MediaWiki:Təltif/SSRİ/Sovet İttifaqı Qəhrəmanı

Sovet İttifaqı Qəhrəmanı
Deviz	"Qızıl Ulduz" medalı - Sovet İttifaqı qəhrəmanına verilir.
Ölkə	SSRİ
Tip	fəxri ad
Statistika
Təsis tarixi	16 aprel 1934
Son təltif	24 dekabr 1991
Təltiflərin sayı	12.776
Ardıcıllıq
Daha yüksək mükafat	Sosialist Əməyi Qəhrəmanı

Sovet İttifaqı Qəhrəmanı (rus.: Герой Советского Союза) — SSRİ-də müharibə əməliyyatları zamanı, eləcə də sülh dövründə şücaət göstərdiyinə və ya üstün xidmət göstərdiyinə görə verilən ən yüksək dərəcədir.

Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı ilk dəfə SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin 16 aprel 1934-cü il tarixli Fərmanı ilə təsis edildi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı üçün əlavə bir fərq nişanı - Qızıl Ulduz medalı - SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1 Avqust 1939-cu il tarixli Fərmanı ilə təsis edildi. Mükafat eskizinin müəllifi memar Miron İvanoviç Merjanovdur.

İcmal

14 aprel 1934-cü ildə Çelyuskin gəmi heyətinin üzvlərinin və sərnişinlərin xilas edilməsində iştirak edən 7 qütb pilotuna Sovet dövlətinin rəhbərləri (İ. Stalin, V.Molotov, K.Voroşilov, V.Kuybışev və A.Jdanov) tərəfindən vurulan açıq bir teleqramın mətni milli qəzetlərin ilk səhifələrində yayımlandı:

Çelyuskin heyətini xilas etmək üçün göstərdiyiniz qəhrəmanlıqdan məmnunuq. Təbiət hadisələri üzərində qələbənizlə fəxr edirik. Ölkənin ən yaxşı ümidlərini doğrultduğunuza və böyük vətənimizin layiqli övladları olduğunuza görə çox şadıq. SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinə bir ərizə daxil edirik: 1. qəhrəmanlıq nümayişi - "Sovet İttifaqı Qəhrəmanı" adının təzahürü ilə əlaqəli ən yüksək mükafatı müəyyənləşdirmək barədə, 2. pilotlara mükafat verilməsi haqqında: "Sovet İttifaqı Qəhrəmanı" mükafatı ilə çelyuskinitlərin xilas edilməsində birbaşa iştirak edən Lyapidevski, Levanevski, Molokov, Kamanin, Slepnev, Vodopyanov, Doronin, 3. adı çəkilən pilotlara və onlara xidmət göstərən uçuş mexaniklərinə Lenin ordeni verilməsi və onlara illik əmək haqqı miqdarında birdəfəlik pul mükafatı verilməsi barədə. - Mərkəzi İcra Komitəsi və Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Xəbərləri, 14 aprel 1934-cü il tarixli, 88 saylı

"Sovet İttifaqı Qəhrəmanı" adı haqqında Əsasnamə

16 aprel 1934-cü ildə SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin fərmanı ilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı rütbəsi aşağıdakı redaktə ilə təsis edildi:

"Ən yüksək fərqlənmə dərəcəsini təyin etmək - dövlətə fərdi və ya kollektiv xidmətlər göstərdiyinə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı rütbəsi vermək". Fərqlənmə nişanları verilmədi - yalnız SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsindən bir sertifikat verildi. Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının “SSRİ-nin iki ordeni ilə təltif olunan şəxslər üçün müəyyən edilmiş hüquq və imtiyazlardan istifadə etdikləri” də qeyd edildi.

"Lenin" ordeni Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı ilə birlikdə 1936-cı il iyulun 29-da tətbiq olunan Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı haqqında Əsasnamədən əvvəl mükafatlandırılan 11 pilotun hamısına təqdim olundu. Bu nəşrdən başlayaraq bu ada layiq görülən vətəndaşlar "Lenin" ordeninə etibar etmək məcburiyyətində qaldılar.

SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1 avqust 1939-cu il tarixli fərmanı ilə Sovet İttifaqı Qəhrəmanları üçün xüsusi bir fərqləndirici mükafat - “Sovet İttifaqı Qəhrəmanı” medalı təsis edildi. 16 oktyabr 1939-cu il tarixli başqa bir fərmanla "Qızıl Ulduz" adlanan medalın görünüşü təsdiq edildi. İlkin Əsasnamədən fərqli olaraq, indi Qızıl Ulduzu bir neçə dəfə mükafatlandırmaq mümkün oldu. İki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilən şəxslərə ikinci dəfə "Qızıl Ulduz" medalı verilir və vətənində ona bürünc büst qoyulurdu. Azərbaycanda bu ada iki dəfə general-mayor Həzi Aslanov layiq görülmüşdür. Üç dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülən şəxslərə üçüncü "Qızıl Ulduz" medalına layiq görülur və bürünc büstü Moskvadakı Sovetlər Sarayında quraşdırılmalı idi. İkinci və üçüncü medallar verilərkən Lenin ordenlərinin verilməsi təmin edilməmişdir. Fərmanda dördüncü dəfə titulun verilməsi ilə yanaşı, bir nəfər üçün mümkün sayda mükafat barədə də heç nə deyilmədi.

Birinci, ikinci və üçüncü mükafatların medal sayı ayrı idi. Moskvada möhtəşəm Sovetlər Sarayının inşası müharibə səbəbindən başa çatmadığından, Qəhrəmanların büstləri üç dəfə Kremldə quruldu.

6 sentyabr 1967-ci il tarixli bir fərmanla Sovet İttifaqı Qəhrəmanları üçün bir sıra dövlət imtiyazları tətbiq edildi.

Yeni nəşr SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 14 may 1973-cü il tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmişdir (SSRİ Ali Sovetinin Bülleteni, 1973, No 20, s. 268). Əsasnamədə deyilir:

1. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı ən yüksək fərqlənmə dərəcəsidir və qəhrəmanlıq əməli ilə əlaqəli Sovet dövləti və cəmiyyəti qarşısında şəxsi və ya kollektiv xidmətlərinə görə verilir. 2. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti tərəfindən verilir. 3. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı təltif olunur: SSRİ-nin ən yüksək mükafatı Lenin ordeni ilə; xüsusi fərqlənmə nişanı - "Qızıl Ulduz" medalı ilə; SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin diplomu ilə. 4. Bənzər ikinci bir qəhrəmanlıq etmiş Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, Lenin ordeni və ikinci Qızıl Ulduz medalı ilə təltif olunur və qəhrəmanların xatirəsinə, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin mükafatlandırılması haqqında fərmanında qeyd olunduğu kimi vətənində müvafiq yazısı olan Qəhrəmanın bürünc büstü qoyulur. 5. Daha əvvəl göstərdiyi bənzər yeni qəhrəmanlıq göstəricilərinə görə iki Qızıl Ulduz medalı ilə təltif edilmiş Sovet İttifaqı Qəhrəmanı yenidən Lenin ordeni və Qızıl Ulduz medalı ilə təltif edilə bilər. 6. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Lenin ordeni və Qızıl Ulduz medalı ilə təltif edildikdə, orden və medal ilə birlikdə SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin diplomu ilə təltif olunur. 7. Sovet İttifaqı Qəhrəmanına Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı verilirsə, onun qəhrəmanlıq və əmək istismarının xatirəsinə, SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülməsi haqqında fərmanında qeyd olunduğu kimi vətənində Qəhrəmanın müvafiq yazısı olan bürünc büstü qoyulur. 8. Sovet İttifaqı Qəhrəmanları qanunla müəyyən edilmiş üstünlüklərdən istifadə edirlər. 9. Sovet İttifaqı Qəhrəmanının "Qızıl Ulduz" medalı sinəsinin sol tərəfində, SSRİ-nin orden və medallarının üstündə taxılır. 10. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adından məhrumetmə yalnız SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyəti tərəfindən həyata keçirilə bilər.

Rəqəmlər və faktlar

20 aprel 1934-cü ildə qütb pilotları Anatoli Lyapidevski ("Qızıl Ulduz" medalı № 1), Siqizmund Levanevski (2; "Qızıl Ulduz" medalı № 4), Vasili Molokov (№ 3), Nikolay Kamanin (4; "Qızıl Ulduz" medalı № 2), Mauritius Slepnev (№ 5), Mixail Vodopyanov (№ 6), İvan Doronin ("Qızıl Ulduz" medalı № 7) çətinliklə üzləşdikləri Çelyuskin gəmisinin sərnişinlərini və heyət üzvlərini xilas etdiklərinə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldülər. 28 sentyabr 1934-cü ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı ("Qızıl Ulduz" medalı № 8) 12 min km-dən çox məsafədə qapalı əyri uçuş məsafəsində dünya rekordu qırdığına görə M.M.Qromova verildi.

Hərbi şücaətlərinə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına ilk layiq görülmə 31 dekabr 1936-cı ildə Qızıl Ordunun on yeddi komandirinin - İspaniya Vətəndaş Müharibəsi iştirakçılarının mükafatlandırılması ilə baş verdi. D.D.Poqodin, P.M.Arman, S.K.Osadçev (ölümündən sonra), N.A.Selitski, P.E.Kupriyanov, S.M.Bıstrov tankçıları xaricində demək olar ki, hamısının pilot olması diqqət çəkir. İspaniyadakı müharibə zamanı (1936 – 1939) Qəhrəman adı iştirakçılardan altmışına verildi.

1938-ci ilin avqustunda 26 nəfər Xasan gölü ərazisindəki yapon müdaxiləçilərini məğlub edərək komandanlığın döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirərkən göstərdiyi qəhrəmanlığa, cəsarətə və şücaətə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görüldü.

Bir ildən az müddət sonra təqdim olunan fərqlənmə nişanının "Qızıl Ulduz" medalı ilə təltif olunması baş verdi: 70 nəfər 1939-cu ilin may - sentyabr aylarında Xalxin-Göl çayındakı döyüşlərdə  göstərdikləri şücaətə görə bu mükafatı aldı. Eyni zamanda, ölkədə ilk iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanları meydana çıxdı.

1939-1940-cı illərdəki Sovet-Fin silahlı qarşıdurmasından sonra Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının sayı 412 nəfər artdı.

1941-ci ilin əvvəlinə qədər üçü qadın və beşi iki dəfə Qəhrəman olmaqla 626 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adını aldı.

Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının böyük əksəriyyəti (təltif olunanların 91,2%-i) Böyük Vətən Müharibəsi dövründə meydana çıxdı. Böyük Vətən Müharibəsi dövründə göstərdiyi şücaətə görə 11 min 657 nəfər (onlardan 3051-i ölümündən sonra) yüksək rütbəyə, o cümlədən, 108-i iki dəfə (onlardan 8-i ölümündən sonra) bu mükafata layiq görüldü. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüş Böyük Vətən Müharibəsi iştirakçıları arasında 90 qadın var idi (onlardan 49-u ölümündən sonra).

Müharibə zamanı şücaət nümayiş etdirdiklərinə görə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülənlər arasında çoxmillətli Sovet İttifaqının müxtəlif xalqlarının nümayəndələri də vardı. Müharibə zamanı Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı müttəfiq orduların 13 əsgərinə, əsasən Polşa və Çexoslovakiya əsgərlərinə, həmçinin Fransız Normandiya-Neman hava alayının 4 pilotuna verildi.

Bir yerdə xidmət edən Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının ən çoxu 167-ci Atıcı Sumı-Kiyev Qırmızı Bayraq diviziyasında idi: 108 nəfər.

Əfqanıstandakı döyüş əməliyyatları zamanı 85 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı oldu. Onlardan 28-i ölümündən sonra bu yüksək ada layiq görülmüşdür.

Ümumilikdə, SSRİ-nin mövcudluğu dövründə 12 min 777 nəfər (böhtan xarakterli hərəkətlərinə görə rütbəsindən məhrum edilmiş 72 nəfər və fərmanları əsassız olaraq ləğv olunan 13 nəfər xaric) Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür, bunlardan 154-ü iki dəfə (9-u ölümündən sonra), 3-ü üç dəfə, 2-si dörd dəfə. Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının ümumi sayında 95 qadın var. Sovet İttifaqı Qəhrəmanları arasında 40 nəfər xarici ölkələrin vətəndaşıdır.

24 dekabr 1991-ci ildə Sovet İttifaqı Qəhrəmanının "Qızıl Ulduz" medalına layiq görülən sonuncu kiçik elmi işçi - dalğıc mütəxəssisi (№ 11664, suyun altında 500 metr dərinlikdə uzunmüddətli simulyasiya edən dalğıc təcrübəsində iştirak üçün), kapitan 3-cü dərəcəli Leonid Mixayloviç Solodkov idi. Qəhrəman "Qızıl Ulduz" medalını aldıqdan sonra Nizamnaməyə görə məruzə etməli idi: "Sovet İttifaqına xidmət edirəm!". Ancaq mükafatın təqdimatı zamanı (16 yanvar 1992-ci il) SSRİ 22 gündür mövcud deyildi. Ancaq mükafatın təqdimatı zamanı (16 yanvar 1992-ci il) SSRİ 22 gündür mövcud deyildi. Nizamnamə hələ yenidən yazılmamışdı və Solodkov Sovet İttifaqından bəhs etməyi yersiz hesab etdi və ona mükafat təqdim edən hava marşalı E.İ.Şapoşnikova dedi: "Təşəkkür edirəm".

SSRİ-nin dağılmasından sonra "Sovet İttifaqı Qəhrəmanı" adı ləğv edildi. Bunun əvəzinə, 20 Mart 1992-ci ildə Rusiyada qəhrəmanlıq göstərdiklərinə görə verilmiş "Rusiya Federasiyasının Qəhrəmanı" adı təsis edildi. Qanuni olaraq Sovet İttifaqı Qəhrəmanları Rusiya Federasiyası Qəhrəmanları ilə eyni hüquqlara malikdirlər.

Dörd Sovet İttifaqı Qəhrəmanının da Rusiya Federasiyasının Qəhrəmanı olduqları diqqətəlayiqdir: kosmonavtlar Sergey Krikalev və Valeriy Polyakov, qütb alimi Artur Çilingarov və Rusiya Ordusunun Polkovniki Nikolay Sainoviç Maydanov (ölümündən sonra).

Birincisi

Məlumat xronoloji ardıcıllıqla təqdim olunur.

Sovet İttifaqının İlk Qəhrəmanı ("Qızıl Ulduz" nömrəsinə görə)

pilot A.V.Lyapidevski (04/20/1934).

İlk əcnəbi - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı

İspaniya Respublikası Hava Qüvvələrinin 1-ci Beynəlxalq Aviasiya Bombardıman Eskadrilyasının pilotu V.S.Qoranov (12/31/1936).

İlk qadın - Sovet İttifaqı Qəhrəmanı

pilot V.S.Qrizodubova (02.11.1938).

Sovet İttifaqının ən gənc Qəhrəmanı

partizan V.A.Kotik (27.06.1958) - qəhrəmanlığı zamanı 14 yaşında idi.

Sovet İttifaqının ən yaşlı Qəhrəmanı

Təqaüdçü Ordu generalı İ.V.Tyulenev (02.21.1978) - mükafat verilərkən 86 yaşında idi.

Sovet İttifaqı Qəhrəmanları və eyni zamanda Sosialist Əməyi Qəhrəmanları

Sovet İttifaqının 11 Qəhrəmanı eyni zamanda Sosialist Əməyi Qəhrəmanı idi:

1. Brejnev, Leonid İliç
2. Voroşilov, Kliment Efremoviç
3. Qolovçenko, Vasili İvanoviç
4. Qrizodubova, Valentina Stepanovna
5. Maşerov, Pyotr Mironoviç
6. Orlovski, Kirill Prokofieviç
7. Stalin, İosif Vissarionoviç
8. Traynin, Pyotr Afanasieviç
9. Tretyak, İvan Moiseeviç
10. Ustinov, Dmitri Fyodoroviç
11. Xruşşev, Nikita Sergeeviç

Eyni zamanda L.İ.Brejnev dörd dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, K.E.Voroşilov iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, D.F.Ustinov iki dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı, N.S.Xruşşov üç dəfə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı olmuşdur.

Sovet İttifaqı Qəhrəmanları - Şöhrət ordeninin tam sahibləri

Sovet İttifaqının dörd Qəhrəmanı Şöhrət ordeninin tam sahibi idi:

1. Alyoşin, Andrey Vasiliyeviç
2. Draçenko, İvan Qriqoriyeviç
3. Dubinda, Pavel Xristoforoviç
4. Kuznetsov, Nikolay İvanoviç

Birdən çox mükafat

İlk dəfə iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı

mayor S.İ.Qritsevets (22.02.1939; 29.08.1939)

mayor Q.P.Kravçenko (02.22.1939; 08.29.1939)

korpus komandiri Y.V.Smuşkeviç (06.21.1937; 11.17.1939)

S.İ. Qritsevets SSRİ Ali Sovetinin Rəyasət Heyətinin Fərmanı ilə 1939-cu il oktyabrın 16-da, təyyarə qəzasında öldüyündən bir ay sonra təsis edildiyi üçün heç vaxt "Qızıl Ulduz" xüsusi fərqlənmə medalı almamışdı.

İlk və yeganə qadın - iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı

pilot-kosmonavt S.E.Savitskaya (27.08.1982; 29.07.1984)

Ümumilikdə, 154 nəfər iki dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür.

Üç dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanları

Hava marşalı A.İ.Pokrişkin (24.05.1943; 24.08.1943; 19.08.1944)

Hava marşalı İ.N.Kojedub (02.04.1944; 08.19.1944; 08.18.1945)

Sovet İttifaqının Marşalı S.M.Budyonnı (02.01.1958; 04.24.1963; 02.22.1968)

Dörd dəfə Sovet İttifaqı Qəhrəmanları

Sovet İttifaqının Marşalı Q.K.Jukov (08.29.1939; 07.29.1944; 06.01.1945; 12.01.1956)

Sovet İttifaqı Marşalı L.İ.Brejnev (12.18.1966; 12.18.1976; 12.19.1978; 12.18.1981)

Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adından məhrum edilmə

72 nəfər bu və ya digər səbəbdən (əksər cinayətlərə görə) Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adından məhrum edildi. 13 nəfər üçün Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına layiq görülmə haqqında Fərmanlar mükafat üçün əsassız olaraq təqdim edildiyi üçün ləğv edildi. Digər 61 nəfər Qəhrəman adından məhrum edildi, lakin daha sonra bu ad bərpa edildi. Təyinat ləğv edildikdən sonra 2 nəfərin rütbəsi bərpa edildi. 16 Sovet İttifaqı Qəhrəmanı rütbəsindən məhrum edildikdən sonra güllələndi (Onlardan 12-si sonradan reabilitasiya edildi və rütbəsi bərpa edildi).

Xarici ölkələrdən bənzər mükafatlar

Sovet İttifaqına bənzər bir şəkildə Qəhrəman adı ən yüksək dövlət mükafatı və ya fəxri ad kimi sosialist düşərgəsinin əksər əyalətlərində, bir sıra inkişaf etməkdə olan ölkələrdə (bir qayda olaraq, siyasətlərində SSRİ-yə yönəldilmiş), milli xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla İsraildə təsis edildi (1949-cu ildə).

SSRİ-nin dağılmasından sonra Rusiyada “Rusiya Federasiyasının Qəhrəmanı” rütbəsi təsis edildi, ayrıca görkəmli işlərinə görə verildi; Qəhrəman (Milli Qəhrəman) adları bir sıra digər postsovet dövlətlərində və bəzi tanınmamış və ya qismən tanınmış dövlətlərdə və ya dövlət qurumlarında təsis edilmişdir.