| Sətir 1: |
Sətir 1: |
| − | [[Kateqoriya:M]][[Kateqoriya:Şəxslər (familiya sırası ilə)|Axundov Mirzə Fətəli]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış görkəmli şəxslər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış şair və yazıçılar]] | + | [[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:Şəxslər (familiya sırası ilə)|Axundov Mirzə Fətəli]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış şair və yazıçılar]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış pedaqoqlar]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış hərbçilər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış görkəmli şəxslər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış teatr xadimləri]] |
| | {{Yazıçı | | {{Yazıçı |
| − | |Adı = | + | |Adı = Mirzə Fətəli Axundov |
| − | |Orijinal adı = Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu Axundov | + | |Orijinal adı = ''Axundov (Axundzadə) Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu'' <br>{{lang-az2|میرزا فتحعلی آخوندزاده}} |
| − | |Şəkil = Mirza Fatali.jpg | + | |Şəkil = Axundzadə M. F..jpg |
| | |Şəkil miqyası = | | |Şəkil miqyası = |
| − | |Şəkil məlumat = | + | |Şəkil məlumat = Mirzə Fətəli Axundov. |
| | |İlk adı = | | |İlk adı = |
| | |Təxəllüsü = Səbuhi | | |Təxəllüsü = Səbuhi |
| − | |Doğum tarixi = {{doğum tarixi|1812|7|12}} | + | |Doğum tarixi = ≈ (30 iyun) {{Doğum tarixi|1812|7|12}}<ref>Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub {{Harvnbru|Şamıoğlu Ş.| |pp= }}.</ref> |
| − | |Doğum yeri = [[Nuxa]] ([[Şəki]]), [[Şəki xanlığı]] | + | |Doğum yeri = [[Nuxa]] (indiki Şəki), {{Şəki xanlığı}}, {{Rusİmp}} |
| − | |Vəfatı = {{vəfat tarixi və yaşı|1878|3|10|1812|7|12}} | + | |Vəfatı = (26 fevral) {{Vəfat tarixi və yaşı|1878|3|10|1812|7|12}} |
| − | |Vəfat yeri = [[Tiflis]], {{flaq|Rusiya İmperiyası|1858}} | + | |Vəfat yeri = Tiflis, Tiflis quberniyası, {{Rusİmp}} |
| | |Vəfat səbəbi = | | |Vəfat səbəbi = |
| | |Atası = Mirzə Məhəmmədtağı | | |Atası = Mirzə Məhəmmədtağı |
| Sətir 18: |
Sətir 18: |
| | |Uşaqları = Nisə xanım, [[Rəşid Axundov]] | | |Uşaqları = Nisə xanım, [[Rəşid Axundov]] |
| | |Peşəsi = yazıçı-dramaturq, materialist filosof, ictimai xadim | | |Peşəsi = yazıçı-dramaturq, materialist filosof, ictimai xadim |
| − | |Vətəndaşlıq = {{flaq|Rusiya İmperiyası|1858}} | + | |Vətəndaşlıq = |
| | |Milliyət = [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]] | | |Milliyət = [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]] |
| | |İxtisası = | | |İxtisası = |
| | |Təhsili = [[Nuxa qəza məktəbi]] | | |Təhsili = [[Nuxa qəza məktəbi]] |
| | |Fəaliyyəti = | | |Fəaliyyəti = |
| − | |Fəaliyyət illəri = [[XIX əsr]] | + | |Fəaliyyət illəri = XIX əsr |
| − | |Əsərlərinin dili = [[Azərbaycanca]], [[farsca]], [[ərəbcə]] | + | |Əsərlərinin dili = azərbaycanca, farsca, ərəbcə |
| | |İstiqamət = | | |İstiqamət = |
| − | |Janr = [[Lirika|lirik]], [[Dramaturgiya|dramatik]] | + | |Janr = lirika, dramaturgiya |
| | |İlk əsəri = Zəmanədən şikayət | | |İlk əsəri = Zəmanədən şikayət |
| − | |Mükafatları = {{III dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni}} {{II dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni}} {{III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni}} | + | |Mükafatları = {{III dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni}} {{II dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni}} {{III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni}}{{Медаль В память войны 1853—1856 гг.|tip=из светлой бронзы на Георгиевской ленте}}{{Крест За службу на Кавказе}}{{II dərəcəli “Şiri-Xurşid” ordeni}}{{III dərəcəli “Şiri-Xurşid” ordeni}}{{4-cü dərəcəli “Məcidiyə” ordeni}} |
| | |imdb_id = 1597632 | | |imdb_id = 1597632 |
| | |İmzası = | | |İmzası = |
| − | |Sayt = | + | |Commons = Mirza_Fatali_Akhundov |
| | }} | | }} |
| − | [[Şəkil:Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı.jpg|thumb|302x302px|Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı <ref>''Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev , Winter 1997 (5.4'') P. 70-71</ref>]]
| + | '''Mirzə Fətəli Axundov''' (1812–1878) — Azərbaycan dramaturgiyasının və Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi-tənqidin banisi, yazıçı, şair, maarifçi, mütəfəkkir, materialist filosof və ictimai xadim. Rusiya İmperator Coğrafiya cəmiyyətinin üzvü olmuş, öz dövründə zəmanəsinin «müsəlman Molyer»i hesab edilmişdir<ref>{{kitab3 |
| − | | + | |müəllif = Крымский А. Е. |
| − | '''Mirzə Fətəli Axundov (Axundzadə)''' ({{lang-az2|میرزا فتحعلی آخوندوف }}, bütöv adı '''Mirzə Fətəli Məmmədtağı oğlu Axundov'''; 12 iyil ([[Yuli təqvimi]] ilə: 30 iyun) 1812, [[Nuxa]], [[Şəki xanlığı]] [[Rusiya İmperiyası]] — 10 mart ([[Yuli təqvimi]] ilə: 26 fevral) 1878, [[Tiflis]]) — [[Azərbaycanlılar|azərbaycanlı]]<ref>''Russian Azerbaijan (1905-1920): the shaping of a national identity in a Muslim community''. Cambridge University Press, Boston, 1985. | |
| − | | |
| − | For example, Mirza Fath cAli Akhundov, the Azerbaijani best known in the West, will be referred to as Akhundzada, the form of his name that has been used for a century in publications outside of Russia.</ref> yazıçı-maarifçi, şair, materialist filosof və ictimai xadim, Rusiya İmperator Coğrafiya cəmiyyətinin üzvü; Azərbaycan dramaturgiyasının və Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi-tənqidin banisi; zamanəsinin «müzəlman [[Molyer]]»i<ref>{{kitab
| |
| − | |müəllif = [[Крымский, Агафангел Ефимович|Крымский А. Е.]] | |
| | |hissə =Тюркские литературы | | |hissə =Тюркские литературы |
| − | |başlıq =[[Энциклопедический словарь Гранат]] | + | |başlıq =Энциклопедический словарь Гранат |
| | |yer=М. | | |yer=М. |
| | |il = 1927 | | |il = 1927 |
| Sətir 47: |
Sətir 43: |
| | |isbn = | | |isbn = |
| | }}</ref>. | | }}</ref>. |
| | + | Əsərləri 2019-cu ildə Azərbaycanda dövlət varidatı elan olunub<ref name="ARNK-2019-211">{{cite web2 | last =|url=http://www.e-qanun.az/framework/42272 |title=“Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları”nın və “Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı |author= |date= 7 may 2019-cu il|website=http://www.e-qanun.az/ |publisher=e-qanun.az |language=az |accessdate= |archiveurl =http://web.archive.org/web/20210711153917/http://www.e-qanun.az/framework/42272 |archivedate = 11 Jul 2021|ref = harv}}</ref>. |
| | + | [[Şəkil:Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı.jpg|thumb|302x302px|Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı <ref>''Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev , Winter 1997 (5.4'') P. 70-71</ref>]] |
| | | | |
| − | [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Mirzə Fətəli Axundovun adı [[Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısı|Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına]] daxil edilib<ref name="ARNK-2019-211">{{cite web|url=https://cabmin.gov.az/az/document/3685/ | title="“Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları”nın və “Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında" [[Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti]]nin [[7 may]] [[2019-cu il]] tarixli, 211 nömrəli Qərarı |date=2019-05-11 |publisher=cabmin.gov.az |accessdate=2019-05-13 |language=az}}</ref>.
| + | == Haqqında məlumatlar == |
| | + | 12 iyul (30 iyun) 1812-ci il tarixdə<ref>Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub {{Harvnbru|Şamıoğlu Ş.| |pp= }}.</ref> [[Nuxa|Nuxada]] (indiki Şəki) anadan olub. |
| | | | |
| − | == Həyatı == | + | === Miqrasiya === |
| − | Mirzə Fətəli Axundov 1812-ci ildə Nuxa şəhərində anadan olmuşdur. Atası Mirzə Məhəmmədtağı və anası Nanə xanım [[1814]]-cü ildə [[Təbriz]] yaxınlığındakı [[Xamnə]] qəsəbəsinə köçmüşlər. O, 13 yaşınadək ailəsi ilə birlikdə [[Cənubi Azərbaycan]]ın müxtəlif bölgələrində yaşamışdır. [[1825]]-ci ildə anası ilə [[Şəki]]yə qayıtmışdır. Fətəlinin ruhani olmasını istəyən anasının əmisi Axund Hacı Ələsgər 1832-ci ildə onu [[Gəncə]]yə aparır. Gənc Fətəli burada məntiq və fiqh elmlərini, habelə [[Mirzə Şəfi Vazeh]]dən xəttatlıq sənətini öyrənmişdir. Lakin Mirzə Şəfinin gənc Fətəliyə təsiri bununla bitmir. Bu görüş Mirzə Fətəlinin həyat və yaradıcılığına, ümumiyyətlə, onun bir mütəfəkkir kimi formalaşmasına ciddi təsir göstərir.
| + | 1814-cu ildə – 3 yaşında, ailəsi ilə birlikdə Nuxa şəhərindən atasının Təbrizin yaxınlığındakı Xamnə kəndində yerləşən ata-baba yurduna köçüb. |
| | | | |
| − | Dövrünün müasir elmləri ilə maraqlanan Mirzə Fətəli 1833-cü ildə Nuxada açılmış rus məktəbinə daxil olur və bir il burada təhsil alır. 1834-cü ildə o, Tiflisə gedir, Qafqaz canişininin baş dəftərxanasında mülki işlər sahəsində Şərq dilləri mütərcimi təyin olunur və ömrünün sonuna qədər həmin vəzifədə işləyir. 1873-cü ildə ona polkovnik hərbi rütbəsi verilir. <ref>Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası. I cild</ref>
| + | 1821-ci ildə anası Nanəxanım əri Mirzə Məhəmməd Tağıdan boşanıb və oğlu Fətəli ilə birlikdə İranın Qaradağ mahalındakı Horanid kəndində yaşayan əmisi Axund Ələsgərin himayəsinə sığınıb. |
| | | | |
| − | 1851-ci ildə [[Rusiya İmperator Coğrafiya Cəmiyyəti|Rusiya İmperator Coğrafiya Cəmiyyətinin]] Qafqaz şöbəsinə üzv seçilən Mirzə Fətəli Axundov sonralar Qafqaz Arxeoqrafiya Komissiyasında tədqiqat işlərinə cəlb olunur. O, [[Əkinçi (qəzet)|"Əkinçi" qəzetinin]] nəşrinə böyük əhəmiyyət vermiş, onun səhifələrində "Vəkili Milləti-Naməlum" imzası ilə məqalələr dərc etdirmişdir.
| + | 1823-cü ildə Axund Hacı Ələsgərlə İranın Elənqut mahalının Vəlibəyli kəndinə, |
| | | | |
| − | Mirzə Fətəli Axundovun qızı Nisə xanım Xanbaba xanın həyat yoldaşı olmuşdur.
| + | 1825-ci ildə Gəncəyə, |
| | | | |
| − | Mirzə Fətəli Axundov 1878-ci ildə Tiflisdə vəfat etmiş və köhnə müsəlman qəbirstanlığında (indiki [[Tbilisi botanika bağı|Tbilisi botanika bağının]] ərazisində yerləşən [[Görkəmli Azərbaycanlılar panteonu]]) dəfn olunmuşdur.
| + | 1826-ci ildə Nuxaya köçüblər. |
| | | | |
| − | Mirzə Fətəli Axundzadənın realist sənətkar, dramaturgiyamızın banisi, şair və nasir kimi ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xifmətləri vardır. Görkəmli ədibin 40 illik yaradıcılığı, ictimai-siyasi, maarifçilik fəaliyyəti zəngin və çoxcəhətlidir.
| + | 1834-cü ildən ömrünün sonunadək Tiflisdə yaşayıb. |
| | | | |
| − | Şəki şəhərində anadan olan Mirzə Fətəlinin atası xırda ticarətlə məşğul olan Mirzə Məhəmmədtağı, anası isə şəkili Nanə xanımdır. Cənubi Azərbaycanın Xamnə qəsəbəsindən olan Mirzə Məhəmmədtağı ticarətində çətinlik yarandığı üçün Nanə xanımı və iki yaşlı Fətəlini götürüb Xamnəyə qayıtmışdır. Burada ərinin birinci arvadı ilə daim münaqişədə olan Nanə xanım dörd il sonra ərindən ayrılıb Fətəli ilə Cənubi Azərbaycanın Qaracadağ mahalında yaşayan əmisi Axund Ələsgərin yanına gəlmiş, onun himayəsində yaşamışdır. Ədib öz tərcümeyi-haında yazır:” Mən bu tarixdən etibarən atamdan ayrılıb bir daha onu görmədim. .. Bir ildən sonra axund Hacı Ələsgər mənim təlim və tərbiyəmə başladı...Bu axund Ələsgər fazil bir şəxs olub. Bütün islam elmlərindən, istər fars, istərsə ərəbcə olsun, kamil məlumatı var idi. Məni övladlığa qəbul etdi. Mən xalq arasında Hacı Ələsgərin oğlu kimi tanınmış oldum.”
| + | === Təhsili === |
| | + | 1832-ci ildə Gəncəyə gedib, şair və müəllim Mirzə Şəfi Vazehdən nəstəliq xəttilə yazmağı öyrənib. |
| | | | |
| − | Məkkə ziyarərinə gedən Hacı Ələsgər onu məntiq və şəriət qanunlarını öyrənmək üçün Gəncəyə aparmış, Molla Hüseyn adlı axunda tapşırmışdır. Burada Mirzə Şəfi Vazehdən də dərs alan Mirzə Fətəli müəlliminin təsiri ilə ruhani olmaq fikrindən daşınıb dövlət qulluğuna girməyi qərara alır. Səfərdən qayıdan əmisi onun niyyətini bildikdə Tiflisə gətirib Qafqazın baş hakimi Baron Rozenin dəftərxanasında tərcüməçi şagirdi vəzifəsinə təyin etdirmişdir. Burada o, rus dilini də mükəmməl öyrənmiş, işində bacarıq və səy göstərərk tərcüməçi vəzifəsinə keçirilmişdir. Ömrünün sonanadək – 44 il həmin vəzifədə uğurla çalışan Mirzə Fətəli Rusiyanın orden və medalları ilə bərabər, Türkiyə və İran dövlətlərinin ordenlərinə layiq görülmüşdır.
| + | 1833-cü ildə, 21 yaşında ikən, Nuxada açılan rus-tatar məktəbinə daxil olub və cəmi bir il həmin məktəbdə təhsil alıb. |
| | | | |
| − | Mirzə Fətəli Axundov bir neçə il Tiflis qəza məktəbində dərs demiş, sonra öz xahişi ilə işdən azad olunaraq yerini müəllimi Mirzə Şəhi Vazehə vermişdir. O, bir müddət Tiflis ruhani seminariyasında da Azərbaycan dili müəllimi işləmişdir. Dövlət qulluğu ilə əlaqədar nümayəndə heyəti ilə İrana gedən Mirzə Fətəli Cənubi Azərbaycanın bəzi şəhərlərinə səfər zamanı xalqın güzəranı ilə yaxından tanış olmuş, gələcək əsərləri üçün material toplamışdır.
| + | === Əmək fəaliyyəti === |
| | + | 1834-cü ildə Tiflisə gedib, Qafqaz canişininin baş dəftərxanasında mülki işlər sahəsində Şərq dilləri üzrə mütərcim təyin olunub və ömrünün sonuna qədər bu vəzifədə çalışıb. |
| | | | |
| − | Həmin dövrdə Qafqazın inzibati və mədəni mərkəzi olan Tiflis mühiti Mirzə Fətəli Axundovun ədəbi taleyində böyük rol oynayıb. Burada Abbasqulu ağa Bakıxanov, İsmayıl bəy Qutqaşınlı, Mirzə şəfi Vazeh, Qasım bəy Zakir, A,Çavçavadze, A. Berje, A.A.Bestujev-Marlinski, A.Sereteli kimi görkəmli ədiblər, ictimai-siyasi xadimlərlə ünsiyyət, əməkdaşlıq onun dünyagörüşünün formalaşmasına, yaradıcılığına müsbət təsir göstərmişdir. O, bu mühitdə müntəzəm mütaliə ilə məşğul olmuş, klassik Şərq ədəbiyyatını, rus və Avropa ədəbiyyatını dərindən öyrənmişdir. Rus dram teatrında Avropa və rus dramaturqlarının əsərlərinin tamaşaları M.F.Axundzadədə dramaturgiyaya və teatra böyük maraq oyatmışdır. Dram sənətinin incəliklərini dərindən öyrənən ədib 1850-1855-ci illərdə altı komediya yazmaqla ədəbiyyatımızda dramaturgiyanın əsasını qoymuşdur. Həmin komediyalar müəllifin öz tərcüməsində rus dilində “Kafkaz” qəzetində çap olunub.
| + | 1836-cı ildə Qafqaz idarəsinin baş dəftərxanasında işləməklə bərabər, Tiflis qəza məktəbinə azərbaycan dili müəllimi təyin edilib. |
| | | | |
| − | Dramaturq kimi şöhrətlənən M.F.Axundovun “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” komediyası 1851-ci ildə Peterburqda ev teatrında , “Xırs quldurbasan” və “Vəzir-xani Lənkəran” komediyaları isə Tiflisdəki rus teatrında tamaşaya qoyulmuş, tamaşaçı rəğbəti qazanmışdır.
| + | 1858-ci ildə Qafqaz canişini dəftərxanasının yenidən təşkili ilə əlaqədar olaraq, yenidən canişin baş idarəsinin mütərcimi təyin olunub. |
| | | | |
| − | M.F.Axundov axund Hacı Ələsgərin qızı Nanə xanımla evlənmiş, bu izdivacdan olan övladlarının körpə yaşlarında ölümü ailədə dərin kədərə səbəb olmuşdur. Övladlarından yalnız oğlu Rəşid bəy və qızı Nisə xanım uzun müddət yaşaya bilmişdir. Axund Hacı Ələsgərin vəfatından sonra onun ailəsini himayəyə götürən Mirzə Fətəlinin dövlət qulluğundan aldığı maaşdan başqa gəlir mənbəyi olmadığı üçün maddi vəziyyəti ağırlaşmışdır.
| + | 1872-ci ildə Qafqaz Canişini Baş İdarəsinin sərəncamı ilə Şərq dilləri üzrə senzor vəzifəsinə təyin edilib. |
| | | | |
| − | M.F.Axundzadə Qafqaz canişininin yanındakı nüfuzundan istifadə edərək çar hakimləri tərəfindən sürgün edilmiş Q.Zakirin və övladlarının həbsdən, sürgündən azad olunmasına nail olmuşdur. O, həmçinin Qarabağın son hakimi Mehdiqulu xanın arvadının və qızı Natəvanın irslə bağlı hüquqlarını müdafiə etmişdir. Eləcə də Gəncə xanlığının hakimi Cavad xan Ziyadxan oğlunun çar qoşunları lə döyüşdə həlak olmasından sonra, onun mal-mülkünün bir hissəsinin varislərinə qaytarılmasına nail olmuşdur.
| + | === Ədəbi-yaradıcı fəaliyyəti === |
| | + | 1837-cü ildə rus şairi A.S.Puşkinin xatirəsinə həsr etdiyi “Puşkinin ölümü haqqında Şərq poeması”nı, |
| | | | |
| − | M.F.Axundzadənin ən böyük arzularından biri ərəb əlifbasını dəyişdirmək idi. Bu arzusunu həyata keçirə bilməyən ədib yazırdı ki: “Əfsus, min əfsus ki, nə İranda, nə Osmanlıda islam xalqlarının başçıları xalqın tərəqqisi xatirinə islam əlifbasını dəyişməyə təşəbbüs göstərmədilər ki, bu vasitə ilə ölkənin əhalisi qadınlı-kişili bir neçə ayın içərisində başdan-başa savadlı olsunlar və bu vasitə ilə Avropanın hazırkı bütün elmləri bir neçə ilin ərzində islam xalqlarının dilinə tərcümə edilsin və elmlərin yayılması ilə islam xalqları xoşbəxtlik yoluna çıxsınlar.”
| + | 1841-ci ildə “Təcnis”, “Təcnisi-digər”, “Molla Əli” (həcv) və “Müxəmməs” sərlövhəli şeirlərini yazıb. |
| | | | |
| − | Bütün həyatını xalqının tərəqqisinə həsr edən M.F. Axundzadə ağır xəstəlikdən sonra 1878-ci ildə vəfat etmiş, öz vəsiyyətinə görə müəllimi M.Ş. Vazehin qəbri yanında dəfn olunmuşdur.
| + | 1850-ci ildə “Hekayəti-Molla İbrahim Xəlil kimyagər”, “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur”, “Sərgüzəşti vəziri-xani-Lənkəran” komediyalarını yazıb. |
| | | | |
| − | == Ətraflı ==
| + | 1851-ci ildə “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur” komediyası ilk dəfə Tiflisdə “Kavkaz” qəzetində rus dilində hissə-hissə çap olunub, komediya ilk dəfə Peterburqda rus dilində oynanılıb. |
| − | Mirzə Fətəli Axundzadənın realist sənətkar, dramaturgiyamızın banisi, şair və nasir kimi ədəbiyyatımızın inkişafında müstəsna xidmətləri vardır. Görkəmli ədibin 40 illik yaradıcılığı, ictimai-siyasi, maarifçilik fəaliyyəti zəngin və çoxcəhətlidir.
| |
| | | | |
| − | Şəki şəhərində anadan olan Mirzə Fətəlinin atası xırda ticarətlə məşğul olan Mirzə Məhəmmədtağı, anası isə şəkili Nanə xanımdır. Cənubi Azərbaycanın Xamnə qəsəbəsindən olan Mirzə Məhəmmədtağı ticarətində çətinlik yarandığı üçün Nanə xanımı və iki yaşlı Fətəlini götürüb Xamnəyə qayıtmışdır. Burada ərinin birinci arvadı ilə daim münaqişədə olan Nanə xanım dörd il sonra ərindən ayrılıb Fətəli ilə Cənubi Azərbaycanın Qaracadağ mahalında yaşayan əmisi Axund Ələsgərin yanına gəlmiş, onun himayəsində yaşamışdır. Ədib öz tərcümeyi-halında yazır:” Mən bu tarixdən etibarən atamdan ayrılıb bir daha onu görmədim. .. Bir ildən sonra axund Hacı Ələsgər mənim təlim və tərbiyəmə başladı...Bu axund Ələsgər fazil bir şəxs olub. Bütün islam elmlərindən, istər fars, istərsə ərəbcə olsun, kamil məlumatı var idi. Məni övladlığa qəbul etdi. Mən xalq arasında Hacı Ələsgərin oğlu kimi tanınmış oldum.”
| + | 1852-ci ildə “Hekayəti-xırs quldurbasan” və “Sərgüzəşti-mərdi-xəsis” (Hacı Qara) komediyalarını yazıb. Yanvar ayının 31-də “Hekayəti–xırs quldurbasan” komediyası Tiflis teatrında rus dilində oynanılıb. |
| | | | |
| − | Məkkə ziyarərinə gedən Hacı Ələsgər onu məntiq və şəriət qanunlarını öyrənmək üçün Gəncəyə aparmış, Molla Hüseyn adlı axunda tapşırmışdır. Burada Mirzə Şəfi Vazehdən də dərs alan Mirzə Fətəli müəlliminin təsiri ilə ruhani olmaq fikrindən daşınıb dövlət qulluğuna girməyi qərara alır. Səfərdən qayıdan əmisi onun niyyətini bildikdə Tiflisə gətirib Qafqazın baş hakimi Baron Rozenin dəftərxanasında tərcüməçi şagirdi vəzifəsinə təyin etdirmişdir. Burada o, rus dilini də mükəmməl öyrənmiş, işində bacarıq və səy göstərərk tərcüməçi vəzifəsinə keçirilmişdir. Ömrünün sonunadək – 44 il həmin vəzifədə uğurla çalışan Mirzə Fətəli Rusiyanın orden və medalları ilə bərabər, Türkiyə və İran dövlətlərinin ordenlərinə layiq görülmüşdır.
| + | 1855-ci ildə “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” komediyasını, |
| | | | |
| − | M.F.Axundzadə bir neçə il Tiflis qəza məktəbində dərs demiş, sonra öz xahişi ilə işdən azad olunaraq yerini müəllimi M.Ş. Vazehə vermişdir. O, bir müddət Tiflis ruhani seminariyasında da Azərbaycan dili müəllimi işləmişdir. Dövlət qulluğu ilə əlaqədar nümayəndə heyəti ilə İrana gedən Mirzə Fətəli Cənubi Azərbaycanın bəzi şəhərlərinə səfər zamanı xalqın güzəranı ilə yaxından tanış olmuş, gələcək əsərləri üçün material toplamışdır.
| + | 1857-ci ildə “Aldanmış kəvakib” povestini yazıb. |
| | | | |
| − | Həmin dövrdə Qafqazın inzibati və mədəni mərkəzi olan Tiflis mühiti M.F.Axundzadənin ədəbi taleyində böyük rol oynayıb. Burada A.Bakıxanov, İ.Qutqaşınlı, M.Ş.Vazeh, Q. Zakir, A.Çavçavadze, A. Berje, A.A.Bestujev-Marlinski, A.Sereteli kimi görkəmli ədiblər, ictimai-siyasi xadimlərlə ünsiyyət, əməkdaşlıq onun dünyagörüşünün formalaşmasına, yaradıcılığına müsbət təsir göstərmişdir. O, bu mühitdə müntəzəm mütaliə ilə məşğul olmuş, klassik Şərq ədəbiyyatını, rus və Avropa ədəbiyyatını dərindən öyrənmişdir. Rus dram teatrında Avropa və rus dramaturqlarının əsərlərinin tamaşaları M.F.Axundzadədə dramaturgiyaya və teatra böyük maraq oyatmışdır. Dram sənətinin incəliklərini dərindən öyrənən ədib 1850-1855-ci illərdə altı komediya yazmaqla ədəbiyyatımızda dramaturgiyanın əsasını qoymuşdur. Həmin komediyalar müəllifin öz tərcüməsində rus dilində “Kafkaz” qəzetində çap olunub.
| + | 1859-cu ildə komediyalarını və “Aldanmış kəvakib” povestini “Təmsilat” başlığı altında Qafqaz canişinliyinin Tiflisdəki nəşriyyatında kitab halında çap etdirib. |
| | | | |
| − | Dramaturq kimi şöhrətlənən M.F.Axundovun “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” komediyası 1851-ci ildə Peterburqda ev teatrında , “Xırs quldurbasan” və “Vəzir-xani Lənkəran” komediyaları isə Tiflisdəki rus teatrında tamaşaya qoyulmuş, tamaşaçı rəğbəti qazanmışdır.
| + | 1863 – 1864-cü illərdə İstanbulda olmuş (tərtib etdiyi əlifbanın dəstəklənməsi üçün), Mirzə Məlküm xan ilə görüşmüş, “Çeşmə kitabəsi”, “Səidə xitab”, “Fuad Paşanın mədhi” adlı mənzumələri və “Kəmalüddövlə məktubları” adlı məşhur fəlsəfi əsərini yazmışdır. |
| | | | |
| − | M.F.Axundov axund Hacı Ələsgərin qızı Nanə xanımla evlənmiş, bu izdivacdan olan övladlarının körpə yaşlarında ölümü ailədə dərin kədərə səbəb olmuşdur. Övladlarından yalnız oğlu Rəşid bəy və qızı Nisə xanım uzun müddət yaşaya bilmişdir. Axund Hacı Ələsgərin vəfatından sonra onun ailəsini himayəyə götürən Mirzə Fətəlinin dövlət qulluğundan aldığı maaşdan başqa gəlir mənbəyi olmadığı üçün maddi vəziyyəti ağırlaşmışdır.
| + | 1865-ci ildə “Həcvi-Əbdürrəsülxan” adlı əsərini, |
| | | | |
| − | M.F.Axundzadə Qafqaz canişininin yanındakı nüfuzundan istifadə edərək çar hakimləri tərəfindən sürgün edilmiş Q.Zakirin və övladlarının həbsdən, sürgündən azad olunmasına nail olmuşdur. O, həmçinin Qarabağın son hakimi Mehdiqulu xanın arvadının və qızı Natəvanın irslə bağlı hüquqlarını müdafiə etmişdir. Eləcə də Gəncə xanlığının hakimi Cavad xan Ziyadxan oğlunun çar qoşunları lə döyüşdə həlak olmasından sonra, onun mal-mülkünün bir hissəsinin varislərinə qaytarılmasına nail olmuşdur.
| + | 1868-ci ildə “Həkimi-ingilis Yuma cavab” adlı əsərini, |
| | | | |
| − | M.F.Axundzadənin ən böyük arzularından biri ərəb əlifbasını dəyişdirmək idi. Bu arzusunu həyata keçirə bilməyən ədib yazırdı ki: “Əfsus, min əfsus ki, nə İranda, nə Osmanlıda islam xalqlarının başçıları xalqın tərəqqisi xatirinə islam əlifbasını dəyişməyə təşəbbüs göstərmədilər ki, bu vasitə ilə ölkənin əhalisi qadınlı-kişili bir neçə ayın içərisində başdan-başa savadlı olsunlar və bu vasitə ilə Avropanın hazırkı bütün elmləri bir neçə ilin ərzində islam xalqlarının dilinə tərcümə edilsin və elmlərin yayılması ilə islam xalqları xoşbəxtlik yoluna çıxsınlar.”
| + | 1869-ci ildə “Yeni əlifba haqqında mənzumə” adlı əsərini yazıb. |
| | | | |
| − | Bütün həyatını xalqının tərəqqisinə həsr edən M.F. Axundzadə ağır xəstəlikdən sonra 1878-ci ildə vəfat etmiş, öz vəsiyyətinə görə müəllimi M.Ş. Vazehin qəbri yanında dəfn olunmuşdur.
| + | 1873-cü ildə “Hekayəti-vəziri-xani-Lənkəran” və “Hacı Qara” pyesləri Bakıda tamaşaya qoyulub. |
| | | | |
| − | == Bədii yaradıcılığı== | + | === Elmi-yaradıcı fəaliyyəti === |
| − | Axundov bədii yaradıcılığına şeirlə başlamışdır ("Səbuhi" təxəllüsü ilə). O, Azərbaycan ədəbiyyatında azad düşüncə tərzinin ən böyük nümayəndəsidir. Mirzə Fətəli [[İslam]] dünyasının ictimai, sosial və siyasi sahələrində radikal islahatların lüzumluluğu fikrini müdafiə edirdi.
| + | 1851-ci ildə İmperator Rus Coğrafiya Cəmiyyəti Qafqaz şöbəsinə həqiqi üzv seçilib. |
| | | | |
| − | == [[Azərbaycan teatrı|Azərbaycanda teatr]] sənətinin inkişafında rolu ==
| + | 1874-cü ildə Yeni əlifbaya aid və hürufi-samitə müsəvvədənin latın və ərəb əlifbası üzrə quruluşunu təsvir edən cədvəl düzəltmişdir. |
| − | [[Şəkil:Stamps of the Soviet Union, 1962-M.F.Axundov.jpg|thumb|260x260px|left|Mirzə Fətəli Axundovun 150 illiyi münasibətilə buraxılmış SSRİ poçt markası (1958).]]M.F.Axundzadə [[1850]]-[[1855]]-ci illərdə özünün məşhur altı komediyasını yaratmaqla nəinki [[Azərbaycan ədəbiyyatı]]nda, bütövlükdə [[Balkanlar]]dan [[Hindistan]]a qədərki türk-müsəlman dünyasında dramaturgiyanın əsasını qoymuşdur. Böyük ustad bu komediyalar ilə Şərq aləmində dram yazmağın nümunəsini göstərmişdir. Bunu hər kəs qəbul edir ki, türk-müsəlman dünyasında dramaturgiya Mirzə Fətəli Axundzadə dramaturgiyasının ənənələri işığında inkişaf etmişdir.<ref>[http://jurnal.meclis.gov.az/news.php?id=376 Xoş gördük, Mirzə Fətəli!]</ref>
| |
| | | | |
| − | [[Azərbaycan teatrı]] Axundzadənin ölməz komediyaları zəminində yaranmışdır. 1873-cü ildə [[Həsənbəy Zərdabi]] [[Nəcəf bəy Vəzirov]]la birlikdə [[Bakı]] məktəblərinin birində məşhur «Hacı Qara» əsərinin tamaşasını göstərməklə Azərbaycanda, həm də ümumən türk-müsəlman aləmində teatr hərəkatının əsasını qoymuşdur. Mirzə Fətəli Axundovun komediyalarında Azərbaycan qadınlarının timsalında ilk dəfə Şərq qadınlarının səhnə obrazları yaradılıb. XIX əsrdə teatr səhnəsində Azərbaycan qadınının səhnədə kişilərlə birlikdə gülüb danışmasını göstərmək hünər tələb edirdi. Zamanına görə bu böyük işi də Mirzə Fətəli Axundzadənin əsərlərini səhnəyə çıxarmaqla Azərbaycan maarifçiləri həyata keçirməyi bacarmışlar.
| + | === Mülki və hərbi rütbələri === |
| | + | 1842-ci ildə mülki praporşik, |
| | | | |
| − | M.F.Axundovun yaradıcılığı Avropa ədəbiyyatşünaslarının və teatrşünaslarının diqqətini çox tez cəlb etdi. 1852-ci ilin avqustunda Alman jurnalı ''Magazin für die Literatur des Auslandes'' (Xarici ədəbiyyat jurnalı) yazırdı: "Fikirləşmək olardı ki, Transqafqazın müsəlman əhalisi İslam ruhuna uyğun olaraq belə yeniliklərə (teatra) hələ uzun zaman yad qalacaqlar, lakin onların arasından qəflətən dramatik dahi meydana çıxdı, Tatar Molyeri, hansının ki, adı onun ölkəsinin sərhədlərindən kənarda da diqqətə layiqdir. O Mirzə Fətəli Axundovdur". <ref>[http://bakatheer.com/english/Islam%20in%20Modern%20Drama%20and%20Theatre.pdf/ Islam in Modern Drama and Theatre]</ref>
| + | 1850-ci ildə poruçik, |
| | | | |
| − | M.F.Axundzadə [[1837]]-ci ildə - 25 yaşında ikən «Puşkinin ölümünə Şərq poeması»nı yazmış və dərhal da rus dilində «Moskovskiy nablyudatel» jurnalında çap etdirmişdir. O, [[Aleksandr Puşkin]]in faciəli ölümündə çarın əli olduğu üçün susmağa məcbur olmuş rus şairlərini xəcalətdən qurtarmış, Rusiya ədiblərinin vətəndaşlıq vəzifəsini yerinə yetirmişdir.
| + | 1854-cü ildə kapitan, |
| | | | |
| − | [[2012]]-ci ildə Cəfər Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında Mirzə Fətəli Axundovun haqqında bioqrafik bədii film çəkilmişdir. "[[Sübhün səfiri (film, 2012)|Sübhün səfiri]]" adlanan film mütəfəkkirin 200 illik yubileyi münasibətilə ekranlara çıxmışdır. <ref>[http://kulis.az/news/3280 M.F.Axundova həsr olunan “Sübhün səfiri” filminin təqdimatı keçirilib]</ref>
| + | 1861-ci ildə mayor, |
| | | | |
| − | == Din haqqında düşüncələri və fəlsəfi baxışları ==
| + | 1873-cü ildə polkovnik. |
| − | [[Şəkil:Grave of Mirza Fatali Akhundov.jpg|371x371px|thumbnail|right|Axundovun [[Tbilisi botanika bağı|Tbilisi botanika bağında]] qəbirüstü abidəsi <ref>https://samrastravel.wordpress.com/2016/01/12/tiflisde-axundov-vazeh-ve-xoyskinin-mezari/</ref>]]
| |
| − | Axundovun nəzəri-estetik fikirlərinin formalaşmasında aydındır ki, onun yaşadığı mühitin, tanış və ünsiyyətdə olduğu mütərəqqi ziyalıların, oxuduğu klassik və dünya ədəbiyyatı nümunələrinin çox böyük təsiri olmuşdur. [[Homer]], [[Firdovsi]], [[Nizami Gəncəvi]], [[Sədi Şirazi]], [[Uilyam Şekspir]], Cami, Puşkin və s. kimi klassiklərin əsərlərini mükəmməl bilməsi onun sənət və sənətkar haqqında estetik zövqünün formalaşmasında çox böyük rol oynamışdır.
| |
| | | | |
| − | M.F.Axundovun fəlsəfə, ədəbiyyat, sənət haqqında fikir və mülahizələri əsasən onun [[Kəmalüddövlə məktubları|<nowiki>''</nowiki>Kəmalüddövlə məktubları]]<nowiki>''</nowiki> adlı fəlsəfi traktatında, eləcə də “Föhristi-kitab”(1859), “Nəzm və nəsr haqqında”(1859), “Tənqid risaləsi”(1860), “İranın yüksək millət qəzetəsi haqqında kritika” (1866), “Mirzə Ağanın pyesləri haqqında kritika”(1871) və s. bu kimi məqalələrində böyük mütəfəkkirin sənətdə realizm, ənənə (tendensiya), bədiilik və onun meyarları, məzmun və forma vəhdəti, ideya və müasirlik, tənqid və onun əhəmiyyəti və s. bu kimi məsələlərlə bağlı fikir və mülahizələri öz əksini tapmışdır.
| + | === Təltif və mükafatları === |
| | + | * '''Rusiya:''' |
| | + | ** III dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1856); |
| | + | ** III dərəcəli [[Müqəddəs Anna ordeni]] (1859); |
| | + | ** II dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1865); |
| | + | ** “Qafqazda xidmətə görə” xaçı; |
| | + | ** “1853 – 1856-cı illər müharibəsi xatirəsi” medalı. |
| | + | * '''İran:''' |
| | + | ** III dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], almazla bəzədilmiş (1846, Rusiya ilə İran hökumətləri arasında danışıqlarda iştirak etdiyi üçün); |
| | + | ** II dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], ulduzlu (1868). |
| | + | * '''Osmanlı:''' |
| | + | ** 4-cü dərəcəli [[“Məcidiyə” ordeni]]. |
| | | | |
| − | Ədəbiyyat tariximizdə [[dramaturgiya]]<nowiki/>nın, realist bədii nəsrin, ədəbi tənqidin ilk nümunələrini yaradan Axundov həmin janrların nəzəri-estetik prinsiplərini də hazırlamışdır. Böyük mütəfəkkirin bütün ədəbi və nəzəri irsində ən başlıca meyar sənətin, ədəbiyyatın real həyatı nə dərəcədə əks etdirməsi, idraki və tərbiyəvi əhəmiyyəti, xalq həyatı ilə birbaşa əlaqəsi ilə bağlıdır. Elm və təhsil vasitəsi ilə mədəniləşmək, xalqa məxsus elmi və ədəbi irsi mühafizə etməyi bacarmaq, tərəqqiyə mane olan hər şeyə qarşı amansız mübarizə aparmaq Mirzə Fətəlini daim düşündürən, qayğılandıran məsələlər olmuşdur. Elə buna görə də o, əlifbanı dəyişməyi bu yolda atılan ən vacib amillərdən biri sayırdı. <ref>Rafiq Yusifoğlu, (proffessor, filologiya elmləri doktoru)525-ci qəzet.- 2012.- 5 iyun.- S.6. </ref>
| + | === Vəfatı === |
| | + | 10 mart (26 fevral) 1878-ci il tarixdə – 65 yaşında, Tiflisdə vəfat edib. |
| | | | |
| − | Mirzə Fətəli Axundov Azərbaycan tarixində ilk dəfə olaraq həm [[materializm]] həm də [[dini tənqid]] baxımıdan öz düşüncə və baxışlarını önəmli dərəcədə irəlilətmiş və inkişaf etdirmiş dahi şəxsdir. Onun düşüncələrində İslami [[Radikalizm]], Şərqi [[despotizm]] (mütləq hakimiyyətlilik) və azad düşüncələrin sıxışdırılması, insanların haqqlarını tapdalayan ağır Şərq feodalizmi tənqid edilir. <ref name=":0">referat.ilkaddimlar.com/d_pdf_refe_felse_435.pdf, Mirzə Fətəli Axundovun fəlsəfi fikirləri, səh 1 </ref> Axundov dinin elmlə birgə ola bilməyəcəyini, dinlə elmin qarşıdurmasını təsvir edir və Şərq ölkələrinin, Asiya xalqlarının həmin dövrə qədər olan cahilliyini, geriliyini onların dini görüşləri və lazımsız adət-ənənələri ilə bağdaşdırır :
| + | === Ailəsi === |
| − | <ref name=":0" />
| + | 1842-ci ildə anasının əmisi Axund Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənmiş, ondan 13 övladı dünyaya gəlmiş, onlardan yalnız ikisi, bir oğlu Rəşid və bir qızı Nisə sağ qalmış, qalanları isə Mirzə Fətəlinin sağlığında ikən vəfat etmişlər. |
| − | {{Sitat|İslam dini meydana çıxan gündən hazırkı əsrə qədər, Şərqdə elmlərin durğunluğunun, dəhşətli despotizmin (təkhakimiyyətlilik) əmələ gəlməsinin səbəblərini və ümumiyyətlə, Asiya xalqlarının mədəniyyət və tərəqqi işlərinə qarşı laqeydlik və etinasızlığının səbəblərini heç kəs başa düşməmişdi. Bu cəhətdən təkcə Firdovsi müstəsnalıq təşkil edir və o öz dühası ilə, həqiqətən də kəşf edə bilmişdi ki, Şərq xalqlarının bu qədər böyük bədbəxtliyinin səbəbi ərəblər və onların insan həyatına uyğunlaşmayan mənfur dinidir.<ref name=":0"/><ref name=":1"/> }}
| |
| | | | |
| − | Axundovun materializmi müdafiə edən düşüncələrində də metafizikanın və təbiətüstü qüvvələrin varlığı inkar edilir : | + | === Xatirəsi === |
| | + | 1930-ci ildə Bakıda M.F.Axundovun adını daşıyan bağçada heykəli qoyulub (heykəltəraş P.Sabsay). |
| | | | |
| − | {{Sitat|Dünyanın əsası maddidir, təbiətin müxtəlif predment və prosesləri vahid və hərşeyi əhatə edən əbədi və sonsuz maddi substansiyanın təzahürü, öz-özünün səbəbidir ; Mövcud olması üçün heç bir təbiətüstü, metafizik varlığa ehtiyacı yoxdur.<ref name=":0" /> }}
| + | 1938-ci ildə - Azərbaycan SSR XKS M.F.Axundovun anadan olmasının 125 illiyini keçirmək barəsində qərar qəbul edib. |
| | | | |
| − | Onun materialist düşüncəsinə və substantiv fəlsəfi doktrinasına görə isə təbiətdə hərşeyin əsas səbəbi maddədir. Dünya maddidir və kainat da maddədən yaranmışdır.
| + | 1939-cu ildə Azərbaycan Dövlət Ümumi Kitabxanasına (hazırda M.F.Axunov adına Milli Kitabxana) adı verilib. |
| | | | |
| − | {{Sitat|Hər şeyin əsas səbəbi maddədir. Maddə orijinaldır və onun yaranması üçün başqa səbəbə ehtiyac olduğunu görmürəm. Mən məkan və zamanın obyektivliyini qəbul edirəm. Zaman və məkan obyektivdir, maddə isə onun aksesuarlarıdır. Təbiətdəki hər bir hərəkətin və dəyişikliyin Allahın iradəsinə uyğun olaraq həyata keçirildiyi doktrinasını rədd edirəm. Təbiət öz qanunlarına uyğun olaraq inkişaf edir. Bunda şans üçün bir yer yoxdur, bu da, hər yerdə ciddi rifaha səbəb olur.<ref name=":1">Философская и социологическая мысль народов СССР в XIX в. Краткий очерк истории философии. Под ред. М. Т. Иовчука, Т. И. Ойзермана, И. Я. Щипанова. М., изд-во «Мысль», 1971 г; OCR Biografia.Ru </ref>}}
| + | 1940-cı ildə Nuxada ev-muzeyi açılıb. |
| | + | [[Fayl:House Akhundov in Sheki.JPG |thumb|350px| [[Mirzə Fətəli Axundovun ev muzeyi]], [[Şəki]], 2014-cü il.]] |
| | + | 1962-cı ildə anadan olmasının 150 illik yubileyi Ümumdünya Sülh Şurasının qərarı ilə keçirilmiş, Ümumittifaq miqyasında təntənə ilə |
| | + | qeyd olunmuşdur. Eyni ildə M.F.Axundov adına Kitabxanada heykəltəraş İ.Zeynalovun hazırladığı büstü qoyulub. |
| | | | |
| − | {{Sitat|Bilinc və ruh maddənin məhsuludur, maddə müstəqil olaraq yaşaya bilməz. Ruh, nə olursa olsun, bədənsiz, yəni bədən olmadan özünü ifadə edə bilməz, necə ki ağlı da beyinsiz təsəvvür etmək olmaz. Ruhun və sonrakı həyatın ölümsüzlüyünün dini doktrinasına isə qarşıyam.<ref name=":1">Философская и социологическая мысль народов СССР в XIX в. Краткий очерк истории философии. Под ред. М. Т. Иовчука, Т. И. Ойзермана, И. Я. Щипанова. М., изд-во «Мысль», 1971 г; OCR Biografia.Ru </ref> }}
| + | 1965-ci ildə M.F.Axundov adına üç Respublika Dövlət mükafatının təsis edilməsi haqqında qərar qəbul edilib. |
| | | | |
| − | == Əsərləri == | + | 1982-ci ildə Azərbaycan {{KP MK}}-nın qərarı ilə M.F.Axundovun anadan olmasının 170 illiyi keçirilib. |
| | + | |
| | + | 1983-cü ildə Tbilisidə M.F.Axundovun ev-muzeyi və Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi açılıb. |
| | + | |
| | + | 2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli Sərəncamı ilə M.F.Axundovun əsərlərinin 3 cildliyi nəşr olunub. |
| | + | |
| | + | 2007-ci ildə Tbilisi şəhərində yerləşən ev-muzeyi, M.F.Axundov adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyi adı ilə fəaliyyət göstərməyə başlayıb. |
| | + | |
| | + | 2010-cu ildə Mirzə Fətəli Axundovun 200 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının prezidenti sərəncam imzalayıb. |
| | + | |
| | + | 2011-cü ildə Azərbaycanın Gürcüstandakı səfirliyinin və Tbilisi şəhər bələdiyyəsinin |
| | + | təşəbbüsü ilə Tbilisidə M.F.Axundovun adını daşıyan 73 saylı azərbaycan orta məktəbinin binası qarşısında |
| | + | büstü qoyulub. |
| | + | |
| | + | 2012-ci ildə Azərbaycan Respublikasının müxtəlif yerlərində, o cümlədən, anadan olduğu Şəki şəhərində, M.F.Axundovun 200 illik yubileyi təntənəli şəkildə qeyd olunub, haqqında [[:az:Sübhün səfiri (film, 2012)|“Sübhün səfiri”]] adlı yeni film çəkilib. Həmçinin, Moskvada {{link-interwiki|az=M.İ.Rudomino adına Ümumrusiya Dövlət Xarici Ədəbiyyat Kitabxanası|az_mətn=M.İ.Rudomino adına Ümumrusiya Dövlət Xarici Ədəbiyyat Kitabxanası |başqa_dil=ru|başqa_dildə_başlıq=Всероссийская государственная библиотека иностранной литературы имени М. И. Рудомино}} qarşısında heykəli qoyulub. |
| | + | |
| | + | === Əsərləri === |
| | '''''Poema''':'' | | '''''Poema''':'' |
| − | * [[Puşkinin ölümünə Şərq poeması|Şərq poeması]] (1837) | + | * [[:az:Puşkinin ölümünə Şərq poeması|Şərq poeması]] (1837). |
| | '''''Pyeslər''':'' | | '''''Pyeslər''':'' |
| − | * [[Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər]] (1850) | + | * [[:az:Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər|Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər]] (1850). |
| − | * Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur (1850) | + | * Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur (1850). |
| − | * [[Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran]] (1850) | + | * [[:az:Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran|Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran]] (1850). |
| − | * Hekayəti Xırsi-Quldurbasan (1851) | + | * Hekayəti Xırsi-Quldurbasan (1851). |
| − | * Sərgüzəşti Mərdi-Xəsis (Hacı Qara) (1852) | + | * Sərgüzəşti Mərdi-Xəsis (Hacı Qara) (1852). |
| − | * Mürafiə vəkillərinin hekayəti (1855) | + | * Mürafiə vəkillərinin hekayəti (1855). |
| | '''''Satirik povest:''''' | | '''''Satirik povest:''''' |
| − | * [[Aldanmış Kəvakib (Hekayəti-Yusif şah)]] (1857) | + | * [[:az:Aldanmış Kəvakib (Hekayəti-Yusif şah)|Aldanmış Kəvakib (Hekayəti-Yusif şah)]] (1857). |
| | '''''Məqalələr''':'' | | '''''Məqalələr''':'' |
| − | * Fəhristi-kitab (1859) | + | * Fəhristi-kitab (1859). |
| − | * Nəzm və nəsr haqqında (1862) | + | * Nəzm və nəsr haqqında (1862). |
| − | * Tənqid risaləsi (1862) | + | * Tənqid risaləsi (1862). |
| − | * [[Kəmalüddövlə məktubları]] (1865) | + | * [[:az:Kəmalüddövlə məktubları|Kəmalüddövlə məktubları]] (1865). |
| | | | |
| | + | ==== Filmoqrafiya ==== |
| | '''''Əsər müəllifi kimi''''' | | '''''Əsər müəllifi kimi''''' |
| − | #[[Hacı Qara (film, 1929)]] (tammetrajlı bədii film)
| + | * [[:az:Hacı Qara (film, 1929)|Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 1929)]]. |
| − | #[[Dərviş Parisi partladır (film, 1976)]] (tammetrajlı bədii film)
| + | * [[:az:Dərviş Parisi partladır (film, 1976)|Dərviş Parisi partladır (tammetrajlı bədii film, 1976)]]. |
| − | #[[Aldanmış ulduzlar (opera)|Aldanmış ulduzlar]] (opera, 1977)
| + | * [[:az:Aldanmış ulduzlar (opera)|Aldanmış ulduzlar]] (opera, 1977). |
| − | #[[Hacı Qara (film, 2002)]] (tammetrajlı bədii film)
| + | * [[:az:Hacı Qara (film, 2002)|Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 2002)]]. |
| − | #[[Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)]] (film-tamaşa)
| + | * [[:az:Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)|Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film-tamaşa, 2011)]]. |
| − | #İksir (film, 2014) ("[[Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər]]" əsəri əsasında)
| + | * İksir (film, 2014) ([[:az:Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər|“Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər”]] əsəri əsasında). |
| − | | |
| | | | |
| | '''''Haqqında çəkilən filmlər''''' | | '''''Haqqında çəkilən filmlər''''' |
| − | #[[Böyük yazıçı-maarifçi (film, 1938)]]) (qısametrajlı sənədli film)
| + | * [[:az:Böyük yazıçı-maarifçi (film, 1938)|Böyük yazıçı-maarifçi (qısametrajlı sənədli film, 1938)]]. |
| − | #[[Səbuhi (film, 1941)]] (tammetrajlı bədii film)<ref>Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 64-66.</ref>
| + | * [[:az:Səbuhi (film, 1941)|Səbuhi (tammetrajlı bədii film, 1941)]]<ref>Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim “Azərbaycanfilm”. 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 64-66.</ref>. |
| − | #[[150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)]]) (qısametrajlı sənədli film)
| + | * [[:az:150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)|150 il. Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1962)]]. |
| − | #[[Mirzə Fətəli Axundov (film, 1972)]]) (qısametrajlı sənədli film)
| + | * [[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1972)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1972)]]. |
| − | #[[Mirzə Fətəli Axundov (film, 1982)]]) (qısametrajlı sənədli film)
| + | * [[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1982)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1982)]]. |
| − | #[[Sübhün səfiri (film, 2012)]] (tammetrajlı bədii film)
| + | * [[:az:Sübhün səfiri (film, 2012)|Sübhün səfiri (tammetrajlı bədii film, 2012)]]. |
| − | | |
| − | == Ədəbiyyat ==
| |
| − | *İbrahimov M. Niyəsiz, necəsiz, bir yazısan sən kitabında. Bakı: Yazıçı, 1985, 195 s.
| |
| − | *Qasımov M. M.F.Axundov və XIX əsrin inqilabi-demokratik estetikası. Bakı: 1954, 150 s.
| |
| − | *Qasımzadə F. M.F.Axundovun həyat və yaradıcılığı. Bakı: 1962, 150 s.
| |
| − | *Sadıqov M. Axundov Mirzə Fətəli. Bakı: 1987, 200 s.
| |
| − | *Kəngərli A. M.F.Axundov və Həsənbəy Zərdabi: Ümmətçilikdən millətçiliyə keçidin başlanması. "Yeni Azərbaycan", 2003, 11 may.
| |
| − | *Qafarov N. M.F.Axundzadə komediyalarının dili və milli gülüş mədəniyyətinin ənənələri. "Mədəni-Maarif", 2002, №8-9, s.40-41.
| |
| − | *Гусейнов Ч. Фатальный Фатали (роман). М.: Советский писатель, 1983, 463 стр.
| |
| − | *Тагизаде С. М.Ф.Ахундов и Европа. Баку: 1991, 50 стр.
| |
| − | *Şahbaz Şamıoğlu (Musayev). Mirzə Fətəli Axundzadənin gürcü müasirləri (monoqrafiya),B., Mütərcim, 2012, 116 s.
| |
| − | *www.anl.az/down/meqale/525/2012/iyun/73.htm
| |
| | | | |
| − | == İstinadlar == | + | == İstinadlar və qeydlər == |
| | <references/> | | <references/> |
| | | | |
| − | == Mənbə == | + | == Ədəbiyyat == |
| − | * [http://www.adam.az/az.php?subaction=showfull&id=1311179903&archive= Mirzə Fətəli Axundov]
| + | # {{ASE|1|496-499}} |
| − | * [http://www.azeroo.com/text_index.php?action=text_detail&text_id=663&channel_id=12 Mirzə Fətəli Axundzadə]
| + | # {{ŞAZ|1|47-50}} |
| − | * [https://www.youtube.com/watch?v=tZ6QqAs6bVs "Günə doğru". Dahi dramaturq M.F.Axundovun vəfatından 138 il keçir]
| + | # {{kitab3 |
| − | | + | | müəllif = |
| − | == Həmçinin bax == | + | | hissə = |
| − | *[[Tiflis əxbarı (qəzet)]]
| + | | hissənin linki = |
| − | *[[Cəlil Məmmədquluzadə]]
| + | | başlıq = Mirzə Fətəli Axundzadə – 200 |
| | + | | orijinal = |
| | + | | link = http://anl.az/down/m.f.axundzade.pdf |
| | + | | vikimənbə = |
| | + | | cavabdeh = Kərim Tahirov |
| | + | | nəşr = |
| | + | | yer = Bakı |
| | + | | nəşriyyat = |
| | + | | il = 2012 |
| | + | | cild = |
| | + | | səhifə = |
| | + | | sütunlar = |
| | + | | səhifələr = 360 |
| | + | | seriya = |
| | + | | isbn = 978-9952-460-09-4 |
| | + | | doi = |
| | + | | tiraj = |
| | + | | archiveurl = https://web.archive.org/web/20191206185742/http://anl.az/down/m.f.axundzade.pdf |
| | + | | archivedate = 9 Nov 2012 - 6 Dec 2019 |
| | + | | ref = |
| | + | }} |
| | + | #{{məqalə |
| | + | | müəllif = Şamıoğlu Ş. |
| | + | | başlıq = Bir daha M.F.Axundzadənin doğum və ölüm tarixləri barədə |
| | + | | orijinal = |
| | + | | link = http://zim.az/elmi-meqaleler/2400-bir-daha-mfaxundzadnin-doum-v-lm-tarixlri-bard.html |
| | + | | dil = |
| | + | | cavabdeh = |
| | + | | nəşrin müəllifi = |
| | + | | nəşr = Şərqin səsi |
| | + | | tip = qəzet |
| | + | | yer = |
| | + | | nəşriyyat = |
| | + | | il =2014 |
| | + | | cild = |
| | + | | buraxılış = oktyabr |
| | + | | nömrə = 68 (298) |
| | + | | səhifələr = |
| | + | | isbn = |
| | + | | issn = |
| | + | | doi = |
| | + | | bibcode = |
| | + | | arxiv = |
| | + | | pmid = |
| | + | | ref = Şamıoğlu Ş. |
| | + | | archiveurl = https://web.archive.org/web/20200920163450/http://zim.az/elmi-meqaleler/2400-bir-daha-mfaxundzadnin-doum-v-lm-tarixlri-bard.html |
| | + | | archivedate = 1 Feb 2017 - 20 Sep 2020 |
| | + | }} |
| | + | # {{ŞGS|83-87|Mirzə Fətəli Axundzadə}} |
| | + | # {{AME|1|224-226|Axundzadə (Axundov) Mirzə Fətəli}} |
| | | | |
| | == Xarici keçidlər == | | == Xarici keçidlər == |
| Sətir 208: |
Sətir 275: |
| | | m = | | | m = |
| | }} | | }} |
| − | *[http://teleqraf.com/news/art/80695.html “Hər övladımın ölümünü canımla-qanımla yaşayırdım” – Mirzə Fətəli] [[Sərvər Şirin]]in heykəllərlə söhbət rubrikasından.
| |
| − | *http://www.biografia.ru/about/filosofia46.html (rus dilində)
| |
| − |
| |
| | | | |
| | {{Şablon:Mirzə Fətəli Axundov}} | | {{Şablon:Mirzə Fətəli Axundov}} |
| | | | |
| | + | {{Yoxlanılmış məqalə}} |
| | | | |
| − | [[Kateqoriya:Mirzə Fətəli Axundov| ]] | + | [[ar:ميرزا فتالي أخوندوف]][[arz:ميرزا فتالى اخوندوف]][[azb:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[az:Mirzə Fətəli Axundov]][[be:Мірза Фаталі Ахундаў]][[bg:Мирза Ахундов]][[ca:Mirzə Fətəli Axundov]][[de:Mirzə Fətəli Axundov]][[en:Mirza Fatali Akhundov]][[fa:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[fi:Mirzə Fətəli Axundov]][[fr:Mirza Fatali Akhoundov]][[he:מירזה פתאלי אחונדוב]][[hy:Միրզա Ախունդով]][[it:Mirzə Fətəli Axundov]][[ka:მირზა ფათალი ახუნდოვი]][[kk:Мирза Фатали Ахундов]][[ky:Мирза Фатали Ахундов]][[mk:Мирза Фатали Ахундов]][[pl:Mirzə Fətəli Axundov]][[ro:Mirza Fatali Akhundov]][[ru:Ахундов, Мирза Фатали]][[sk:Mirza Fatali Achundov]][[sl:Mirza Fatali Ahundov]][[sv:Mirzə Fətəli Axundov]][[tr:Mirza Fetali Ahundov]][[tt:Мирза Фатали Ахундзадә]][[uk:Ахундов Мірза Фаталі]][[ur:میرزا فتح علی آخوندزادہ]][[uz:Mirza Oxundov]][[zh:米尔扎·法塔利·阿洪多夫]] |
| − | [[Kateqoriya:Azərbaycan yazıçıları]] | |
| − | [[Kateqoriya:Azərbaycanlı yazıçılar]] | |
| − | [[Kateqoriya:Şəkidə doğulanlar]] | |
| − | [[Kateqoriya:Tbilisidə vəfat edənlər]] | |
| − | [[Kateqoriya:Azərbaycan polkovnikləri]] | |