14.470
edits
Changes
Səhifəni '{{Tarixi dövlət |adı = Şəki hakimliyi |orijinal_adı = |statusu = |himni = |bayrağı...' ilə yarat
{{Tarixi dövlət
|adı = Şəki hakimliyi
|orijinal_adı =
|statusu =
|himni =
|bayrağı =
|bayrağın_izahı =
|gerbi =
|gerbin_yazısı =
|xəritəsi = Caucasus_1490_map_de_alt.svg
|xəritənin_izahı = Qafqazın 1490-cı il üçün siyasi xəritəsində Şəki hakimliyi
|s1 =
|s1_bayrağı =
|quruluş_ili = ən geci [[1384]]<ref group=q>Şəki hökmdarlığının yaranma tarixi barədə dəqiq məlumat yoxdur. Amma Şəki hökmdarlığının 1384-cü ildən daha əvvəl də mövcud ola bilməsi ehtimal olunur. Çünki Əmir Teymur öz məktubunda 1384-cü il hadisələrini xatırlayarkən, "Ümaraye-Şəki" yəni "Şəki əmirləri" ifadəsini işlətmişdir. Bu isə o deməkdir ki, Şəki həmin vaxt dövlət idi. Ona görə də Şəki hökmdarlığının yaranma tarixi "ən geci 1384-cü il" kimi də qəbul edilə bilər.</ref>
|süqut_ili = [[1551]]
|x1 =
|x1_bayrağı =
|şüarı =
|paytaxtı = [[Şəki]]<ref group=q>Həsən Rumlunun "Əhsənüt-təvarix"indən iqtibas: Şah mühüm məsələlərin həlli üçün dövlət başçıları ilə məşvərət edir, sədr, vəzir, hakim və başqa məsul şəxslərin rəy və təkliflərinə qulaq asırdı ... Ancaq, şübhəsiz, həlledici söz şahın olardı. O, adətən, dövlətin paytaxt adlanan əsas şəhərində yaşayır, qışlaq və yaylaq yerlərinə getməyi nəzərə alınmazsa, əsasən, müharibə vaxtı şəhəri tərk edirdi. Məsələn, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu hökmdarları Təbrizdə, I Şah İsmayıl Təbrizdə, I Şah Təhmasib Təbriz və Qəzvində, II Şah İsmayıl Qəzvində, '''Şəki hakimləri Şəkidə''', şirvanşahlar I İbrahim, I Xəlilullah, Fərrux Yasar, II İbrahim, II Xəlilullah və Şahruq vaxtlarının çoxunu Şamaxıda keçirmişlər, - bax: [http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/eb-az_05092012_11.pdf Şahin Fərzəliyev, Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə, Bakı, 1983, səh.: 28]. Bu isə o deməkdir ki Şəki hökmdarlığının paytaxtı Şəki şəhəri olmuşdur, belə ki Şəki hakimləri Şəki şəhərində oturmuşlar.</ref>
|ən_böyük_şəhəri = [[Şəki]]
|rəsmi_dilləri =
|valyutası =
|ərazisi =
|təxmini_əhalisi =
|idarəetmə_forması = [[Monarxiya]]
|sülalə = [[Orlat]]; [[Qara keşiş nəsli]]
|rəhbərin_titulu1 = əmir, hakim, xan, bəy
|hökmdar1 =
|hökmdar_hakimiyyət1 =
|rəhbərin_titulu2 = əmir, hakim
|hökmdar2 =
|hökmdar_hakimiyyət2 =
|rəhbərin_titulu3 =
|hökmdar3 =
|hökmdar_hakimiyyət3 =
|dini = [[Sünni]] [[islam]]
}}
{{Azərbaycan tarixi}}
'''Şəki hakimliyi''' — təxminən XIV əsrin 84-cü ilindən başlayaraq 1551-ci ilə qədər, əsasən indiki [[Azərbaycan Respublikası]]nın şimal-qərbində, qismən də indiki [[Gürcüstan Respublikası]]nın şərqi və [[Rusiya Federasiyası]]nın [[Dağıstan Respublikası]]nın cənub ərazisində mövcud olmuş dövlət. Əvvəl monqol mənşəli [[Orlat sülaləsi]] tərəfindən, sonra isə islam dinini qəbul etmiş [[Qara Keşiş oğlu]] və onun nəslindən olan hökmdarlar tərəfindən idarə edilmişdir. Bu dövlətin ərazisi qərbdə [[Tiflis]] şəhəri yaxınlığından, şərqə – [[Qəbələ]] şəhəri yaxınlığına qədər, cənubda Kür çayından [[Böyük Qafqaz sıra dağları]]na qədər,<ref>И.П.Петрушевский. Академия наук Азербайджанской ССР; Сборник статей по истории Азербайджана, стр. 184, Баку, 1949.</ref> hətta bəzi məlumatlara görə daha şimala – [[Dərbənd]] şəhəri yaxınlığına qədər uzanmışdı.<ref>[http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/rubooks/svednarodkavk.pdf Иоанн де Галонифонтибус. Сведения о народах Кавказа (1404 г.) (Из сочинения «Книга познания мира»). Перевод с лат. на анг. и комментарии Л. Гарди. Перевод с анг. и предисловие З.М. Буниятова. стр: 13-14 Баку, 1980.]</ref><ref>[http://sites.google.com/site/shekitarixi/179 A.Məmmədov. İoann de Qalonifontibusun "Qafqaz xalqları haqqında məlumat"ı.]</ref>
== Hökmdarlar ==
=== Orlat sülaləsindən olanlar ===
*'''[[Seyid Əli Orlat]]''', təxminən 1393 — [[1399]]
*'''[[Seyid Əhməd Orlat]]''', [[1399]] — təxminən 1423/1424
=== Sülaləsi dəqiq məlum olmayanlar ===
*'''[[Əli inaq]]''', ən geci 1435 — ən azı 1435
*'''[[Əbdülqafar]]''', ən geci 1447/1448 — ən azı 1468/1469
*'''Şahhüseyn ''', ən geci 1497 — 1497
=== Qara keşiş nəslindən olanlar ===
*'''Əlican xan/Candar<ref group=q>Bu şəxsin Əli İnaq ola bilməsi ehtimalı var. Şəki tarixlərində onun islamdan əvvəlki adının "Candar" olması göstərilir. Lakin mümkündür ki bu heç də onun adı yox, əslində rütbəsi idi. Belə ki həm "candar" və həm də "inaq" monqol hərbi rütbələri idi, özü də bu rütbələr bir-birinə çox yaxın rütbələr idilər. Mustafa ağanın Şəki tarixində onun yalnız Nuxnaın hakımı olması göstərilir (Bax: И. Л.Сегаль. Елисаветпольская губерня, Тифлис, 1902; [http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Chadzi_Seid_Abdulhamid/text.phtml?id=2210 yaxud, Хаджи Сеид Абдулгамид. Родословная шекинских ханов и их потомков, wostlit.info, комм.: 7]). [[Hacı Seyid Əbdülhəmid]]in [[Şəki xanları və onların nəsilləri (kitab)|Şəki tarixində]] isə qeyd olunur ki, Candar Qara keşiş oğlu ([[1444]] — [[1445]]-ci illərdə (islam tarixi ilə – 848-ci il) islamı qəbul edərək Əlican adını gütürdü. O zamanlar digər torpaqlardan, xüsusi ilə də [[İran]]dan, Şəkinin hökmransız və xansız qalmasından istifadə edərək quldurlar və əmirin əskərləri tez-tez Şəkiyə hücüm edirdilər. [[Şəki]] əhalisi Əlicanı cəsur və ağıllı olduğuna görə Şəkinin xanı seçir. O, 861 ([[1456]] — [[1457]]) ildə vəfat edir.</ref> Qara keşiş oğlu''', 1444/45 — 1456/57
*'''Qutul xan (Əlican xanın oğlu)''', 1456/57 — 1468
*''' Zəki/Şəki xan<ref group=q>Mustafa ağanın "Şəki tarixi"ndə onun Şəki şəhərini tutması və paytaxt etməsi göstərilir (bax: И. Л.Сегаль. Елисаветпольская губерня, Тифлис, 1902; [http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Chadzi_Seid_Abdulhamid/text.phtml?id=2210 yaxud, Хаджи Сеид Абдулгамид. Родословная шекинских ханов и их потомков, wostlit.info, комм.: 7] ).</ref>(Qutul xanın oğlu)''', 1468 — 1488<ref group=q>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9490/#page/1138/mode/1up Bu tarix yalnız Hacı Cəmil tərəfindən tərtib edilmiş nəsil şəcərəsində göstərilir; bax: Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том V, Тифлис, 1873, стр.: 1120.]</ref>
*'''[[Həsən sultan]]''', ən geci 1519 — may, 1524
*'''[[Dərviş Məhəmməd xan]] (Həsən sultanın oğlu)''', may, 1524 — may, 1551
== Qeydlər ==
<div class="references-small">
<references group=q/>
</div>
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Mənbələr ==
* [http://history.az/pdf.php?item_id=20100105023159012&ext=pdf И.П.Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджан и Армении в XVI - начале XIX вв., стр. 35; 72, Ленинград, 1949.]
*[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən, Bakı, 1993.]
== Xarici keçidlər ==
*[[Mahmud İsmayılov|Mahmud İsmayıl]]."[[İki od arasında]]". [[Bakı]]. [["Gənclik" nəşriyyatı]]. [[1993]] [http://www.clb.az/files/FullText/IKI_OD_ARASINDA_2.pdf oxu] {{az}}
[[Kateqoriya:Azərbaycanla bağlı dövlətlər]]
[[Kateqoriya:Şəki]]
|adı = Şəki hakimliyi
|orijinal_adı =
|statusu =
|himni =
|bayrağı =
|bayrağın_izahı =
|gerbi =
|gerbin_yazısı =
|xəritəsi = Caucasus_1490_map_de_alt.svg
|xəritənin_izahı = Qafqazın 1490-cı il üçün siyasi xəritəsində Şəki hakimliyi
|s1 =
|s1_bayrağı =
|quruluş_ili = ən geci [[1384]]<ref group=q>Şəki hökmdarlığının yaranma tarixi barədə dəqiq məlumat yoxdur. Amma Şəki hökmdarlığının 1384-cü ildən daha əvvəl də mövcud ola bilməsi ehtimal olunur. Çünki Əmir Teymur öz məktubunda 1384-cü il hadisələrini xatırlayarkən, "Ümaraye-Şəki" yəni "Şəki əmirləri" ifadəsini işlətmişdir. Bu isə o deməkdir ki, Şəki həmin vaxt dövlət idi. Ona görə də Şəki hökmdarlığının yaranma tarixi "ən geci 1384-cü il" kimi də qəbul edilə bilər.</ref>
|süqut_ili = [[1551]]
|x1 =
|x1_bayrağı =
|şüarı =
|paytaxtı = [[Şəki]]<ref group=q>Həsən Rumlunun "Əhsənüt-təvarix"indən iqtibas: Şah mühüm məsələlərin həlli üçün dövlət başçıları ilə məşvərət edir, sədr, vəzir, hakim və başqa məsul şəxslərin rəy və təkliflərinə qulaq asırdı ... Ancaq, şübhəsiz, həlledici söz şahın olardı. O, adətən, dövlətin paytaxt adlanan əsas şəhərində yaşayır, qışlaq və yaylaq yerlərinə getməyi nəzərə alınmazsa, əsasən, müharibə vaxtı şəhəri tərk edirdi. Məsələn, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu hökmdarları Təbrizdə, I Şah İsmayıl Təbrizdə, I Şah Təhmasib Təbriz və Qəzvində, II Şah İsmayıl Qəzvində, '''Şəki hakimləri Şəkidə''', şirvanşahlar I İbrahim, I Xəlilullah, Fərrux Yasar, II İbrahim, II Xəlilullah və Şahruq vaxtlarının çoxunu Şamaxıda keçirmişlər, - bax: [http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/eb-az_05092012_11.pdf Şahin Fərzəliyev, Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə, Bakı, 1983, səh.: 28]. Bu isə o deməkdir ki Şəki hökmdarlığının paytaxtı Şəki şəhəri olmuşdur, belə ki Şəki hakimləri Şəki şəhərində oturmuşlar.</ref>
|ən_böyük_şəhəri = [[Şəki]]
|rəsmi_dilləri =
|valyutası =
|ərazisi =
|təxmini_əhalisi =
|idarəetmə_forması = [[Monarxiya]]
|sülalə = [[Orlat]]; [[Qara keşiş nəsli]]
|rəhbərin_titulu1 = əmir, hakim, xan, bəy
|hökmdar1 =
|hökmdar_hakimiyyət1 =
|rəhbərin_titulu2 = əmir, hakim
|hökmdar2 =
|hökmdar_hakimiyyət2 =
|rəhbərin_titulu3 =
|hökmdar3 =
|hökmdar_hakimiyyət3 =
|dini = [[Sünni]] [[islam]]
}}
{{Azərbaycan tarixi}}
'''Şəki hakimliyi''' — təxminən XIV əsrin 84-cü ilindən başlayaraq 1551-ci ilə qədər, əsasən indiki [[Azərbaycan Respublikası]]nın şimal-qərbində, qismən də indiki [[Gürcüstan Respublikası]]nın şərqi və [[Rusiya Federasiyası]]nın [[Dağıstan Respublikası]]nın cənub ərazisində mövcud olmuş dövlət. Əvvəl monqol mənşəli [[Orlat sülaləsi]] tərəfindən, sonra isə islam dinini qəbul etmiş [[Qara Keşiş oğlu]] və onun nəslindən olan hökmdarlar tərəfindən idarə edilmişdir. Bu dövlətin ərazisi qərbdə [[Tiflis]] şəhəri yaxınlığından, şərqə – [[Qəbələ]] şəhəri yaxınlığına qədər, cənubda Kür çayından [[Böyük Qafqaz sıra dağları]]na qədər,<ref>И.П.Петрушевский. Академия наук Азербайджанской ССР; Сборник статей по истории Азербайджана, стр. 184, Баку, 1949.</ref> hətta bəzi məlumatlara görə daha şimala – [[Dərbənd]] şəhəri yaxınlığına qədər uzanmışdı.<ref>[http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/rubooks/svednarodkavk.pdf Иоанн де Галонифонтибус. Сведения о народах Кавказа (1404 г.) (Из сочинения «Книга познания мира»). Перевод с лат. на анг. и комментарии Л. Гарди. Перевод с анг. и предисловие З.М. Буниятова. стр: 13-14 Баку, 1980.]</ref><ref>[http://sites.google.com/site/shekitarixi/179 A.Məmmədov. İoann de Qalonifontibusun "Qafqaz xalqları haqqında məlumat"ı.]</ref>
== Hökmdarlar ==
=== Orlat sülaləsindən olanlar ===
*'''[[Seyid Əli Orlat]]''', təxminən 1393 — [[1399]]
*'''[[Seyid Əhməd Orlat]]''', [[1399]] — təxminən 1423/1424
=== Sülaləsi dəqiq məlum olmayanlar ===
*'''[[Əli inaq]]''', ən geci 1435 — ən azı 1435
*'''[[Əbdülqafar]]''', ən geci 1447/1448 — ən azı 1468/1469
*'''Şahhüseyn ''', ən geci 1497 — 1497
=== Qara keşiş nəslindən olanlar ===
*'''Əlican xan/Candar<ref group=q>Bu şəxsin Əli İnaq ola bilməsi ehtimalı var. Şəki tarixlərində onun islamdan əvvəlki adının "Candar" olması göstərilir. Lakin mümkündür ki bu heç də onun adı yox, əslində rütbəsi idi. Belə ki həm "candar" və həm də "inaq" monqol hərbi rütbələri idi, özü də bu rütbələr bir-birinə çox yaxın rütbələr idilər. Mustafa ağanın Şəki tarixində onun yalnız Nuxnaın hakımı olması göstərilir (Bax: И. Л.Сегаль. Елисаветпольская губерня, Тифлис, 1902; [http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Chadzi_Seid_Abdulhamid/text.phtml?id=2210 yaxud, Хаджи Сеид Абдулгамид. Родословная шекинских ханов и их потомков, wostlit.info, комм.: 7]). [[Hacı Seyid Əbdülhəmid]]in [[Şəki xanları və onların nəsilləri (kitab)|Şəki tarixində]] isə qeyd olunur ki, Candar Qara keşiş oğlu ([[1444]] — [[1445]]-ci illərdə (islam tarixi ilə – 848-ci il) islamı qəbul edərək Əlican adını gütürdü. O zamanlar digər torpaqlardan, xüsusi ilə də [[İran]]dan, Şəkinin hökmransız və xansız qalmasından istifadə edərək quldurlar və əmirin əskərləri tez-tez Şəkiyə hücüm edirdilər. [[Şəki]] əhalisi Əlicanı cəsur və ağıllı olduğuna görə Şəkinin xanı seçir. O, 861 ([[1456]] — [[1457]]) ildə vəfat edir.</ref> Qara keşiş oğlu''', 1444/45 — 1456/57
*'''Qutul xan (Əlican xanın oğlu)''', 1456/57 — 1468
*''' Zəki/Şəki xan<ref group=q>Mustafa ağanın "Şəki tarixi"ndə onun Şəki şəhərini tutması və paytaxt etməsi göstərilir (bax: И. Л.Сегаль. Елисаветпольская губерня, Тифлис, 1902; [http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Chadzi_Seid_Abdulhamid/text.phtml?id=2210 yaxud, Хаджи Сеид Абдулгамид. Родословная шекинских ханов и их потомков, wostlit.info, комм.: 7] ).</ref>(Qutul xanın oğlu)''', 1468 — 1488<ref group=q>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9490/#page/1138/mode/1up Bu tarix yalnız Hacı Cəmil tərəfindən tərtib edilmiş nəsil şəcərəsində göstərilir; bax: Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том V, Тифлис, 1873, стр.: 1120.]</ref>
*'''[[Həsən sultan]]''', ən geci 1519 — may, 1524
*'''[[Dərviş Məhəmməd xan]] (Həsən sultanın oğlu)''', may, 1524 — may, 1551
== Qeydlər ==
<div class="references-small">
<references group=q/>
</div>
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}
== Mənbələr ==
* [http://history.az/pdf.php?item_id=20100105023159012&ext=pdf И.П.Петрушевский. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджан и Армении в XVI - начале XIX вв., стр. 35; 72, Ленинград, 1949.]
*[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən, Bakı, 1993.]
== Xarici keçidlər ==
*[[Mahmud İsmayılov|Mahmud İsmayıl]]."[[İki od arasında]]". [[Bakı]]. [["Gənclik" nəşriyyatı]]. [[1993]] [http://www.clb.az/files/FullText/IKI_OD_ARASINDA_2.pdf oxu] {{az}}
[[Kateqoriya:Azərbaycanla bağlı dövlətlər]]
[[Kateqoriya:Şəki]]