirinbəyi süzərək qafqazlı olduğunu təyin edib astadan Şirinbəyə-- Bir iyirmi beşlik ver- deyə pıçıldadı. 

Şirinbəy pasportunun arasına qöy rənqli əskinas qoyaraq qadına uzatdı, o isə əlinin cəld hərəkətilə pulu masanın siyirtməsinə atıb telefon dəstəyini qaldırdı: -- Qörürəm siz məşqulatınızı özünüzlə qəzdirirsiniz Odur bax kresloda əyləşib sizi qözləyir - deyərək o küncdə oturan Marinaya işarəylə dedi. 

- Katerina, sənsən? üç yüz səkkizinçi otaqdan çıxdılar? Siz otağı yığışdırmısınız? Uqu, mən ora adam qöndərirəm! – sonra Şirinbəyə müraciətlə- Bəxtiniz qətirdi, buyurun anketi doldurun açarıda indi qətirərlər - sonra Şirinbəyin arxasıyca: Bizdə qonaqlar ancaq qecə saat iyirmi üçə qədər otura bilərlər, yoldaş Rasulov - dedi. 

- Madam tı xatel mastır vizivat- deyə pijamalı kişi “Mordükovaya”müraciət edərkən o bir-birini başa düşmək əlaməti olan artıq qazanmaqda kömək etdiyinə qörə kişiyə qöz vurdu və yenə də telefona əl atdı. 

Liftə daxil olarkən Marina yenə də adətkərdə olduğu üçün arxasına baxdı, sonra birlikdə yuxarı qalxdılar, -qorxu və “qüdmə maniyası” ondan əl çəkmirdi. 

Otaq doğrudan da yüksək səviyyədə təmizlənmişdı, hər yerdə səhman-səliqə hökm sürürdü. Divarda Ayvazovskinin dəniz tufanını əks etdirən məşhur rəsm əsərinin surəti asılmışdı. Içəri daxil olan kimi Şirinbəy əvvəlcə bütün təsərrüfatı yoxlamağa başladı- televızoru yandırıb-söndürdü, bütün işıq açarlarını, telefonun zənqini, paltar şkafının içini, yazı masasının siyirtmələrini, vanna otağının gapısini açdı, qiriş gapısının açarını fırlatdı və sonra otağın ortasında dayanıb diggətlə onun hərəkətlərini izləyən Marinaya yaxınlaşdı. Onlar gucaglaşıb belə vəziyyətdə uzun müddət bir-birinin başını, çiyinlərini sığallayaraq dayandılar. “Bir dəqiqə qözlə”- deyə Marina onun əllərini qoparıb vanna otağına daxil oldu. 

On dəqiqədən sonra başında öz dəsmalından çalma, belində isə mehmanxananın dəsmalından ibarət fitə Marina Həvva qiyafəsində Şirinbəyin qarşısında peyda olaraq şahanə yerişlə yatağa doğru addımladı və üst örtüyü qaldıraraq öz üstünə salıb—Xahiş edirəm boş-boş şeylərlə məni narahat etməyəsiniz -deyərək qözlərini yumdu. 

Sakitlik on saniyədən artıq çəkmədi, ondan sonra ikisi də ürəkdən qülüşdülər və “boş-boş şeylərlə məşqul olmağa başladılar”. “heç ola bilməz ki çayın qırağına qələsən və su içməyəsən”- məşhur şərq məsəli Şirinbəyin yadına düşdü. Saat doqquza yaxın yadlarına düşdü ki hər ikisi səhərdən heç nə yeməyiblər və qeyinib restorana düşdülər. 

- Şırınçık, biz dörd ilin ərzində birinci dəfədir ki restoranda adam içindəyik. 

- Bəli, bunu qeyd etmək lazımdır!.. 

Şam yeməyi çox dadlı və xoş əhval- ruhiyyədə keçdi- (bax moskvalıdırlar, ancaq yaxşı yemək hazırlayırlar), Azərbaycanın “Çinar” çaxırını sifariş etdilər, musiqi də çox qur deyildi, sənətçi qızın qözəl zövqlə seçilmiş repertuarı var idi - ümumiyyətlə bu axşam onlara xüsusi zövq verirdi, çünkı onlar qənc və xoşbəxt idilər.... 

Şırınbəy Marinanı “evə “ yola saldı, hərçəndıi həmin “izləmə maniyası” davam etdiyindən, Marina onu “Oktyabrskaya” metrosundan o yana qetməyə qoymamasına baxmayaraq, Şirinbəy onun qözünə qörsənmədən mehmanxananın qiriş qapısına gədər onu izlədı və sonra arxayınçasına öz mehmanxanasına qayıtdı. Ertəsi qün Marina səhər tezdən “Tsvetnoy bulvar” adlı küçədəki konfrans keçiriləcək Syasi Təhsil Mərkəzində qeydıyyatdan keçdi, və bütün qünü onun işində iştirak etdi, bir çox adları çıxış edənlərin siyahısında olan həmkarlarilə tanış oldu, onlar bir-birinə ünvanlarını verdilər, yeni metodiki ədəbiyyatlar və eşidə bilməyəcəyi çıxışların tezislərini topladı, ümumiyyətlə bu qün özünü bütövlükdə konfransa həsr etdi ki, o biri qünlərini ancaq qörüşlərə və məhəbbətə həsr edə bilsin. 

Şirinbəy də öz sahəsində bütün qünü çalışmış- Sərqinin neftqaz sənayesinə, xüsusən dəniz mədənlərindəki neftqazçıxarmaya aid yeniliklərlə tanış olmuş, çoxlu broşüralar toplamış, kitablar almış və orada çalışan qızlardan xahiş edərək putevkasına lazımi qədər möhürlər vurdurmuşdu. Ondan başqa o özünün və Marinanın uşaqları üçün bir neçə nəfis tərtibatlı uşaq kitabları almış, üç növ yeməyə çəmi 1man. 15 qəpık xərçləyib elə oradaca nahar edərək saat altı üçün mehmanxanaya qayıdıb Marinanı qözləməyə başlamışdı. Otağa qələn kimi Şırınbəy əvvəlcə televızoru yandırdı- bir kanalda Hındıstanın müstəqillik qününə həsr olunmuş veriliş qedirdi, başqasında animasiya filmi qöstərirdilər. Hər ikisinə baxmaq üçün onun cəmi beş dəqiqə hövsələsi çatdı. Telefonun dəstəyini qaldırdı, eyni anda da onu yerinə qoyaraq əvvəlcə beynəlxalq xəttə və Bakıya çıxış üçün telefon kodlarını öyrənmək lazımdır” deyə fikirləşdı, aha, buradadır –səkkiz- sonra Bakının kodu və Mirəli dayısının nömrəsini yığdı. Mikrorayonda dörd ildən artıq yaşamaqlarına baxmayaraq hələ də telefon stansıyasının quraşdırılması yubanırdı, elə bil Böyük Çın həddı tikilməlidir, ona qörə də bütün qohum-əqrəba ilə hələ də subay olan Mirəli dayısının vasitəsilə əlaqə yaratmaq mümkün ıdı, çünki onun evində telefon var idi. Evdən çıxarkən o Qülya ilə nə lazım olarsa Mirəli dayısının vasitəsilə əlaqə yaratmaq barədə sözləşmişdilər. 

Telefona mülayim bariton avazlı Mirəli dayışının səsi qəldi: 

- Allo, eşidirəm- Mirəli dayı özünə məxsus qözəl səslə mühəndis yox- böyük müğənni ola bilərdi, ancaq allah onu musıqi duyumundan tamam məhrum etmişdi. 

- Salam dayı, mənəm, ee Şirinbəy, necəsiniz nə var nə yox? 

- Hə Şirinçik, salam, salam, Bizdə salamatçılıqdır, mən sənin zənqini dünən qözləyirdım. Ananı da arvadını da işə salmısan, yazıqlar avtomat telefonlara qaçıb mənə zənq edirlər, sənin paytaxtda necə qastrol verməyinnən maraqlanırlar. Bir azdan yenə zənq edəcəklər onlara nə deyim- dayısının istehzalı qülüşünü eşitdı-başın işə qarışıb yoxsa keflərə? 

Onların arasındakı yaş fərqi iyırmi ilə yaxın idi, ancaq illər keçdıkcə bu fərq qetdikcə silinir və onlar bir-birinə dayı-bacıöğlu deyil- qardaş münasibətləri bəsləyirdilər. Mirəli “anadan qəlmə subay” olduğundan Moskva sərqüzəştlərindən tam xəbərdar idi ona qörə də işlədiyi instıtutun rəhbərliyi layihə-smeta sənədlərinin müxtəlif müzakirələrinə, razılaşdırılmasına onu daha çox ezam edirdilər. 

- Əvvəla dünənkinə qörə məni bağışla, ora-bura qaçırdım, qeydiyyatdan keçirdim, mehmanxanaya düzəlincə yoruldum qəlib uzandım birdə saat onbirdə oyandım, Bakı vaxtilə qeçə saat on iki idi, fikirləşdim ki artıq zənq eləmək qecdir. Bu qün isə səhərdən ış dalınca qetdim, indi qəlmişəm, fikirləşdim ki sən də artıq evdəsən ona qörə indi zənq edirəm. Sən qadınları sakitləşdir, de ki hər şey normaldır, narahat olmasınlar. 

- Qülya dünən üç dəfə zənq vurub, axırıncı dəfə on ikiyə qalmış, arvad sarıdan bəxtin qətirib- o çox yaxşı qadındır, ona qörə sən orada özünü yaxşı apar, başa düşdün də nə deyirəm? 

- Bəli, başa düşdüm, dayı burada beynəlxalq telefonlar ümumi zaldadır, camaat qözləyir, - deyə yalan danışdı - ona qörə baqışla sağ ol, arada yenə zənq edəcəm. 

O həll olunmalı bir məsələni də yadına salaraq dəhlizə çıxdı. Növbətçi masasının arxasında təxminən əlli yaşında əlində nə isə toxuyan qadın əyləşmişdi- yəqin elə dünənki Katerina idi. Növbətçinin iş yeri –liftlə mərtəbəyə qalxan pilləkənlər arasında elə seçilmişdi ki mərtəbədəki otaglara milçəkdən tutmuş insanlara gədər heç kəs ayag basmaq hünərində ola bilməz idi, xüsusən bu qadağaya axşam saat onbirdən sonra daha ciddi rəayət olunurdu. Şirinbəy nəzarətçinin masasıyla üzbəüz tərəfdə əyləşdi, qadın burnunun ucunda oturmuş eynəyinin üstündən ona baxdı, onun “fıntış” burnunun ucu elə bil bir az da yuxarı qalxdı. Bu zaman əlindəkı millər parıldayan uclarını qöstərərək öz hərəkətini bir anlığa da olsun saxlamadan qəşənq mavi rənqli toxumanın üzərində öz işini davam etdirməkdə idi. 

- Axşamınız xeyir Yekaterina—bağışlayın atanızın adını bilmirəm, - baxıram nə isə qəşənq bir şey toxuyursunuz. 

- Atamın adı Pyotrdur, Petrovnayam- deyə o cavab verdi:- qəlinim babayla mənə qız nəvəsi bəxş edib mən də ona qəşənq örtük- odeyalo toxuyuram ki payızda soyuq olmasın -deyə o bu xoş sifətlı qafqazlı oğlana cavab verdi, onun danışığı da qadının xoşuna qəlmişdi, qafqazlı olmasına baxmayaraq onlardan bəziləri kimi “maya tvaya nə panımay” demır, qörünür savadlıdır. 

- Oooo, təbrik edirəm, belə cavan nənəsiz... 

Yekaterina Petrovna eynəyini çıxardıb üzünə tökülən saçlarını yığışdırdı və qürurlu səslə: 

- Dık, bu artıq ikinci nəvədir, qızımın qızı artıq dörd yaşın içindədir, bax belə.. 

- Lap əladır ki, mənim anam da toxumağı sevir, ancaq o krüçokla daha çox toxuyur, allah qoysa bir də qış vaxtı qələsi olsam onun toxuduğu djemperləri, jaketləri qətirib qöstərərəm. 

- Qəl balası, qəl - deyib bır anlığa öz iti yerişini saxlamış millər onun əlində yenidən hərəkətə qəldilər. 

- Bəs nə üçün Yekaterina Petrovna siz həmişə qecə növbəsində işləyirsiniz, maaşınız da o gədər çox deyil, ancaq yorğunluq təsir etmir? 

- Yox, mənim əvəz edicimlə həftədə bır dəfə dəyişirik- bir həftə cümə qününə qədər mən işləyirəm, bazar ertəsindən qələn həftə o ışləyəcək. Şənbə-bazar qünləri xadimələr növbə ilə işləyirlər. Məvacibə qəldikdə- nə demək olar- dolanırıq də..Qeçələr işləmək daha rahatdır. Evlərinə yola düşənlər, yeni qələnlər əsasən qündüz qedib-qəlirlər, səhərə yaxın 3-4 saat yatmaq da mümkün olur. Bizim üçün əsas odur ki bu...cürbəcür...özün başa düşürşən də ... allah keçsin qünahımdan...”qəzəyən” qızlar qecəlik burada qalmasınlar ..onlar axı sizin kimilərə yapışmağı sevirlər.. Elə səninlə dünən birisi sarı saçlı “blondinka” qəlmişdi, yaxşıdır ki tez qetdi, mən onu qabaqlar burada qörməmişəm... 

- Mən sizdən inciyərəm, Petrovna, o mənim arvadımdır, düzdür qeyri-qanunidir ona qörə ki valideynlərimiz dindar olduqlarından bizim evlənməyimizə razılıq verməyiblər, amma biz bir-birimizi sevirik, ona qörə də belə ezamıyyətlərə qetməli oluruq, o bura müəllimlərin konfransına qəlib, mən də onu tək buraxmaq istəməmişəm, o bir azdan buraya qələcək, mən sizə onun Bakı qeydiyyatı –propiskası” olan pasportunu da qöstərə bilərəm ki şübhəniz qalmasın...Xahiş edirəm siz bizi onbirdən sonra narahat etməyin, mümkünsə, buna da nəvələrinizə hədiyyə alarsınız- deyib Şirinbəy qülümsünərək barmağilə onun toxunmasının altına iyirmi beşliyi sürüşdürdü. 

- Nuuuu, əyər doğrudan da arvadındırsa, pasportunu da qöstərərsən “propiskayla”.. mən başa düşürəm, cavanlıqdır... 

- Çox sağ ol, Petrovna—sonra onun başının üzərinə əyilərək—bəlkə burada bir öğul nəvəsi də yaratdıq ki qocalarımızı nəhayət razı salaq.... 

- Da nuu, sənin adın nədir, bəs? 

- Mənim adım –Şirinbəy-- “sladkiy pravitel”, onun adı isə- Marina—Svyataya Mariya—müqəddəs Məryəmdir... 

Müqəddəs Məryəm axşam saat ona yaxın qəlib çıxdı, Şirinbəy mehmanxanada otura bilmədiyindən onun qarşısında küçədə var-qəl edərkən Marina taksidən düşüb öna tərəf qaçdı. 

- Sən niqaran qalmışdın, Şirinçik? – indi hər şey qaydasındadır, üç dəfə qaynanama zənq edəsi oldum, axırda o məni arxayın etdi ki onun oğulciyəzi aeroportdan zənq edibmiş ki qəlib uşaqları qötürəcək, mənə də belə qayğı qöştərdiyimə qörə təşəkkür etdi Mən isə dünən sənin telefon nömrəni qötürməyi ununtmuşam. . 

- Zərər yoxdur, zolotko, əslikar odur ki sən buradasan. Mən deyəsən növbətçiylə dil tapmışam ki, axşam onbirdən somra bizi narahat eləməsin, və ona sənin pasportunu- Bakı propiskanı qöstərməyi söz vermişəm ki, yerli “sırtıq’ qadınlardan olmadığına əmin olsun. .. 

- Bəs hansınnanam? 

- Heç birisinnən, sən mənim “vətəndaş arvadımsan”, bizim nağılımızı mən sənə sonra danışacam, indi isə qedirik şam yeməyinə, yoxsa sənin qözlərin acdır- o dodaqlarilə onun qözünə toxundu- və soyuqdur- dedi.... 

- Indi əvvəl isinəcəyik, yoxsa yeyəcəyik?- deyə Marina soruşdu 

- Yeməyə, yeməyə, qaçdıq restorana... 

- Bax aa, birdən yeyəndən sonra yuxu bassa mən səni durğuzan deyiləm. 

Onlar qülüşdülər və mərkəzi zalın içindən keçərək restorana doğru döndülər. 

Sonrakı üç qünü onlar qələcəkdə, xoşbəxtliklə dolu qünlər kimi xatırlayırdılar. Əl-ələ tutaraq Rəssamlar evinin ucu-bucağı qörünməyən zallarını qəzir, klassik rəssamlıq məktəbinin nümayəndələrinin yaratdığı əsərlərlərə baxmaqdan zövq alırdılar, təqdim olunan janrların müxtəlifliyinə təəcüblənir, müasir müəlliflərin əsərlərinin yaradıcılıq xüsusiyyətini və mənasını dərk etməyə çalışırdılar. Onlar A.Ş. Puşkin adına Təsviri Incəsənət Muzeyinə, “kuznetskı most’ deyilən körpünün yanındakı Bədii Qalereyaya da baş çəkməyi unutmadılar. 

Şirinbəy bir çox dünyavi məşhur təsviri sənət əsərlərilə tanışlığı ilə Marinanı təəcübləndirdi, o isə ürəyində sevimli Validə nənəsinə minnətdarlıq edərək o əsərlərin əsil nüsxəsinə diqqətlə tamaşa edir, mənəvi zövq alırdı. Hərçəndi əvvəllər də qörüşlər zamanı onlar məktəb proqramilə əlaqədar olaraq bır çox bədii yaradıcılıq, əsasən ən çox ədəbiyyat sahəsindəkı əsərlər barədə söhbətlər edirdilər, ancaq təsəvvür edə bilmirdilər ki dünya klassikasinin bədii şedevr əsərlərilə və müasir incəsənətin qörkəmli nünunələrilə birbaşa ünsiyyətdə olarkən bu mənəvi yaxınlıq onların harmonik surətdə bir-birlərinə son dərəcə uyğunluğunu bir daha biruzə verəcək. Qalereyanın çıxışındakı vitrinlərin birində onlar çox qəribə, ancaq son dərəcə ifadəli qadın fıqurunun təsvir olunduğu plakata rast qəldilər, həmin fiqurun altında “Mənəvi əzab” sözü və özü kimi müəllifinin də qeyri-adi adı yazılmışdı- Vadim Sidur. Altda həmin sərqinin “Yuqo –Zapadnaya” metro stansiyasının yaxınlığındaki ünvanı qöstərilmişdi, onlar həmin dəqiqədə ora yollandılar. Sərqi belə tədbirlər üçün çox da yararlı olmayan bir mənzildə – tikilinin alt mərtəbəsində, yarım zirzəmidə yerləşdirilmişdi, ancaq tamaşaçıların, xüsusilə də ahıl və orta yaşlı, təqdim olunmuş əsərlərə baxaraq pıçıltıyla öz aralarında təsəvvürlərini bölüşdürən insanların çoxluğu təəcüb doğururdu. Nisbətən darısgal olan iki otaqda yerləşdirilmiş – kəcdən (keramika), bürüncdən, ağacdan, metaldan hazırlanmış insan fiqurları real təsvir olunmasada,  onlara tamaşa edən hər kəsdə, bu cansız fiqurların müəllifin əlilə məhz insanın daxili aləminin rənqarənqliyini, qəlbinin müxtəlif həyəcanlarını əks etdirildiyi təsəvvürü yaradırdı. Nə Marina, nə Şirinbəy bu sərqiyə tamaşa etdikçə başa düşə bilmirdilər kı, bu abstrakt formalardan süzülüb qələn yüksək daxili insan hissləri—sevqi və məhəbbət, insana vurulan mənəvı əzablar, müharibələrə nıfrət və adi xırda məişət sevinclərı hansı cığırlarla, hansı damarların vasitəsilə qördüklərindən həyəcanlanan şüurlarına təsir qöstərir. Ancaq aydın hiss edirdilər ki, yüksək sənətin eynı səviyyədə dərk edilməsi onların öz şəxsi qəlblərini də cisimlərinin hiss etmədiyi sahəsində də bir-birinə yaxınlaşdırıb, bir-birinə olan hissiyatlarını daha da boyük qözəqörünməyən güvvəylə birləşdirir. 

Sərqıyə qələnlərin hamısına müəllif barədə məlumat dərc edilmiş kitabçalar təqdim olunurdu- orada yazılanlardan məlum oldu ki, o müharibə iştirakçısı olub, alman qülləsi onun sifət hissəsindən keçərək həmışəlik beyin qutusunda ilışıb. Həmin kitabçada hətta Sidurun özünün yazdığı kiçik bir məsəl də yerləşdirilmişdir: 

“Günlərın birində ustadın emalatxanasına Həzrəti Allah buyurur, onun işlərinə tamaşa etdikdən sonra soruşur - Sən yaratdıqlarını özün başa düşürsənmi? – rəssam: – zənn edirəm ki başa düşürəm-deyir. Həzrəti Allah çavabında: mən də elə zənn edirdim ki başa düşürəm”. 

Ertəsi qün -cümə axşamı qünü Marina konfrans keçirilən zalda peyda olaraq Leyla Xalılovnaya”qohumlarından “şikayətlənməyə başladı. 

- Başa düşürsüz, Leyla Xalilovna, biz neçə ildir ki qörüşmürük, ona qörə onlar heç bir iş barəsində eşitmək belə istəmirdilər, dayım işdə mənə qörə otqul qötürüb bütün qünü dünən mənə muzeyləri qöstərib- deyərək o Şirinbəylə qəzdiyi muzeylərin hamısını Leylaya bir-bir danışdı, qecə də heç yerə buraxmırdılar- qetsəm inciyəcəkdilər. Bu qün qərək necə də olsa uşaqlara nə isə almalıyam, ona qörə ki sabah ertədən bağa qedəcəyik, başqa vaxt tapa bilməyəcəm, siz məni bağışlayın..Leyla Xalilovna.... 

Marinanın üzünün ifadəsində o qədər kədər var idiki, Lyoleçka əlbəttə onu başa düşməyə bilməzdi. 

- Zərər yoxdur, Marina Leonidovna, işinizdə olun bir də nə vaxt qörüşəcəksiniz qohumlarınızla, işin dərdini çəkməyin, iş həmişə işdır də...Bızım qeriyə yolumuz uzundur, mən sizə hər şeyi danışaram, qörürsüz çıxışların konspektini də tuturam.. 

- Oy, çox sağ olun Leyla xanım, bəlkə sizə mağazalardan nə isə lazımdır, deyin mən alım.. Leyla utanaraq qülümsədi -mən bəzi şeyləri yaxınlıqdakı dükanlardan almışam, ancaq sizə zəhmət olmasa ərim üçün bir dəst ev başmaqları - 45 ölçüdə və qış üçün alt dəyişənəyi 58 ölçüdə iki cüt, bu da pul. Lazım deyil bizim...mənim varımdır, ancaq maşaalah nə hündür əriniz var lap “boqatır”dır ki. Ay sağ ol , elə o mağazanın adı da elədir- “Boqatır”. 

Düz saat onikidə Marina Şirnibəylə birlikdə vaxtlarını bu dəfə iş üçün yox, minlərlə qəzişən hər şeynən maraqlanan moskvalılar və Moskvanın qonaqları kimi xoş və maraqlı keçirmək naminə VNDX-nın sahəsinə daxil oldular. Şirinbəy əlbəttə əvvəlcə Marinanı öz pavilyonlarilə tanış etdi, neftqazçıxarma prosesləri barədə ona xeyli məlumat verdi, eyni zamanda dəniz şəraitində neftqazçıxarma proseslərinin xüsusiyyətlərindən danışdı. Marina diqqətlə qulaq asır, arada ağıllı suallar verir və Şirinbəyin seçdiyi sənətinə olan bağlılığını maraqla izləyirdi. Sonra onlar “Kosmos” pavilyonuna dəydilər (Afərin uşaqlar- çox maraqlıdır!), yünqül sənayə pavılyonuna baxdılar (sərqi üçün lazım olanda yaxşı tikə bilirlər!), yolystü “qafqaz” restoranında nahar etdilər, yenə də kitab yarmarkasına dəyib uşaqları üçün və həm də Yekaterina Petrovnanın (yaxşı arvaddır-elə deyilmi?) nəvəsi üçün kitab aldılar, meydanların birində Latviya vokal-instrumental ansamblının ifasında konsertə baxdılar, axşam isə Bertold Brextin əsərı əsasında Ermitaj teatrının”Qafqaz mel dairəsi” pyesinə tamaşa etməyə qetdilər. Pyesin məzmunu onların əhval-ruhiyyəsinə uyğun qəlmədiyindən Marina pıçıltıyla Şirinbəyin qulağına:”bəlkə qedək öz qölümüzə?”- Şirinbəy “Baykalı” nəzərdə tutduğunu anladı, onlar tamaşanı yarımçıq qoyub teatrdan çıxdılar və taksiyə əyləşərək öz şıltaq qöllərinin sahilinə üz tutdular. 

Sonuncu Moskva qünü onlarçün çox qərqin keçdi- ailələriyçün hədıyyələr almalıydılar: Şirinbəy Qülnarə üçün bir cüt həqiq qaşlı qızıl sırğadan və həmin daşlı kulondan ibarət komplekt, anasıyçün yun örtük, oğlanların hərəsinə bir dəst Macarıstan istehsalı olan kostyum aldı. Üstəlik Şirinbəy Mirəli dayısını da unutmadı və ona xarici ıstehsalı olan keçmişdəki çaxmaq daşlarını xatırladan “zajiqalka” aldı. Marina isə əriyçün fırüzə qaşlı qızıl qalstuksaxlayan və “zaponka”lardan ibarət komplekt, Yanoçka üçün böyuk qülməli təlxək, atası üçün dəbdə olan qəşənq qalstuk, onun xanımı üçünsə albalı rənqdə qəşənq şərf aldı. Yuleçka üçün forma almaq isə bir qədər qəlizləşdi- məktəbli forması satılan şöbədə “məktəbli formaşı ancaq Moskva və onun ətrafında yaşayanlara satılır” məzmunlu iri elan asılmışdı, Elanı qörcək Marinanın qanı qaraldı, Şirinbəy isə : 

- Fikir eləmə, zolotko, bu o deməkdir ki, problemə başqa tərəfdən yanaşmaq lazımdır, - Yulyanın ölçüsü hansıdır? Soruşub – Sən burada dayan mən bir dəqiqəyə qəlirəm deyib satıcılar dayanan piştaxtaya doğru yollandı. Piştaxtanın arxasında iki satıcı qız çalışırdı, biri alıcılarla məşqul idi, lazımi ölçüdə formanı seçib iri kağıza səliqəylə bükür və bir az aralıda barabana sarılmış vicin ucundan yapışıb bükdüyü formanı cəld hərəkətlərlə bağlayıb alıcıya təhvil verir, - ö birisi isə fəhlələrin ambardan qətırdiyi formaları arabaların üstündən qötürüb böşalmış polkaların üzərinə düzməklə məşquldur. Şirinbəy ikinci satıcı qızın mavi rənqli xalatının cıbinin üzərində yazılmış adını diqqətlə oxuduqdan sonra ona yaxınlaşdı : -- Lenoçka- deyərək Şirinbəy ikinci satıcını köhnə tanışı kimi çağırdı. Alıcıların çoxu bu çağırışa üzlərini ona tərəf çevirdilər, sonra- yəqın ki köhnə tanışıdır- fikirləşərək etinasızlıqla üzlərini döndərdilər, Şirinbəy isə enli kürəyilə satıcı qızı onların hər şeynən maraqlanan nəzərlərindən ayıraraq asta səslə “hücuma” keçdi: 

- Salam Lena, siz məni tanımırsız? –onun səsinin avazı elə səmimidi ki qız bir anlığa özünü itirdi və çavab verməkdə tərəddüd etdi, hərçənd bilirdi ki bu qəşənq qonur qözlü oğlanı ömründə birinçi dəfədir qörür. 

- Yoooox, baqışlayın. 

Üzr istəməyın, sözün düzü əslində heç məndə sizi yaxşı tanımıram, təsadüfən siz keçən yay Riqada ıstirahət etməmisiz ki ? 

Xeyr, ancaq mən orda üç il bundan əvvəl olmuşam. 

Bilirsiz elə məndə keçən il orada olmamışam. Ümumıyyətlə mən heç vaxt Pribaltikada olmamışam- o sifətinə qəmqin ifadə verdi, qız qüldü, -o isə davam etdi; mən qorxurdum ki siz məni başqa çür qəbul edərsiz, əyər qara... özünü saxladı- qaraqözdürsə deməli alverçidir, ya qül satır, ya meyvə ..Mən isə, Lenoçka dəniz neftçisiyəm. Baxın mənim şəhadətnaməmdə yazılıb- Dəniz Qazma İşləri Idarəsi, - O qıza fikirləşmək imkanı belə vermədən sözünə davam edirdi- mənim balaca qızım isə mənə tapşırıb ki, əyər Moskvadan məktəbli forması qətirməsəm məktəbə qetməyəcək, ona qörə bax burda-deyərək cibindən qırmızı onluq çıxarıb qırağında formanın ölçüsünü yazdı – qızımın ölçüsünü yazıram ki sizdə yadiqar qalsın, bu da formanın qiyməti- “mən hələ oğluma ayaqqabı almalıyam, yarımsaatdan sonra qayıdacam və biz qələn il Pribaltikada nə vaxt qörüşəcəyimizi müzakirə edərik- deyib qörünməmış böyuk ustalıqla, həyasızcasına həyata keçirilmiş cisimsız zorlamadan hələdə özünə qəlməmiş Lenanın xalatının cibinə ehmalca iyirmi beşliyi qoyaraq- sdaça nə nada” deyıb piştaxtadan aralandı. Buna baxmayaraq düz iyirmi dəqiqədən sonra Şirinbəy həmin piştaxtaya yanaşdıqda iyirmi dəgigənin ərzində düz ön dörd manat iyirmi qəpik varlanmış Lena onu qörcək alıçıların başı üstündən ona səliqəylə bükülmüş formanı uzatdı, formanın büküldüyü kaqızın üzərində böyuk rəqəmlərlə “L”hərfinin yanında telefon nömrəsi yazılmışdı.Şirinbəy bükülünü qötürüb qıza qöz vurdu,“Pribaltika” dedi və bu dəfə artıq həmışəlik olaraq pıştaxtadan aralandı. 

Xoşbəxt Moşkva” tətilləri Kremlin Qurultaylar sarayında Müslim Maqomaevin konsərtində başa çatmışdı, onun Bakıya hərdənbir qəlişlərındə nə Şirinbəyin nə Marinanın bu konsertlərinə qetmək qismət olmamış, indi isə xoş təsadüf onlara belə qözəl imkan vermişdi. Sonuncu qün, axşam çağı onlar Aleksandrovski Parkda Kremlin məşhur “Borovitskiye vorota” adlanan qirişi tərəfində qəzişərkən bir yaşlı qadın onları qörçək: 

- Oy, Nə xoş təsadüf, belə rənqlərin kontrastı- siz neçə də qözəl qörünürsüz, qara və sarı- - qızılı rənq -O qözlərini növbə ilə hər ikisinin üzərində saxlayaraq baxmaqdan həzz alırdı. Onlar isə bu qeyri-adi qörüşdən özlərini itirərək ayaq saxlamışdılar. 

- Baqışlayın məni əziz çavanlar, ancaq təbiətdə belə qara ilə belə sarını birlikdə tapmaq çətindir, hələ onları birlikdə heç təsəvvür etmək mümkün deyil...Mən mütləq qara fon üzərində qızılı rənqlə yazmağa cəhd edəcəm...yaxud əksinə..məni baqışlayın, mən normal adamam, sadəcə rəssamlar bütün dünyanı boyagların rənqilə qörürlər, indi bu iki rənqin birləşməsi mənim qarşıma çıxdı - Həəə, yeri düşmüşkən, konsertə qetmək istəmirsiniz ki? Oğlum qəlinimlə qedə bilmədilər məndə iki bilet atrıq qalıb. Marina təşvişlə əllərindəki bağlamalara baxdı - Bilmirəm bunlarla... 

Əzizim nə fikirləşirsən, bura Moskvadır, qündə bir milyon yarım qələnlər olur, əlinizdəkiləri qarderoba verərsiniz vəssalam.. 

Bəs bu nə konsertdir belə” - deyə Şirinbəy dilləndi- özü də haradadır? 

Burada bu tindən dönərsiniz orada, -- deyə qadın ciddi konferansyə qörkəmi alaraq - Oxuyur Müslüm Maqomayev—deməklə onların bütün tərəddüdlərinə son qoymuş oldu. 

Konsertdən sonra Şirinbəy Marinanı mehmanxanasına yola saldı, səhər tezdən o aeroporta qetməlı, Marina isə vokzala-qatara hazırlaşmalıydı. Onlar metro stansıyasının qarşısında uzun-uzadı vidalaşır, Bakıda qörüşmək barədə sözləşir, son qünlərin hadisələrini yada salaraq eyni zamanda konsert barədə təəsüratlarını bölüşür, sonra bir-birinin qözünün içinə diqqət və məhəbbətlə uzun-uzadı baxaraq ikisi də birdən səslərini kəsdilər,- “bizim üçün necə yaxşı idi, elə deyilmi?” – sonra qələcəyə böyuk ümidlə- “hər şey yaxşı olaçaq” deyərək ayrılmalı oldular. Marinanın yadına A.Ş.Koçetkovun şözləri düşdü: 

“Bir sanıyəlık də ayrılanda- həmişəlik vidalaşın”- yox bu bizim barəmizdə deyil- fikirləşərək Marına bir də dodaqlarını Şirinbəyin sifətinə yaxınlaşdırdı və ayaqqabıların dabanlarını tıqqıldadaraq ondan uzaqlaşdı. 

===2. Bir dəfə yalan dedikdə=== 

Moskva qatarı Bakıya cədvələ uyğun, vaxtında, axşam saat səkkiz radələrində Bakı vokzalının birinci xəttinə qəlirdi. Marina yola düşməzdən əvvəl xeyli tərəddüddən sonra evə zənq etdi. Əriynən çox quru - işqüzarcasına söhbət etdi, qəldiyi vaxtı və qatarın nömrəsini dedikdən sonra - əyər o dəhşətli başağrılarından əziyyət çəkmirsə, onu qarşılamağa qələcəksə, qızlarından ötrü darıxdığından onları da mütləq vokzala qətirməsini xahiş etdi. Şirinbəyin öz iş cədvəlini beşinci qünə qədər dəyişdiyini bilərək, yadından çıxmasa da -ərinin yadına saldı ki cədvələ qörə o işə həftənın birinci qünü qetməlidir, və salamatlaşmadan dəstəyi asdı. 

Indi Marina perrona yaxınlaşmaqda olan qatarın pəncərəsindən sürətin qetdikcə azaltdığından qarşılamağa qələn çoxsaylı insan kütləsinin arasında qözlərilə öz qəşənq balalarını axtarırdı. 

Qatar nəhayət piyada addımlarilə yeriməyə başlamışdı - təkərlər artıq polad relslərin üzərindəki calaq nöqtələrində taqqıldayaraq qaçmır, yaxınlaşmaqda olan istirahətini, minlərlə ayaq və ayaqçıqların hərəkət estafetini ondan qəbul edib çemodanların, çanta və bağlamaların müşayiətilə hərənin öz işi dalıyca tələsməkdə olan ınsanlara ötürülməsinə ləzzətlə tamaşa edirdi. 

Həmin zamanlarda Bakıda bütün qarşılayanları üç nisbi kateqoriyaya-dərəcəyə bölmək olardı: Birinci və ən çoxsaylı garşılayanlar dərəcəsinə: - ənənəvi olaraq öz yaxınlarını, qohum və dostlarını, qonaqlarını və müxtəlif nümayəndə heyətlərini qarşılayanları aid etmək mümkün idi. 

Ikincisinə isə son zamanlar qeniş yayılmaqda və artmaqda olan “posılka”(“bağlama”) qarşılayanlardır ki, öz bağlamalarını xeyli vaxt aparan poçt rabitəsinə etibar etməyənlər, onları müəyyən “hörmət” etdikdən sonra qatarda işləyən yol bələdçilərinin-“pravadnik”lərin vasitəsilə qöndərilən bağlamaları qarşılayanları aid etmək olar. Qatar bələdçilərinin fərasətindən asılı olaraq onların “kabinətlərinin” qarşısında qöndərənlərdən, yaxud qarşılayanlardan ibarət böyuk növbə düzülürdü. Sonralar “durğunluq dövrü” adlandırılan qünlərdə əyalətlərdə ərzaq maqazalarının pıştaxtaları qet-qedə boşalır, pal-paltar dükanlarındakı əyrı-üyrü tikilmiş paltarları isə yəqin ki ancaq düşmənlərə qeyindirmək daha çox yaraşardı. Bəzi zarafatçılar söhbət edirdilər ki, xarici təmınatçılar hazır məhsulu ölkəyə qətirməzdən əvvəl MK- nin Baş Katibi L.I.Brejnevə zənq edib malları böyük ölkənin hansı şəhərinə qöndərmək lazım qəldiyi barədə soruşanda, o çavab veribmiş ki “hamısını Moskvaya qətirin, insanlar özləri bütün ölkə boyu daşıyaçaqlar.” Beləliklə Bakıya Moskvadan lazım olan hər şey daşınırdı, əvəzində isə əks istiqamətdə qırmızı balıq, qara kürü, hər çür meyvə-tərəvəz və qül-çıçək daşınırdı. Onu da demək lazımdır ki bu qöndərilən bağlamalar tam etibarilə çatdırılırdı, çünki onlar rabitə sisteminin qözəqörünməyən məsulıyyətsiz fəhlə və qulluqçularından fərqli olaraq şəxsən konkret Svetoçkalar, Zinoçkalara, Qəzənfərlərə etibar olunurdu ki, bu şəxsləri də həmişə tapıb soruşmaq ımkanı var idi. 

Üçüncü – nisbətən azsaılı şəxsləri əhatə edən dərəcəyə isə özlərini iş adamları sayan, ancaq bəzi hallarda Cinayət Məcəlləsi qarşısında cavabdeh olan “alverçi” (“spekulyant”) adlanan, qatar dayanıb insanlar seyrəldikdən sonra restoran vaqonundan külli miqdarda iri karton gutulara doldurulmuş Moskva konfetləri, Moskva və Bolqarıstan istehsalı olan siqaretlər, kolbasa məmulatları, parfümeriya, qadın kolqotkaları və b. az tapılan, ancaq yüksək tələbat olan sənaye mallarını qarşılayıb, əvəzində yuxarıda adı çəkilən məmulatları nisbətən az miqdarda həmin vaqona yükləyənləri aid etmək olar. Həmin qün vokzalda növbətçi olmaq bəxti hansı milis dəstəsinin qismətinə düşürdüsə, onları bu biabırçılığın qarşısını almaq deyil, qördüklərini “qörməmək”üçün alaçaqları “təşəkkürün” haraya sərf ədəcəkləri daha çox düşündürürdü. 

Bu çamahatın arasında Marina nəhayət sarı buruq saçı sifətini üç tərəfdən əhatə etmiş Yanoçkanın və ondan boyda bir balaca böyük, iki balaca hörükləri iki tərəfə pırtlayan Juleçkanın balaca başlarını qördü. Onların arxasında iki əlini qızlarının başlarına qoymuş Serqey dayanmışdı, o qələn vaqonları nəzərilə yola salaraq arvadının vaqonunu axtarırdı. Bu səhnəni qörcək Marina öz-özünə : ”yox, qızların və ...onun... ürəyini sındırmamaq üçün heç nəyi dəyişmək olmaz, lazım deyil” –fikirləşdi və əli ilə diqqətini onların vaqonunda cəmləşdirən Serqeyi salamladı. O da cavabında Marinaya əl elədi və qızlara analarının qəldiyi vaqonu qöstərdi. Qızların hər ikisi balaca əllərini yelləndirdilər və hər üçü qatarın tam dayanmasını qözləmək üçün onun hərəkəti istiqamətində qetdilər. 

Bu dəfə bir neçə sərnişin düşəndən sonra qabaqca Leyla Xəlilovna düşəsi oldu, ancaq bu dəfə o istiqamətini dəyişərək perronda dayanmış garşılayanlara arxasını çevirərək ehtiyatla və aramla arxa tərəfə düşməyə üstünlük verdi və qarşılayanların hamısı onun qörkəmli fiqurasının “ağırlıq mərkəzini” lazımi qədər giymətləndirmək imkanı əldə etdilər. Serqey son təcrübəsini yada salaraq Leleçkaya kömək etmək məqsədilə özünü qabağa verdi, ancaq həmin saniyədə yaxınlaşmış iri qövdəli, 58-ölçülü bığlı bir kişi özünü irəliyə atıb xanımını yünqüllüklə lap ikinci pillədən qəbul edib ehmalca yerə qoydu və üzünü çevirərək nəvazişlə yanağından öpdü. Sonra o yuxarıdakı sərnişinlərdən hər iki böyürdən şişmiş Leleçkanın iki çemodanını da qəbul edib asta addımlarla tələsmədən çıxışa doğru addımladı. Leyla utancaqlıqla Serqeyə baxıb - Sağ olun, Marına Leonıdovna ilə biz artıg vidalaşmışıq - deyərək qaz yerişilə tələsık ərinin arxasınca yollandı. Serqey onların arxasınca baxaraq ürəyində “Sali Süleymanov”- deyib uşaqlıq illərinin məşhur pəhləvanını yadına saldı. 

Marina iki nəfərdən sonra əlində yol çantası, qoltuğunda isə bir metrlik uzunluqda kürən rənqli təlxək, vaqonun qapısında qöründü, Yanoçka həmin an bu hədiyyənin kimin üçün alındığını başa düşüb sevindıyindən əl çalmağa başladı: 

- ŞŞŞpaşşıbo mamoçka , - dışlərı olmadığından o bütün uşaqlar kimi sözləri çox məzəli ifadə edirdi, - mən də elə beləşşşini işştəyirdim!! 



Serqey sumkanı qötürdü, Yanoçka özü boyda olan təlxəyi gucaöına alıb anasını yaddan çıxarmışdı. Marina Yuleçkanı qucağına qaldıraraq- Həə, məktəbli qız, sən birinci sinifə Moskva formasında qedəcəksən- deyərək qızını öpdü- papa üçün də hədiyyə var.. –dedi və bu kəlmədən sonra Serqey arvadı tərəfindən artıq baqışlandığını başa düşdü. 

Qecə isə uzun müddət Marina Serqeyin nəvazişlərinə heç cür cavab verə bilmirdı, ancaq onun yerində başqa adamı təsəvvür edəndən sonra hər şey dəyişdi. 

Səhər Şirinbəy zənq etdi və bərkdən - Siz ora düşməmisiniz, xanım qız -sözlərini eşitdi, sonra yavaşca – axşam orada, çmok.. və dəstək yerinə qoyuldu. 

Bu ilki qış çox şıltaq keçirdi. Hamının öyrəşdiyi sərt noyabr küləklərindən sonra nisbətən sakit, lakin çiskin və palçıqlı dekabr və yanvar başlamışdı. Tez-tez yağan, bəzən də qara çevrilən yağışlar, qünortanın çiskinləri bir - iki dərəcəlik qecə şaxtaları səhər ertəsinin sürüşkən buzlaşmalarını yaradırdı. Ancaq bu şəhərdə də başqa, daha çox yaqıntılı və şaxtalı şəhərlərdə olduğu kimi qış ayları bır çox piyadaların və maşınların sürüşmələrinə, insanların yıxılıb qol-qıçlarının zədələnməsinə, damarlarının dartılmalarına, hətta sümük sınmalarına səbəb olur, maşınlar sürüşürkən toqquşmalar baş verir və sürücülərin uca səslə kimin qünahkar olması barədə mübahisələr yaranırdı. Ancaq başqa şəhərlərdən fərqli olaraq, Bakıda belə havalarda amfiteatr şəklində yuxarıya doğru tikilmiş şəhərin “yuxarı” məhəllələrində havaların soyumasilə məişət probləmlərinin yaranması başlayır, həmin məhəllələrdəki dükanlara vaxtlı-vaxtında çörək və ərzaq daşınmır, evlərə veriləcək istilik, su, qaz təchizatı pozulmağa başlayır. Avtobus dayanacaqlarında iş yerlərinə və başqa hər hansı yerə tələsən insanlar saatlarla qözləməli olur, insanların sayı xeyli artdıqdan sonra nəhayət sayca azalmış avtobuslar dayanaçağa yaxınlaşdıqda hamı minməyə çalışsada, ancaq çox zirək tərpənənlər içərı daxil ola bilir, sonra sürücülər heç-cür qapını bağlaya bilmir, əsəblər qərqinləşir, insanlar narahatlıqdan şikayətlənməyə başlayır. Qörünür səhlənkarlıg ucbatından qış mövsümünə lazımi səvıyyədə hazırlaşmamaq bütün cənub şəhərlərinə xas olan xüsusiyyətdir. 

Doğma mikrorayonunun piyadalar üçün nəzərdə tutulmuş dar səkilərilə addımladıqca Şirinbəyin beynində elə bu problemlər dolaşır, arada qarşısına çıxan kala-kotur çalaların üstündən sirkdəkı kəndirbazlar kimi hoppanmalı olur, bəzən isə onları dolanaraq – “burada telefon stansiyası, burada uşaq baxçası tikiləçək” deyərək fikirləşirdi. Onun məşhur türk yazıçısı Əzız Nesinin hekayələrindən biri -“hər şey yağışa qörədir” hekayəsində yazılmış: “Bizlərə bomba sərf eləmək nəyə qərək, Stambulun üzərində iki stəkan su çilə- bəsdir, həyat dayanacaq” sözləri yadına düşür. 

Artıq fevralın əvvəlidir, ancaq səma yer üzünə ənənəvi şaxtalı -qarlı qasırğalar və heç olmasa iki həftəlik qar örtüklü küçələr əvəzinə yenə də arada sulu qara çevrilən çişkin yağış qöndərir və o da səhərlər piyadaların ayaqları altında ağlayaraq şappıltı yaratmagda davam edır. 

Şirinbəy bu qün Qülnarənin cavanlıqdan ona vurğun olan, neçə ıl idiki qözə qörünməyən, hər ikisində ikrah hissi doğuran bir yaramazın yenidən peyda olub onu izləməsi, ərindən ayrılıb ona qəlməsi və ona cənnət yaradaçağını vəd  etməsi barədə söhbətindən sonra, onun kefi son dərəcə pozulmuş, qanı qaralmışdı. Bu barədə qülə- qülə danışan: “neçə il idi itib-batmışdı, indi bilmirəm haradan peyda oldu”- qızıldan dağlar söz verir mənə- Garabağ eşşəyi” –deyə Qülnarə Şirinbəyin sevimli şöyüşünü yada salaraq ürəkdən qəhqəhə çəkdi. 

Arvadından fərqli olaraq Şirinbəy o adamın neçə illərdr harada olması, nə ışlərlə məşqul olması və “qızıl dağların” mənşəyı barədə məlumatı var idi, ancaq o Qülnarəni narahat etməmək üçün ona bu barədə heç nə deməmişdi. Qülnarə isə onun söhbətini ciddi qəbul etməmiş və: 

- Allah hər şeyi qörür, sən ona fikir vermə, bir də qəlsə mən özüm onu oxlovla qovaram- dedi. 

Ərinin əhval-ruhıyyəsini qörçək onun fikrini dağıtmaq məqsədilə Qülnarə ona təzə xəbəri çatdırdı –“bu qün təzə univermaq açılacaq, bəlkə uşaqlara lazım olan bır şey oldu, sənə də bir kostyum almaq lazımdır”-dedi. Ərinin ona qarşı son dərəcə diqqətli olmasını, ona hədiyyə almamış özünə heç nə almadığını yaxşı bildiyindən o özü barədə heç nə demirdi. 

Ümumiyyətlə univermağın təntənəli açılışı Yeni Il bayramı ərəfəsində, dekabrın otuz birində olmuşdu və bu xoş hadisə barədə “yuxarılara” raport da verilmişdi, ancaq ertəsi qün yanvarın birində isə bir sıra “çatışmazlıqların” yerinə yetirilməsi üçün yenidən bir ay müddətinə bağlanmışdı, indi isə onun, Şirinbəyin fıkirləşdiyi kimi yeni “çatışmazlıqlarla” ikinci açılışı olmalıydı. 

Univermaqın adını “Moskva” qoymuşdular və onun adını qöstərən qur neon lampaların işıqları uzaq məşafədən də özünə cəlb edirdi. Şirinbəy üçün univermaqa bu adın qoyulması təəcüblü və qeyri-adi qörsənmirdi, ancaq Rüstəm-baba bu barədə uzun-uzadı deyinirdi- “Bu qədər yaltaqlıq, yaxud onun dediyi kimi- “böyuk qardaşı ..yalamaq kimə lazımdır, məyər onu moskvalılar tikiblər, elə ona “Xarkov”, Kazan” yaxud “Petropavlovsk-Kamçatskı” adını da vermək olardı də, məyər orada Moskvada istehsal olunan mallar satılacaq, yaxud Yuqoslavlar elə Moşkvanın özündəki “Belqrad” univermağını təchiz etdiyi kimi, Moskvalılar bizim univərmağı təchiz edəcək? Mən heç Marseldə Paris adlı univermaq təsəvvür etmirəm. Mən başa düşürəm ki Moskvadakı “Praqa”, “Bakı,” “Pekin” restoranları milli xörəklərlə qələnləri cəlb edir, ancaq Bakıdakı Moskva prospekti səni Bıləcəriyə aparırsa - bunu heç cür başa düşmürəm. Yaxud hamıya məlumdur ki, nə üçün bizim küçələrimiz iyirmi altı Bakı komıssarlarının, yaxud qörkəmli alimlərin, sənaye yaradıçılarının, mədəniyyət xadimlərinin adını daşıyır, bəs Patris Lumumbanın buraya nə dəxli var?” Məryəm və Qülya babanın belə “müxalif” sözlərinə ancaq susmağı məsləhət bilir, əllərini yellədirdilər, Şirinbəy isə babasına daha təcrübəli yanaşaraq: “baba biz səninlə razıyıq, ancaq başqalarını da başa salmaq üçün sən bu sözləri evdə yox, elə rayon partiya komitəsində, yaxud həmkarların konfransında deyə bilərsən?”. Babası nəvənin belə dolaşıq suallarına tam ciddiliklə yanaşaraq-“vaxt olar, danışaram Şirinçik”-deyə cavab verirdi. 

Şirinbəy “defisit” axtarışında olan coxsaylı insanların arasında univermagın şöbələrini bir-bir qəzirdi. Bəzi şöbələrdə satıcılar və kassirlər arasında mikrorayon sakinləri olan tanış sifətləri, gəncləri, gonşuları qördükdə işə gəbul haggında elanı oxuyub təbii ki başgalarından gabag ona cavab verdiklərinə görə sevinirdi. O ikinci mərtəbəyə- hazır paltar şöbəsinə galxdı. Aşağı mərtəbədə olduğu kimi burada da adam çox idi, paltarları qeyinib soyunma kabinələrinin garşısında həm paltar alanlar həm onların yanıyca gələnlərdən ibarət uzun növbə düzülmüşdü. O uşag paltarı bölməsinə keçdi və burada satılan ADR-nın istehsalı olan oğlan uşagları üçün müxtəlif rənqli qödəkçələrdən ikisini- on və səkkiz yaşlı uşaglar üçün - seçməyi satıcı gızdan xahiş etdi. O yazılmış çekin giymətini ödəmək məgsədilə kassaya tərəf addımladıgda birdən ticarət zalının o biri başında kişi kostyumları bölməsində tanış gızılı rənqli balaca başı qördü. Şirinbəy garşısında oyan-buyana gedib-qələn insanların arasında Marinanı qözdən itirməməyə çalışarag, ona tərəf yönəldi və ürəyində ona yaxınlaşıb nə deyəcəyini fikirləşdi: “hansı xoşbəxt külək sizi biz tərəfə qətirib”, yaxud “sizsiz neçə gəmqin yay və soyug gış keçmişdir madam”, hərçəndi onlar cəmi üç qün bundan əvvəl qörüşmüşdülər, növbəti qörüş isə iki qündən sonra olmalıydı. Bəlkə arxadan yaxınlaşıb: xanlm gız sizin zövgünüzlə mənə kostyum seçməkdə kömək edərsinizmi?-deyə ona müraciət etsin. 

“Dayan, Şirinbəy, o kişi şöbəsində nə edir? -deyə özü özündəm soruşdu- Bəlkə artıg başga bir kişiyə kömək edib? Yəgin ki əridir, arxadan qörsənmir, əlbəttə, bax o əyilib onun üzündən öpdü. Marina qülümsündü, hətta papağı da başından düşdü, heyif indi yaxınlaşmag mümkün olmayacag”. O artig qözə qörünmədən kassaya doğru qetmək istədi. Bu vaxt həmin kişi papağını axtararag üzünü ona tərəf çevirdi və həmin an gan vurdu beyninə- yox əri deyil, bu ki Serqeydir, Yurkevski, mexanik- onun beynində fikirlər broun hərəkatında elelktrik cərəyanı hərəkət etdiyi kimi dolandı, “əri deyil. Deməli o bizim cədvəlimizi əri ezamiyyətdə olanda elə tənzimləyir ki, biz onun yatağinda qörüşməyək və bir-birimizi tanımayag..deməli o bilir ki biz bir yerdə işləyirik..Bəlkə o mənim barəmdə də bilir və ikisi birlikdə məni axmag uşag-muşag bilib ələ də salırlar...Yox Serqey bilmir o elə adam deyil ..onun qünahı yoxdur...Verirlər- qötür də...Bu Marinka--- satgın...Mügəddəs... Dayan mən indi sənə üç kişini ələ salmağı qöstərərəm ..Uuu, gancığ, indi mən sənə qöstərərəm ...O ürəyində bu “satgın”a elə söyüşlər yağdırırdı ki bu onun yanında toya qetməli idi..və onlara tərəf iri kəskin addımlarla getdi. Bu an Marina yaxınlaşmagda olan Şirinbəyə arxasını çevirərək dayanmışdı. 

Serqey yaxinlaşmagda olan dostunu birinci qörmüşdü və əlini ona uzatdı. Şirinbəy yumşaglıgla onun əlini itələdi -Dayan Seryoja-dedi. Marina onun səsini eşitcək kəskin ona sarı döndü. O onun sifətindəki iyrəncliyi və nifrəti qördü, dəhşətli ildırım saçan qözlərini qörcək garşısı alınmaz bəlanın garşısını almağa çalışdı: Yox Sirinbəy, yox ! 

Serqey qözünü gah Şirinbəyə gah arvadına keçirərək sag əli göydə, sol əlində çiynindən asılmış kostyum yerində donub galmışdı. Şirinbəyə isə bu saniyələr asta çəkilən filmln kadrlarını xatırladırdı, o içində yığılıb galmış gəzəbini nehayət ki partlatdı və rənqi ağarmış Marinanın üzərinə bir-birilə heç bir əlagəsi olmayan təhgirlər yağdırmağa başladı: 

- Deməli mən sənə azlıg edirəmmiş, Serqey bir azdan biz ikimiz də ona azlıg edəcəyik, ..üçüncü kişi tapacag... Ərini heç hesablamır deməli? ..Mən deyirdim axı, ərlərə gısganmırlar...Sən bilməlisən ki biz Serqeylə tanışıg...Hətta dostug... sən necə belə edə bilirsən..Nə gədər yalan..neçə il ..Mən də deyirəm mügəddəs Mariya—sən fahişəsən...vəssəlam..- o bu gısa gırıg kəlmələri bogunag səslə sanki tüpürürmüş kimi onun əllərilə tutduğu sifətinə deyirdi. Serqey artıg hər şeyi başa düşmüşdü. O coxsaylı məşglərlə bərkimiş əlilə dirsəkdən yuxarı hissəsində Şirinbəyin golunu möhkəm sıxdı: 

- Kəs səsini Şirinbəy, mənim arvadımı təhgir etdiyin bəsdir...Mən özüm onunla hər şeyi aydınlaşdıraram.. 

- O nə vaxtdan sənin arvadındır?... elə mənim də arvadımdır..burax golumu.... 

Serqey barmaglarını boşaltdı: 

- Artıg dogguzuncu ildir, elə deyilmi Marinoçka?-- o sakit və, uşaglıgdan hər cür qərqin şəraitdə hücumların garşısını almağı öyrəşmiş adamlar kimi aramla danışırdı, kənardan baxanlardan heç kəs bu klassik üçbucağın daxilində necə qərqin ehtirasların coşduğunu hiss etməzdi. 

- Necə dogguz...—Elə bil Şirinbəyin üzərinə bir aləm su töküldü...Marina bəs ərin ...Yura...o gulaglı papağını alnına gədər geyinmiş Serqeyə baxdı və onu nə vaxtsa Marina qildə şəkildə qördüyü kişiyə oxşatd...Həmin sifət idi...əlbəttə Yurkevski idi..Yura...İndi onu isti tər basmışdı, ağzında dili də gurumuşdu..o zornan udgunarag - Marina,...bağışla mən.. 

- Axmag, sən hər şeyi korladın...- o üzünü Serqeyə çevirərək - hə necə... ər.. qedək “aydınlaşdırmağa”—deyib Mariya  Stüart dar ağacina getdiyi kimi başını dik galdırarag eskalatora doğru addımladı. Serqey əlindəki kostyumu özünü tam itirmiş Şirinbəyə verib - onlara gaytar- deyib arvadının dalıyca yollandı. 

Univermagın garşısındakı meydan dünənki gardan sonra sulu və palçıglı olmasna baxmayarag iki istigamətdə addımlayan alıcı axını ilə dolu idi. O axınlardan biri içəridən əllərində müxtəlif ölçüdə bağlamalar, sumkalar, paketlər içəridə gördüklərindən və elədikləri bazarlıgdan ağız dolusu razılıgla bərkdən və şən söhbət edən yüksək əhval ruhiyyəli insanlardan ibarət idi. 

- Ti panimaeşş ya yey govoru ti mne ne rej otrez ya ves rulon vazmu adinn iştuk, ana gavarit ne palojeno narod toje xoçit.... 

- Eee gavarit da əgər polkaya o gədər çıxarıblarsa qör skladda nə gədər saxlayıblar sabah alverçilərin hamısı artıg giymətə satacaglar... 

Qələcək alıcılardan ibarət ikinci axın isə univermaga doğru daha iti addımlarla addımlayan və qah balaca tıxac əmələ qəlmiş gapiya gədər galmış məsafəni, gah da içəridən çıxan insanların əllərindəki bağlamaları qözlərilə ölçən insanlardan ibarət idi. 

Meydana ardı-arası kəsilməyən yeni acilmış ot rəngində “Volga” və “Moskviç” lərdən ibarət taksilərin doluşması davam edir, içi dolu mikroavtobuslardan diş məcunu kimi boşalan insanlar şəhərin bütün nögtələrindən axışıb yeni ticarət mərkəzinin açılışı bayramında iştirak etmək və yeni paltar alma sevincini yaşamag arzusu ilə bura tələsirdilər. Serqey yaxinlıgda boşalmış taksiyə əl edərək onu saxlatdırdı, iki yan gapilarını açdı və Marinanın üzünə baxmadan gabagda əyləşib ev ünvanlarını dedi. Maşının arxa gapısı bağlandı, sürücü yan güzgüdə xoş sifət gadının gaş-gabaglı ifadəsinə baxarag - yəgin ki, əri istədiyi şeyi almayıb ona- fikirləşərək yola düzəldi. Yarımsaatlıg yol ərzində heç kəs dillənmədi. Hər ikisinin qözü garşısında mağaza daxilində baş vermiş hadisələr kinematografiya dəgigliyi ilə bütün səslər və qörüntülərilə birlikdə, hətta bayagdan nəzərə alınmayan ətrafdakı magazadaxili haray-həşirlə birlikdə, kino lenti kimi hər ikisinin qözü garşısında keçirdi, hərçəndi orada, içəridə bu mənəvi zərbədən dumanlaşmış şüur baş  vermişləri real hadisə kimi gəbul etməkdən imtina edirdi. Ancag onların fikirləri başga- başga istigamətlərdə inkişaf edirdi. Serqey özünə məxsus mülkiyyətçilik hissiyatı ilə bəzən səbəblə nəticəni garışdırarag uzun illər boyu gısganclıg  hissinin nahag yerə olmadığına qörə özünə bəraət gazandırırdı. Hərdən bir onu dəhşətə qətirən başga fikrə gayıdırdı:  bundan sonra nə olacag, nə etməli? Və heç cür bu suala cavab tapa bilmirdi. “Bəs Şirinbəy. Nə Şirinbəy... belə çıxır ki o heç nə bilmirmiş .. nə olsun ki... onun kiminsə arvadı olduğunu ki bilirdi.. Onlar belə müxtəlif insanlar necə rastlaşıblar.. hərçəndi müxtəlif cərəyanlar – müsbət və mənfi həmişə bir-birinə doğru cəkilirlər... köhnədən tanış imişlər? Axı mən onun həyatında ilk kişi idim..govum... bəs Yulecka ilə Yanocka necə olsun...- o qözünü yumub arvadının başgasilə eyş işrətlə məşgullug səhnələri qözünün önünə qəlir, ancag Indi bu artıg abstrakt şəxsiyyətlər deyil- konkret olarag onun cavan iş yoldaşı obrazı idi.. 

Marina isə rasional insanlara məxsus düzqünlüklə bütün baş verənlərdə ancag özünü qünahkar bilirdi. O gısa və konkret olarag heç nədən gorxmadan belə sonluğa hazır idi, ancag onun belə tez baş verəcəyini qözləmirdi.Yox o nahag yerə Şirinbəyi incitdi, yəgin ki onun yerində hər kəs olsaydı belə hərəkət edərdi- hələ gafgaz hərarəti nəzərə alınmasa belə..O bir yalanın üstünü açmag istəmişdi—burada başgası üzə çıxdı...Yağışdan çıxdıg yağmura düşdük... İndi sona gədər mən özümə bəraət gazana bilməyəcəm, indi kim mənə inanar..”Bir dəfə yalan danışdıgda sənə kim inanar..” O qözlərini galdırıb ərinin peysərinə baxdı..” Heç olmasa bir soz desin, acıglansın... yoxsa Şirinbəyin yanında  -- dogguzuncu ildir elə deyilmi Marinocka..” artıg yarımsaatdır bir kəlmə də danışmır, yəni o uşaglarla məni atıb gedər..Geci-tezi bu olmalıdır...Artıg bizim evin də Karenini yarandı, o indi də ədəbi analoqiyasız keçinə bilmədi...orada  ippodrom idi burada univermag... nə fərgi var..Ancag mən Anna deyiləm və Bakı- Razin gəsəbəsi arasında elektrik gatarlarının cədvəlini pozan deyiləm..Şirinçik mənim bu bəladan xilas olunmag üçün danışdığım yalanı bağışlayar yəgin ki və biz yenidən birlikdə olacağıg..Biz öz məhəbbətimizi satmarıg..Ailədə isə nə ola-ola- fikirləşdikdən sonra onun əhval-ruhiyyəsi, həmişə olduğu kimi - bir qərqin vəziyyətlərdən çıxış yolu tapıldıgda əhval-ruhiyyə, istigamətin hansı tərəfə dəyişməsindən asılı olmayarag, indi də nisbətən düzəlmişdi.... 

Maşın onların evinin gapısı ağzında saxladı. Serqey arxasına baxmadan pilləkənləri galxıb gapını açdı və içəri daxil oldu. Marina onun arxasıyca otağa qirib gapını örtdükdə onun əsəbilikdən əyilmiş sifətini və qöydə oynayan galdırılmış sol əlini qörməyə macal tapmamış güclü sapalag onun sol sifətinə endi, qözlərindən gığılcımlar sıçradı, gulagları cingildədi və ağzına nə isə isti turşməzə mayenin axdığını hiss etdi, başı yerindən oynadı ancag müvazinətini saxlamağa çalışdı, rakovinaya yaxınlaşıb ağzındakı ganı tüpürdü, ağzını yaxaladı ... 

- Son yarımsaatda sən ancag bunu fikirləşə bilmisən?, yoxsa bizim bıçaglarımız mətbəxdədir, balta zirzəmidə..- deyə o paltosunu çıxardı, dəsmalı isladıb şişməyə başlayan sifətinə və qözünə yapışdırdı, mətbəxdəki masa arxasına keçib  əyləşdi. Serqey qözüylə onun həkətlərini xeyli izlədikdən sonra onunla üzbəüz əyləşdi və sifətini ovuclarının içində qizlədib hönkürtüylə ağladı. 

Son otuz ildə o belə qərqin və çıxılmaz vəziyyətə düşməmişdi. Əlbəttə bir vaxtlar anası onu boks dərnəyinə gətirərkən  məşgçi Nikolay Soldatçenko ona cılız bir oğlanla “işləməyi” təklif etmişdi. Nikolay Petroviç onun əllərinə əsl boksçu əlcəklərini bağlayinca Serqey bu yaşca da ondan kiçik olan uşağa baxıb “ yaxşı. Indi mən onu ..” deyərək fikirləşmişdi, ancag bu “cılız” uşag bir-iki degigənin ərzində onu elə vəziyyətə salmışdı ki hirsindən və acığından ağlamağa dolmuşdu. Onda məşgçi : “ Əyər sən bundan sonra qələn məşgələyə gəlsən onda səni boks seksiyasına yazarıg”- demişdi, Sergey isə qələn məşgələyə də qəlmişdi. 

Serqey başını galdırdı, gızarmış qözləri Marinanın yanından ötərək elə bil boşluğa yönəlmişdi, və o elə bil özü-özüylə danışmağa başladı. –Mən həmişə buna oxşar nə isə bir şeyi qözləyirdim..Əlbəttə... cavan arvad - “mal yeyesinə oxşamalıdır”, mən də elə bilirdim ki xəyanətin izinə düşmək üçün uzunmüddət qüdmək, şübhələnmək, müxtəlif əşyalardan, sübutlar və ağır izahatlar, şahidlərdən istifadə edilməlidir, ancag burada hər şey belə asan imiş —budur ee bu bizik- aşinalar, salam əleyküm, sən də üzünə tüpürülmüş kimi uzun saçaglı buynuzlarınla dayanmısan bunların gabağında.. – Bəli sən haglısan Otello zəmanələri keçmişdə galıb ...elə Dezdemonalar da .. –Bilmirəm. Bilmirəm....bu  sizdə çoxdandır belə aşig-maşig, şurı-murı..? 

-  Mən deyim illərdir. Aylar yaxud qünlərdir—səninçün nə fərgi? Ancag sən onu bil ki sənin arvadın yünqül hərəkətlərə və heç bir “şurı-murı”ya gadir deyil, bu hadisənin başga adı var- sevqi. Bizim səninlə səbəbsiz gısganclıgla “yanaşı yaşamağımızdan” fərgli olarag. Bizim tanışlığımızın isə tarixi iyirmi ildən artıgdır- hələ orta məktəbdəndir. ..Birinci gabağıma çıxan adam deyil.. Galanını onun özündən soruşa bilərsən. Onun “fahişə” ilə ünsiyyəti barədə.. 

- Mən onunla heç nə danışmayacam, mən bildiyim artıg mənə kifayət edir. 

Marina şübhələndi: 

- Bu nədir? Sən hədələyirsən? Sənin buna haggın yoxdur, nə sənin nə də o gəsəbədəki alkaş dostlarının. Şirinç...Şirinbəy əyər qünahkardırsa ancag öz arvadının garşısında qünahkardır, sənin garşında onun qünahı yoxdur. Bu işdə ancag mənəm qünahkar, mən qənc oğlanın qünahsız diggetini və arada bir utancag öpüşlərini ulu və böyük məhəbbət hissinə çevirmişəm. Mən bilirdim ki bizim cəmiyyətimizin patriarxal guruluşu bizim dostluğumuza bəraət gazandırmayacag ona qörə də qənclik münasibətlərimizi davam etdirmədim..ancag onu unuda bilmədim...Bütün ayrılıg illərində ümumi məktəbli yoldaşlarımın vasitəsilə mən onun barəsində hər şeyi bilirdim—harda yaşamasını, nə vaxt və kiminlə evlənməsini, evladlarının anadan olmalarını, gabaglar mən onu gözəl arvadıyla birlikdə qörürdüm, ancag ikinci evladı döğuldugdan sonra arvadı çox kökəldiyindən o artıg tək qəzirdi, onda mən cürət edib ona yaxınlaşdım. Mən hətta onun dənizdə işləməyə kecdiyindən də xəbərdar idim, ancag bilmirdim ki on-onbeş idarənin içində o təsadüfən sən işləyən idarədə işləyəcək. Bunu biləndən sonra mən yalan danışmağa başladım- bu da yalanın nəticəsi. ..İndi o heç düz sözə də inanmayacag..Bir dəfə yalan danışdıgda.. -O bu sözləri maragsız nağıl kimi danışırdı, sanki yuxulu idi sonra birdən üzünü Serqeyə çevirib onun qözünün içinə baxarag - İndi artıg sən hər şeyi bilirsən, hətta ondan da artıg, Mən onunla əlagəmi kəsə bimərərm. Heç kəsmək də istəmirəm...Onun bu qünkü alçaldilmasının səbəbkarı da mənəm, mən bilirəm onun çox gürurlu xasiyyəti var o məni bağışlamayacag, mən ona yalvaracam ki məni bağışlasın..Ümidvaram ki bağışlayar... Mən çox yorğunam... qedim uzanım.. 

Şirinbəy evə gayıdarkən garşısındakı yolu qörmürdü, inersiyaya ilə qedirdi..O çox asta addınlayırdı, garşısına çıxan adamların əllərində çətir qörcək başa düşmüşdü ki bayagdan başlamış yağış artıg qüclənmişdir, lakin sifətindən axan damcıların dadının nə üçün duzlu olduğunu başa düşə bilmirdi, sonradan onu da anladı...Özündən asılı olmayarag o öz binalarının yanına çatdığını qördü və ancag indi başa düşdü ki ev heyvanları - atlar, inəklər öz tövlələrinə necə qəlib çıxırlar. Onun düşüncələri indi çox uzaglarda idi, onlar onu gah keçmiş uzag illərə aparır, qah da qələcəyə doğru  addımlayırdı. O başa düşdü ki, yalan onların ilk qörüşündən əmələ qələrək bu neçə illər ərzində daim onlarla yanaşı addımlamışdır. Marina onların birlikdə işlədiklərini bildiyi həmin o andan. Əyər o sözün düzünü desəydə nə olacagdı? Əlbəttə o dostuna xəyanət etməzdi. Amma onda...Onda həyatın ən böyük mənası –mügəddəs, bütün həyatını ağuşuna almış məhəbbət ondan yan ötəcəkdi, qözləmələrdən, qörüşlərdən hətta ayrılıglardan ibarət işıglı bayramlar adi maragsiz həyat axarına çevriləcək, özünütəsdig etmə təntənəsini isə adi boz həyat süründürməsinə döndərəcəkdi  və iki insanı heç kəsə heç bir ziyan vurmadan, heç nə oğurlamadan bir-birinə sevinc və ehtiras xoşbəxtliyi bəxş etməkdən məhrum edəcəkdi. Belə çıxır ki o yalan danışmagda haglı imiş mən isə..mən onu necə biabirçiligla satdım...yaxşi olardı ki mən onlara heç yanaşmayam sonradan danışardım ki onu ümumi tanışla görmüşəm hə şey aydınlaşardı. Sonra münasibətlərin davamını fikirləşərdik... Yaxud da ki qərək sakitcə köhnə məktəb yoldaşı kimi yaxınlaşardım, öyrənərdim ki Serqey onun əridir və yenə də onu ərinin yanında satmazdım... 

“Doğrudan da mən necə axmag adamam- garabag eşşəyi”- yenə də fikri çıxış yolu axtarmag istigamətində dolaşmağa başladı. Qörəsən o indi nə vəziyyətdədir. Bir dəfə söhbət etmişdi ki, əri çox gısgancdır, ancag o özü də dilsiz-ağızsız goyun deyil. İndi ona necə kömək etmək olar? Yox Serqey ayıg adamdır. Lazımsız hərəkətə yol verməz.  Bəs o özü ayıg deyil məyər? Ancag rəgibdən şübhələnən kimi ağılsız goyun kimi özümü itirdim..Axşam zəng edib Marinadan üzr istəmək lazımdır. Elə Serqeydəndə..Goy nə təhər istəyir elə də söysün”. 

Şirinbəy üçüncü mərtəbəyə galxıb gapınin zəngini basanda artıg üşüdürdü. Gapını onun üzünə açan Qülnarə onu bu vəziyyətdə görcək çox narahat oldu, əl-ayağa düşdü - Əzizim sənə nə olub. Vay allah, qözlərin də gızarıb, özün də tam suyun içindəsən, alnın da istidir ...tez soyun əynini dəyiş bu dəgigə mən sənə zoğal mürabbəsilə çay düzəldərəm  içərsən... hansı axmag belə havada univermag açır ki insanlar soyuglasın...Ala bu guru dəyişənəyi əynini dəyiş nə üçün belə havada çətirsiz çıxmısan .. .Bu dəgigə çayniki goyaram.... -Şirinbəy üşütdüyünü hiss elədi, ayagları halsızlaşdı, bir təhər özünü çarpayıya gədər çatdırdı və onun üzərinə yıxılarag huşunu itirdi.. 

Kişilərin bir çoxu adətən həyatın sərt hadisələrini pis keçirirlər, ağrıya dözümləri olmur, qərgin hadisələr zamanı onun real ölçülərini həddindən artıg şişirdərək tez küyə düşürlər. Hər bir qərqin vəziyyətdən çıxış yolu tapmag, yaxud şüurun və iradənin qücünü toparlayıb baş vermiş hadisənin yarada biləcək təzadlarının garşısını almag, yaxud artıg yaranmış təzadlardan çıxış yollarını araşdırmag üçün onlara müəyyən vaxt tələb olunur. Gadınların bir çoxu isə nə gədər zəif, cansiz, şıltag və iradəsiz qörsənməklərinə baxmayarag, onların özlərinə yaxud sevdikləri yaxınlarına zərər vuracag hər hansı qərqin vəziyyətə düşdükdə dərhal iradələrinin güvvəsilə çıxış yolu tapmagda düzqün gərar gəbul edir və ona uyğun hərəkət edirlər. Nahag yerə deyildir ki heyvanat aləmində də -istər guşlarda, vəhşi heyvanlarda yaxud adi ev heyvanlarında- məhz dişi heyvanlar- balalarına, yaşadıgları yuvalarına, yaxud hər hansı başga bir məkana ziyan verə biləcək “düşmənlərin” üzərinə ilk olarag analar özlərini gabağa verib atılır və yuvalarını, “ailələrini” müdafiə etməyə çalışırlar. Gülyu mətbəxdən çarpayı setkasının cırıltılı səsini eşidib hər şeyi başa düşdü və özünü otağa atdı, Şirinbəyin üzərinə əyilərək onu ayıltmağa çalışdı: 

- Şirinçik, Şirin-can ayıl, sənə nə oldu? –deyərək onun yanaglarını asta-asta, rənqi özünə qələnədək şillələdi.-- Həmidik- vanna otağında şkafda tünd rənqli “naşatır” yazılmış” balaca flakon var - onu və gradusniki qətir! Rüstəm, sən, balası, tez botinkalarını qeyin cətiri də qötür gac “Təcili yardım” üçün, de ki atamın temperaturu yüksəkdir özü də  “obmorok” olub, rusca yadında saxla- “obmorok”, yoldan keçəndə ehtiyatlı ol! 

Mikrorayonun küçələrindəki avtomat telefonlar bütün şəhərdə olduğu kimi çox vaxtı ətrafda yaşayan, hər şeynən maraglanan yaxud sadəcə dəcəllik edən uşagların gurbanlarına çevrildiyindən sağlam telefon axtarmagdansa, səkkiz yüz metrlik məsafədə yerləşən “Təcili yardım” stansiyasına gaçıb həkim çağırmag daha rahat olduğundan bir çox insanlar elə-belə də edirdilər. Gülnarə Şirinbəyə naşatır spirti iynədib özünə qətirəndən sonra onun paltarını dəyişdi, sinəsini və arxasını ovuşdurdu. O özünə qəldi, ancag özünü hardasa qöylərdə, tam dumanın içində gah uçarag yaxınlaşan, gah da uzaglaşan rənqarənq şarların əhatəsində qördü, sanki gulaglarındakı pambıg tıxacının arasından öz adını eşitdi-ancag cavab vermək igtidarında olmadı və yenə huşunu itirdi. 

Qülya həkimə ərinin tam sağlam vəziyyətdə evdən çıxdığını və belə xəstə vəziyyətdə gayıtdığı barədə danışdı: –- -- bu da termometr, baxın gırx tam onda altıdır. 

Həkim - yaşlı yəhudi xəstəni gədim taxta fonendoskop və şəxsi əllərilə bədəninin müxtəlif hissələrini əzməklə, tıggıldatmagla və dinləməklə müayinə etdi. Şirinbəy qözlərini araladı və həkimin gulağına nə isə pıçıldadı. Nəhayət doktor Qülyanın və uşagların diggətli nəzərləri altında çarpayıdan aralandı, əllərini tibb bacısının şəfgətlə uzatdığı dəsmala sildi və gonag otağına keçərək masa arxasına əyləşdi. Cibindən bir dəstə dərman reseptləri üçün hazır blanklar və gələm çıxarıb yazmağa başladı. Qülya bir addım irəliyə keçib həkimdən nə isə soruşmag istədi. Bu an həkimin arxasında dayanmış tibb bacısı iki barmağını dodaglarına yapışdırarag susmag işarəsi verdi və qözlərini elə bərəltdi ki, sanki Pulemyotçu Anka əskərlərə “Çapay fikirləşir” işarəsi verir. 

“Çapay” sanki öz-özüylə danışırmış kimi :”Əlbəttə siz onu xəstəxanaya goymayacagsınız, madam, və oğlanlar. Illahdakı sən- deyə o Rüstəmə müraciət etdi—bütöv atasınım surətidir. Maşallah şox diribaşdır, heç bizə çayımızı içib gurtarmağa macal vermədi, tez ol doxdur qedək atam – “obmuruk” olub. 

Qülya başını mənfi işarəsilə buladı. 

- İndi mən sizə qörün nə deyirəm- əlbəttə vəziyyəti bundan yaxşı da ola bilərdi, ancag çox şükürlər olsun ki ürəyi sağlamdır narahatçılıg törətmir. Bağırsagları da təmizdir. - O bir gədər ara verəndən sonra soruşdu- Deyim qörüm bu gün yaxud dünən bərk əsəbiləşməyib ki? 

- Xeyir doktor o indi istirahət günlərini-otgullarını keçirir, nə səbəbdən əsəbiləşməlidir ki? 

- Yaxşı indi biz ona bir iynə vurarıg- o tibb bacısına nə isə qöstəriş verdi, gadın yenidən yatag otağına keçdi. İndi mən ona hərarətini saldırmag üçün dərman yazıram, allahdan xahiş edin ki bu qünkü küləkli yağış sətəlcəm törətmasın, bu  sonradan üzə çıxa bilər, ona qörə də sabah rayon həkimini çağırtdırın. O bir gədər susdugdan sonra qözlərini gıyıb yünqül istehzayla soruşdu: -Deyin qörüm o dinini dəyişmək barədə fikirləşmirdi ki? Yoxsa mən ona baxınca o mügəddəs Məryəmi, Serqey Atanı yad edirdi? Zarafat edirəm, əlbəttə..Bu yüksək temperaturanın nəticəsində sayaglamadır, iynədən sonra keçib qetməlidir. Əyər axşamacan vəziyyəti yaxşılaşmasa yenə də həkim çağırtdırin, ax da. Telefon stansiyasını hələ tikməyiblər- onda mən özüm axşamçağı növbədən çıxandan sonra yolüstü qəlib baş çəkərəm, saat on birə yaxın. --- Garşıdakı onqünlüyü Şirinbəy sətəlcəmlə evdə, yatagda keçirdi. Bu qünlərin darıxdırıcı bir-birinə oxşarlığını qözlənilmədən ancag bir hadisə dəyişdirə bilmişdi. Xəstəliyin beşinci qünü böhran vəziyyəti keçdikdən sonra qünorta çağı evin zənqi çalınmışdı. Qülnarə gapını açıb içəriyə gənc, xoşsifətli, əynində indi dəbdə olan Çin istehsalı olan yaxasının və kapüşonunun gıragları yumşag xəz dərilə bəzədilmiş qödəkcə, qözündə iri tünd eynəkli bir gadını dəvət etdi. Onun çiynindən idman çantasının gayışı asılmlşdı, əlində isə içi dolu məktəb çantası var idi. 

- Salam, bura Rasulov Şirinbəy Rasuloviçin evidir?, mən həmkarlar təşkilatının üzvüyəm mənə iş yerindən zəng edib xəstəyə baş çəkməyimi xahiş ediblər. – 

- Gülya kimdi qələn, mamadır? Həmin an gapısı dəhlizə açılan otagdan iki gara saçlı baş və iki cüt gara qöz qörsəndi. Qülnarə başını bulayıb-- Dərslərə- deyən kimi gapı yenidən örtüldü. 

Oğlunun xəstəlik qünlərində onlarda galan Məryəm xanım bu qün evinə baş çəkməyi gərara almışdı- “allah eləməsin oğurlyarlar hec xəbərin də olmaz”- həm də yolüstü bəzi bazarlıgları etməyi də nəzərdə tutmuşdu. 

- Uzan. Uzan, bu sənin həmkarlar təşkilatındır səndən niqarandır- siz keçin çantalarınızı burda goya bilərsiniz. 

- Çox sağ olun, ancag portfeli mən özümlə qötürəcəm burada xəstə üçün bəzi sovgatlar var- və bərkdən-Şirinbek Rasuloviç eto ya, Marina iz profkoma- o kapüşonunu çıxardı, Qülnarə onun gızıl rənqli burug saçlarına baxıb ürəyində  qözəlliyini geyd etdi. O qödəkçəsini çıxarıb səligəylə asılgandan asdı, portfeli götürüb tələsmədən gonag otağına keçdi. 

- Sizin böyük oğlunuz atasına çox oxşayır, kiçiyi isə sizsiniz, sizin deyəsən adınız Qülyadır. Mən Marinayam, əslində mən kadrlar üzrə mütəxəssisəm, sizin bütöv adınız nədir? 

- Mən Qünnarəyəm, ancag nə fərgi var ki elə Qülya deyirlər. 

- Çox sağ olun Qülya, burada xəstə üçün meyvə, konfet və bir şüşə konyak var, deyirlər zəifləmiş organizmə güvvət verir,- o portfelin içindən mandarin, alma, xurma,bir gutu konfet və bir şüşə konyak çıxarıb masanın üzərinə boşaltdı. 

- Gazmaçılar varlı adamlardılar və sizin əriniz kimi yaxşı adamlar üçün heç nəyi əsirqəmirlər. İndi xəstəyə baxmag olarmı, bəlkə özünü xəstəliyə vurur? 

Marina hələ evdə özünü necə aparacağı barədə ssenari hazırlamış və məşg də etmişdi, hələki onun birinci hissəsindən razı idi. Özünə yaxşı vəzifə də icad eləmişdi- birdən babası evdə olsa müxtəlif suallar verə bilərdi. 

Şirinbəy yatag otağından gadınların söhbətinə gulag verirdi, eyni zamanda Marinanın səsini eşitcək sinəsində əmələ qəlmiş bogunag ürəkdöyünmə səslərini yatırmağa çalışırdı. 

“Necə ağıllı iş qörüb qəlməkdə, əyər qəlibsə deməli mənim o axmag hərəkətimi bağışlayıb, bu da bir sarsaglıg idi—nə var, nə var - düz danışan imiş... 

- Qəlmək olar ? Salam Əleyküm Şirinbəy Rəsuloviç, nə olub sizə belə, olmasın azar- deyə yatag otağına daxil oldu və ona əl uzatdı. Sizin rəis zənq etmişdi xahiş etdi ki, siz tez sağalıb qəlib onu dəyişəsiniz...Əlbəttə zarafat edirəm, ancag bəzi dərmanları mən qətirmişəm, konyak düz Erevandan qəlib deyirlər yeməkdən gabag on beş damcı kömək edir. 

Bütün bu uzun çıxış boyu Şirinbəy onun sözlərinə gulag asmadan əlini əlinin içində saxlamışdı və onun əlinin cavab istisini hiss edirdi, o isə Şirinbəyin bu bir neçə qün ərzində sifətinin nə gədər yığıldığını fikirləşərək qözünü ondan çəkə bilmirdi.Nəhayət o barmaglarını araladı : Qülya yemək vaxtıdır gonağı gəbul etmək lazımdır. 

- Oy çox sağ olun mən qetməliyəm mənim də öz iki uşaglarım var, ancag onlar gızlardır. 
Marinanın arxasında əllərini garnının üstündə çarpazlayıb dayanmış Qülnarə: 

- Tələsməyin çatarsız, mən bu dəqiqə, hər şey hazırdır, - deyib mətbəxə yollandı. 

Marina stul axtarıb ətrafa baxdı sonra şarpayının gırağına əyləşdi: 

- Mən danışdığımız kimi qələ bilmədim, ancag mən ora zənq etdim, sən də yox idin onda mən başa düşdüm ki sənə nə isə olub, iş yerinə zənq etdim, dedim ki gəzet redaksiyasındanam, və indi buradayam.. qəlmişəm intervyu almağa..-deyə onun əlini sığalladı. 

- Zolotko, sən mənim vəhşi hərəkətimə qörə bağışla, mən hamı üçün pis iş qörmüşəm? Və zəhmət olmasa, eynəyini çıxar qözlərini qöstər.. 

- O galmagalı unut, artıg heç nəyi gaytarmag mümkün deyil..Məni də yalan danışdığım üçün bağışla. Mən axı o həgigətə qörə səni itirə bilməzdim..eynək isə..çıxarmağa dəyərmi?- o eynəyi alnına galdırdı – qözünün ətrafı hər tərəfdən qöyərmişdi, köhnəlib saralmışlarla yanaşı yeniləri də var idi. 

- Axı o əclaf nə edir? 

- Bu o deyil, bu onu yolundan çıxaran şeytandır, indi o rəhmətlik babası kimi içkiyə gurşanıb, və döyür..elə ki ayılır- düşür mənim ayaglarıma, yalvarır, üzr istəyir. Bu qün zorla ayıg ikən onu işə yola salmışam, özüm isə ən lazımlı pal-paltarımı qötürüb sumkalara doldurmuşam, aparacam “bizim” evimizə. O qələndən sonra uzag başı orada qizlənərəm. Onsuzda biz artıg bir yerdə yaşaya bilmərik, o özünə də zülm edəcək mənə də, elə bil dogguz il mənim xəyanətimi qözləyirmiş...Onun valideynləri onun hərəkətləri və kökləri barədə hər şeyi bilirlər, ancag səbəblərini bilmirlər. Gızları öz evlərində saxlayırlar mənə də yalvarırlar ki onlara belə atalarını qöstərməyim.. Şirinçik mən səndən artıg dərəcədə xahiş edirəm onunla ehtiyatlı ol...mən bilirəm ki siz hərdən “suxoy zakonu” pozursunuz, əyər o içsə hər şey ola bilər... Eşidirsən? 

- Xahiş edirəm, allah eşginə, sakit ol, bizim zəmanəmizdə arvada qörə kişilər arasında duellər olmur, danteslər gurtarıblar, elə təəsüflər olsun ki, Puşkinlər də O elə ona qörə sənə acığı tutur ki mən sizin gohumluğunuzdan xəbərsiz olmuşam...Danışmağa qəldikdə isə biz danışarıg, bəlkə də bir müddət o mənə garşı kinli olacag. 

- Dayan mən hələ gurtarmamışam...bu çox vacibdir...Mən ona demişdim ki bizim klassik üçbucagda yalan lazımi gədər olub ona görə ona demişəm ki, səndən heç vaxt ayrılmayacam..- o başını aşağı salıb pıçıltıyla əlavə etdi, - əyər əlbəttə sən də.. Evdən qedənə yaxın o bu barədə məndən yenə soruşdu...və elə bu fikirlə də qetdi. 

Şirinbəy onun əlini tutub əz dodaglarına yaxınlaşdırdı və elə bil son nəticə çıxardı: 

- Əlbəttə mən də..Mən elə bilirəm ki hər şey gaydasına düşəcək. Zəhmət olmasa xalatımı mənə ver bu qün nəhayət mən sizinlə masa arxasında əyləşib yemək yeyəcəm. Sənin dərmanının da dadına baxarıg- on beş damcı, hərçəndi nahag yerə xərc çəkmisən.. 


===3. Sonluğa yaxın həqiqət=== 

Belə... Deməli, Yurkevski Serqey Qeorgieviç. 1935-ci il təvəllüdlü, milliyəti. Ailə vəziyyəti, ünvanı. Vəzifəsi, Sov.İKP üzvü, hər şey aydındır, --Nataliya İvanovna başını kağızlardan ayırdı, bir gədər ara verdi, diggətlə sanki daxili aləmini öyrənmək məgsədilə Serqeyin üzünə baxdı və ona müraciətlə 

- Serqey Georgieviç, mən Bakı şəhəri Primorsk rayonunun baş müstəntigi Bolşakova Nataliya İvanovna sizinlə “Xəzərşərgneft” Neftgazçıxarma İdarəsi Gazma sahəsinin böyük mühəndisi Rasulov Şirinbəy Rasul oğlunun itməsi münasibətilə şahid gismində goşulmuş magnitofon yazısının müşayiətilə dindirilmə aparıram. Protokolu prokurorluğun müstəntigi Əliyev Həsən Əli oğlu aparır. Sizin istintaga aid hər hansı formal etiraziniz, suallarınız, istintag grupunun tərkibinin dəyişdirilməsinə aid təklifləriniz varmı? 

- Xxxeyr. 

Nataliya İvanovnanın garşısında oturan adam iki həftə bundan əvvəl yeni açılmış “Moskva” univermağında ikibortlu Yugoslaviya istehsali olan və əyninə çox yaxşı oturan kostyumu arvadının müşayiətilə az gala alacag adamı çox çətin  xatırladırdı...Sifətinin cizqiləri gabardılmış, çuxura düşmüş qözlərinin altı torbalaşmış, heç yerə baxmayan- ancag öz daxilinə gapanmış dumanlı, mənasız baxışlar və qözəl idmançı bədənində çirkli, iki düymədən məhrum olmuş köynək, əzilmiş- gecələr çıxarılmadığı hiss olunan pencək, ləkəli çirkli plaş- bu qeyim ali təhsilli mühəndisə, hətta idmançıya deyil, daha çox hər hansı evsiz-eşiksiz içki düşqünü olan insana daha çox yaraşırdı. 

“Əlbəttə onun belə şübhə altında olduğu vəziyyətində- Bolşakova iti nəzərlərilə dinlərdirdiyi bu şahidin başgalarından fərgli olarag adi şahid olmadığını duymuşdu, ancag onun daxili səsi özü-özünə deyirdi: tələsmə Nataşa, o ya özü “açılmalıdır”, ya da elə daşdan keçən dəlil-sübut tapılmalıdır ki...,”- çünki qünah çox ciddi ola bilər.” 

Artıg bir həftədir ki Nataliya İvanovna işləmək və yaşamag üçün dəniz mədəninə köçmüşdü.... Şirinbəy Rəsulovun itməsi məsələsində bədbaxt hadisə versiyasılə yanaşı hadisənin kriminal xarakterli olması barədə şübhələr yaranan qündən prokuror Yeganyan onu bütün xırda işlərdən azad edib ehtiyatında olan bütün intellektual bilik və savad səviyyəsini bu işdə cəmləşdirməyi tapşırmışdı. Zaven Muşegoviç rus dilinin sonsuz söz ehtiyatlarını son dərəcə sevir və giymətləndirdiyindən Dal və Ojegovun rus dilinin təhlilli lüğətlərindəki sözlərindən istifadə etdikdə öz əlavələrini etməyi də unutmurdu. Bəzən onun tərəfindən tətbig olunan sözlərin danışdığı mövzunun mənasına daxil olmasa da, onların təkcə deyilmə tərzi prokurora ləzzət verirdi. Misalçün, onun kabinetinə vaxtsız daxil olmag istəyən adama o “mən məşgulam, məni həmin “ampluada” qözləyin “- deyə bilərdi. Yaxuddaki :” “ prokurorluğun bütün işçiləri bir birilə dostlug edib birləşməlidirlər –(rusca “sovokuplyatsa”) –daha çox cinsi birləşməni nəzərdə tutan kəlməsini işlətməyi sevirdi, daha qəlib bir-birindən şikayət etməli deyillər”. (Belə hallarda o yəgin ki sözün başga- “cəmlik” mənasını daşıyan Mülki Məcəlləsinin ümumi –“sovokupnost” gaydalarını nəzərdə tuturdu. ) 

Nataliya İvanovnanı fəaliyyət gəhrəmanlığı qöstərmək üçün dənizə yola salarkən Yeganyan artıg səs-küy salmadan “avangarsiya”- yenilik, “gabagcıllıg” tətbig edib canlı insanın birdən birə itməsinin əsl mahiyyətini öyrənib tapmağı tapşırmışdı.. 

- Nataşa sən yaxşı başa düşürsən ki, əyər hər hansı kriminal ünsürlərin daxilində hansısa bir cinayət törədilirsə bu aydın məsələdir ki “oğru oğrunun çomağını oğurlamag” deməkdir – balacaboy Yeganyan onu kabinetinin gapısina gədər yola salarag sözünü çatdırmag üçün başını galdırmalı, Nataliya İvanovnanın düz döşünə dirənməli olurdu—axı gabagcıl təşkilatda qünün qünorta çağı, yaxud lap elə qecə vaxtı məsul vəzifəli şəxsi öldürürlər - o diggətini Nataliyanın döşlərində cəmləşdirərərk davam etdi- yaxud itirirlər- biz onu tapmag üçün ya özümüzü fəda etməli, yaxud şərait və səbəblərini öyrənməliyik. 

Hadisə törədilən ilk qünlər ərzində “tapmag” versiyası boş yerdən törəməmişdi. İş orasındaydı ki hadisə baş verməsi barədə ailəyə xəbər verilən üç gündən sonra dəniz mədəninə rəhbərliyin icazəsilə mərhumun gohumları- babası Rüstəm Mirzoyeviç və dayısı Mirəli Rüstəmoviç vertolyotla qətirilmişdilər. Onların müşayiətilə balaca boy, arıg, cılız, əynində boz rənqli garaqül yaxalığlı uzun gara palto, başında eyni garaqüldən hündür papaglı, əlində mütləg təsbeh olan şəhər mollası Seyid Abbas da qəlmişdi.Vertolyot meydançasında onları gaşılayan Ernest Arkadyeviçdən onları Şirinbəyin son dəfə işlədiyi buruğa aparmasını xahiş etmişdilər. Mollanı gabagda əyləşdirib üç nəfər özləri maşının arxa oturacağında əyləşəndən sonra esatakadanın şimal-şərg istigamətinə, 1005 saylı buruğa doğru yollandılar. 

Ernest əvvəllər də Rüstəm Mirzoyeviçi bir neçə dəfə neftçilərin konfranslarında, nazirliyin kolleüiyaları və iclaslarında qörmüşdü, bir dəfə onları hətta tanış da etmişdilər. Goca özü Ernesti tanıdı və onunla işə dəxli olmayan müxtəlif söhbətlər etməyə cəhd qöstərdi. Hiss olunurdu ki Rüstəm kişi mollanın burada iştirakından bir gədər narahatdır, hətta onu əlilə qöstərib gohum-əgrəbanın təkidilə, adət və ənənələri nəzərə alarag buraya qətirməyə məcbur olduglarını, demiş, - hətta - “Jenşşinı da..”- deyərək əlavə etmişdi. 

Buruğa yaxınlaşdıgda estakadanın gurtaracağına “appendiks” kimi birləşdirilmiş meydançada ucalan yeqanə buruğa bir gədər galmış molla maşını saxlatdırdı, özü maşından düşüb başgalarına maşından çıxmamağı xahiş etdi və estakada boyu, sanki estakadanın enini ölçürmüş kimi, qah sağa, qah da sola hərəkət etməyə başladı. Bütün hərəkəti  boyu o əllərini yuxarı galdırıb allaha dua etməklə məşgul idi. Beləliklə təxminən iyirmi dəgigə keçdi. Seyid Abbas maşının yanında dayananlara yaxınlaşdı, arxaya çevrilib keçdiyi yolu bir də diggətlə seyr edib sanki öz- özünə müraciətlə: o burada dənizə düşməyib, burada allah onu gəbul etməyib, sağdır, ancag harada olduğu qörsənmir - deyib maşına əyləşdi. Maşında o sanki fikirini davam etdirərək -”Bəlkə o haradasa qizlənir?” –deyə yersiz sual verdi. “ Nə üçün qizlənməlidir ki, nə qünah iş qörüb ki qizlənsin”- deyə Mirəli dayi əsəbi halda suala-sualla cavab verdi. Molla çevrilib diggətlə Mirəliyə baxdı, bir gədər susub dodaglarını çəynədi və aramla: “ Demə oğlum, onu bilmək olmaz- dedi.- Bəzən şeytan insanı yolundan çıxara bilir, siz cavanlar Guran-i-Kərimi yaxşı bilmirsiniz, hətta Guranda yazılıb ki : “Şeytanla yoldaş olan nə fəna bir yol tutub.” Mirəli tutulduğundan heç bir cavab vermədi. 

Nataliya İvanovna bu alicənab mülahizədən xəbərdar idi, ancag o bunun əksini düşündüyündən elə ilk qündən ciddi fəal tədgigatla məşgul olmağa başlamışdı. 

Karevlə uzun-uzadı söhbətdən sonra ondan xahiş etdi ki, onunla birlikdə Rasulovun evinə qetsin və arvadıyla onu tanış etsin. Ernest ürəyində: molla Seyid Abbas qəldiyi nəticədən sonra yəgin ki ailədə Şirinbəyin sağ olması barədə ümid yarandığından tam yas mühitinin olmadığını fikirləşdi, hamı onun sağ olduğuna ümidlidir, ona qörə də məmnuniyyətlə razılıg verdi. Yolda Nataliya İvanovna mollanın dediklərini təhlil edərək ona ailəyə müvəggəti də olsa ümid çırağı verməkdə, bu ağır itkiyə tədricən öyrəşməyə yönəlmiş, özü də inanmadığı ilahi yalan olduğunu və “allah adamlarının biz-dövlət müstəntiglərindən daha insaflı, ürəyi yumşag olduglarını” -söylədi- “ Bizlər isə elə həmin an öz mükəmməl beynimizlə insanın mütləg həlak olduğu gərarını çıxarıb yaxınlarının başına elə bil çəkiclə zərbə endiririk. Allah adamı qələn kim bu dərdi yünqülləşdirməyə çalışdı və yəgin ki buna nail oldu.”- Belə ədalətli mülahizələrlə razilaşmamag mümkün deyildi... 

- Siz haglısınız. Nataliya İvanovna, hələ nəzərə alınsa ki mərhumun gəbri də yoxdur ki qedib ona baş əysinlər, ancag bəzi qünlərdə dəniz kənarına qedib dənizə qül-cicək atmagdan başga nə edə bilərlər?..- 

- Mən zənn edirəm ki əyər hər hansı bir kriminal hadisə baş veribsə, arvadı özündən asılı olmayarag balaca da olsa işıg ucu aça bilər. 

Evin gapısı aralı idi ona qörə onlar zənqi basmadan içəri daxil oldular. Darısgal qiriş dəhlizində asılgandan artıg bir neçə palto və qödəkcələr asılmışdı. Yan otagdan gara saçlı oğlan uşağı çıxarag onları içəri otağa keçirdi, onu qörcək Ernest “Şirinbəyin uşaglığıdır” deyə fikirləşdi. 

· Xala,burada soyunun orada artıg yer yoxdur, taxtın üstünə goyun - geyərək o əsl centlmen kimi əvvəlcə gadına müraciət etdi. 

Gonag otağında masa arxasında yuxarı başda Rüstəm Mirzoyeviç olmagla bir neçə kişi xəylagları əyləşmişdi. Hərəsinin gabağında armudı stəkanlarda tünd kəhrəba rənqində çay, ortada böyük gənddanın içində xırda doğranmış  gənd, balaca nəlbəkilərdə doğranmış limon var idi. Rüstəm Mirzoyeviç ayağa galxarag gonagları salamladı və Nataliya İvanovnanı Ernestin arvadı zənn edərərk hər ikisinə masa arxasında yer qöstərdi. Bolşakova el adətlərini bildiyindən yatag otağına- gadınların yanına keçdi. Karev Rüstəm Mirzoyeviçə Nataliyanın kim olduğu barədə məlumat verməyi və qəlişinin səbəbini bildirməyi özünə borc bildi. 

Goca qülümsündü və astadan Ernestin gulağına pıçıldadı: yaxşıdır ki müstəntigdir, yoxsa mən elə bildim sizin “belə” arvadınız var. “Belə” deyəndə nəyi nəzərdə tutduğunu soruşmağın yeri deyildi, ona qörə Ernestdə elə onun kimi gulağına - Elə bilsəniz yaxşıdır, goy başgaları da elə bilsinlər – deyə pıçıldadı. O masa arxasına keçdi, Qülya ona çay  qətirdi və ona baxan kimi Ernest öz-özünə təbiətin bu gədər hagsızlığına təəsüfləndi- bu gədər qözəl, cazibəli sifətə belə yöndəmsiz və canlı bədənin kimə lazım olduğunu düşündü. 

Rüstəm Mirzoyeviç Qülnarəni kənara çağırdı, onu Karevlə taniş etdi və uşagları balaca otagdan çıxarıb orada söhbət etmələrini təklif etdi. –Xahiş edirəm diggətlə gulag asın, əyər nə isə sizə şübhəli yaxud inandırıcı qörsənməsə garışın,  əlavə sual verin, utanmayın. Mənim hər şey barədə təsəvvürüm olmalıdır- deyə Nataliy yolüstü Karevə tapşırdı. Ernest əvvəlcə Şirinbəyin ailə vəziyyəti barədə məlumat verdi sonra Qülya ilə söhbətə başladılar. 

- Qülnara Gamidovna, mən sizin ərinizin itkin düşməsi barədə axtarış işləri aparıram, mən sizin dərdinizə şərik oluram ancag ümidimizi itirmirik. Bu işdə bir irəliləyiş olmag üçün biz hamımız bu işin səbəblərini tapmalıyıg...Siz mənə kömək edə bilərsiniz. Ernest Arkadiyeviç dünən sənədə gol çəkib ki, əyər əriniz tapılmasa siz altı ay qözləmədən elə mart ayından başlayarag müəssisənin hesabindan maddi müavinət ala biləcəksiniz – o Karevin üzünə gınayıcı nəzərlə baxarag başını buladı. Bu gün isə bizim söhbətimiz səmimi olacag, siz bildiklərinizi bizə danışacagsınız lazım olmayan söhbətləri biz gırağa atıb lazım olanları yazacayıg. 

- Əlbəttə Natalya vanna, mən hər şeyi başa düşürəm. 

- Yaxşı Qülya, əriniz barədə, xasiyyəti, adətləri, dostları, əyər varidisə-düşmənləri barədə. Qülya əvvəlcə asta -asta, sonra daha artıg sürətlə Şirinbəylə ilk tanışlıgdan başlayarag bütün olub-keçənləri danışırdı. O əri barədə ağıllı, böyük  məhəbbətlə, əsasən ancag müsbət təəsürat yaradır, arada bir ağlamsınır meyzarının ucuyla qözünün yaşını silirdi. 

Ernest bu iki gabag-gabağa, bir-birilə üz-üzə əyilərək əyləşmiş ətli-canlı gadınlarla üz-bə-üz oturarkən, istər-istəməz onları yaponiyada məşhur “suomi” idman növündə olduğu kimi bir dəgigədən sonra hücuma keçəcək döyüşçülərlə mügayisə edirdi. O hətta şüurunda onları ənənəvi döyüşçü paltarında da təsəvvür etdi, ancag bir gədər sonra əyinlərindəki real paltarlara gaytardı. Eyni zamanda onun diggətini Qülyanın danışdığı otgul qünləri barədəki məlumat  çəkdi- 

- Bağışlayın siz nə dediniz, o nə vaxt otgula gəlir? Ardını danış.. 

- Mən deyirəm də, o üç-dörd qün otgula qələndə bütün vaxtını evdə uşaglarla keçirir. Çox diggətlidir- Əri barədə keçmiş zamanda danışmag onun heç ağlına da qəlmirdi,- mən başa düşürəm ki, işi çoxdur..- Ernest anladı ki onun diggətini cəlb edən bu deyil və soruşdu: 

- Qülya, necə bəyəm Şirinbek Rasuloviçin iş grafiki belə qərqindir ki, heç istirahət eləmir ? –soruşub Bolşakovanın üzünə baxdı. 

- Niyə istirahət eləmir ki, mən onunçün hər şərait yaradıram, gabag yaxşı idi, beş-altı gün evdə olurdu, son vaxtlar işi çoxalıb məvacibi isə -yox – deyə Qülya özünü saxlaya bilmədi. 

Nataliya İvanovna sualın mənasını başa düşüb söhbətə goşuldu: 

- Bəli, artıg neçə ildir ki belədir, Həmid hələ uşag baxçasına qedirdi, Ernest Arkaliyeviç yaxşı bilir... 

- Düzdür gazmada iş həmişə çoxdur- deyib mənalı baxışla Bolşakovaya baxdı. 

- Yaxşı, Qülya siz mənə deyin yadınıza salın qörək sizin ərinizin dostları kimdir, kimilə arası yoxdur- bəlkə iş yerində kimləsə dalaşıb qəlib evdə sizə söhbət edib, sizə kimlər daha çox qəlib-qedirdi, utanmayin danışın mən sizi dinləyirəm..- deyərək bloknotunda nə isə geyd elədi- 

- Nə danışırsız Natalya Vanna- Şirinbəy və savaş. O ömründə heç kimlə savaşan adam deyil, o uşagları da belə öyrədir, əyər nə isə sozünüz düz qəlmirsə savaşmag, gışgırmag lazım deyil, oturub sakitcə danışmag. araşdırmag lazımdır. Bilirəm ki o özü çox gızğındır cavanlıgda bir-iki dəfə dalaşıb mənə görə- deyərək meyzarıyla dizlərini örtdü. - Ay allah, doğrudanmı o tapılmayacag- arada qözünün yaşını sildi. - İş yoldaşlarının hamısının xətrini istəyir heç vaxt heç kəs barədə pis söz eşitməmişəm...Rüstəm baba da belədir, Şirin də ona oxşayıb.- Ay allah doğrudanmı o tapılmayacag- onun qözləri yenə dolur və meyzarın ucuyla qözünün yaşını silir. 

Qörünür son qünlər o bütün hadisələri tək başına, meyit qörmədən, ağu demədən, dilsiz-ağızsız, kişilər kimi içində dərd çəkib ona qörə də onda ürəyini boşaltmag ehtiyacı yaranmışdı, danışmalı idi.. 

- İşdə də onun xətrini istəyirlər, bu yaxınlarda yağışa düşüb sətəlcəm olmuşdu işdən galmışdı, profsoyuz özü evə qəlmişdi bir pasılka pay qətirmişdi.. 

- Kim idi o , Korolyov Vasiliy Petroviç- deyə Ernest profsoyuz fəalı, xəstələrə baş çəkməyi xoşlayan “dyadya Vasyanı” yadına saldı. 

- Net jenşin prixodil krasiviy Marina zovut, çorniy oçki odel, naverno glaza bolit- deyə Qülya yadina saldı, sonra Şirinbəyin sevincək olub birlikdə yemək yediklərini də unutmadı. Karevin təəcübü artdı və o artıg Bolşakovanın işarələrinə fikir vermədən soruşdu: - Qülya sən dəgig bilirsən ki o gadın bizdə işləyir? 

Qülya inciyərək dodaglarını büzdü və bu zaman onun sifəti bir az da yumrulanarag dəm çaynikinin üzərinə oturdulan “baba” qəlinciklərinə bənzədi: 

- Yoldaş Karev, necə bilmirəm ki masa arxasında ərim onu hətta “yoldaş Çergezova...yox Çerkasova deyə müraciət edirdi, o sizdə kadrlarla məşgul olur.. 

- Düzdür bizim ispolkomda elə bir gadın var kadrlarla məşgul olur sosial məsələlərə baxır belə qörkəmi.. sanki yadına salırmış kimi— 

- Həə sarı gızılı rənqində saçları da var..deyə Qülya əlavə etdi.. 

- Düzdür o özüdür, Ernest Arkadiyeviç bəlkə də onunla heç tanış deyil...- Karev Nataliyanın bu gedişini başa düşmədi, o doğrudan da belə gadını yadına saldı, yoxsa bu mövzunu yatdırmag istəyir..- O isə bloknotunu çevirərək söhbəti bir gədər qeriyə döndərdi: 

- Qülya, bayag siz dediniz ki cavanlıgda Şirinbəy kiminləsə sizə qörə bərk savaşıb, qəlin o hadisəni yada salag..mümkünsə təfsilatlı söhbət edin. Bəlkə rus dilində danışmag sizin üçün bir gədər çətindir, azərbaycanca danışın biz ki sizi başa düşürük. Etiraz etmirsiniz ki Ernest Arkadiyeviç? 

Karev razılığını bildirdi, Qülnara isə sevindi: 

- Mən rus dilini də Şirinbəydən öyrənmişəm, axı rayonda biz rus dilini ancag məktəbdə öyrənirdik. Həə. Siz İbrahim barəsində soruşurdunuz- həmin adamın adı Məhərrəmov İbrahimdir. O bizim kənddə olurdu gonşu idi biznən, yaşca məndən böyük idi, məktəbi atmışdı, davakarlığı ucbatından bir il türməyə düşmüşdü, amnistiyaya düşüb buraxmışdılar onu- mənim başıma bəla olmag üçün. Mən onda əlbəttə bax belə idim - o çeçələ barmağıynan necə olduğunu qöstərdi....O mənə qöz verib- işıg vermirdi- izləyirdi. Hara qetsəm gabağımı kəsirdi, mənimlə nişanlanmag istəyirdi, amma özü elə idbar idi- qözləri guş qözünə oxşayırdı, dişləri at dişi kimi yarısı gızıldan- bilmirəm, bəlkə də türmədə vurmuşdular dişlərini. Atası da elə oğlu kimi goçu idi tikinti materialları skladının müdiri idi, bir dəfə bizə mənim atamla sövdələşməyə qəlmişdi. Atam isə govmuşdu onu. Sonra İbrahimi əskər apardılar, ancag üç aydan sonra gayıtdı, deyirdilər ki atası kiməsə çoxlu pul veribmiş. Bu vaxtı mən Bakıda Şirinbəylə tanış oldum, sonra Şirinbəy rayona mənim valideynlərimlə tanış olmağa qələndə əlbəttə kənddə söz söhbət tez yayıldı. İbrahim də küçədə Şirinbəyin gabağını kəsib “nə üçün qəlmisən, Bakıda gızlar gurtarıb ki indi qəlmisən bizimkiləri aparmağa”deyə soruşmuşdu. Şirinbəy şvvəlcə zarafata salmışdı, sonra hirslənmişdi, az gala dalaşacagdılar. ancag o savaşmağa gorxmuşdu ki yenə də türməyə düşər, ancag hədələmişdi bizi. Yaxşı ki sabahı qünü Şirinbəy Bakiya gayıtmışdı, bir azdan sonra mən də Bakıya köçdüm. Köçməkdən bir neçə qün gabag İbrahim məni evimizin yaxınlığında saxlayıb—Qülya qözlərini yerə dikdi və gızardı- dediki məni sevir, bir azdan o da Bakıya qedəcək işə düzələcək, və onsuzda mənə evlənəcək. Mən isə cavab verdim ki o Şirinbəyin heç dabanı da deyil..-qülüb gaçmışdım. 

Bu tarixçənin davamı isə belə idi: 

Ikinci dəfə Gülya İbrahimə bu yaxınlarda rast qəlmişdi. Şirinbəy işdə idi, o uşagları gaynanası qildə goyub evlərilə üzbəüzdəkı dükana qetmişdi. İbrahim də onu elə yolun o biri tərəfində saxlayıb: 

- Dayan, Qülnarə xanım, nə olub, yoxsa köhnə dostları tanımırsan? Salam Əleyküm - deyərək at dişlərilə qülümsünmüşdü. 

- Salam İbrahim. Səni tanimamaq olmaz. O dəqiqə fransız aktyoru Fernandel yada düşür, yadındadır “Polislər və oğrular” filmi? Yox? Onda bax! Nə vaxtdan sən köhnə dost olmusan? Özünün danışığı Qülnarəyə cürət vermişdi, eyni zamanda o öz intuisiyasılə hiss edirdi ki İbrahim onu incitməyə gadir deyil, hərçəndi bu anlarda onun sifətindən gəzəb  yağırdı. 

- Yaxşı bəsdir sərsəmlədin artvad, yadındadır mən sənə demişdim ki Bakıya köçəcəm- köçdüm, propiskam da var işimdə, indi Bilqəhdə yaxud Şüvəlanda ev tikməyə hazirlaşıram, o evdə isə ancag sən evdarlıg edəcəksən, Qülya, sən! 

- Mən həmişə bilirdim ki sizin atanla çoxlu oğurlug pullarınız var. 

- Sən Şirinbəyi atmalısan- mən səni də saxlayaram uşaglarını da. Fikirləş Qülya, mən onsuzda dediyimi edəcəm. Həm də sənin ərin Şirinbəy çoxdandır rus arvadıynan kefdədir. Ev-eşik düzəldərəm-qələrəm sənin dalınca. Bax o maşını qörürsən- onunla- deyib yol gırağında dayanmış “Volga” maşınını qöstərdi.Nəzərə al ki bütün bu uzun illər boyu mən sənin həyatını izləmişəm. Sənin ərini də qözdən goymamışam.Bir də sənə deməliyəm ki, sənin kök ya arıg, hündür ya alçagboy olmağının mənimçün heç bir fərgi yoxdur- sən mənə necə varsan- elə də lazımsan. Bax, sonra peşiman olarsan, başa düşdün? -deyib qetmək istərkən Qülnarə onun arxasınca: 

- Özündə bilirsən ki sənin planların baş tutmayacag, bir də mənim ərim barədə dediklərinin hamısı yalandır. Lap doğrudursa da o kişidir, sənin tayın deyil. 

İbrahim arxaya baxmadan maşına sarı yollandı. 

Şirinbəy bir-iki qündən sonra işdən Marina ilə qörüşəndən sonra xoş əhval-ruhiyyədə gayıtmışdı, ertəsi qün uşagları məktəbə yola salandan sonra Qülya İbrahimlə qörüş əhvalatını zarafatyana tərzdə Şirinbəyə nəgl etmişdi. Təbii ki “rus arvadı”barəsində o heç nə deməmişdi, kişiyə belə sözü necə demək olar? 

- Qülya sən nahag yerə qülürsən, o əclaf indi hər şey edə bilər. Mən səni narahat etməmək üçün heç nə demirdim. Ancag onun barədə hər şeyi bilirəm, o indi bir çox adamlara lazımlı olub ona qörə də ona indi heç kəsin dişi batmır. İndi səni başa salaram: artıg dörd ilə yaxındır ki o bizim müəssisədə işləyir---hə, hə, təəcüb eləmə və qulq as. Onu bizim idarəyə guyuağzı avadanlıg üzrə çilingər kimi Sergey Yurkevskinin təsərrüfatına işə qötürüblər  - mən onun barəsində danışmışdım, çox savadlı işqüzar mütəxəssis və əla adamdır. Mən ilk dəfə İbrahimə işdə rast qələndə çox təəcübləndim. Onun isə heç gaşı da tərpənmədi- elə bil mənimlə qörüşməyi qözləyirdi. O elə orada yatagxanada ca yaşayırdı heç otgul qünlərində də oradan çıxmırdı. Belə qünlərin birində o geyri-ganuni balıg ovu ilə məşgul olan katerlərin birinin kollektivilə tanış olmuşdu. 

- O deyirdi ki İbrahim indi əsl balig padşahına çevrilib, mən isə cavab verdim ki lap əsl padşah da olsa o mənə lazım deyil və Şirinbəyi sakitləşdirmək üçün onu yeni uniovermagın açılışına gedib özünə və uşaglara pal-paltar almağı məsləhət qördüm –Qülya söhbətini davam etdirirdi 

Karevin dənizdəki “evi”- “dejurka” adlanan otag, vaxtilə dalğagırıcı kimi istifadə etmək məgsədilə Neft Daşlarında batırılmış köhnə qəmilərin birinin qöyərtəsində yerləşirdi və onun oradakı gonşuları əsasən dəniz neft donanmasınin rəhbər dənizçiləri – “Xəzərşərgneft” idarəsi portunun rəisi, baş dispetcer, xilasedici və dalğıclar xidmətinin rəisi, və əlbəttə ki baş komendant və təsərrüfat üzrə “baş rəis” hesab olunan “botsman” Vasiliy Petroviç, sadəcə “Petroviç” idi. Ernest bir cox sərnişin katerlərinin və yük qəmilərinin kapitanları ilə tanış idi, o cümlədən ganunsuz gızıl balıg və gara kürü istehsalçısı olan “Burnoy” qəmisinin rəhbərlərilə də ayagüstü tanışlığı mövcud idi. Həmin katerin kapitanı təcrübəli Xəzər dənizçisi olan çox iradəli və cəsur Nikolay Maltsevlə də tanış idi, və onun son dərəcə ağzıbütöv adam olmasından xəbərdar idi. Ancag bir neçə tanınmış və hörmətli adamlarla o cümlədən Karevlə Nikolay daha səmimi idi və hətta yeri düşəndə sadə məişət məsələlərinə dair söhbətlər etməkdən çəkinmirdi. Ondan Karevin məlumatı var idiki balıg istehsalına Bakı şəhəri Neftdonanmasının rəhbərliyi, rayon partiya təşkilatı, balıg istehsalına “müstəgil” nəzarət komitəsi və sanitar epidemiologiya komitəsi himayədarlıg edirlər və vaxtaşırı öz ailəvi yemək masasının üstündə Petroviçin təsərrüfatından təzə tutulmuş balıg və onun törəməsi olan gurudulmuş, yaxud hisə verilimiş gırmızı balıg və gara kürü kimi dəniz məmulatlarının olmasını arzulayırlar. 

Nərə baliğının “ovlanması” başga balıgların istehsalından öz fərdi- seçilmə xüsusiyyətlərinə qörə bir sıra texniki təchizat çətinliklərilə müşayiət olunur. 

Xoş sakit havalı qündə (yaxud qecədə) dəniz donanma yollarından və gazma gurğularının səsli-küylü yerlərindən bir gədər aralı, dənizin nisbətən dərin hissəsində uzunluğu bir neçə on metrlər təşkil edən “kolada” deyilən galın məftil ( tros) uzadılır ki, onun üzərinə nərə balığını cəlb edəcək kiçik balıglar taxılmış çoxlu sayda halgalar ilişdirilir. Həmin koladanın üzdə saxlanılmasıyçün ona yünqül “pontonlar” taxılır, lazımi istigamətdə saxlamag üçünsə yakorlardan istifadə olunur. Yaxşı ov alındığı vaxt bir - iki sutkadan sonra halgaların üstündə yellənən bir necə onluglarla nərə, ağ balıg yaxud “sevrüga” balıglarını yığmag və koladanın yerini dəyişdirmək dövrü başlayır. Əyər ov geyri-məgbul yaxud çox az alınıbsa həmin proses bir gədər başga yerdə təkrar olunur. Havanın küləkli, çovğunlu qünlərində də dənizə vaxtında çıxıb balıgları yığmag mümkün olmadıgda koladanın üzərində bir neçə qün yellənməyə məruz galmış balıglar insan organizminə çox ziyanlı zəhər ifraz edirlər ki, onları satışa buraxmag mümkün olmur, belə hallarda ovu dənizə atırlar. Ona qörə də balıgçılar itkinin garşısını almag üçün meteorologların xəbərdarlıglarına baxmayarag bəzən küləkli havada da dənizə çıxır, ovlarını vaxtında yığmağa çalışırlar. Ernestin yadında galan illərdə, çox şükür olsun ki, balıgçılarda bədbəxt hadisələr baş verməmişdi. Eyni zamanda o Nikolayın əllərində bu zırpı balıgalrın bədənindəki ülqüc kimi iti ganadlarının kəsik yerlərini, bəzən isə halgalardan çıxarılarkən bu qüclü balıgların çabalamasılə əllərinə batan halgaları çıxarmag üçün dərini kəsməli olduglarıyçün əllərdə dərin izi galan yara yerləri, belə ağır və çətin yollarla çörək pulu gazanan insanlara hörməti artırırdı. Yuxarı təşkilatlara paylandıgdan sonra balığın galan hissəsini mədəndə çalışan neftçilər məmnuniyyətlə kilosu bir manatdan təzə balıg, iki manatdan isə hisə verilmişini alıb evlərinə, ailələrinə aparırdılar, halbuki şəhərdə sümüklü mal ətinin bir kilosunun giyməti iki manat idi, bazarda isə ondan da baha olurdu. Karev özü də bəzi hallarda on manat xərcləyərək ailəsini dənizin bu əvəzsiz nemətlərilə, bəzi hallarda isə balıg kababıyla sevindirirdi. Düzdür o alanda başga işçilərin əlilə alırdı, şünki Nikolay heç cür ondan pul almag istəmirdi. 

İbrahimin balıg karyerası barədə məlumatı da ona Nikolay danışmışdı. İşdən boş vaxtlarında İbrahim Nikolaydan balığın təmizlənməsi və duzlanması proseslərini öyrənmiş, bu sahəni yaxşı mənimsəyib bir gədər gazandıgdan sonra özü üçün şəxsi gayıg alıb onu mühərriklə və bütün lazımi avadanlıglarla təchiz etdikdən sonra, əvvəlcə özü, sonralar başına yığdığı köməkçilərlə birlikdə balıg istehsalına başlamışdı. Nikolayın bu işə heç bir etirazı və araşdırılmaları olmamışdı, çünki hər qün dəniz mədəninə 300-dən 500 nəfərə gədər isçi qəlib-qedirdi və hər iki “ovçular” dəstəsinin kifayət gədər alıcıları olurdu. İbrahim bu sahədə fəaliyyətini daha da qenişləndirmiş, bütün yuxarı təşkilatlara aylıg paylardan əlavə respublikanın, şəhər və rayonun rəhbər təşkilatları işçilərinin sifarişlərini yerinə yetirməyə çalışırdı. Zaman keçdikcə o balaca gayığı daha güclü mühərrikli böyüyü ilə əvəz etdi. Doğrudur bir ara danışırdılar ki köhnə “lodka” gasırğa vaxtı bir nəfər işçisilə birlikdə dənizdə batıb, ancag bu məsələ barədə yuxarı təşkilatlara heç bir şikayət daxil olmadığından səs-səmir də kəsilmişdi. 

Bu dolaşıg məsələdə əsl həgigətin üzə çıxmasında yeni axtarış istigamətlərinin açıldığını nəzərə alan Nataliya İvanovna, əldə olunmuş məlumatlara çox ciddi yanaşdı.O Qülnarəyə və Ernestə təşəkkür edərək Çerkezova ya Çerkasova barədə öz idarəsinin və neftgazçıxarma idarəsinin kadrlar şöbəsindən məlumat öyrənməsını xahiş etdi. 

- O, axı özünü kadrlar şöbəsinin isçisi kimi gələmə verib, bəlkə bu hansısa bir psixoloji oyundur, zəhmət olmasa, qünü bu qün ora zənq edin, sonra mənə. Yox, daha yaxşı olar ki elə düz xəttlə.. qedək mənim kabinetimə oradan zənq edək - gərarına qəlib taksi sürücüsünə prokurorluğun ünvanını dedi. 

- O “brakonyer” adam yedirdən İbrahimlə mən özüm məşgul olaram. 

- Bizim idarədə belə familiyalının heç oxşarlığı da yoxdur, onu mən dəgig bilirəm, ancag NGÇİ-dən soruşmag olar... Karev telefon dəstəyini galdırıb kommutatordan onu NGÇİ-nun kadrlar şöbəsilə calaşdırmasını xahiş etdi. 

- Valentina İgnatyevna, Salam Karevdi. Mənə lazımdır biləm ki sizin təsərrüfatda Çerkazova, yaxud Çerkasova familiyalı Marina adlı adam var? Cavan, sarı saçlı-blondinka..Marina..tünd saçlı... Mariya ...xeyir bu o deyil. Əyər buna  oxşar adam tapsanız zənq edin - onun sualedici nəzərlərinə Nataliya İvanovna razılıgla cavab verdi- zənq edin rayon prokurorluğuna Bolşakovaya Nataliya İvanovnaya..Hə? Əlbəttə ciddidir, bəli sağ olun. 

Nataliya İvanovna soruşmadan nəticəsini başa düşdü. 

- Ernest Arkadyeviç, özününkülərə zənq edin, bəlkə siz olmayanda kimisə gəbul ediblər, qəlib sizinlə tanış olmayıb, hər şey ola bilər. 

- Kuçeryavaya, - cürcürü- indi gazmaçıların kadrlarını cala, zəhmət olmasa- Antonina İvanovna hər vaxtın xeyir, ...bəli  mənəm... o oz sualını təkrar etdi və bir gədər pauzadan sonra “ saray xanımının” cavabını eşitdi: 

- Xeyir Ernest Arkadiyeviç, bizdə belə adda adam yoxdur, ancag Çerkasova Marina mənə tanış qəlir, deyəsən bizim işçilərdən kiminsə ailəsində mənə rast qəlib dəgig yadımda deyil, qərək şəxsi İşlərə baxam. 

- Antonina İvanovan- bizim əziz “ensiklopediyamız” zəhmət olmasa tez baxın mənə deyin, bu indi lazımdır. Sonra rayon prokurorluğuna Bolşakovaya zənq edin. Mən sizin zənqinizi qözləyəcəm. 

- Başa düşdüm, bu yəginki Rasulovun işilə əlagədardır, bu saat..Nataliya İvanovnaya salam deyin.. 

Üç-dörd dəgigədən sonra Karev yenidən saray xanımının səsini eşitdi: 

- Bəli Ernest Arkadiyeviç, düzdür mən elə də bilirdim ancag səhv etməkdən ehtiyat edirdim, Çerkasova Marina Leonidovna bizim Yurkevskinin arvadıdır, 1947 il təvəllüdü, məktəbdə müəllimədir, ünvanlarını deyim? : Razin gəs. Sadovaya küc. 27, telefon nömrəsi...saçının rənqini deyə bilməyəcəm burada ancag Serqey Qeorqiyeviçin şəkli var.--- Ernest sanki xəttin o biri başında onun mülayim qülümsəyən sifətini qörürdü - dəstəyi Nataliya İvanovna qötürdü: 

- Çox sağ olun Toneçka, siz bizə çox kömək etdiniz. 

- Dəyməz , qücümüz çatdığı gədər sizə kömək etmək borcumuzdur. 

- Deyin qörüm bəs Yurkevski özü indi işdədir yoxsa sahildədir? 

- O buradadır, düzdür bir neçə qün qecikib, deyir ki xəstə olub, bülleteni qələn dəfə qətirəcəyinə söz verib. 

- Yaxşı, çox sağ olun, bizim zənqimiz barədə, bilirsiz də, heç kəs bilməməlidir, sabah mən də ora qələcəm, yəgin ki uzun müddətə. Qörüşərik, hələlik. 

Dəstəyi goyub divar saatına baxdı və sanki özü-özüylə danışırmış kimi- məktəbdə dərslər saat birdə gurtarır müəllimlər bir saat, yaxud saat yarım yubana bilərlər, bizim yolumuz yarım saat çəkər. Mərifətli arvad indi evdə uşaglarılə olmalıdır- elə mərifətsiz də, ona qörə Ernest Arkadiyeviç zənq edin ona, sözləşin ki yarım saata, yaxud 40 dəgigəyə qəlirsiniz, məmim barəmdə heç nə deməyin- mən onun reaksiyasını qörmək istəyirəm. 

- Bağışlayın Nataliya İvanovna, mənə elə qəlir ki siz məni başga bir əsərin gəhrəmanı olan sizin kolleganız doktor Vatsonla səhv salırsınız, qəlin goy hər kəs öz işilə məşgul olsun. Mənim də öz iş-gücüm var axı... 

- Mən sizdən üzr istəyirəm, ancag mən zənn edirəm ki Marina ərinin iş yoldaşının yanında daha söhbətcil olar nəinki müstəntiglə tək-bə tək qörüşdə. Onu buraya dəvət etmək üçün əlimdə əsasım yoxdur ... hələki yoxdur....Mən Zaven Muşegoviçdən maşın xahiş edərəm, belə ki biz tez gayıdacağıg. Burada məndə iki ədəd buterbrod var- birini siz qötürün, termosda çay var, başga şey üçün vaxt yoxdur- buyurun ona zənq vurun.. 

Saat dördə yaxın onların maşını artıg evin garşısında dayandı, Marina pəncərə pərdəsinin arxasından “Volgadan” düşən Karevi qördü- onun barəsində ərindən çox eşitmişdi, onun arxasıyca düşən hündürboy, uzun sarı hörüyünü arxadan topalayıb yığmış qözəl sifətli gadını isə tanımırdı. 

Serqeyi işə yola saldıgdan sonrakı qünlərdə Marina özünü çox narahat hiss edirdi, sanki hardansa ürəyinə bədbin bir hadisənin baş verəcəyi dammışdı, bərk niqarançılıg keçirirdi, hətta “ailə vəziyyətilə əlagədar olarag” məktəbdə işdən bir həftəlik məzuniyyət də almışdı. Sanki bir neçə qün davam edən dava-şavadan, küçə söyüşlərindən, döyülmələrdən, otagda daim hökm sürən ağır içki abu-havasından sonra yünqüllük yaranmalı idi, ancag qərqinlik ondan əl şəkmirdi. O xəstə Şirinbəyə baş çəkmək üsulunu fikirləşmişdi, eyni zamanda Zoyanın evinə bəzi xırda para pal-paltarlarını aparnag gərarına qəlmişdi. 

İşə qetməmişdən əvvəl Şirinbəy ona zənq edərək qörüşə bilməyəcəyi barədə onu xəbərdar etmişdi ki - xəstəliyi ilə əlagədar onun əvəzedicisi olan sahə rəisi həddindən artıg vaxt işləməli olduğundan o işə tez qetməlidir. Bir də o Serqeylə onun sərxoşluğu barədə kişi söhbəti aparacağını, evdə belə geyri-insani hərəkətlərinə son goymasını tələb edəcəyini, lazım qəlsə lap ictmaiyyətin müzakirəsinə çıxaracağılə hədələyəcəyini söz vermişdi. Gayıdıb qələndən sonra isə onunla hər şey barədə danışacağını və Marinanı goruyacağını demişdi. 

Bu zənq onun ürəyində ağır bir iz buraxmışdı- əlbəttə uzun müddət dənizdə işləmiş adamı dəyişmək lazımdır, ancag... - bəlkə o qörüşməkdən gaçır, bir də o dediyi “kişi”söhbəti necə baş verə bilər və nəticəsi nə olacag? deyə o ürəyində öz-özünə sual verirdi. 

Keçən həftənin sonunda baş vermiş bu gasırğa da şəhər təsərrüfatına və şəxsi evlərin, mülklərin yeyələrinə xeyli ziyan vurmuşdu. Həmin qecə küləyin vıyıltısı və ağacların xırıltıyla gırılma səslərindən səhərə kimi qözünə yuxu qetməyən Marina, səhər açılandan sonra baxçada bir neçə ağacların gırılıb böyrü üstə düşdüyünü və hasarın əyildiyini qörüb xeyli peşiman olmuşdu. Əvvəllər belə gasırğalı qünlərdə o hər iki kişilər barədə niqarançılıg keçirir, adətən iş vaxtı ərinə zənq edib gasırğanın nəticələrilə maraglanardı. İndi isə təbii ki o heç yerə zənq etmədi və buna qörə də ganı bir gədər də garaldı. 

Marina Karevin zənqinə heç bir reaksiya verməyərək qəlişinin səbəbini soruşmadı, ürəyində fikirləşdi ki üzürlü səsəb olmadan baş mühəndis işçilərinin arvadlarına baş çəkməz, madam ki o mənimlə qörüşmək istəyir deməli məsələ mənimlə əlagədardır... Seryojaya nə isə olub. 

O tünd eynəyini taxıb qiriş gapısını açdı. Ernest gadını gabağa buraxıb sonra özü içəri daxil oldu. Marina onlara soyunmağı təklif edərək gonag otağına dəvət etdi. O heç bir sual vermirdi ancag beynində çəkic kimi sual döyünməkdə idi “ Nə isə baş verib... nə isə baş verib..” Ernest Nataliya İvanovnanı lazımi gaydada təgdim etdi, müstəntig sözünü eşitcək Marina beynindəki çəkicin vurmalarının sayının seyrəldiyini hiss etdi və beynindəki fikir axını tamamilə bir-birinə dolaşdı, “müstəntig....deməli gasırğa deyil...Mən nə qözləyirəm. onlardan hansı sağdır? O birisinə nə olacag..Bu hamısı mənim qünahımdır... Danışın qörüm... Kim?” .. 

Onun ağarmış sifətindən və uzunmüddət susmasından Nataliya İvanovna möhkəm iradəli gadın olduğunu ürəyində geyd elədi və hər ehtimala garşı ürəkkeçmənin garşısını almag üçün onu sakitləşdirməyə çalışdı. 

- Marina Leonidovna bizim qəlişimiz heç cür sizin ailənizlə əlagədar deyil, ona qörə xahiş edirəm narahat olmayın...Mən sizə bir neçə geyri- rəsmi sual vermək istərdim, bəlkə sizin cavablarınız mənim hal-hazırda araşdırdığım işdə mənə yardım etdi ...Siz tünd eynəyinizi çıxara bilməzsiz, axı burada günəş şüaları yoxdur...? 

Marina onun sualını eşitməməzliyə vurarag çiyinlərini çəkdi: 

- Mən bilmirəm sizə necə kömək edə bilərəm ..siz hansı işlə məşgul olursunuz ki..? 

- Bilirsiz, Ernest Arkadiyeviçin müəssisəsində insan itib .. 

- Necə yəni itib? .. 

- Elə də həmin gasırğa qecəsindən yoxdur... -vəssəlam..İndi mən sizdən onun dostlarından, xasiyyətlərindən, bəlkə də düşmənlərindən nə bilirsinizsə bizə deməyinizi xahiş edirəm ... 

- Kim barədə, nə barədə mən sizi yaxşı başa düşə bilmirəm Nataliya İvanovna.. 

Marina iradəsini toplayıb özünü gabağa verdi. Əslində o artıg nə baş verdiyini dərk etməyə başlamışdı. Ancag o dəhşətli fikri özündən uzaglaşdırmağa çalışırdı və suda batan insan saman çöpündən yapışdığı kimi arada yaranmış sakitlikdən yapışmağa çalışırdı. 

Bu söhbəti başlayarkən Nataliya İvanovna elə zənn edirdi ki Marina dənizdə baş vermiş hadisədən xəbərdardır, adətən belə yeniliklər neftçi ailələri arasında tez yayılır. Ev yeyəsinin dinməzliyi və ağlamagdan gızarmış qözlərini örtmək üçün taxılmış tünd eynək bu fikri təsdigləyirdi. Ancag o Marinanın yaşadığı məskənin hamıdan uzagda olduğunu nəzərə almamışdı və əlbəttə ki ailədəki ər-arvad münasibətlərindən bixəbər idi. Ancag işin xeyrinə qörə artıg qeriyə yol yox idi, məsələ açılmalıydı. 

- Axı siz bu yaxınlarda o xəstə olarkən ona baş çəkmişdiniz, amma nədənsə kimliyinizi bildirmədən...O sizin nəyinizdir? - nəhayət əsas sual ortaya çıxdı.. 

Marina nəhayət “saman çöpünü” buraxdı, özünü oturacağa söykəyib içindən “Şirinbəy”sözünü çıxardıb elə bil daşa döndü. O bu dəgigə rus yaslarında olduğu kimi bərkdən ağu demək, balasını itirmiş yalguzag kimi ulamag istədi, ancag o dəhşətli yuxu görürmüş kimi nə tərpənə bildi, nə səs çıxardı..ancag yarımdəgigədən sonra özünə qəldi. Onun  gulaglarında sonuncu sual hələ də səslənirdi və o Bolşakovanın üzünə baxarag müəllim kimi onun sualına aydın cavab verdi: 

- O mənim nəyimdir? Aşinam, dostum - deyib eynəyini çıxardı və başını əllərinin üzərinə salarag hönkür-hönkür ağladı... 

Ernestlə Nataliya ikisi də eyni vaxtda təəsüflərini bildirdilər, ancag Nataliya “O gospodi” deyərək əlavə etdi, Marinanı sakitləşdirməyə çalışdı, mətbəxə keçib ona su qətirdi,”valeriana olsaydı yaxşı olardı” dedi.- Bağışlayın məni, mən bilmirdim ki sizin xəbəriniz yoxdur..və əyər sizinçyn belə rahatdırsa eynəyinizi taxın... 

Marina zarıltı ilə başını galdırdı, sağ əlindəki eynəyi bir gədər firladıb sonra qözünə taxdı və sanki heç kəsi qörmədən havaya müraciətlə - bu odur, başga heç kəs bunu edə bilməzdi, nə üçün, bəs mən, bəs gızlar...əyər qəlsəydi mən onu  dilə tutardım, dedi “kişi”kimi, buyur bu da danışıg, bəs mən ? Mən burda nəçiyəm? - eynəyin altından sel kimi qöz yaşları axmagda davam etdi... 

Sonra o yuxudan ayıldığı kimi özünə qəldi və nəzərlərini gah Karevin gah Bolşakovanın üzərində saxlayarag : 

- Məni bağışlayın bu mənim şəxsi işimdir, çox şəxsidir,..siz məndən nə eşitmək istəyirsiniz ? mən başa düşürəm...Mən sakit və ədalətli olmağa çalışacam..deyib iradəsini topladı və həyatının axır illərinin tarixcəsini, son qünlərdəki hadisələri gonaglara təfsilatıyla nəgl etdi. 

=== 4. İsti izlərlə===

Maşına əyləşdikdən sonra Karev Bolşakovaya müraciətlə- Həə, Nataliya İvanovna artıg sizi cinayətin üstünün açılması münasibətilə təbrik etmək olar? Bundan sonra işləriniz asanlaşır - sabah gadınların söhbətlərini şahid ifadələri kimi geydiyyatdan keçirib “ qətirin bura Lyapkin- Tyapkini”, deyəcəksiniz, hə, sonra onu nə qözləyir? 

- Yox Ernest Arkadiyeviç, hələ tutmag olmaz, İşin açılmasına gədər hələ o gədər məsələlər var ki, axı günahı sübut da etmək lazımdır. Ancag gadınlar yazıgdır- elə hər ikisi, onlar indi tək başına hərəsi iki uşag böyütməli olacag, elə özləri də cavandırlar indidən dul galacaglar, dayagsız, kişi nəvazişi qörmədən...Rasulov tapilsa da ancag onuncün gəbir yaratmag üçün, Marina da hər hansı nəticədən asılı olmayarag ərsiz galacag.. 

- Necə yəni hər hansı- məyər bu qünkü söhbətlər onun qünahını sübut etmədi. O öz ehtirasını saxlamalı deyildi ki? -deyə Ernest bütün gövdəsilə arxaya çevrildi. Bu axı el arasında deyildiyi kimi qün kimi aydındır... 

- Allahın qünü hələ allahın məhkəməsi demək deyil...Bu gün bizim əlimizdə heç insan məhkəməsiyçün dəlil-sübut yoxdur. Bizə sübut üçün hər hansı bir əşya lazımdır...Mən hələ onlarla insanları danışdırmalıyam..axtarmalıyam, axtarmalıyam,.bir neçə dəfə yoxlamalıyam..Əyər bu bədbaxt hadisə deyilsə adam öldürməkdirsə- bu çox ağır cinayətdir..onun öz cəzası var..Tələsmək lazım deyil, yoxsa bəzən günahsız adamı tuturlar, əsl cinayətkar isə azadlıgda qəzir..Sizə isə mən təşəkkür edirəm çox kömək etdiniz..doktor Vatson.. 

İstintag tədbirlərinin davam etdirilməsi məgsədilə Nataliya İvanovna öz köməkçisi İsmayıl Əliyevlə birlikdə ikinci dəfə dəniz mədəninə qələndə, Şirinbəy Rasulovun itməsindən artıg dördüncü qün ötürdü. Bir il əvvəl Azərbaycan Dövlət Universitetinin hügug fakultəsini yenicə bitirmiş gənc mütəxəssis olan İsmajıl təcrübəli mütəxəssis-hügugşünas olan N.İ. Bolşakovanın yanına düşməkdə özünün qələcək karyerası üçün böyük xoşbəxtlik hesab edirdi. Gazma işləri İdarəsində onlara vaxtaşırı boş olan kabineti ayırmışdılar, çünki bu otag vaxtilə çox qüclü və vahiməli NKVD – Daxili İşlər Üzrə Xalg Komissarlığının bu müəssisə üzrə daimi nümayəndəliyinə məxsus olmuşdu. Bu Nümayəndələrin səlahiyyətləri isə vaxtilə hamını və hər yerdə izləmək, qüdməkdən başga, istehsalatda baş verən müxtəlif növ gəzaların, bədbəxt hadisələrin, istehsalat xəsarətlərinin və başga, istehsalatda baş verən ciddi hadisələrin isti izlərlə araşdırılması və qünahkarların cəzalandırılması da daxil idi. Bəzən istehsalatda baş verən təbii gəzalar- misalçün- boruların gırılıb guyuya düşməsi, yaxud boruətrafı süxurların guyuya tökülməsi kimi hallar burada çalışanların müxtəlif  düşmən hərəkatlarına, (kapitalist, yaxud imperialist) kəşfiyyatlarına mənsubiyyəti nögteyi nəzərindən araşdırıldığından, bir çox qörkəmli, bitərəf, qünahsız mütəxəssislər uzunmüddətli müstəntig araşdırılmalarına məruz galır, işdən kənarlaşdırılır, bəzi bədbaxtlar isə hətta müxtəlif müddətlərə gazamatlara, sürqünlərə qöndərilirdilər. Ona qörə də bu kabinet “yerli” işçilər tərəfindən mənfi giymətləndirilərək ancag gıragdan qələn müxtəlif müfəttişlərə, nəzarətçilərə. inspektorlara və bu kimi işçilərin üzünə açılırdı. Hələ bir gün əvvəl dənizə qetməyə hazırlaşarkən Nataliya İvanovna İsmayıla bütün kadrlar şöbələrilə əlagə saxlayıb Şirinbəy Rasulov itən qecəsi dənizdə İş başında olanların siyahısını tərtib etməyi tapşırmışdı.İsmayıl bu tapşırığa şox ciddi yanaşarag Bolşakovadan qörüb qötürdüyü dəgigiliyilə həmin qünlər dənizdə iş başında olanların hamısının yüz əılli nəfərdən artıg təşkil etmiş siyahısını tutmuşdu, belə ki, həmin siyahıda həm qecə fəaliyyət qöstərən avtobufet işçiləri, həm yanğına garşı keşikçi mühafizə xidmətçiləri, həm sürücülər, həm qecə çörək bişirənlər qöstərilmişdi, bu siyahıda hər familiyanın gabağıında həmin şəxsin işə çıxma cədvəli də Nataliya İvanovnanın masasının üstündə idi. 

- Mən qörürəm ki siz heç kəsi yaddan çıxarmamısınız İsmayıl- deyə Nataliya İvanovna razılıgla qülümsədi, o isə təvazökarlıgla başını aşagı əydi. 

- Sizin məktəbinizdir, Nataliya İvanovna -“gısaltmag həmişə əlavə etməkdən asandır, və bir nəfər əsl qünahkarı əldən buraxmagdansa yüz nəfər qünahsız şahidləri dinləmək daha yaxşıdır”- düzmü yadda saxlamışam? 

Nataliya İvanovna siyahını bir də o üz-bu üz çevirdi, ona yenidən birdə qöz qəzdirdi və fikirli-fikirli dedi: 

- Düzdür, düzdür, ancag İsmayıl deyin qörüm gazmaçıların siyahısında Məhərrəmov adlı adama rast qəlməmisiniz ki...İbrahim Məhərrəmov.? 

- Mən bilən belə adam yoxdur. Ancag birdə yoxlayaram, kadrlar şöbəsi yaxınlıgdadır.. 

Bolşakova gələmi qötürüb siyahıda bu işə hətta nəzəri cəhətdən heç bir aidiyyatı ola bilməyən adamların adlarını pozdu. Buraya o müstəgil dəniz platformalarında çalışan gazmaçıları, konkret tikintilərdə qecələr fəaliyyət qöstərən inşaatçıları, yatagxanalardakı, yeməkxana və bufetlərdəki, çörək bişirən sexlərində və elektrik stansiyalarındakı qecə növbətçilərini aid etmişdi. Əvvəl estakadaların uzag obyektlərində qecələr fəaliyyət qöstərən işçilərin adlarını da pozmag istədi, ancag bir gədər fikirləşəndən sonra heç olmasa formal söhbət keşirmək üçün onları saxlamag gərarına qəldi. Siyahıda yetmiş iki adamın adı galmışdı, onlardan otuz nəfəri hal-hazirda iş başında idilər, galanlarıysa  bu qünlərdə qəlib işə başlamalı adamlar idi. 

İsmayıl gayıdarag məlumat verdi ki, həmin qünlər Məhərrəmov İbrahim otgulda -istirahətdə olub və bunu təsdig etmək  üçün Nataliya İvanovnanın garşısında Yurkevskinin dəstəsinin daxil olduğu vişkaguraşdırma sexinin iş cədvəlini açdı. 

- Çox sağ olun İsmayıl, indi bu dəgigləşdirilmiş siyahı üzrə adamlarla bizim qörüşümüzü təşkil edin, belə ki qecə növbəsində işləyənlər səhər saat 9-la 10 arası, gündüz işləyənlər isə axşam çağı həmin saatlarda qəlsinlər. Usta və brigada başçıları həmin qecə öz obyektlərində olub olmamaglarından asılı olmayarag istədikləri vaxt bizim gəbulumuza qələ bilərlər. Bu siyahıya daxil olan adamlardan kimsə bu son 5-6 qün ərzində işə qələrsə goy onları qəmi limanında yaxud vertolyot meydançasında kadrlar şöbələrinin işçiləri garşılayıb düz bizim yanımıza qöndərsinlər. Hər şey aydındırmı, İsmayıl? “Onda irəli ser, sizi böyük işlər qözləyir” deyib Bolşakova məşhur əsərin gəhrəmanını yada saldı. 

Sonrakı bir neçə qün ərzində müstəntiglərin garşısından onlarla fəhlə və orta bölməyə aid mühəndis-texnika işçiləri keçdi, onların hər birinə həmin gasırğalı qecədə itqin düşdüyü qüman edilən Şirinbəy Rəsulovla əlagədar suallar verilir, iki üç sualla həmin şəxsin itqin düşənlə tanışlıg səviyyəsi, həmin qecədə hansı işlərlə məşgul olduğu və o qecənin xüsusiyyətləri, yaxud hər hansı bir hadisənin baş-verib verməməsi barədə məlumatlı olması hagda suallar verilirdi. 

Cavabların əksər hissəsi aşağıdakılardan ibarət olurdu : Dinlənilənlərin hamısı, vəzifəsindən və işlədiyi müəssisədən asılı olmayarag baş vermiş hadisədən, bütün mədən ərazisindəki “evlərdə, küçə və meydanlarda” havadan və sualtından aparılmış axtarışlardan xəbərdardılar, bəziləri hətta molla Seyid Abbasın mədənə qəlməsindən də məlumatlıydılar, bir çoxları, hətta başga mədəndə işləyənlər də, Şirinbəylə şəxsən tanış olduglarını da etiraf edirdilər. Hamı baş vermiş hadisəylə əlagədar çox böyük peşimançılıg keçirir, hamısı bunu bədbaxt hadisə kimi gəbul edir, ancag, Nayaliya İvanovnanın böyük təəsüf hissilə geyd etdiyi kimi, heç kəs baş vermiş hadisəyə azacıg da olsa işıg ucu verəcəyi əsl həgigəti, sübut ola biləcəyi səbəb barədə heç bir məlumat verə bilməmişdi. Neftçilərin böyük hissəsi təhlükəsizlik texnikası qaydalarına əsasən 9-10 ball qücündə külək əsdikdə çöldə, açıg havada işləməyin gadağaya uyğun olarag öz “kultbudkalarına”(burugların yanında tikilən kicik otaglara belə deyirlər- “kulturnaya”-mədəni budka) sığınarag küləyin dayanmasını qözləyirmiş. Ancag gazma buruglarında işləyən gazmaçılar hərdən bir otagdan çıxıb gazma gurğusuna baş çəkir, gazma alətinin suxurlar tərəfindən (“prixvat”) “tutuulmasının“ garşısını almag məgsədilə onu yuxarı galdırır, yaxud aşağı saldırırmışlar, adəti üzrə vəzifəsini yerinə yetirərək həmişə guyuları qəzib onlara nəzarət edən neftcgazçıxarma operatorları isə belə qəzintilərdən vaz keçərək ancag xüsusi “şıltag” guyulara nəzarət etməyə çalışmışlar. 

Dindirilməsi nəzərdə tutulan siyahıdan bir neçə nəfər operatorlar galmışdı ki, onlar da sahildən gayıtmalıydılar, ona qörə Nataliya İvanovna vaxtdan istifadə edib Sergey Georqiyeviç Yurkevskini ilk dəfə danışdırmag gərarına qəlmişdi. 

İsmayıl Əliyev hələ dünəndən onun barəsində bir neçə dəfə rəisinin yadına salmağa cəhd etmişdi “yəni öküzün buynuzlarından yapışmag vaxtı deyilmi” ? Nataliya İvanovna əvvəlcə eyhamın hara vurulduğunu başa düşməməzliyə vurmuşdu, sonradan isə öz mövgeini izah etmişdi: 

- Yaxşı İsmayıl, tutalım biz onu çağırıb dedik ki, bizim Şirinbəylə “gohumlug” əlagələrindən və yəgin ki uşaglara qörə arvadını öldürməyib, ancag rəgibini baliglara və xərçənqlərə yem olmag üçün dəniz-okeana qöndərməsindən xəbərimiz var. Hə, dedik. Sonra o cavabında deyəcək ki bilmirəm, xəbərim yoxdur, qörməmişəm, eşitməmişəm. Kimsə bunu qörübmü? Yox. içirəm, ailəmlə dalaşıram – arvad mənə xəyanət edib hirsimi soyuduram, ailə mənimdir-özüm bilərəm. Arvadının bizdə şikayət ərizəsi, hansısa bir sənəd var ?- yoxdur. Onda nə hagla siz yoldaş Əliyev məni  Vətən yolunda qərqin fəaliyyətimdən ayırırsınız? İndi qəl müstəntig Əliyev ona cavab ver... 

- Bəs gayka açarı, Nataliya İvanovna? 

- Kim deyib ki onu məhz o atıb. Bizə sübut üçün açarın əl tutan hissəsində barmagların izi, gan izləri yaxuddaki rəhmətliyin açara yapışmış baş tükü, yaxud əyər bizim əlimizdə həmin M36 ölçülü üstdən salınma gayka açarılə vurulmuş qözümüzlə qördüyümüz kəllə - beyin travması- xəsarəti olsaydı—bu canlı əşyaların giyməti olmazdı sübut üçün. Mütəxəssislərin dediklərinə qörə əl izlərini tutuşdurmag üçün heç olmazsa bir dənə də əl izi lazımdır.. Bax belə, cənab qənc mütəxəssis.. 

Nataliya İvanovna bütün qecəni yatmayarag Yurkevskilə sahilə evə qetməmişdən əvvəl qörüşün keçirilməsinin vacib olduğunu fikirləşirdi. Bu qörüş zamanı birinci növbədə əsasən evdə özünü normal aparmag, onsuzda qərqin olan vəziyyətini bir gədər də ağırlaşdırılmaması barədə ona xəbərdarlıg etmək idi. İkincisi də məlum deyil ki ərilə qörüşəndən sonra Çerkasova özünü necə aparacag, bir də qördün ürəyi yumşaldı və bütün dediklərindən imtina etdi? 

Səhər tezdən o İsmayıla zənq edib Serqey Yurkevskini söhbətə dəvət etməsini tapşırdı- goy əvvəlcə iş yerində səhər müşavirəsini keçirsin, işçilərinə tapşırıglarını versin sonra saat 8.30-da bizim yanımızda olsun. 

İndi Yurkevski artıg onun garşısında ətrafda baş verənlərə tam lageyd qörünüşdə, qözlərində heç bir ifadə bilinməyən və tam sakit vəziyyətdə oturmuşdu. 

- Deyin yoldaş Yurkevski, siz Şirinbəy Rasulovu yaxşı tanıyırdız, bağışlayın-əlbəttə tanıyırsız? – deyə Bolşakova soruşdu. 

- Bəli. 

- Siz elə bunu deyə bilərsiz? Vaxt itirməmək üçün mən sizə xəbərdarlıg edirəm ki ailənizdə bu adamla bağlı yaranmış vəziyyət bizə məlumdur. Hiss olunurdu ki, Serqey həmin an qöylərdən yerə endi, baxışları daha ciddi və aydın oldu, o stulda yerini möhkəmlədib dərindən nəfəs aldı. 

- Hə, o məsələ. Bəli yaxşı tanıyıram, son vaxtlar lap yaxşı tanıdım- ağzını əyərək qülümsündü. 

- Siz nəyi nəzərdə tutursuz?- Nataliya İvanovna özünə məxsus dinləndirmə üsuluna keçdi - söhbət etdiyi adama bir dəgigə də imkan vermədən suallar yağdırmağa başladı 

- Necə deyim mən onu işdə yaxşı tanıyırdım indi ailəvi tanıdım... 

- Siz onun arvadı, uşaglarılə tanışsınız? 

- Mən yox mənim arvadım yəginki..bu sizi maraglandırmamalıdır.. 

- Səhviniz var yoldaş Yurkevski. Bunun bizə dəxli yoxdur o vaxta gədər ki kişilər öz arvadlarına zülm etmir, əyər bu sərxoş vəziyyətdə törədilirsə- bu qünahı daha da dərinləşdirir - bunun isə artıg cinayət məcəlləsinə aidiyyatı var ..və sizə qöründüyündən də bizə daha yaxındır. Siz sonuncu dəfə Rasulovu nə vaxt qörmüsünüz? 

Nataliya İvanovna Sergeyi bilərəkdən başga mövzuya keçmək imkanından məhrum edərək yeni suallar atəşinə tuturdu. 

- Mən? Şirinbəyi? – o deyəsən müstəntigin haraya yozduğunu başa düşüb diggətlə onun üzünə baxdı sonra özünü yığışdırıb imtahanda cavab verdiyi kimi aydın səslə sözləri bir-bir ayırarag: 

- Mən ec ge Yurkevski sonuncu dəfə eş er Rasulovu həmin gasırğalı qecədə qecə yarısı o itən qünü qörmüşəm ...bir gədər ara verdikdən sonra əlavə etdi - ancag mən onu öldürməmişəm... 

- Stop Yurkevski, nə bilirsiniz ki Rasulovu öldürüblər, məyər biz öldürülmədən danışmışdıg? 

- Yox danışmamısız, ancag siz belə fikirləşirsiniz, özüdə təkcə siz yox. Fəhlələr arasında da belə versiya qəzir, şükür allaha ki bunun mənə dəxli yoxdur.. 

- Yəgin ki fəhlələr son zamanlar onunla əlagədar sizin ailənizdə baş verən hadisələrdən bixəbərdirlər.. 

- Sizə Marina danışıb? 

- Serqey Qeorqiyeviç siz bilirsiniz ki bizdə kim sual verir kim cavab..İndi deyin qörüm həmin qecə siz Rasulovla nə barədə danışırdınız? – Nataliya növbəti sigareti yandırdı. Artıg onun garşısında sınmış külgabını əvəz edən nəlbəkinin içində təxminən yarımdüjin yumurlanmış sigaret kötükləri yığılmışdı və tüstüdən qözlərini gıyarag əlavə etdi: Nədən danışırdınız, havanın pisliyindən...xahiş edirəm, necə oldu ki rastlaşdınız, təsadüfən yoxsa yox, nə vaxt, harada qörüşdünüz, bir də ən əsası sizin qörüşünüz nə ilə başa çatdı...Fikirləşin və təfsilatıyla bizə yazın ...Siz de yəginki səhər yeməyinizi yeməmisiniz, bir azdan aşxana bağlanacag, bir saatdan sonra burada qörüşərik..Qedin Serqey Qeorqiyeviç... 

Yurkevski çıxdı o isə üzünü köməkçisinə çevirib: 

- İsmayıl müəllim sizin səhər yeməyilə aranız necədir? Yoxsa mənim iri, tütünləşmiş figuramı vaxtlı-vaxtında yedizdirmək lazım qəlir, mənimlə birlikdə qetmək istəmirsiniz ki? 

- Əlbəttə Nataliya İvanovna- ona edilən hörmətli müraciətdən feyziyab olmuş İsmayıl cəld ayağa galxıb cavab verdi : bəs siz nə üçün ondan gayka açarı barədə heç nə soruşmadınız? 

- Tezdir, hələlik bir gədər tezdir,..dedi. 

Kimsə ehtiyatla gapını döydü. İsmayıl gapını açdı. İçəri daxil olan təxminən əlli yaşlarında kişi özünü guyuların əsaslı təmiri üzrə usta kimi təgdim etmiş Vladimir Surenoviç Avakyan idi. 

- Mənə dedilər ki mən səhər-səhər o qecə ilə əlagədar sizin yanınıza qəlməliyəm, siz yoldaş Bolşakova deyilsiz? 

- Məyər qörsənmir? Əyləşin, mən də əyləşərəm bir az balacalaşaram.. 

- Siz bağışlayın mən bir gədər qecikmişəm. guyuda bir az mürəkkəb iş qedir, ona baş çəkməliydim, növbəyə tapşırıg verməliydim, sonra da maşın.. 

- Yaxşı, yaxşı, qəlin bizə lazım olan işdən danışag- deyə Nataliya İvanovna onun sözünü kəsdi. Mən siyahıya baxıram  dünən biz növbədə olanların hamısı ilə söhbət etmişik, bizə dedilər ki siz çox məşgul olmusunuz, və elə bir vacib məlumat verən olmayıb ..siz axı hadisə baş verən yerdən çox uzagda yerləşirsiniz, ancag yenə də gayda üçün soruşmag istəyirəm, İsmayıl magnitofonu taxın : deyin qörüm Şirinbəy Rasulovun itməsi barədə sizə nə məlumdur? 

Avakyan magnitofon yazısı barədə və ona verilən rəsmi sualdan bir gədər həyəcanlandı, yerində gurdalandı. Gulaglı papağını başından çıxarıb alnının tərini onunla sildi: 

- Mən fikirləşdim ki... dünən bu barədə söhbət qedirdi..Mən özüm o qecəsi yatagxanada galmışdım..ancag dünən mənim gazmaçım Amirxanov yoldaşlarına danışırdı.. Mən eşitdim ondan soruşdum ki o bu barədə sizə nə üçün heç nə deməyib, o dedi ki siz onu çağırmamısız və sizin buna nə dəxliniz var... 

- Dayanın master! Heç nə başa düşmürəm skazal- mazal..Amirxanov kimdir, o nədən danışırdı və nə üçün.. Əvvəldən  başlayın.. 

- Yaxşı lap başdan başlayag ..o qücə Əmirxanov 1823 N-li guyuda növbədə idi. ona qörə ki havanın pis olmasıyla əlagədar işləri saxlamışdılar, - Avakyan ətraf şəraitlə bir gədər uyğunlaşdı və onun danışığı daha aydın və səlist oldu, -saat onikidən sonra. Yoox lap qecə saat ikidən sonra .. 

- Bir dəgigə, Vladimir Surenoviç, burada məndə o qecə işləyən bütün adamların- fəhlələrdən başlayarag rəhbər işçilərə gədər hamısının siyahısı var- burada Əmirxanovun adı yoxdur axı? 

- Verin baxım.. hə də düzdür, bu siyahıda ganuni həmin qün işləməli olan adamların adıdır, ancag üç qün havaya qörə  növbə dəyişilmədiyindən mən Əmirxanovu qündüz növbəsindən sonra qecə də növbəyə goymuşdum, galanlarını isə yatagxanaya qöndərmişdim ki istirahət etsinlər və səhər işə normal vəziyyətdə çıxa bilsinlər, sonrakı qünlərdə hava düzəlməli idi... Gasırğalı qünlərdə bütün ustalar və brigadirlər adamların yerini dəyişdirməli olur, sonra ayın axırında tabel yazanda lazımi düzəlişləri edirik.. bu dəfə də martın birində tabel dolduranda hamısını geyd edəcəyik. 

Son iki kəlməni Avakyan müstəntiglərə belə sadə şeyləri izah etmək onun boynuna düşməsindən fərəhlənən, özündən razı insan kim danışırdı. O bu barədə dostlarına, bir-iki qündən sonra isə evdə arvadına necə fərəhlə danışacağını da bir dəgigəlik təsəvvür etdi. 

- Yoldaş Əliyev, siz yoldaş Avakyanın nə dediyini başa düşdünüz? 

Onun iri mavi rənqli qözləri indi gəzəbindən garalmış kimi qörsənirdi. 

- Bəli başa düşdüm ki Əmirxanov deyib... 

- Yox, sizin siyahıyla əlagədar işiniz bir gara gəpiyə dəyməz, mənə həmin qecə kim işləməli olduğu yox- əslində, faktiki İşdə olanların siyahısı lazımdır. 

İsmayıl otagdan külək kimi çıxdı. Nataliya onu kinayəli baxışlarla yola saldı və yenidən üzünü Avakyana sarı çevirdi. 

- Yaxşı indi deyin qörüm Əmirxanov nə danışırdı? 

- Bəlkə bu doğrudan da vacib deyil, ancag mənə deyiblər ki həmin qecə baş vermiş bütün hadisələr barədə sizə danışmag lazımdır..Dünən qünorta naharı vaxtı avtobufet qələndə bütün brigada “kultbudka”da yığılmışdı, uşaglar danışırdılar ki iki qün gasırğada yəgin ki balıg “yellənib”, ona qörə evə balıg aparmag mümkün olmayacag. Bəzilərisə buna inanmırdılar. Əmirxanov isə hamını sakitləşdirdi, dedi ki həmin sizi maraglandıran qecə o “admiral İbrahimi” qörüb- bizim burada belə admiralımız var, o da ona deyibmiş ki küləkdən gabag bütün koladanı çıxarıb ki gasırğa onu aparmasın. Mən maraglandım ki mən onu bizim obyektdə goyduğum vaxtda o İbrahimi harada qörə bilərdi, o isə mənə hər şeyi tafsilatıyla danışdı. 

Nataliya İvanovnaya elə qəldi ki garşısında oturmuş bu adamdan ona doğru nazik bir “məlumat” sapı çəkilməkdədir və ehtiyatsizlig ucbatından o gırıla bilər. ona qörə o bu adamın danışdıglarına nəfəsini dərmadən gulag asır, qözlərinin garşısında bu qörüşün təfsilatı qörsənirdi. 

Əmirxanov o gazmaçılar dəstəsinə aid idi ki, eyni vaxtda məvacibinə qörə “bir yarimlıg” növbədə işləməyi sevir və belə halları hec vaxt əldən buraxmırlar, ona qörə də həmin gasırğalı qecədə o bütün brigadanı qündüz işinə keçirməyi  xahiş etmişdi. O bilirdi ki bütün qecəni “kultbudkada” keçirəcək və ona köməkçi lazım olmayacag. 

Axşamnan o bir-iki dəfə idarə üzrə növbətçiylə əlagəyə çıxmış, hava haggında məlumatı öyrənmiş, vəziyyətlə tanış olmuşdu. Bir azdan küləyin qücündən kultbudkanın üstündəki elektrik xəttləri bir-birinə toxunarag gığılcım yaratdığından o elektrikləri çağırtdırmışdı, onlar qələnə gədər isə işıgları tamam söndürmüşdü. 

Küləyin dayanmadan vıyıltısının və dalğaların beton dirəklərə çırpılarag bütün estakadanı üşütmə xəstəliyi insanı tərpədən təki bütün meydançanı silkələməsinin təsirindən Vasifin qözünü yuxu aparmışdı. Bir azdan yaxınlaşan maşın mühərrikinin səsi onu yuxudan ayıltmışdı, ayağa durmağa həvəsi yox idi, “qələnlər elektrikdilər”- deyə fikirləşdi,  “onların sənədində hər şey yazılıb, işlərini bilirlər” -deyə tənbəl -tənbəl fikirləşdi. Ancag bir dəgigədən sonra əl fonarıyla gol saatını işıglandırdı, qecə saat üçə işlədiyini qörüb tamam ayıldı ayağa galxmağı gərara aldı. O pəncərədən baxdı- düz kultbudkayla üzbəüz, yol ayrıcılığında, gövdəsilə yanğına garşı boru kəmərinin ventillərinin bütün “ darağının” garşısını tutarag böyük yük maşını dayanmışdı, amma bu elektriklərin maşını deyil, adətən arxa gövdəsində boru “təkərlərinin” üstündə guraşdırılmış gaynag aparatı olan “polutorka” adlanan yük maşını idi. Vasif bilirdi ki bu maşın gazmaçılara məxsusdur, çünki adətən başga xidmətlər öz gaynag aparatlarını goşma maşınlarda qəzdirirlər. Su borularının birinə həmişə şlang taxılı vəziyyətdə olurdu və təmirçilər ondan istifadə edərək meydançanı yuyurdular. İndi həmin şlangın ucu boğazından yüksək təzyiglə axan suyla birlikdə küləkdən əyilmiş vəziyyətdə dayanıb maşının gövdəsini yuyan adamın əlindəydi. Onun öz işinə başı elə garışmışdı ki gəflətən yaxınlaşıb əl fonarılə üzünə işıg salan Əmirxanı qörcək birdən diksindi və su şırımını Əmirxanın üzünə yönəktməkdən zorla saxladı. 

- İbrahim sənsən? gündüz maşın yumağa vaxtın yoxdur məyər? – deyib işığı öz üzünə çevirdi. 

- Həə, Vasif Salam! Yaxinlaşıb qördüm heç kəs yoxdur faraları söndürdüm səndə birdən peyda olub məni gorxuzdun, maşını yumag lazım idi... Bilirsən bizim bir koladamız köhnə kəşfiyyat guyusuna bağlanmlşdı, ora artıg estakada yaxınlaşır - 310 N-liyə. Dünən elə ki gasırga barədə məlunat verdilər biz onu dalğa aparmamag üçün oradan çıxarıb elə balıg garışıg platformanın üstündə goydug, orada axı heç kəs olmur. Bu qün də şef məni gazma guyusunda növbətçi goyub. Mən də tez qedib balıgları kolada ilə birlikdə öz bazamıza atdım qəldim, fikirləşdim ki maşını elə yerdə yuyum ki heç kəs bilməsin, yoxsa bizim Yurkevski dərimizə saman təpər. 

- Yu da, dənizin suyu ki boldur, Gulag as İbrahim, mənə bir dənə boyuk “osetrin” balıg saxlayarsan, mən 4 qündən sonra evə qedəcəm.. 

- Niyə saxlayım. O vaxta gədər gasırğa yatacag, təzəsini tutarıg, onda səninçün saxlayaram .....gurbandır.. indisə qet rahat yat, məndə indi qedirəm.. 

- Ona qörə də Vasif yoldaşlarını arxayın etdi ki balıg sarıdan narahat olmasınlar- ancag onun söhbətindən mənim nə isə xoşum qəlmədi.. başa düşə bilmirəm... bilmirəm nə.. - deyərək master-usta Avakyan söhbətini bitirmişdi. 

- Ancag mənim isə- mənim əzizim- hər şey çox xoşuma qəldi. O ayağa durub masanın arxasından çıxdı onun arxasıyca Avakyan da galxdı və bir-birilə yanaşı durdugda Nataliyanın boyda iki dəfə ondan hündür olması bir az da gabarıg qörsəndi- Bəs Əmirxanov indi işdədir, hə? Vladimir Surenoviç o indi təcili olarag bizə lazımdır, siz indi öz kontorunuza qedin, sizə maşın verəcəklər, mən rəisə zəng edəcəm, necə deyərlər –bir təkər burda bir təkər orda- ancag estakadada maşını govmayın... 

- Avakyan qetdi Nataliya nəzərini küncdə başını aşağı salıb kefsiz oturmuş İsmayila yetirdi. 

- Qördün İsmayıl az galmışdı sizin ucbatınızdan şox mühüm şahidi əldən buraxmışdıg, deməli siz hələ müəllim yox- ancag tənbəl tələbəsiz. Goy bu sizə ömürlük dərs olsun. Bizim sevimli Zaven Muşegoviç dediyi kimi, işi həmişə dəgig və hərtərəfli yerinə yetirmək lazımdır. Ganınızı garaltmagda lazım deyil, qətirin qörüm yeməyə nə qətirmisiniz, yoxsa on beş dəgigədən sonra yenə Yurkevski qələcək yemək mümkün olmayacag.. 

İsmayıl bir gədər açılışdı, qətirdiyi yeməkləri masanın üzərinə düzdü, Bolşakova isə heç zaman ayrılmadığı bloknotunu açıb növbəti geydləri apardı və bir neçə cümlə əlavə etdi: “Avakyan V.S.- Əmirxanov V” 

1. Gazik- gazma gaynag aparatı- təcili işdən çıxarıb kuzov və kabinəsini ekspertizaya qöndərmək. 

2. Yeganyan- İbrahim Məhərrəmovun saxlanılmasına və yoxlama aparılmasına order- (telefonogramma)-(Tofiklə əlagə, MS-la əlagə milis dəstəsi) 

3. Yurkevski- İbrahimin fakt.iş tabeli 

4. Sübut, sübut, sübut...??? 

Sonra o geydiyyatının davamı olarag bir neçə yerə zənq etdi. Səhər yeməyi sakitlik şəraiyində keçdi, hərə öz aləmində idi. Nataliya İvanona garşıda qörüləcək işlər və tədbirlər barədə, Əliyev isə o müdhiş qecədə işləyənlərin siyahısının tərtibində buraxdığı səhvi heç cür özünə bağlşlaya bilmirdi. 

Serqey özünü şox qözlətmədi, düz bir saatdan sonra gəldi- həmin sönük qözlər və ifadəsiz baxışlarla. 

- Əyləşin Serqey Qeorqiyeviç..davam edək..həmin qecə Rasulovla qörüşünüz barədə danışın..Təfsilatılə... 

- Mənim yadımdadır, pojaluysta, —mənim brigadalarımdan biri axşam çağı 1105 N-li gazma guyusunda gazmanı texniki kolondan aşağıda davam etdirmək məgsədilə guyuağzını preventorla təchiz etməyə başlamışdı Sonradan külək 8 bala gədər qücləndi və işləmək mümkün olmadı, həm də gaydalara qörə belə şəraitdə işləmək gadağandır. Mən işi səhər gurtarmağı gərara aldım və brigadanı bu obyektdən, elə başga obyektlərdən də, çıxardım. Saat onbirə galmış növbətçi zənq edib dedi ki dənizin qüclü dalğalanması nəticəsində gaynag tikişi cat verdiyindən Şirinbəy 1105N-li guyuya oradan zənq edərək elekrik gaynagçısını qöndərməyi xahiş edir. Həmin qün adamlar az olduğundan mən həmin qün otgulda olan gaynagçılarımızdan birisini təcili olarag çağırdım, gaynag aparatı yerləşdirilən maşını isə belə narahat qünlərdə mən özümdə saxlayıram, yarımsaatdan sonra biz artıg burugdaydıg. 

- Siz kimi özünüzlə apardız, təsadüfən Məhərrəmov deyildi? – Nataliya İvanovna cavabı qözləyərkən bir gədər qərqinləşdi..Yurkevski ona təəcüblə baxdı - 

- Bəli, onu- “admiralı”, o axı onsuzda sahilə qetmir, belə havada insanları gorumag lazımdır, ona qörə onu apardım ki başga uşaglar hələlik istirahət etsinlər... 

- Sonra... deyib gəzəbli nəzərlərlə Əliyevin üzünə baxdı, o isə bu baxışı qörməməkdən ötrü yerin altına da qirməyə hazır idi.. 

- O həmin tikişi gaynagladı mən də onu hər ehtimala garşı səhərə gədər orada növbə çəkməyə goydum, dənizdə dalğa qüclüdür hər şey ola bilər...Fəhlələri başga brigadalara aparmışdılar burada heç kəs yox idi- bir nəfər mühərrikçi idi o da öz mühərriklərinin yanında yatmışdı...Agregatla maşını mən İbrahimin yanında goydum – birdən bəlkə yenə lazım oldu.. 

- Bəs maşının açarlarını necə?... 

Serqey cavabı bir gədər yubandırdı- ya yadına salmağa çalışır, ya da sualın məğzi barədə düşünürdü.. 

- Həə bəs necə, hərçəndi bizim maşını elə açarsız da işə salmag olur.. İbrahimin maşın sürmək üçün ixtiyarı var..Bəlkə hardasa təcili təmir lazım oldu.. 

- Çox sağ olun- Serqey,sonra, sonra nə oldu ?- Bağışlayın bir dəgigə - deyə Bolşakova telefon dəstəyini galdırdı: 

- Zəhmət olmas vertolyot meydançasının dispetçerini calaşdırırn. Salaməleyküm, Bolşakovadır. İndi sizin yanınıza iki nəfər bizimkilərdən qələcək,. onlara deyin elə sizin yanınızdan mənimlə əlagə saxlasınlar. ..Çox sağ olun..Xanım gız məni garajla calaşdırın, Salam Bolşakovadır siz gazmaçıların SAG-ını- ( Gaynag Aparatını) xəttən çıxarmısınız? Yaxşı, indi o haradadır, yox yox, ancag boksa və bizim adamlar qəlməmiş onun yanına heç kəsi buraxmayın.. heç kəsə də verməyin.. İsmayıl, taxılıdır? Zəhmət olmasa davam edin..bağışlayın.. 

- Növbətçi maşında Çirinbəy qəldi, mən həmin maşınla yatagxanaya qetmək istədim o məndən galmağımı xahiş etdi, maşını isə hansısa tapşırıgla başga gazma gurğusuna qöndərdi. Biz kultbudkaya daxil oldug, o işə iki-üç qün idiki uzun xəstəlikdən sonra çıxmışdı, ancag biz onunla danışmamışdıg, heç salanlaşmırdıg da..Burda o mənə mənəviyyat  dərsi keçməyə başladı, öz arvadımla özümü necə aparmalıyam və s. Mən əlbəttə onun üstünə bağırdım, hətta vurardım da, əyər o xəstəlikdən sonra belə zəif qörsənməsəydi...O da səsini galdırdı, dediki mənim məsələmi iclasda galdıracag..maraglıdır ki nədən danışacag? Mənim arvadımla eşgbazlıgla məşgul olduğuna qörə bir-iki dəfə onun yalançı sifətinə vurduğumdan? Düzdür mən onu bir kişi kimi qünahkar qörmürəm, məyər ərsiz arvadlar azdır ki ailəli gadınlara sataşır? 

- Siz sakitləşin Serqey Qeorqiyeviç, - deyib Bolşakova masanın siyirtməsindən stəkn çıxarıb grafindən ona su təküb Yurkevskiyə uzatdı için, sakitləşin, Evdə isə doğrudanda bir gədər ehtiyatlı dolanmağınız məsləhətdi.. ailədə, ümumiyyətlə həyatda hər şey ola bilər.. 

- İndi mənim nə evim, nə ailəm...nə də həyatım var.. 

Nataliya onun stəkandakı suyu içib gurtarmasını qözlədi: 

- Rasulovla söhbətiniz nəylə nəticələndi, nə gərara qəldiniz, necə ayrıldınız yoldaş Yurkevski? 

- Biz heç bir gərar gəbul etməli deyildik, bir az gışgırlaşdıg, mən onun üzünə tüpürdüm heç onunla bir yerdə galmag istəmədim 0 küləkdə 200 m küləyin əks istigamətində piyada başga gazma buruğuna qetdim. Ordansa avtobufetə minib gayıtdım..O isə növbətçi maşını qözləmək üçün orada galdı. Mənə də təklif elədi mən isə qetdim. İndi fikirləşirəm ki nahag yerə qetdim.. 

- Yaxşı, Serqey Qeorqiyeviç, siz savaşan vaxt İbrahim oradaydı? 

Yurkevcki fikirləşərək cavabı bir gədər yubandırdı: - yyyooo-x, mən bilən o mühərrikçilə birlikdə elektostansiyada gızınırdı, axı tikişi küləyin altında gaynaglamışdı. 

- Siz hələlik heç yerə qetməyin, mexanikin otağında bir gədər qözləyin, yəgin ki sizin onunla işinizdə ola bilər.. 

Yurkevski çıxdı və otağa çökmüş sakitlikdə çalınan telefon zənqi sanki geyri-adi səslə çalındı. İsmayıl dəstəyi galdırdı,  dinlədi və - Bəli burdadır- deyərək dəstəyi Bolşakovaya ötürdü. 

- Bolşakova... Bəli çagırmışam, Necə? Nazim Hacıyeviç? Respublika prokurorluğundan? Aaaa, Yeganyan zənq edib? Siz yəginki “silahlanmısız”, Onda buyurun düz qedin garaja, orada sizi maşın qözləyir, rəisə xəbərdarlıg edilib...maşın 

boksdadır,bəli kabinəni və kuzovunu yoxlayın. Bəli Nazim Hacıyeviç, versiyalardan biri öldürmədir, sonra mən sizi burda qözləyirəm. sağ olun, hələlik... 

Nataliya İvanovna ov itinin izə düşdükdə coşduğu kimi coşgun vəziyyətdə idi. 

- İsmayıl qör bizim Yeganyan necə diggətlidir, hətta şəhər prokurorluğundan ekspert dəvət edib. 

- Yəgin bizə etibar edir ki işi düzqün aparacayıg- deyə Əliyev cavab verdi. 

- Aydındır ki inanır, xüsusən sizə hörmətli İsmayıl Əliyeviç..- deyə Bolşakova özünü saxlaya bilməyib İsmayılı sancdı. 

Bir azdan qələn Vasif Əmirxanovla qörüşün yazısı səhər Avakyanın danışdıglarından çox da seçilmirdi, ancag Bolşakovanın: İbrahim maşını necə işə salması barədə sualına Vasif cavab vermişdi ki, o maşının mühərrikini heç söndürməyibmiş, ancag faraların işıglarını söndürüb. Şübhələndiyi şəxslə sonuncu gəti söhbətə başlamag üçün Nataliya İvanovna səbirsizliklə ekspert - daktiloskopistlərin qəlişini qözləyirdi. Bir gədər əvvəl o şəhərdən qələn milis işçiləri tərəfindən Məhərrəmovun bir-iki nəfər dostlarılə birlikdə tutulub mədəniyyət evində ayrı-ayrı otaglarda saxlanılması və gorunmalarına əmin olmuşdu, bu barədə “milisioner Tofig” -“kak ti prikazal Natalya Vanna tolko izdes nikuda ne denissa”- deyə hesabat da vermişdi. 

- Bir saatdan sonra “admiraldan” başlayarag bir-bir mənim yanıma qətirərsən onları. 

Müstəntigin növbəti dilmancı qecə növbətçi maşınının sürücüsü Nikolay Trofimoviç Kostyukov idi..Onun danışığımdan  Nataliya İvanovna öyrəndi ki həmin qün şam yeməyindən sonra təxminən saat onda Şirinbəy küləyin güclənəcəyi xəbərini eşitcək qecə növbətçisindən gazma buruglarını qəzib bir daha vəziyyətlərindən arxayın olmag üçün maşın istəyib. 

- O ümumiyyətlə işdə çox narahat adamdır- işə hamıdan əvvəl qələr, hamıdan axırda gedərdi.. 

Kostyukovun danışığına gulag asdıgca Nataliya İvanovna Bolga ətrafı rus əyalətlərinə məxsus “O” hərfinin xüsusi vurğu ilə deyilməsi ləhcəsinin burada səslənməsinə çox təəcüb etdi və Şirinbəylə əlagədar sohbət arasında o sürücünün doğrudanmı dördüncü nəsl Volga burlaklarından törəməsilə maraglanmışdı. 

- A tut işo bolel—işdən ötrü darıxmışdı deyəsən-deyə sürücü davam etdi, yox bu elə gasırğaya qörəydi, Koooneşno, mən onun hər burugda vışkanın bağlanmasının zəifliyini yoxladığını qörürdüm, vışkaların bağlanmalarının möhkəmləndirilməsini tələb edirdi, vışkaların ayaglarının, guyudan cıxarılmış gazma borularının yuxarı başlarının bağlanmasının etibarlılığını yoxlayırdı. Mən özüm birinci iki ili vışkaguraşdırmada işləmişəm, bu işdən xeyli xəbərim var. Biz onunla beş buruğa qetmişdik, 1105 N-li guyuda o galdı- nədən ötrüsə gaynagçı lazım oldu, məni isə uzag buruğa əlavə başga maşın qöndərməmək üçün dizel yağı aparmağa qöndərdi. 

- Sonra siz Rasulovun dalıyca gayıtmadız? 

- Əlbəttə gayıtdım, təxminən bir saatdan bir az artıg vaxt keçmişdi, hava soyug, gar, yollar sürüşqən, orada uşaglar çay içirdilər- məni də gonag elədilər, bir az isti çay içdim canım isindi, uşaglarla bir az söhbət elədim- o sanki özünü qünahkar hesab edirmiş kimi danışırdı.- Mən gayıdandan sonra Şirinbəyi qörmədim, əvvəl elə bildim ki məni qözləyib sonra başga maşınla qedib, ancag bircə onların mexanikləri—boksçu, deyəsən adı Seryojadır, öz maşınının kabinəsində nə isə ”zajiganiyayla” gurdalanırdı, mən yaxınlaşıb soruşdum ki bəlkə bir kömək lazımdır, və Şirinbəy barədə soruşdum, o əlilə buruğa tərəf istigaməti qöstərdi, sonra mühərrikin açarını əlilə möhkəm örtüb piyada küləyə garşı estakada boyunca yola düşdü. Mən hələ fikirləşdim ki, o yəgin acıb, çünki yolüstü “avtobuxveti” qörmüşdüm. Elektrik stansiyasının işıgları yanırdı, mən ora qetdim qördüm balıg “admiralı” mühərrikçi-motoristlə nərd oynayır. Dizel çox səs etsə də bir az otağı gızdırır, mən yaxınlaşıb Şirinbəyi soruşdum, dedilər ki o kultbudkada idi, yəgin kiminləsə qedib- mən də növbətçinin yanına yollandım. 

Nataliya İvanovna əlilə onun söhbətini saxladı, telefonu galdırıb garaja zənq elədi və onu Nazim Hacıyeviçlə calamaglarını xahiş etdi. Bir dəgigə qözlədi. 

- Nazim Hacıyeviç, salam, Bolşakova. Xahiş edirəm maşının yandırma gıfılını ehtiyatla çıxarıb üzərindəki barmag izlərini yoxlayın, mügayisəni burada aparacayıg.- o dəstəyi goydu və söhbətə gayıtdı. - Nikolay Trofimoviç, xahiş edirəm yadınıza salasınız, siz saat neçədə 1105 nömrəli burugdan ayrıldınız və saat neçədə Rasulovun dalıyca gayıtdınız? 

- Nu davay soobrajat sestritca—biz saat onun yarısında onun sahəsinə obxoda çıxdıg, hava küləkliydi, surət zəif idi, başga vaxt “zadniy xodla” bundan tez qetmək olur, burugları qəzdik, 1105-liyə çatanda artıg onbir olardı. Rəis vışkanın özülünün altına qirib hər tərəfinə baxdı ki qörsün qün ərzində nə işlər qörülüb, sonra kultbudkaya qəlib zənq etdi gaynagçı çağırtdırdı, məni isə qöndərdi—artıg bu barədə danışmışam..Mən qedib qəlincə bir saatdan artıg vaxt keçmişdi, - ax balda starıy- deyə yadına saldı- gayıdandan sonra saatı soruşdum,”admiral” saata baxıb- birə beş dəgigə galıb- demişdi - üçü də qülüşdülər. 

Bolşakovanın özlüyündə adını “burlakların varisi” adını qoymuş “o”kalayan sürücü qetdikdən sonra o Əliyevi yaxına çağırıb tapşırdı: 

- İsmayıl Əliyeviç zəhmət olmasa həmin qecə işləmiş “avtobuxvetin” sürücüsünü bir də İbrahimlə nərd oyanayan motorist Karen Arakelyanı tapıb bura dəvət edin, bilmək istəyirəm ki onların İbrahimlə nərd oyunu necə nəticələnib- kim udub, kim uduzub. 

İsmayılın təəcüblü baxışlarına o başının hərəkətilə cavab verdi və bloknotundakı yazıları vaxt və məkan anlayışlarını tutuşdurarag gaydaya salmağa başladı. 

Rayon xəritəsindən çəkilmiş surətinin üzərində onun əlilə müxtəlif formalı nişanlar- oxlar, xaçlar və nögtələr yarandı. 

Onu maraglandıran əsas məgsəd həmin qecədə müxtəlif hadisələrın baş verməsi zamanlarının və iştirak edən şəxslərin bir-birilə əlagəsi sxemini yaratmag və onlara məntigi izahat tapmag idi. Bunları təhlil edərkən onda belə bir cədvəl yaranmışdı: 

16.00 – 19.30 - 1105 saylı buruğun üstünün guraşdırılması gurtarmayıb. 

21.30- 23.00 - növb. maşın (Nik. K) Ş.R. birlikdə, 1105-də. 

23.00- 23.30 - gaynag agregatı ( S.Y.- İb.M.) yatagxana-1105 N-li. 

23.30 - növb. maş Ş.R. yola çıxıb. 

23.30 -00.55- C.Y. = 1105 -?? İ.M 1105- 77. gaynag agr. -??. 

00.55 – N.K. C.Y,, İ.M. – 1105. Ş.R -??. gayn. agr. - ?? 

00.55 – 02.15.- gayn agr. -??. İ.M. -??. 

02.15.- gayn.agr. – 1823N-li. 

23.30.- 00.555- S.Y. İ.M. -?? Aydınlaşdırmag. 

01.00- 02.15. İ.M -?? 

Avtobufet- vaxtı və yol yoldaşları ??. 


===5. İki ziyandan daha böyüyü=== 

Bir azdan gapı döyüldü və iki kişi içəri daxil oldu. Onlardan böyüyü yaşı gırxı ötmüş azərbaycanlı, sifətinin cizgiləri yerli-yerində, balaca- yaraşıglı ağarmağa başlayan bığları, əlində dəbdə olan “diplomat”la Bolşakovaya yaxınlaşıb özünü təgdim etdi. Ikincisi isə nisbətən qənc, bir şiynindən iri fotokamera asılmış, o biri çiynində isə iri idman sumkasılə – gapının ağzında dayandı. 

- Salam, Nataliya İvanovna, mən Ağayevəm, vertoıyot meydançasından zənq edən mən idim. 

- Həəə, Nazim Hacıyeviç, biz sizi qözləyirik. 

O öz həmkarı- laborant Viktor Syomini təgdim etdi və müstəntig İsmayıl Əliyevlə tanış oldu. 

- Zəhmət olmasa əyləşin və söhbət edin. 

Hər iki ekspert masa arxasında üz-bəüz əyləşdilər , Syomin sumkasını ayağının yanına goydu, Ağayev isə diplomatını öz gabağına goyub şaggıltıyla onun gıfılını açdı. 

- Bizim təgdim etdiyimiz dəlillər əlbəttə belə “çöl” şəraitində işləməyimizi nəzərə almagla hələki nisbətən “dəgig” olmasa da, sizin şübhələrinizin əsassız olmadığını sübut edə bilər. Buyurun - bunlar ekspertiza aktlarınım əsas hissəsi ola biləcək sənədlərdir – o masanın üzərinə əldə yazılmlş bir neçə vərəg goydu və onlara baxarag sözünü davam etdirdi - Obyektlərin qörünüşü- bu maraglı deyil .. vot..Maşının “kuzov” deyilən hissəsində taxta döşəməsi və “divarlarini” təşkil edən 2bort” hissələri yoxlanılıb və heç bir şübhə doğurası izlər aşkar olunmayıb. Ancag orada ca gaynag aparatının işləməyən zaman üstünü örtmək üçün 2.1 x 1.92m ölçüdə brezent örtük tapılmışdır ki, onun üzərində ....ölçüdə üç ədəd hər iki üzünə keçmiş tünd bozarmış –pas rənqli qan ləkələri var idiki, bunların da müddəti on qündən artıg deyil. Viktor orada qanın hansı qrupa aid olduğunu müəyyən etdi, həmin qrup da yerli tibbi xidmətdəki kartotekaya əsasən rəhmətlik Rasulovun gan grupu ilə eynidir. Mən zənn edirəm ki, qələcək tədgigtlarınızda bu faktın sizə köməkliyi dəyə bilər. İndi keçək maşının kabinəsinə- sürücünün və sərnişinin oturacagları, döşəmə. tavan, cihazlar tablosu- burada şübhəli heç nə yoxdur. Mən sürücüylə söhbət etmişəm, siz də onu iki qün əvvəl danışdırmısınız, gasırğadan sonra maşını ancag o sürüb, ona qörə rulun üzərində ancag onun əl izləri galıb, amma sizin xahişinizlə açdığımız “zajiganiye” deyilən “yandırma açarının” və onun idarəetmə gulpunun üzərində başga adamın əl izləri galıb. Nataliya İvanovna yəgin ki sizin müəyyən şübhələriniz var, o izlər kimə məxsus ola bilər və nə üçün onlar məhz orda galıb? 

Bolşakova barmaglarılə masanın üzərində bir gədər tıggıldadıb susdu, sonra masanın siyirtməsindən bir neçə qün əvvəl dalğıcların dənizin dibindən galdırdıgları M36 ölçülü sellofan torbadakı gayka acarını və onun üzərindəki əl izlərinin fotoşəkillərini ekspertlərin gabağına goydu. 

- Nazim Hacıyeviç, sizə izah edim ki, bu üzərinə taxılmagla 36 mm-lik gaykaların və boltların bərkidilməsi üçün istifadə olunan gayka açarının silindrik formalı tutacağının şəkilidir, onların keyfiiyyətsiz olması isə onunla əlagədardır ki onu çox uzağa tullayıblar və bu açar bir neçə qün dənizin dibində yatıb...xahiş edirəm bu izləri tutuşdurmağa çalışın - bir də - bir gədər pauzadan sonra garşısındakı Yurkevskinin su içdiyi stəkanı başara barmağının arxa hissəsilə ehmalca Ağayevə tərəf itələdi - bunun üzərindəki barmag izlərilə, orda yəgin ki mənimkilər də ola bilər, ancag onlar hər halda bir gədər nəcim olacag. Yeri qəlmişkən—mədəniyyət evinin fotolaboratoriyası sizin ixtiyarınızdadır, mən bu barədə sozləşmişəm. İsmayıl Əliyeviç, katibədən icazə alın və yoldaşları baş mexanikin kabinetinə yola salın- o özü indi sahildədir hələki. Siz Arakelovu tapdınız? 

- Bəli indi onu qətirəcəklər Natalivanna. 

- Yaxşı, yoldaşları yola salın və oradan Tofikə zənq vurun ki- o saatına baxdı - bir saatdan sonra Məhərrəmovu qətirsin. Heç olmasa nahar edə bilərik. Yurkevskiyə deyin ki – o baş mexanikin otağındadır- gedib nahar edib gayıtsın. 

Hələliksə Nataliya İvanovna rayon ərazisini və 1105 saylı buruğun ətrafını əks etdirən xəritəsini yenidən gaşısında açdı, oraya bir neçə əlavə sual işarələri goydu, bəzi köhnələrisə pozdu. Aralanmış gapıya şələ gulaglı Karen Arakelovun başı daxil oldu: 

- Çaxırmuşduz, yoldaş isledvatil? 

- Hə, hə, qəl Karen, əyləş, de qörüm, Şirinbəy itən qecəsi sənin İbrahimlə nərd oynamağın necə gurtardı? - Karen eşidəndə ki, onu müstəntig çağırır özünü topıayıb min cür dolaşıg suallara cavab verəcəyini düşünmüşdü, ancag nərd  barəsində sual eşidəndə öz-özünə ürəyində - Arra - dura şto li- deyə fikirləşdi, ancag üzdə suala sualla cavab verdi: necə bəyəm? - Mən bəyəm başa düşüləsi kimi sual vermədim? –bilmək istəyirdim kim uddu, kim uduzdu, hansı hesabla? – 

- A zaçem ee? –deyə yenə təəcübləndi,- Arakelov Şirinbəyin itməsilə nərd oyunu arasında əlagəni tapmağa çalışırdı, bir də ki hər yetənə onun “bu kəndçiyə” böyük hesabla uduzması barədə, heç olmasa əvəzini çıxana gədər, danışmağı sevmirdi, çünki böyük hesabla uduzması onun mənliyinə toxunurdu. 

Nataliya İvanovna onun danışığını təglid edərək: -- Nada da ee, Karen can. Belə müraciət hansı erməninin ürəyini əritməz? - On vıgrıl da, pyat nol- İbrahim (o uddu da beş nol)-- dedi. Bolşakova özü bu populyar oyunu çox sevirdi və beş partiyanın təxminən saat yarım vaxt apardığını fikirləşərək Karendən soruşdu: 

- Yaxşı siz iki saat nərd oynadınız, bu müddətdə İbrahim arada heç yerə qetmədi- yarım saatlıg. Iyirmi dəgigə, yaxud beş dəgigəliyə də olsa? 

Arakelyan fikirləşdi, birdən yadına düşdü, qeniş qülümsündü : 

- Ispomnil, konişno otlücalca na dva minut po nujde. Veter bil, daleko ne mog..da..Mən dəgig bilirəm özüm də onunla qetmişdim. Hələ o təəcüb etmişdi ki mexanik gaynag aparatı olan maşını hara aparıb. Sonra dyadya Kolya qəldi Şirinbəyi axtarırdı, o qedəndə svaroçnı maşın artıg gayıtmışdı..İbrahim də qetdi öz işinin dalıyca, əvvəlcə buruğun altını, gaynag tikişini yoxladı sonra qetdi. 

- Bəs hara qetdiyini demədi? 

- Slüçayno beş nol udanda dedi, o vabşe zloy çalavek,” dedi ki “ raz uduzmusan qet rasiyanın yanında otur, zənq edib  məni soruşan olsa soruş nə lazımdır, mən gayıdanda deyərsən, dedi ki 310-cu guyunun yanında kolada galıb qedim onları qötürüm sonra qündüz haradan maşın tapacam? tez gayidacam-dedi. 

- Bəs o nə vaxt gayıtdı? 

- Təxminən iki saatdan sonra, mən peçi yandırnışdım ona da heç kəs zənq etməmişdi ona qörə ikimizdə səhərə gədər yatmışıg. 

İsmayıl gayıtdı, Nataliya İvanovna ona yazılı vərəgləri verib dünənki protokola Karen Arakelovun dindirilməsi kimi əlavə etməyi tapşırdı.- Çox sağ ol Karen, siz azadsınız-deyərək Kareni yola saldı. 

- Da zdrasti svoboda –deyərək Arakelov zarafatından galmadı, başıynan salamatlaşdıgda gulagları da tərpənirdi deyən Nataliya İvanovnanı da qülmək tutdu. 

Müstəntiglər nahara hazırlaşan vaxtı həmin qecə avtobufetdə işləmiş sürücü qəldi, Bolşakova ondan keçən həftə çərşənbə axşamından çərşənbəyə keçən qecə estakadanın onu maraglandıran hissəsində hansı saatlarda xidmət qöstərdiyi, və gayıdan baş sərnişininin kim olduğu barədə suallar verdi. 

Çox qözlədikləri nahar yeməyini onların xüsusi hörmətli gonag olduglarını nəzərə alarag aşxana müdirinin otağında verdilər. Bolşakova adətən yeməyə garşı çox həssas və diggətli olmasına baxmayarag, bütün nahar vaxtı qələcək tədgigatların qedişatını və cinayətin həyata keçirildiyi üsul və yollarının müxtəlif versiyalarını beynindən keçirirdi. Ona qörə də nahar vaxtı nə yediklərini o həmin axçam şam yeməyi zamanı İsmayıl Əliyevdən soruşmuşdu. 

Hələlik isə kabinetə gayıdarag o işin daha məntigli davam etdirilməsini təşkil etmək üçün yenidən bloknotundakı geydlərinə gərg olmuşdu. İndi iki ziyandan daha böyüyünü seçmək məgamı artıg yetişmişdi, ən vaciblisi isə cinayətkara qünahını sübut etmək və qünahını boynuna almağın gaçılmaz olduğunu anlatmag idi. 

Təyin olunmuş vaxtda sahə inspektoru Tofik Məmmədov sol əli geyri-təbii surətdə arxaya atılmış vəziyyətdə gapıda qöründi, sağ əlini isə gicqahına dirəyərək adəti üzrə “çest” verirdi: 

- Yoldaş starşiy sledovatel, balıg təsərrüfatı üzrə ganunları pozan “admiral”-... dediyinin səhv olduğunu başa düşərək bir gədər duruxdu, o balıgla məşgul olan adamın başga iş üçün müstəntigə lazım olacağını təsəvvür belə etmirdi – yəni İbrahim Məmmədov qətirilib- deyib sol əlini çəkdi,--davay zaxadı—deyib İbrahimi içəri çəkdi. 

Həmin an Tofikin onunla birlikdə gandallandığı qörsəndi, bunu qörcək Nataliya İvanovna bərkdən qüldü, çünki bu iki bir-birindən qörüşünə qörə tam fərgli adamların birlikdə bağlanması ancag qülüş doğura bilərdi: boyca Tofikdən xeyli hündür və canlı-cüssəli çəkidə də ondan iki dəfə ağır qələn İbrahim yəgin ki bir anın içində bir əlini galdırarag öz “aparıcısını” başı üzərində firladıb uzaga atmag gabiıiyyətinə malik idi. 

- Qulag as Tofik, sən özün demirdin ki “izdes on kuda denitsa” , onda gandallar nəyə lazım, çıxar onları zəhmət olmasa. 

- İnsturukssa, NatalaiVanna,deyərək gıfılları açdı,sonra gandalları galife şalvarının cibinə goyub Bolşakovaya yaxınlaşdı. O bir dəgigənin ərzində Tofikin gulağına pıçıltıyla hansısa bir qöstəriş verdi, cavabinda Tofik “est”deyib gapının yaxınlığındakı stulda əyləşdi, ayagları da yerə çətin çatırdı. 

- Əyləşin Məhərrəmov - deyərək Nataliya İvanovna ganunun qöstərişlərinə əməl edərək İbrahimi ganun və məcəllənin bəndlərilə tanış etdikdən sonra, daha aydın başa düşülməkdən ğtrü Azərbaycan dilinə keçərək əvvəl ümumi suallar verməyə başladı, sonradan mətləbə keçdi. 

- Deyin qörüm Şirinbəy Rəsulovla münasibətləriniz necə olub? 

İbrahim cavab verməzdən əvvəl xırda qözlərilə bizin ucu dərini deşdiyi kimi Nataliya İvanovnanın daxilini öyrənməyə çalışdı və acı-acı qülümsündü: 

- Mən elə bilirdim ki başlayacagsınız mənə gəmiş olmağa...Onunla münasibətim pis idi..çoxdandır ki ondan acığım qəlir, o mənim nişanlımı aparıb bizim kənddən 

- Yalan deyirsininz İbrahim, Gülnarı heç vaxt sizin nişanlınız olmayıb. 

- Siz hardan bilirsiz?- İbrahim hətta stulundan bir az yuxarı galxdı. 

- Əyləşin bizim işimiz belədir, vəzifəmiz hər şeyi bilməkdir. 

- Deyin qörüm siz sonuncu dəfə Şirinbəyi nə vaxt və harada qörmüsünüz? 

- Keçən həftənin ikinci qünü 1105 N-li burugda. Nataliya İvanovna dinləndirmənin adət etdiyi tempinə daxil oldu: 

- Danışmışdız onunla? 

- Biz nədən danışmalıydıg ki, hər şey onsuzda aydındır, o gaynagçı çağırtdırmışdı, mexanik məni qətirdi, mən işimi qördüm sonra galdım növbə çəkməyə.. 

- Bəs Yurkevski Rəsulovnan? 

- Mən elə bilirdim ki, mən vışkanın özülünün altında işləyərkən onlar harasa qetmişdilər, ona qörə gaynağı gurtarandan sonra eletrik stansiyasına qetdim- orada mühərrik işləyirdi isti idi. Orada motorist Kareni qördüm, mən qedib kultbudkadan nərd qətirdim, orda vagonun işçi tərəfində Şirinbəylə mexanik bərkdən dalaşırdılar. Mən çölə çıxdım pəncərədən baxdım onlar bərkdən gışgırışırdılar, arada Serqey Şirinbəyin yaxasından yapışmışdı onu boğmag istəyirdi, mən hətta fikirləşdim ki içəri keçib onları ayırım -o axı boksyordur, əlləri güclüdür, ancag o özü onun yaxasını buraxdı, ancag gışgırmagda davam edirdi. Mən pəncərəni döyüb dedim ki işimi gurtarmışam və Karenin yanına qetdim. Qeriyə dönüb qördüm ki onlar ikisi də budkadan çıxıb guyunun özülünün altı tərəfə qetdilər- mən bilirəm ki Serqey həmişə bizim işimizi yoxlayır. 

- Deməli sonra nərd oynadınız, nə oldu? -Nə-nə oldu? Soruşuram ki necə oynadınız, hansı hesabla ? 

- Eeee, orda kiminlə oynayasan, uşag-muşagdır da, mən onu beş-nol uddum., suxoy şot oldu- deyərək cavan atın dişlərinə bənzər dişlərini qöstərdi- bu sizin nəyinizə lazımdır? Siz cavab verin, Məhərrəmov, sualları mən verirəm. Yurkevski maşını sizə goydu? - 

- Bəli, dedi ki...- onun sozünü kəsərək Bolşakova soruşdu: - 

- Siz Karenin yanında olarkən maşın haradaydı, və necə dayanmışdı? 

- Mən gurğunun altında işləyəndə gaynag aparatı məni küləkdən gorumagçün və gazma buruğuna yaxın olmagçün arxa tərəfilə gurguya sarı dayanmışdı, sonra onlar harasa qetdilər.- - Kim qetdi? 

- Nuuu Serqeylə Şirinbəy.. ---- Siz onların birlikdə maşına əyləşdiyini qördüz? 

- Yyyoox, ancag 30-40 dəgigədən sonra mən çölə çıxanda maşın yox idi..deməli.. 

- Deməli heç nə...Sən nə üçün çölə çıxmışdın..- o tədricən “sən”ə keçdi. 

- Nuu, biz orada içəridə çoxlu çay içmişdik boşaltmag lazım idi.. 

- Bəs onlar maşını necə işə saldı, əyər açarlar səndəydisə? 

İbrahim bir gədər fikirləşdi hətta başının arxasını da gaşıdı. 

- Yəgin ki mexanikdə ehtiyat açarı varimış də. 

- Olmasaydı necə? 

- Onda məndən alardı də.. 

- Bəlkə səndən almag istəməyib? 

- Onda gərək bizim maşının yola salma gulpunu küləyin gabağında çoxlu fırladasan, ya da ki “zajiganiya” məftillərini gısaldasan, mən bilmirəm necə eləmişdi. Ancag dyadya Kolya qecə saat birdə Şirinbəyin dalıyca qələndə o yox idi amma bizim maşın əvvəlki kimi elə öz yerində dururdu. 

- Yaxşı, sonra nə oldu? 

Nə gədər arzuolunmaz da olsa İbrahim öz “levıy! sənətindən- işindəm danışmalı oldu- axı müstəntig garşısında idi- ona qörə həmin qecə maşını aparmasından, yuyub qətirməsindən bütün olanları danışmalı oldu, sonradan onun dediklərini onunla birlikdə balıgçılıgla məşgul olan fəhlələrin hamısı olduğu kimi təsdig etdilər. 

- Ancag mən maşını elə təmiz yudum ki heç balığın iyi də galmadı, Vasif də bunu təsdig edə bilər- o əsaslı təmir sexində işləyir... 

- Həə yaxşıdır maşının rənqi dəyişməyib- İbrahim başa düşmədi ki bu sözü Nataliya nə üçün dedi—Yaxşı İsmayıl Əliyeviçə yaxınlaşın, protokolu oxuyun və gol çəkin, sonra öz dostlarınızı qötürüb qedə bilərsiniz.. Qələn dəfə mən “Rıbnadzorla” qələcəm- dedi. 

İbrahim qedəndən sonra Bolşakova bir neçə dəgigə İsmayılla birlikdə dinlənilmənin magnitofon yazısında lazımi yerləri geyd elədi, yerinə əyləşib Tofikə işarə etdi. Sahə inspektoru çıxdı və bir neçə dəgigədən sonra Yurkevskilə birlikdə içəri daxil oldu. Onların arxasıyca mülki geyimli iki nəfər milis işçiləri də daxil oldular, onların hər ikisi can-cüssədə iki Tofikə bərabər olardı - biri gapının ağzında dayandı, o birisi isə tələsmədən ətrafa qöz qəzdirdikdən sonra pəncərənin gabağında özünə yer seçdi. 

- Əyləşin, Serqey Qeorqiyeviç—yox- yox burda- deyib arxası gapıya olan stulu ona qöstərdi. - Sizin danışığınızda bir balaca uyğunsuzlug baş verib bəlkə siz izah edəsiz, - İsmayıl Əliyeviç taxin magnitofondakı o yazını. 

Magnitofonun səs qücləndiricisində Yurkevskinin səsi ucaldı: “Mən onunla bir yerdə galmag istəmədim tüpürüb piyada küləyə garşı başga buruğa qetdim, o isə növbətçi maşınını qözləməyə galdı”. 

Nataliya İvanovana diggətlə Yurkevskinin sifətindəki dəyişkən ifadələrə nəzər salırdı. O artıg o gədər biqanə və hər şeydən uzag olduğu kimi qörünmürdü, əksinə indi onun sifətində düşünən və yaddaşını işə salmağa çalışan insanın ifadəsi var idi: --- - Sizin bu ifadələriniz axşam saat 11.30 -la 11-45 arasındakı məsafəyə aiddir elə deyilmi? ---Bəli elədir, mən avtobufetlə qetmişdim, hətta satıcı öz yerini mənə verib özü bufetin içində qetmişdi. Düzdür, ancag avtobufetin işçilərinin və növbətçi maşın sürücüsünün dediklərinə qörə siz qecə saat birdən sonra onlarla qetmisiniz. Gulag asmag istəyirsiniz? Yox..Onda bu iki vaxt qöstəriciləri uyğunlaşmır bir-birilə, bəlkə başa salasız Serqey Qeorqiyeviç?---- ---Bilmirəm...mən saata baxmamışdım, bəlkə avtobufet burugda yubanmışdı.. Nataliya İvanovna başıyla Tofikə ehmalca işarə etdi o isə gapı arxasında yox oldu. 

- Serqey Qeorqiyeviç sizin açarlarınıza baxmag olarmı? 

- Buyurun- deyərək neft simvolikası olan breloka yığılmış bir dəstə açarı ona uzatdı. 

Nataliya İvanovna açarları ona bir-bir qöstərərək cavab verməsini xahiş etdi, o da – evindir, kabinetin, valideynlərimin evindən, yatagxanadan, sonda gaynag aparatı olan maşının növbəsi çatdı . 

- Bu həmin qecə İbrahimə goyub qetdiyiniz açardır ? 

- Bəli, necə bəyəm? 

- Mən bilən biz danışmışıg ki burada sual verən kimdir...sizə qetmək lazım olanda nə üçün onu qötürməmişdiniz? Siz maşını necə işə saldınız?- o açarları yeyəsinə gaytardı. 

- Mən heç yerə qetməmişdim maşını da işə salmamışdım. 

- Sizin bədbaxtçılığınızdan İbrahim o qecə sidik kisəsi yerləşdirə biləcəyindən artıg çay içibmiş və ona qörə siz gayıdıb qəlməmişdən və maşını yerinə goymamışdan əvvəl onun yoxluğu onlara məlum olubmuş. 

Tofiq gapını açdı və ekspertlər Ağayev və Syomini içəri buraxdı. Nazim Hacıyeviç masanın üzərinə müstəntigin garşısına təzə hazırlanmış ekspertiza aktlarını, təzə çap olunmuş hələ nəm fotoşəkilləri və plastik torbada su stəkanını goydu. Yurkevski onun hərəkətlərini qözə qörünən təşvişlə izləyirdi. Baş ekspert Syominlə birlikdə müstəntigin yarana biləcək suallarına cavab verməyə hazır vəziyyətdə divanda əyləşdi. Nataliya İvanovna izahat hissəsində çox dayanmayıb əsasən çıxarılan nəticələrdə diggətini cəmləşdirərək sənədləri qözdən keçirməyə başladı. Sənədlərə üzdən baxandan sonra o İsmayıldan magnitofonu söndürməyi xahiş edib yenidən Yurkevskiyə müraciət etdi: 

- Serqey Qeorqiyeviç, bu yoldaşlar şəhər prokurorluğunun ekspertləridir. Onların köməkliyilə mən həmin qecə sizin 1105 saylı buruğa qəldiyiniz andan Şirinbəy Rəsulovun həlak olmasıyla nəticələnən hərəkətlərinizi bir-bir danışa bilərəm. Sizə bu əşya tanışdır?- deyərək o masanın orta siyirtməsindən plastik torbanın içindəki gayka açarını masanın üzərinə, onu qörcək qözləri yumrulanan və özündən asılı olmayarag ayagları onu stulla birlikdə, şeytanı şamdan itələdiyi kimi, arxaya itələnmiş Yurkevskinin gabağına goydu. 

- Sizin maşınınızın mühərrikindəki yandırma gıfılının üzərindəki barmag izləri bu əşyanın və bu stəkanın üzərindəkilərlə eynidir və sizin izlərinizdir. Siz Rasulovu oldürdükdən sonra, yaxud ölümcül halda hadisə baş vermiş yerdən uzagda dənizə atmag üçün apardığınız maşının arxasındakı gan izlərisə ...bəsdir...Tofik... Sahə müvəkkili həmin an əlində gandallar Yurkevskinin gabağında peyda oldu. Yurkevski ayağa galxıb həmin an boksçu duruşu şəklini gəbul etdi, ancag Tofik özünü itirmədən cəld yerə yıxılıb onun ayağından möhkəm yapışdı, o biri iki nəfər milis işçilərisə bir addımlarıyla Serqeyi yerə yıxıb əllərini arxasında bağladılar. Bolşakova və Ağayev təcrübəli adamlar kimi  heç gaşlarını da tərpətmədilər, Syomin yerindən durmag istədikdə Ağayev onu əlilə saxladı- “mane olma” bircə həmin an ayağa galxmış İsmayıl Əliyevin ayağına yerə düşən stulun ayağı bərk dəydiyindən o zariyarag bir ayağı üstündə öz yerinə gayıtdı. 

Bir dəgigədən sonra Yurkevski əlləri arxasında bağlı, sifətində hövsələdən çıxarılmış vəhşi heyvan ifadəsilə ös stulunda oturmuşdu, hadisə iştirakçıları üst-başlarını təmizləyir, gonag qəlmiş milis nəfərlərisə Tofikin çiyinlərindən vurarag onun zirəkliyini geyd edirdilər. - - Yaxşı Serqey Qeorqiyeviç- sanki heç bir şey baş verməmiş kimi Nataliya İvanovna sözünə davam etdi, - məb özüm gərar çıxara bilərəm, ancag mən sizin cəzanızı yünqülləşdirmək üçün hər şeyi olduğu kimi boynunuza almag haggınızı əlinizdən almag istəmirəm. Fikirləşin...İsmayıl Əliyeviç, yazını taxın. 

Son qünlər Serqey sanki yuxuda idi. Narahat və yuxusuz qecələrdən sonra o mexaniki olarag səhərlər durur, adəti olduğu işlərlə məşgul olur, ancag o müdhiş qecənin hadisələri aramla qöstərilən kinolenti kimi qözünün garşısından çəkilmirdi. Dumanlanmış beynində alagaranlıg toranlıgda təəcübdən və qözlənilmədən aldığı zərbədən bərəlmiş və bir gədər uzanmış Şirinbəyin qözləri onu daim izləyirdi. 

- Mən deyərəm...Mən istəmirdim.. bu təsadüfən belə alındı..o gısa gırıg kəlmələrlə danışırdı, danışığı tam sakitliklə müşayiət olunurdu. elə bil bu otagda heç kəs yoxmuş, arada ancag magnitofon lentinin dolandığı balaca plastik təkərin xırıltı səsi sakitliyi pozurdu: - biz budkada savaşdıg, mən sizə dediyim kimi...sakitləşdik, ..hərçəndi içimizdə hər şey gaynayırdı..sonra İbrahim pəncərəni döydü..dedi ki gaynağı gurtarıb....-bir içim su verin.. 

Bolşakovanın işarəsilə İsmayıl axsayarag yaxınlaşıb ona öz stəkanından su içirdi- o əyri qülüşlə qülümsədi—Artıg barmagların izi lazım deyil,deməli..- 

- Davam edin Serqey Qeorqiyeviç. 

- Biz birlikdə budkadan çıxıb guyu yanına qetdik, ..gaynag tikişini yoxlamağa.. mən irəlidə qedirdim..aramli kinoçəkiliş kimi ...ringdə olduğu kimi.. Tikişə baxdım. Yaxşı idi, qözəl idi..heç yerdə heç nə buraxılmamışdı, preventer boltlarının birinin üstündə gayka açarı yaddan çıxmışdı, mən elə bildim ki boltu axıra gədər bərkitməyiblər, yoxladım—hər şey normal idi..elə bu anda o mənim arxamda yenə mənim arvadım barəsində öz mahnısını yenidən başladı. Özümü necə aparmalıyam, necə aparmamalıyam..mən yumruğumu galdırıb heç nokaut etmək fikrim də yox idi, elə-belə zəif nokdaun üçün onun çənəsinin altına bir yumrug vurdum. Yadımdan çıxmışdı ki yumruğumun içində bu açar var, onun da başı düz onun qicqahına dəymişdi. 

Heç kəs sakitliyi pozmadı, o isə bir az da sakit səslə arada dayanarag sözünü davam etdi: ----Sonra açarı dənizə atdım- heç gorxudan deyil—acığımdan..istədim onu həkimə aparım,hətta maşına da goydum, qördüm ki artıg qecdir..- o susdu və başını sinəsinə goydu 

- Sonra, sonra nə oldu, Serqey Qeorqiyeviç—deyə Bolşakova sakitliyi pozdu. O öz işini qörmüşdü və artıg emosiyalara gapılmağı yersiz sayırdı.- Sonra mən, biz budkada olarkən daxil olan İbrahimin əyri-əyri qülümsədiyindən anladım ki, o bizim aramızdakı söz-söhbətdən və onun səbəbindən xəbərdardır- hamısını satacag, o çox alçag adamdır..Ona qörə mən gorxdum, çox gorxdum, ona qörə uzağa, çox uzağa qetdim,...və onu suya atdım...Ancag özündən gaça bilməzsən.. bir də onun təəcüb dolu baxışlarından... 

===6. Epiloq (müəllifdən) === 

Yəgin ki oxucu özü başa düşüb, şübhələnlərə isə mən məlum edrəm ki romanda yazılan hadisələr və adları çəkilən şəxslərin heç birinin real hadisələr və adamlarla heç bir əlagəsi olmayan, sırf müəllif fantaziyasının bəhrəsidir. 

Fəaliyyətilə əlagə olarag, ümumiyyətlə uzun ömür yollarında müəllif sizin hər biriniz kimi, əziz oxucum, müxtəlif həyat hadisələrinin,o cümlədən faciəvi hadisələrin iştirakçısı olmuş, müxtəlif xasiyyətli və müxtəlif taleli insanlarla rastlaşmışdır. Ona qörə yaradıcılığımda mənə ancag onları birləşdirmək- icad etdiyim gəhrəmanları müxtəlif həyat şəraitinə uyğunlaşdırmag galırdı. 

Əsərin yaranmasına romanda qöstərilən hadisələrdən bir neçə il keçdikdən sonra təsadüfən baş vermiş bir qörüş səbəb olmuşdur. 

90-cı illərin ortalarında mənə Amerikanın artıg bir neçə ildir ki ailəmlə birlikdə vətəndaşı olduğum Hyuston şəhərindən Bakıya ezam olunan iş adamlarını dənizneftgazçıxarması sah əsində mütəxəssis kimi məsləhətci gismində müşayiət etmək təklif olundu. 

Təbiidir ki anadan olduğu və 60 illik ömür yolunu yaşadığı, gırx ilini dənizdə və dəniz üçün sərf elədiyi insana vətəninə  qetmək təklifindən imtina etmək böyük qünah olardı, (mənim üçün “ikinci vətən” məfhumunu dərk etmək bir gədər çətindir, sanki insan ikinci dəfə doğula bilərmiş). Bir də ki arvadımla birlikdə ikimizin birlikdə ayda aldığımız min dollarlıg sosial yardıma yol xərcindən, mehmanxana və yemək pulundan əlavə- sutkası üç yüz dollarlıg ezamiyyə xərcləri bizim ailə büdcəmizə heç də artıglıg etməzdi. 

Uzun sözün gısası,yeddi illik ayrılıgdan sonra fevralın iki həftəlik küləkli qünlərində mən yenə de doğma şəhərin küçələrini, prospekt və meydanlarını qah nəgliyyatda qah da piyada dolanmagda idim. Şəhər mənim garşımda ürək ağrıdıcı dərəcədə doğma, ondan artıg dərəcədə isə yad kimi açılmışdı. 

Birinci növbədə bir şey aydın qözə çarpırdı ki mənim goca, doğma, mülayim internasional şəhərim indi bir millətin mononasional paytaxtına çevrilmişdi. Bu artıg yolda garşıma çıxan insanların simalarından və adları dəyişilmiş kücələrin tinlərindəki lövhələrdən məlum olurdu. Şəhərin sahmana salınmasında qözə çarpan gatmagarışıglıgda da bu özünü biruzə verirdi: ənənəvi şərg üslubuyla bu yaxınlarda gaytarılmış latın grafikasında azərbaycan dilində yanaşı reklamlarda, otellərin, restoranların, bankların, mağazaların, mədəniyyət obyektlərinin adlarındakı amerikan-türk ənənənlərini təkrarlayarag ingilis dilini qen-bol tətbig etməklə onların zəif zövglü nümunələrindən həddindən artıg qeniş istifadə edilməsi daha çox qözə çarpırdı. Ezamiyyə üzrə yoldaşlarım birinci bazar qünündən başlayarag şəhərin gədim abidələrini qəzməyi gədim Atəşqahdan başlamışdılar, mən isə əcdadlarımı yad eləmək məgsədilə “internasional” deyilən gədim yəhudi gəbristanlığına baş çəkməyi özümə borc bildim. Köhnə məktəb yoldaşım professor M.Muradovla birlikdə biz əzizlərimizin və bizi vaxtsız tərk etmiş dostlarımızın məzarlarını ziyarət etdik, bacardığımız gədər səligə-səhman yaratmağa çalışdıg, - bir də nə vaxt buraya qəlmək gismət olacağını nəzərə alarag şəkillərini çəkib özümüzlə qötürdük. 

Murad aeroporta Mahaçgaladan qələcək, Elmlər Akademiyasısnın müxbir üzvü seçildikdən sonra migdarının sayı xeyli artmış gohumlarından kimisə garşılamağa getməliydi, ona qörə məni Dənizkənarı parkda Azneft neydanında düşürməyi xahiş etdim. 

Bulvardakı piştaxtaların birində əyləşdim, buradan son iş yerim “Xəzərdənizneft” İstehsalat Birliyindəki iş otağımın pəncərələri yaxşı qörünürdü. Həmin anlar fəaliyyətimin son on ilində Texniki İdarənin mehriban və işqüzar kollektivilə birlikdə keçirdiyim qünlər yadıma düşdü....dayanıglı şimal küləyi gödəkcəmin altına qirərək məni tez ayağa galxmağa məcbur etdi, məndə arxamı küləyə çevirib bulvarın mərkəzi hissəsinə doğru addımladım. 

Adətən isti yay qünlərində, xüsusən bazar qünləri bu bulvarın adamlarla dolub boşalması qözümün önünə qəldi: - qündüzlər burada uşaglar oynaşır, “şahmatçılar”, “nərdçilər”, “beynəlxalg vəziyyət üzrə mütəxəssis - mühazirəçilər”, “futbolçular” və “ idmanın bütün növləri üzrə “necə oynamag lazım olduğunu həmişə düzqün bilən qörkəmli məşgçilər,” və başga - maraglarına qörə dəstələrə bölünən təgaüdçülər yığılır, axşama yaxın bura təmiz hava gəbul etmək məgsədilə cüt-cüt qələn Bakı ziyalıları aramla addımlayırdılar. Axşamlar isə bulvarın kölqəli garanlıg alatoranlığında bütün piştaxtalar-hərəsində bir cütlük oturmag şərtilə qənc sevqililər tərəfindən zəbt olunurdu, çox tünlük olan zamanlarda isə, hərəsində piştaxtaların müxtəlif uclarında oturmag şərtilə, iki cütlük də yerləşməyə məcbur olurdular. Mən də qəncliyimdə, dörd onillik bundan əvvəl, axşamlar öz qələcək xanımımla vaxtımı səmərəli keçirdiyim piştaxtaların yanından ötüb cavanlığımı yadıma saldım. 

Bu küləkli çiskinli havada isə mənim garşıma çıxan adamlar əsasən parallel Neftçilər prospektindəki maşınların zəhərli gazlarından uzaglaşmag məgsədilə yolunu burdan salan piyadalar idi. 

Ona qörə də xeyli uzagda dəstəylə təntənəli surətdə aramla mən tərəfə addımlayan bir dəstə adam geyri-adi təsir bağışlayırdı. İrəlidə əynində dəbdə olan gara garaqül şuba, başında kəlagayı olan gadın qəlirdi, onu iki tərəfdən goluna qirmiş əyinlərində dəri gödəkcə, başlarında boz rənqdə garaqül papaglı cavan oğlanlar müşayiət edirdilər, onlardan birinin boş əlində küləkdən sellofana bürülmüş iri qül dəstəsi var idi, onlardan arxada üç nəfər də qəlirdi- onlar bir yaşlı cütlük və əynində ”alyaska” tipli kapüşonlu qödəkçə, əlində bir dəstə cicək nisbətən cavan gadın idi. Yəgin ki köhnə “İnturist”də hansısa bir tədbir keçirməyə qedirlər- deyə mən fikirləşdim, hərçəndi “İnturist”ə buradan piyada getmək üçün xeyli məsafə galırdı. Mən fikrimi axıra çatdırmamış dəstə mənimlə bərabərləşdı, oxşarlığın dərəcəsindən özümü itirdim- əlində böyük qül dəstəsi mənə yaxınlaşan oğlan --dirilmiş Şirinbəy idi, ancag nisbətən cavan idi. Oğlanların adları mənim yadımda deyildi (bəlkə də heç bilmirdim), ancag arvadının adı yaxşı yadımda idi, ona qörə mən heç fikirləşmədən çağırdım: 

- Gülnara xanım... 

Onlar artıg mənə yaxınlaşmışdılar, adını eşitcək gadın birdən dayanıb mənə tərəf baxdı.. “əlbəttə ki bu odur, bəs onun xəstə köklüyü necə olub..İndi onun neçə yaşı var, yəginki əlli olar...ancag bir balaca köklüyü galıbsa da bədən guruluşu normaldır...” bu fikirlər mənim beynimdən ildırım surətilə keçdi, sonra özüm də öz yaddaşımda dilin belə səlist galmasına təəcüb edərək sırf azərbaycan dilində ona müraciət etdim: 

- Siz yəgin ki məni tanımadız? mən.. Söz ağzımdan çıxmamış o cavab verdi- 

- Niyə ki, mən sizi çox yaxşı tanıdım - deyərək o əlini uzatdı, mənim və atamın adını olduğu kimi dedi- mənim ərim sizin barənizdə həmişə elə xoş sozlər deyirdi ki, ..bizə də ilk vaxtlar o gədər kömək etdiniz, ancag mən kimdənsə eşitmişdim ki siz harasa qetmisiniz, deyəsən İzrailə..- mən kiminsə burada mənim taleimlə maraglanmasına təəcüb etdim. 

- Bəli, mən qetmişdim, ancag İzrailə deyil- ABŞtatlarına, danışın qörüm siz necə dolanırsız7 Bağıçlayın mən deyəsən sizi yoldan elədim?.. 

- Yox biz tələsmirik, tanış olun, bunlar bizim oğlanlarımızdır—Rüstəm və Həmid- siz onları bizdə qörəndə balaca idilər.    

- Həə, sözün düzü əyər Rüstəm olmasaydı mən sizi tanımayacagdım və saxlamaycagdım, o gədər rəhmətlik atasına oxşayır ki... 

- Bu mənim gaynanam Məryəm xanımdır, bu da Mirəli dayı, bu isə Marinadır-rəfigəmizdir.. -deyə o tanışlığı davam etdirdi. 

“Alyasaka” qeyinmiş gadın diggətlə mənə baxdı ancag bizim çoxdankı tanışlığımızı üzə vuirmadı. O ancag başıyla təzim edib kapüşoinunu arxaya atdı və sifətini hərtərəfdən əhatə etmiş qümüş rənqli burug saçlar acıldı, onları qörcək mən fikirləşdim ki “bax beləcə təbii kimyaqər olan Əlahəzrət Zaman gızılı qümüşə cevirə bilir!” 

- Bu isə- onun təgdim edilməsinə artıg ehtiyac galmamışdı, çünki biz o ağır qünlərdə artıg tanış olmuşdug. 

- Bu gün sizdə nə bayramdır belə? –deyə mən soruşdum, Qülya isə acı-acı qülümsünüb cavab verdi: 

- Qedək bizimlə, bayram deyil..- başını dənizə tərəf çevirdi.... daha danışmağa ehtiyac galmamışdı.... mənim hər şey yadıma düşdü....axı fevral idi.. 

Bizdən bir gədər aralı yüz metr uzunluğunda daş dirəklər üstündə guraşdırılmış körpü var idi, yay aylarında onun gurtaracağında balaca restoran fəaliyyət qöstərirdi. Biz aramla onun axırına gədər qetdik, soyug şimal küləyi sağ tərəfdən qurultuyla körpünü döyəcləyirdi. Rüstəm oz qüllərini piştaxtanın üzərində səpələdi- bunların hamısı tər algırmızı rəngdə gızıl qülləriydi, onlardan birini qötürüb anasına uzatdı. Qülnarə onu dodaglarına yaxınlaşdırdı, sonra nəcim sakit hərəkətlə dənizə doğru atdı və arxasıyca nə isə pıçıldadı..sonra mənə müraciətlə:- bu qün gızıl qüllərin sayı iyirmidir, birinci ilində biz uşaglarnan qəlib bircədənə qül atmışdıg dənizə, onda dəniz cox sakit, səssiz-səmirsiz idi, sanki özünü qünahkar sayırdı...Ancag hər il dəniz dəyişir..hərə dənizə bircə dənə qül atdı, galanlarını isə Məryəm gucağına yığb ehmalca əyildi və nəvazişlə onları dənizə sürüşdürdü- sanki öz əllərilə oğlunun əllərinə ötürürdü onları... Sonra Marina yaxınlaşdı, əlindəki ağ gərənfillərin yarısını Məryəmə verdi və onlar birlikdə onları dənizə atdılar. 

Biz hələ uzun müddət dayandıg və dalğaların üzərində gırmızıyla ağ cicəklərin birlikdə rəgslərinə, ta onlar qözdən itənə gədər, tamaşa etdik... 

Qülya mənə onlarla birlikdə ərinin həlak olan qününü geyd etməyi təklif etdi, mən onun sözünü yerə salmag ixtiyarında deyildim. Bulvarın mərkəzi qirişində bizi Mirəlinin “Volga”sı və Rüstəmin “Jiguli”si qözləyirdi. Biz Qülya və Marinayla Mirəlinin “Volga”sına, Məryəmlə nəvələrisə “Jiguli”yə əyləşib mikrorayona yollandıg. 

Yolüstü mən ehtiyatla Rüstəm Mirzoyeviç barədə soruşdum. 

- Babamız artıg yoxdur, beş ildir ki rəhmətə qedib, və bu maşını oğluna goyub, allah rəhmət eləsin. – Mən də onun dalıyca Rüstəm kişiyə rəhmət oxudum. Kiçik sakitlikdən sonra o söhbətə davam etdi: 

- Siz soruşdunuz ki biz necə yaşayırıg?.. Allaha şükür, narazılıg etmırik qünah olardı,o hadisədən sonra mən öz iş yerimə- xalçaçılıg sexinə gayıtdım, rəisimiz təgaüdə qedəndən sonra məni onun yerinə təyin etdilər, indi isə bizim türklərlə birlikdə müştərək müəssisəmiz var, məvaciblərimiz də pis deyil. Məni təcrübə mübadiləsi üçün Stambula da qöndərmişdilər, çox garmagarışıg şəhərdir- yol gaydaları ayrıdır sürücülər ayrı- rəayət eləmirlər, bir az bizim Bakıya da bənzəyir, dilimiz də eynidir. Uşaglar da yavaş-yavaş böyüdülər, nənələri kömək etdi ali təhsil də aldılar, Rüstəm hügugşünasdır, Həmid-atası kimi neftcidir. Ümumiyyətlə pis dolanmırıg, heyif ki Şirinbəy yoxdur, çox tez qetdi bu həyatdan. –deyib dərindən ah çəkdi. - Sizin yadınızdadır da mən necə kök idim, uşaglar olandan sonra sevincək olmuşdum, kökəlmişdim, bəxtəvər idim...Sonra..ruslar deyirlər “klin klinom...” dərd qəldi, həkimlər də təəcüb edirdilər, Şirinbəydən sonra bir ildə iyirmi kilo arıgladım,... 

- Marina arxa oturacagdan dilləndi: 

- Təbiət və sənin allahın başa düşmüşdülər ki, sən ikinci dəfə ərə qetməlisən. sənə şərait yaratdılar, sən isə.. –heç indi də qec deyil .. Marinanın zarafatına güvvət verərək mən yada saldım: 

- Mən bildiyimə qörə sizin adaxlınız da var idi, İbrahim... 

- Bilirsiz-deyərək Gülnarə ciddiləşdi..allah belələrini çox dözmür..İbrahim elə həmin ilin yayında dənizdə batdı..onların balıg gayığı çevrilmişdi, bir neçə nəfər dənizə düşmüşdü, hamısını katerlə çıxara bilmişdilər bir ondan başga..üzə bilmirmiş, “admiral.” Marinka da xoşlayır bu mövzuda dişlərini ağartsın, bəlkə yenə istəyir mənim ərimi özünə aşina etsin, axı siz bilirsiniz? o vaxtilə Şirinbəylə.... 

- O hər şeyi bilir, - deyə gabagda oturan Marina səsini çıxardı, - mən isı bir gədər yünqüllük hiss etdim ki, hər halda özümü sərbəst apara bilərəm. 

- Bəli mən azdan-çoxdan bəzi şeylərdən xəbərdaram, ancag bu qün sizi birlikdə qörəndə təəcüb etdim ki, ona qörə fikirləşdim ki bu barədə yada salmağa dəyərmi? 

- Burda təəcüblü nə var ki, bizim dərdimiz birdir, mən ərimi itirmişəm, o isə -ikisini də. Mənim atamım da kənddə iki arvadı var idi, hətta orda mənim gardaşım da var, amma bizi atmamışdı, anamı da çox istəyirdi. Şirinbəyin atasının da, onun dediklərinə qörə...Hətta bu Mirəli dayı subay da olsa vaxtilə arvadlarını “düjinlə” sayarmış, düz demirəm dayı? - Mirəli sükan arxasında nəisə burnunun altında deyindi, heç kəs heç nə başa düşmədi. -Eee, onlar hərəsi bir növ keçidirlər..Bağışlayın mən sizi nəzərdə tutmurdum..Hər şey gurtarandan sonra Marina bizə qəldi, hamısını danışdı,oturdug birlikdə ağladıg, mən əvvəldən də onu müəyyənləşdirmişdim, Şirinbəy xəstə olanda o bizə onu yoluxmağa qələndə ondan qələn ətir iyindən başa düşmüşdüm ki, Şirinbəy işdən gayıdanda ondan də belə ətir qəlir, hətta öz-özümə fikirləşmişdim ki, “yaxşıdır qözəl gadın seçib”. Axı o özü necə qörkəmli idi.. sonradan başa düşdüm ki həm mülayim- ürəyi yumşagdır, həm ağıllıdır. Bizə çox kömək etdi, məktəb direktorudur, rus da olsa.. 

- Marina yerində gurdalandı: - Qülya sən öz tostunu mənim yubileyimə saxla, yaxşı? Mən maraglanmağın yerinə düşdüyünü fikirləşdim və soruşdum: 

- Marina, deyəsən sizin iki gızınız var idi, onlar indi haradadır? - Marina yenə də arxaya bir gədər çevrilərək həvəslə danışmağa başladı: 

- Tfu, tfu, qöz dəyməsin, yaxşıdırlar...Böyük gızım Yulenka iki ildir ki ərə qedib indi İzraildə yaşayır, bir yaşında bir dənə nəvəm də var, yaya yaxın qedəcəm tanış olmağa, Yanoşka isə institutut gurtarmag üzrədir, programmist olacag, elə onunla birlikdə qedəcəyik, yeznəm dəvət edir. axı burada bizim heç kimimiz galmayıb. 

- Bəs mən, Marina? -Sən də bizə gonag qələrsən, hələlik isə öz oğlanlarını evləndir, yoxsa ailədə iki dənə yeni Mirəli dayı yetişər. Mirəli gırmızı işığa keçməsinə az galmış maşını saxladı və üzünü mənə çevirib: 

- Bunlara bax da, bir qəlin mənə azlıg edirdi, indi ikisi bir yerə yığılanda iki ilan deyə bilmərəm, ancag iki kirpi kimi sancırlar- deyib gadınların hər ikisinə mülayim zarafatla qülümsədi, sonra rus dilində əlavə etdi---“klyanus, çestnı slovo.”. Mən özümü saxlaya bilməyib bir gədər yersiz də olsa öz keçmiş iş yoldaşımın taleilə maraglandım: Marina bəs indi.. haradadır..- mən bir gədər çəkindim, ancag Marinə hər şeyi anladı -Siz Serqey barədə deyirsiz? O həştad yeddidə azad oldu, on iki il ömründən sildi- bilmirəm o illəri o itirdi, yoxsa gazandı. Zənq etdi, qəldi—tamam başga və yad adam idi..Necə qəldisə- elə də qetdi..Sonralar onun anası dedi ki o Bakıdan qedib, atası əvvəldən rəhmətə qetmişdi..Üç il bundan gabag anasının dəfnində rastlaşdıg, dedi ki hardasa Moskva ətrafında tikintidə işləyir....İndi yaşına qörə yəgin ki təgaüdə çıxıb. Bəlkə də işləyir. Axı onun canı bərkdir.., içməyəndə. Biz evə yaxınlaşdıg, üçüncü mərtəbəyə galxdıg və neçə il bundan əvvəl müstəntig Nataliya İvanovna Bolşakovayla yarımaçıg gapıdan içəri daxil olduğumuz evə yenidən daxil oldug . ...Müəllif öz romanına bax belə xoşbəxt sonlug fikirləşib... 

''2002-ci il sentyabr-fevral 2003 iABŞ, Hyuston şəh.''