Changes

322 bayt əlavə edildi , 17:10, 17 dekabr 2022

46074 dəyişikliyi Aydinsalis (Müzakirə) tərəfindən geri qaytarıldı.

Sətir 268: Sətir 268:

Yuxarıda 906/907-ci il tarixli Tatev monastırının mülki haqqında sənəddə və 909-cu il hadisələrində Sahak Sevedanın adının çəkilməsi, ikincidə "Albaniyanın böyük knyazı" kimi təqdim edilməsi barədə məlumat verildi. Onun həqiqətən, Girdimana hakim olması, Coraygeti tutması, erməni çarı ilə mübarizə etməsi erməni mənbələri tərəfindən də təsdiqlənir. Bununla yanaşı, erməni mənbələrində Saak barədə daha dəqiq və daha ətraflı məlumatlar var. Məsələn, Ovanes Drasxanakertli Saakın erməni çarı {{link-interwiki|az=II Aşot|az_mətn=II Aşotun |başqa_dil=ru|başqa_dildə_başlıq=Ашот II Железный}} (914—928/929) qayınatası və müttəfiqi olduğunu göstərir. Bununla yanaşı Ovanes Drasxanakertli məlumat verir ki, Saakın Coraygetdəki ([[Ağstafaçay]] ətrafı) qalaları tutması, bu mahalı öz knyazlığının ərazisinə qatması kürəkəninin xoşuna gəlməmiş, qayınatasının üzərinə qoşun yeritmiş, sonda təslim olan Saakın və Saakın oğlu Qriqorun gözlərini çıxartdırmışdır {{sfn|Иованнес Драсханакертци, ГЛАВА LI|1986|p=336}}.

−

“Albaniya tarixi”ndə Qriqor Hammamın 5 oğlunun olması göstərilsə də, onlardan yalnız 3-nün adı çəkilir; böyük oğlu Əbu Əlinin digər oğlu Smbat tərəfindən öldürülməsi qeyd edildikdən sonra, yalnız bir oğlunun – Saak Sevadanın evladlarının, nəvə-nəticələrinin adları açıqlanır, Atrnersex və 5-ci oğlu barədə isə heç nə deyilmir, nəinki, onların övladları barədə. Buna diqqət yetirməyən bəzi tədqiqatçılar, çox vaxt Şəki hakimi Atrnersexi və onun oğlu İşxan Əbu Əbdülmaliki müvafiq olaraq, “Albaniya tarixi”ndə adları çəkilən Saak Sevedanın nəvələri Atrnersex və Seveda İşxanla eyniləşdirməyə cəhd edirlər, bəzən isə Moisey Kalankatuklunun “qeyri-dəqiqliyə” yol verməkdə günahlandırmağa çalışırlar<ref~~>{{Harvnb|Əliyev Ş. H.|2007|p~~=85, 90}}{{oq|ru|Bəzi müasir tədqiqatçılar bu məlumatlara, habelə Məsudinin “şekinlər şahı Adarnerse ibn Hammam” haqqında məlumatına istinad edərək Adarnersehin I Qriqor Hammamın oğlu və varisi hesab etmişlər. Əslində isə A.Y.Krımskinin qeyd etdiyi (109, s. 376) və yuxarıda göstərdiyimiz kimi, Adarnerseh II Qriqor Hammamın oğlu, Sahaqın nəvəsi, I Qriqor Hammamın nəticəsi idi... M.Kalankatuklu isə öz konsepsiyasında qeyri-dəqiqliyə yol verərək “İşxan adlanan

+

“Albaniya tarixi”ndə Qriqor Hammamın 5 oğlunun olması göstərilsə də, onlardan yalnız 3-nün adı çəkilir; böyük oğlu Əbu Əlinin digər oğlu Smbat tərəfindən öldürülməsi qeyd edildikdən sonra, yalnız bir oğlunun – Saak Sevadanın evladlarının, nəvə-nəticələrinin adları açıqlanır, Atrnersex və 5-ci oğlu barədə isə heç nə deyilmir, nəinki, onların övladları barədə. Buna diqqət yetirməyən bəzi tədqiqatçılar, çox vaxt Şəki hakimi Atrnersexi və onun oğlu İşxan Əbu Əbdülmaliki müvafiq olaraq, “Albaniya tarixi”ndə adları çəkilən Saak Sevedanın nəvələri Atrnersex və Seveda İşxanla eyniləşdirməyə cəhd edirlər, bəzən isə Moisey Kalankatuklunun “qeyri-dəqiqliyə” yol verməkdə günahlandırmağa çalışırlar<ref name=Q24 group=qeyd/>.

−

~~Sevadanı” Adarnersehin qardaşı, II Qriqor Hammamın oğlu olduğunu yazırdı (31, s. 203; , III, 19).}}<~~/~~ref~~>.

“Albaniya tarixi”ndə Qriqor Hammamın yalnız bir oğlunun – Saak Sevadanın, evlad və nəvə-nəticələrinin adlarının açıqlanmasının səbəbi isə bu ola bilər ki, kitabın son cildi yazılarkən, Saak Sevadanın nəticəsi İoan Senekerim hələ sağ idi{{sfn|Əliyev Ş. H.|2007|p=99}} və hansısa ərazinin<ref name=Q10 group=qeyd/> hakimi idi. Məhz bu amil “Albaniya tarixi”ndə onun nəsil şəcərəsinə daha çox diqqət yetirilməsinə, özünün isə padşah kimi təqdim edilməsinə səbəb ola bilərdi<ref>{{Harvnb|Moisey Kalankatuklu.|2006|p=336}}{{oq|ru|Sevadanın iki oğlu var idi – Qriqor və Davud. Qriqor dünyaya İşxan adlanan Sevadanı və Adarnersehi gətirdi. İşxan dünyaya dörd oğul gətirdi: Yovhannesi, Qriqoru, Adarnersehi və Filippi. Allah – təala İşxanın böyük oğlu Senekərim adlanan Yovhannesi seçib onu çarlığa layiq gördü. Allah – təalanın buyruğu ilə Senekərimin vasitəsilə çoxdan yox olmuş çarlığı bərpa etdirdi. İran şahı onu təmtəraqlı və qiymətli hədiyyələrlə təltif etdi və ona öz atasının tacını və atını göndərdi. Elə həmin il Davud adlı Yunan magistir (A.Y.Krımski “Davud adlı Yunan magistri”ni gürcü mənbəsi “Kartlis tsxovreba”ya görə 966-cı ildə vəfat etmiş David Magistros ilə eyniləşdirir və buna sasən Senekərimin 960-965-ci illər arasında “çoxdan yox olmuş çarlığı” bərpa etdiyini müəyyənləşdirir, – {{Harvnb|Əliyev Ş. H.|2007|p=93}} ) və allahsevər ərə gözəl tac və çar əbasını göndərib, ona hörmət göstərdi və katolikos onun çarlığına öz razılığını verdi.}}</ref>.

Sətir 335: Sətir 334:

====Şəki ilə Kaxetinin birləşməsi və Arevmanel sülələsinin hakimiyyət dövrü====

−

Şəkinin qərbində yerləşən Sanariya/Kaxetinin hakimləri XI əsrin birinci rübünün ortalarına qədər “xorepiskop” titulu daşıyırdılar. Belə ki ilk dövrlərdə Sanariya xorepiskopları dini hakimiyyətlə yanaşı, dünyəvi hakimiyyəti də əllərinə almış, bundan sonra sanarlara rəhbərlik edərək Kaxetinin birləşdirilməsinə və erkənfeodal gürcü dövlətinin – [[Kaxeti knyazlığı]]nın yaranmasına nail olmuşdular. Nəticədə bu dövlətin başında duran knyazlar ənənəvi qaydada xorepiskop titulu qəbul edirdilər. Xorepiskop titulu artıq teokratik funksiyasını itirmiş, feodal dövlətinin dünyəvi başçısının tituluna çevrilmişdir{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=167, qeyd 33}}.

Sətir 366: Sətir 364:

===== I Axsartan=====

−

[[Şəkil:Kvetera1.jpg|thumb|250px|right|[[Kvetera]] şəhər-qalasının içindəki Kvetera kilsəsi bu gün. ]]

Sətir 403: Sətir 400:

Султан послал к нему факиха, который обучил бы его канонам ислама, молитве и сурам Корана. Он приказал подвергнуть его обрезанию и вручил ему управление этими областями.}} .</ref>.}}

{{Şəkillər sırası2|ş1=270|Khornabuji Fortress, Georgia.jpg|mətn= [[Xornabuci qalası]] {{Yer xəritəsi+|Gürcüstan Kaxeti|width=270|float=|caption=||places=

−

{{Yer xəritəsi~|Gürcüstan Kaxeti|lat_deg=41|lat_min=28|lon_deg=46|lon_min=05|mark =Castlesymbol.svg|marksize=22||label_size=100|label=[[Xornabuci qalası|Xornabuci<br />qalası]] }}

+

{{Yer xəritəsi~|Gürcüstan Kaxeti|lat_deg=41|lat_min=28|lon_deg=46|lon_min=05|mark =Castlesymbol.svg|marksize=22||label_size=100|label=[[Xornabuci qalası|Xornabuci<br />qalası]] }}

{{Yer xəritəsi~|Gürcüstan Kaxeti|lat_deg=41|lat_min=54|lon_deg=45|lon_min=07|mark =Castlesymbol.svg|marksize=22||label_size=100|label=[[Boçorma]] }}

{{Yer xəritəsi~|Gürcüstan Kaxeti|lat_deg=41|lat_min=47|lon_deg=45|lon_min=09|mark =Castlesymbol.svg|marksize=22||label_size=100|label=[[Ucarma]] }}

Sətir 466: Sətir 463:

==Nümuzmatika==

−

[[Şəkil:III 2.jpg|alt=Coin of Kvirike III|thumb|Böyük Kvirikenin kəsdirdiyi sikkə.]]

Nümuzmatikada Böyük Kvirikenin adı olan 3 dənə sikkə məlumdur. Bunlar 2012-2013-cü illərdə – ikisi [[Çuxur Qəbələ]]də, biri isə [[Sisian]]da ([[Ermənistan]]) tapılmışdır. İslam nümuzmatik ənənələrinə uyğun olaraq sikkələrdə [[kəlmeyi-şəhadət]], [[Abbasilər xilafəti|xəlifə]]nin adı da həkk olunub. Ermənistanda tapılan sikkənin metal təlkibi 60 % [[gümüş]], 40 %-i isə [[mis]]dən ibarətdir. Sikkələrin bir üzündə Kvirikenin adı, titulu, atasının adı ərəb hərfləri ilə ərəb dilində üç sətrdə belə həkk olunub:

Sətir 552: Sətir 548:

===Etnik tərkib ===

−

Tədqiqatçıların fikrincə, XI əsr gürcü tarixçisi Sumbat Davitisdze sanarlar ilə şakları eyni xalq kimi göstərir<ref>{{Harvnb|Лордкипанидзе М. Д., § 1. Кахети|1988|p=}} {{oq|ru|Грузинский историк XI в. Сумбат Давитисдзе считает цанаров идентичными шакам; А по Сумбату Давитисдзе, царь Георгий привел на помощь «цанаров и шаков». Следовательно, здесь «кахи» и «цанары» являются идентичными понятиями.}}</ref>.

Sətir 560: Sətir 555:

David Musxeleşviliyə görə,

−

{{sitat2| ...əgər V əsr üçün Hereti eristavlığı ərazisində əsasən alban-iber əhalinin yaşadığını, cənub hissəsində həm də ermənilərin məskunlaşdığını söyləmək mümkündürsə, X əsrin ortaları üçün, hansı ki bu vaxt herlərin xalkedonizmə keçməsi artıq başa çatmışdır, bu ərazinin bütün əhalisi, kiçik erməni icması ilə birlikdə tamamilə gürcüləşmişdir{{sfn|Мусхелишвили Д. Л.|1982|p=367}}.}}

Sətir 601: Sətir 595:

==Mehranilərin, o cümlədən, Qriqori Hammamın nəsil şəcərəsi==

−

{{nəsil ağacı| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |}}

Sətir 654: Sətir 647:

==Arevmanelilərin nəsil şəcərəsi==

−

{{nəsil ağacı| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |}}

Sətir 676: Sətir 668:

{{nəsil ağacı| | | | | |!| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |}}

{{nəsil ağacı| | | | |111| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |111={{link-interwiki|az=II Axsartan|az_mətn=II Axsartan|başqa_dil=fr|başqa_dildə_başlıq=Aghsartan II de Kakhétie}}|boxstyle_111=background-color: #afa;}}

−

== Qeydlər ==

−

{{Siyahı sütunlarla|3|

+

{{Siyahı sütunlarla|2|

{{İstinad siyahısı

|group=qeyd

Sətir 710: Sətir 699:

<ref name=Q20>Şəki hökmdarlarının “ranlar çarı” titulu daşıması səbəbindən bu bayrağın Şəki dövlətinə aid olması ehtimalı var.</ref>

<ref name=Q21>19-cu əsrdə Şəki xanlığının gerbi olması ilə bağlı iddialar var, Sfinksin yunan mifologiyasına aid olması və 1010—1029-cu illər arasında tikilmiş [[Svetitsxoveli kafedralı|Svetitsxoveli]] kilsəsinin divar rəsmlərində də anoloji təsvirə təsadüf edilməsi, bu təsvirin xristianlıq dövründən Şəkinin gerbi olması ehtimalını doğurur. [[Şəkil:Here_be_monsters.jpg|thumb|left|200px|1010—1029-cu illər arasında tikilmiş [[Svetitsxoveli kafedralı|Svetitsxoveli]] kilsəsinin divar rəsmlərində Sfinks təsviri.]] </ref>

−

<ref name=Q22>Bəzi tədqiqatçılara görə Qriqor Hammam Hereti knyazlarından ilk olaraq – 893-cü ildə, çar titulu qəbul etmiş hökmdardır {{oq|ru|Из эретских князей титул царя в 893 г. принимает князь Амам (Папуашвили Т. Г. Из политической истории Эрети, с. 70—71) – {{Harvnb|Лордкипанидзе М. Д., § 2. Эрети|1988|p=}}.}}. Şirinbəy Hacıəli isə David Musxelişviliyə istinad edərək {{link-interwiki|az=Eredvi|az_mətn=Eredvi|başqa_dil=ru|başqa_dildə_başlıq=Ередви}} kəndindəki kilsənin kitabəsində Hammamın adının çəkildiyini göstərir ({{Harvnb|Əliyev Ş. H.|2007|p=82}}). Lakin David Musxelişvili Eredvi kəndindəki kilsənin kitabəsində Hammamın adının çəkildiyini yox, yalnız “''herlər çarının varisi''” ifadəsinin işləndiyini yazır və əlavə edir ki, herlər çarının varisi, yəni ki Hammamın varisi deməkdir ({{Harvnb|Мусхелишвили Д. Л.|1982|p=38}}). Yuxarıda Eredvi kəndindəki kilsənin kitabəsinin mətni iqtibas gətirilib və orada nə Şirinbəy Hacıəlinin yazdığı kimi Hammamın adı var, nə də David Musxelişvilinin yazdığı kimi “''herlər çarının varisi''” ifadəsi. İqtibas gətirilən mətndə heretililərin çarından, yəni Atrnersehdən söhbət gedir ({{Harvnb|Гунба М. М. |2012|}}): {{Bax|#Atrnerseh|green}}</ref>.

+

<ref name=Q22>Bəzi tədqiqatçılara görə Qriqor Hammam Hereti knyazlarından ilk olaraq – 893-cü ildə, çar titulu qəbul etmiş hökmdardır {{oq|ru|Из эретских князей титул царя в 893 г. принимает князь Амам (Папуашвили Т. Г. Из политической истории Эрети, с. 70—71) – {{Harvnb|Лордкипанидзе М. Д., § 2. Эрети|1988|p=}}.}}. Şirinbəy Hacıəli isə David Musxelişviliyə istinad edərək {{link-interwiki|az=Eredvi|az_mətn=Eredvi|başqa_dil=ru|başqa_dildə_başlıq=Ередви}} kəndindəki kilsənin kitabəsində Hammamın adının çəkildiyini göstərir ({{Harvnb|Əliyev Ş. H.|2007|p=82}}). Lakin David Musxelişvili Eredvi kəndindəki kilsənin kitabəsində Hammamın adının çəkildiyini yox, yalnız “''herlər çarının varisi''” ifadəsinin işləndiyini yazır və əlavə edir ki, herlər çarının varisi, yəni ki Hammamın varisi deməkdir ({{Harvnb|Мусхелишвили Д. Л.|1982|p=38}}). Yuxarıda Eredvi kəndindəki kilsənin kitabəsinin mətni iqtibas gətirilib və orada nə Şirinbəy Hacıəlinin yazdığı kimi Hammamın adı var, nə də David Musxelişvilinin yazdığı kimi “''herlər çarının varisi''” ifadəsi. İqtibas gətirilən mətndə heretililərin çarından, yəni Atrnersehdən söhbət gedir ({{Harvnb|Гунба М. М. |2012|}}): {{Bax|#Atrnerseh|green}}</ref>

+

<ref name=Q24>Ş.Əliyev yazır: ''Bəzi müasir tədqiqatçılar bu məlumatlara, habelə Məsudinin “şekinlər şahı Adarnerse ibn Hammam” haqqında məlumatına istinad edərək Adarnersehin I Qriqor Hammamın oğlu və varisi hesab etmişlər. Əslində isə A.Y.Krımskinin qeyd etdiyi (109, s. 376) və yuxarıda göstərdiyimiz kimi, Adarnerseh II Qriqor Hammamın oğlu, Sahaqın nəvəsi, I Qriqor Hammamın nəticəsi idi... M.Kalankatuklu isə öz konsepsiyasında qeyri-dəqiqliyə yol verərək “İşxan adlanan Sevadanı” Adarnersehin qardaşı, II Qriqor Hammamın oğlu olduğunu yazırdı (31, s. 203; , III, 19)''.{{Harvnb|Əliyev Ş. H.|2007|p=85, 90}}. R.Mustafa da öz məqaləsində səhvə yol verərək “Albaniya tarixi”ndə adı çəkilən Atrnerseh barədə yazıb ki, “''məhz bu Adarnerse ərəb mənbələrindəki Şəki hökmdarı kimi qeyd olunan Azərnərsədir''” {{Harvnb|Rəşad M.|2022|s=108}}</ref>

}}

== İstinadlar ==

−

+

==Ədəbiyyat==

−

{{Siyahı|3|

+

{{Siyahı sütunlarla|2|

#{{kitab3

| müəllif = [[Yaqub Mahmudov|Mahmudov Y. M.]]

Sətir 1.935: Sətir 1.926:

*[http://www.iranicaonline.org/articles/sakki-district ENCYCLOPÆDIA IRANICA. ŠAKKI.]

−

+

[[az:Şəki dövləti]][[ca:Herèthia]][[cs:Heretie]][[de:Heretien]][[en:Kingdom of Hereti]][[es:Reino de Hereti]][[fi:Hereti]][[fr:Héréthie]][[he:הרתי]][[hr:Kraljevina Heretija]][[it:Erezia]][[ka:ჰერეთის სამეფო]][[ko:헤레티]][[lt:Heretija]][[nl:Hereti]][[pt:Reino de Hereti]][[ru:Шекинское царство]][[tr:Hereti Krallığı]][[uk:Гереті]][[xmf:ჰერეთიშ ომაფე]]

Aydinsalis

Bürokratlar, İnterfeys idarəçiləri, İdarəçilər

39.594

edits

Changes

Şəki dövləti (başlanğıc kodu nəzərdən keçir)

17:10, 17 dekabr 2022 versiyası

Naviqasiya menyusu

Axtar