Şəki Ensiklopediyası

Changes

Mirzə Fətəli Axundov (başlanğıc kodu nəzərdən keçir)

14:38, 14 avqust 2022 versiyası

288 bayt çıxarıldı ,  14:38, 14 avqust 2022
→‎Ailəsi
Sətir 8: Sətir 8:  
|İlk adı          =  
 
|İlk adı          =  
 
|Təxəllüsü        = Səbuhi  
 
|Təxəllüsü        = Səbuhi  
−
|Doğum tarixi    = ≈ (30 iyun) {{Doğum tarixi|1812|7|12}}<ref>Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub {{Harvnbru|Şamıoğlu Ş.| |pp= }}.</ref>
+
|Doğum tarixi    = ≈ (30 iyun)&nbsp;{{Doğum tarixi|1812|7|12}}<ref>Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub {{Harvnbru|Şamıoğlu Ş.| |pp= }}.</ref>
 
|Doğum yeri      = [[Nuxa]] (indiki Şəki), {{Şəki xanlığı}}, {{Rusİmp}}
 
|Doğum yeri      = [[Nuxa]] (indiki Şəki), {{Şəki xanlığı}}, {{Rusİmp}}
−
|Vəfatı          = (26 fevral) {{Vəfat tarixi və yaşı|1878|3|10|1812|7|12}}
+
|Vəfatı          = (26 fevral)&nbsp;{{Vəfat tarixi və yaşı|1878|3|10|1812|7|12}}
 
|Vəfat yeri      = Tiflis, Tiflis quberniyası, {{Rusİmp}}
 
|Vəfat yeri      = Tiflis, Tiflis quberniyası, {{Rusİmp}}
 
|Vəfat səbəbi    =  
 
|Vəfat səbəbi    =  
Sətir 33: Sətir 33:  
|Commons          = Mirza_Fatali_Akhundov
 
|Commons          = Mirza_Fatali_Akhundov
 
}}
 
}}
−
'''Mirzə Fətəli Axundov''' (1812–1878) — mütəfəkkir, dramaturq, yazıçı, şair, maarifçi, materialist filosof, ictimai xadim, Rusiya İmperator Coğrafiya cəmiyyətinin üzvü, Azərbaycan dramaturgiyasının və Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi-tənqidin banisi; zəmanəsinin «müsəlman Molyer»i hesab olunub<ref>{{kitab3
+
'''Mirzə Fətəli Axundov''' (1812–1878) — Azərbaycan dramaturgiyasının və Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi-tənqidin banisi, yazıçı, şair, maarifçi, mütəfəkkir, materialist filosof və ictimai xadim. Rusiya İmperator Coğrafiya cəmiyyətinin üzvü olmuş, öz dövründə zəmanəsinin «müsəlman Molyer»i hesab edilmişdir<ref>{{kitab3
 
|müəllif = Крымский А. Е.
 
|müəllif = Крымский А. Е.
 
|hissə =Тюркские литературы
 
|hissə =Тюркские литературы
Sətir 43: Sətir 43:  
|isbn =  
 
|isbn =  
 
}}</ref>.  
 
}}</ref>.  
 +
Əsərləri 2019-cu ildə Azərbaycanda dövlət varidatı elan olunub<ref name="ARNK-2019-211">{{cite web2 | last =|url=http://www.e-qanun.az/framework/42272 |title=“Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları”nın və “Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı |author= |date= 7 may 2019-cu il|website=http://www.e-qanun.az/ |publisher=e-qanun.az |language=az |accessdate= |archiveurl =http://web.archive.org/web/20210711153917/http://www.e-qanun.az/framework/42272 |archivedate = 11 Jul 2021|ref = harv}}</ref>.
 
[[Şəkil:Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı.jpg|thumb|302x302px|Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı <ref>''Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev , Winter 1997 (5.4'') P. 70-71</ref>]]
 
[[Şəkil:Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı.jpg|thumb|302x302px|Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı <ref>''Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev , Winter 1997 (5.4'') P. 70-71</ref>]]
−
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Mirzə Fətəli Axundovun adı [[:az:Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısı|Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına]] daxil edilib<ref name="ARNK-2019-211">{{cite web2 | last =|url=http://www.e-qanun.az/framework/42272 |title=“Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları”nın və “Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı |author= |date= 7 may 2019-cu il|website=http://www.e-qanun.az/ |publisher=e-qanun.az |language=az |accessdate= |archiveurl =http://web.archive.org/web/20210711153917/http://www.e-qanun.az/framework/42272 |archivedate = 11 Jul 2021|ref = harv}}</ref>.
      
== Haqqında məlumatlar ==
 
== Haqqında məlumatlar ==
Sətir 79: Sətir 79:  
1837-cü ildə rus şairi A.S.Puşkinin xatirəsinə həsr etdiyi “Puşkinin ölümü haqqında Şərq poeması”nı,  
 
1837-cü ildə rus şairi A.S.Puşkinin xatirəsinə həsr etdiyi “Puşkinin ölümü haqqında Şərq poeması”nı,  
   −
1841-ci ildə “Təcnis”, “Təcnisi digər”, “Molla Əli” (həcv) və “Müxəmməs” sərlövhəli şeirlərini yazıb.
+
1841-ci ildə “Təcnis”, “Təcnisi-digər”, “Molla Əli” (həcv) və “Müxəmməs” sərlövhəli şeirlərini yazıb.
   −
1850-ci ildə “Hekayəti-Molla İbrahim Xəlil kimyagər”, “Hekayəti Müsyo Jordan həkimi nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur”, “Sərgüzəşti vəziri-xani-Lənkəran” komediyalarını yazıb.  
+
1850-ci ildə “Hekayəti-Molla İbrahim Xəlil kimyagər”, “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur”, “Sərgüzəşti vəziri-xani-Lənkəran” komediyalarını yazıb.  
   −
1851-ci ildə “Hekayəti Müsyo Jordan həkimi nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur” komediyası ilk dəfə Tiflisdə “Kavkaz” qəzetində rus dilində hissə-hissə çap olunub, komediya ilk dəfə Peterburqda rus dilində oynanılıb.
+
1851-ci ildə “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur” komediyası ilk dəfə Tiflisdə “Kavkaz” qəzetində rus dilində hissə-hissə çap olunub, komediya ilk dəfə Peterburqda rus dilində oynanılıb.
   −
1852-ci ildə “Hekayəti - xırs quldurbasan” və “Sərgüzəştimərdi-xəsis” (Hacı Qara) komediyalarını yazıb. Yanvar ayının 31-də “Hekayəti – xırs quldurbasan” komediyası Tiflis teatrında rus dilində oynanılıb.
+
1852-ci ildə “Hekayəti-xırs quldurbasan” və “Sərgüzəşti-mərdi-xəsis” (Hacı Qara) komediyalarını yazıb. Yanvar ayının 31-də “Hekayəti–xırs quldurbasan” komediyası Tiflis teatrında rus dilində oynanılıb.
    
1855-ci ildə “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” komediyasını,
 
1855-ci ildə “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” komediyasını,
Sətir 93: Sətir 93:  
1859-cu ildə komediyalarını və “Aldanmış kəvakib” povestini “Təmsilat” başlığı altında Qafqaz canişinliyinin Tiflisdəki nəşriyyatında kitab halında çap etdirib.
 
1859-cu ildə komediyalarını və “Aldanmış kəvakib” povestini “Təmsilat” başlığı altında Qafqaz canişinliyinin Tiflisdəki nəşriyyatında kitab halında çap etdirib.
   −
1863 – 1864-cü illərdə  İstanbulda olmuş (tərtib etdiyi əlifbanın dəstəklənməsi üçün), Mirzə Məlküm xan ilə görüşmüş, “Çeşmə kitabəsi”, “Səidə xitab”, “Fuad Paşanın mədhi” adlı mənzumələri və “Kəmalüddövlə məktubları” adlı məşhur fəlsəfi əsərini yazmışdır.
+
1863 – 1864-cü illərdə  İstanbulda olmuş (tərtib etdiyi əlifbanın dəstəklənməsi üçün), Mirzə Məlküm xan ilə görüşmüş, “Çeşmə kitabəsi”, “Səidə xitab”, “Fuad Paşanın mədhi” adlı mənzumələri və “Kəmalüddövlə məktubları” adlı məşhur fəlsəfi əsərini yazmışdır.
    
1865-ci ildə “Həcvi-Əbdürrəsülxan” adlı əsərini,  
 
1865-ci ildə “Həcvi-Əbdürrəsülxan” adlı əsərini,  
   −
1868-ci ildə “Həkimi-ingilis Yuma cavab” adlı əsərini,
+
1868-ci ildə “Həkimi-ingilis Yuma cavab” adlı əsərini,
   −
1869-ci ildə “Yeni əlifba haqqında mənzumə” adlı əsərini yazıb.
+
1869-ci ildə “Yeni əlifba haqqında mənzumə” adlı əsərini yazıb.
   −
1873-cü ildə “Hekayəti vəziri-xani-Lənkəran” və “Hacı Qara” pyesləri Bakıda tamaşaya qoyulub.
+
1873-cü ildə “Hekayəti-vəziri-xani-Lənkəran” və “Hacı Qara” pyesləri Bakıda tamaşaya qoyulub.
    
=== Elmi-yaradıcı fəaliyyəti ===
 
=== Elmi-yaradıcı fəaliyyəti ===
Sətir 117: Sətir 117:  
1861-ci ildə mayor,
 
1861-ci ildə mayor,
   −
1873-cü ildə polkovnik rütbəsi verilib
+
1873-cü ildə polkovnik.
    
=== Təltif və mükafatları ===
 
=== Təltif və mükafatları ===
 
* '''Rusiya:'''
 
* '''Rusiya:'''
−
** III dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1856).
+
** III dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1856);
−
** III dərəcəli [[Müqəddəs Anna ordeni]] (1859).
+
** III dərəcəli [[Müqəddəs Anna ordeni]] (1859);
−
** II dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1865).
+
** II dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1865);
−
** “Qafqazda xidmətə görə” xaçı.
+
** “Qafqazda xidmətə görə” xaçı;
 
** “1853 – 1856-cı illər müharibəsi xatirəsi” medalı.
 
** “1853 – 1856-cı illər müharibəsi xatirəsi” medalı.
 
* '''İran:'''
 
* '''İran:'''
−
** III dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], almazla bəzədilmiş (1846, Rusiya ilə İran hökumətləri arasında danışıqlarda iştirak etdiyi üçün).
+
** III dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], almazla bəzədilmiş (1846, Rusiya ilə İran hökumətləri arasında danışıqlarda iştirak etdiyi üçün);
−
** II dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], ulduzlu (1868)
+
** II dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], ulduzlu (1868).
 
* '''Osmanlı:'''
 
* '''Osmanlı:'''
 
** 4-cü dərəcəli [[“Məcidiyə” ordeni]].
 
** 4-cü dərəcəli [[“Məcidiyə” ordeni]].
Sətir 136: Sətir 136:     
=== Ailəsi ===
 
=== Ailəsi ===
−
1842-ci ildə Axund Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənmiş, ondan 13 övladı dünyaya gəlmiş, onlardan yalnız ikisi, Rəşidbəy və qızı Nisə xanım sağ qalmış, qalanları isə Mirzə Fətəlinin sağlığında ikən vəfat etmişlər.
+
1842-ci ildə anasının əmisi Axund Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənmiş, ondan 13 övladı dünyaya gəlmiş, onlardan yalnız ikisi, bir oğlu Rəşid və bir qızı Nisə sağ qalmış, qalanları isə Mirzə Fətəlinin sağlığında ikən vəfat etmişlər.
    
=== Xatirəsi ===
 
=== Xatirəsi ===
Sətir 146: Sətir 146:     
1940-cı ildə Nuxada ev-muzeyi açılıb.
 
1940-cı ildə Nuxada ev-muzeyi açılıb.
−
[[Fayl:House Akhundov in Sheki.JPG |thumb|350px|Şəkidə, M.F.Axundovu anadan olduğu ev, 2014-cü il.  [[Mirzə Fətəli Axundovun ev muzeyi|ev-muzey]] kimi fəaliyyət göstərir.]]
+
[[Fayl:House Akhundov in Sheki.JPG |thumb|350px| [[Mirzə Fətəli Axundovun ev muzeyi]], [[Şəki]], 2014-cü il.]]
 
1962-cı ildə anadan olmasının 150 illik yubileyi Ümumdünya Sülh Şurasının qərarı ilə keçirilmiş, Ümumittifaq miqyasında təntənə ilə
 
1962-cı ildə anadan olmasının 150 illik yubileyi Ümumdünya Sülh Şurasının qərarı ilə keçirilmiş, Ümumittifaq miqyasında təntənə ilə
 
qeyd olunmuşdur. Eyni ildə M.F.Axundov adına Kitabxanada heykəltəraş İ.Zeynalovun hazırladığı büstü qoyulub.
 
qeyd olunmuşdur. Eyni ildə M.F.Axundov adına Kitabxanada heykəltəraş İ.Zeynalovun hazırladığı büstü qoyulub.
Sətir 188: Sətir 188:  
==== Filmoqrafiya ====
 
==== Filmoqrafiya ====
 
'''''Əsər müəllifi kimi'''''
 
'''''Əsər müəllifi kimi'''''
−
* [[:az:Hacı Qara (film, 1929)|Hacı Qara (film, 1929)]] (tammetrajlı bədii film).
+
* [[:az:Hacı Qara (film, 1929)|Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 1929)]].
−
* [[:az:Dərviş Parisi partladır (film, 1976)|Dərviş Parisi partladır (film, 1976)]] (tammetrajlı bədii film).
+
* [[:az:Dərviş Parisi partladır (film, 1976)|Dərviş Parisi partladır (tammetrajlı bədii film, 1976)]].
 
* [[:az:Aldanmış ulduzlar (opera)|Aldanmış ulduzlar]] (opera, 1977).
 
* [[:az:Aldanmış ulduzlar (opera)|Aldanmış ulduzlar]] (opera, 1977).
−
* [[:az:Hacı Qara (film, 2002)|Hacı Qara (film, 2002)]] (tammetrajlı bədii film).
+
* [[:az:Hacı Qara (film, 2002)|Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 2002)]].
−
* [[:az:Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)|Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)]] (film-tamaşa).
+
* [[:az:Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)|Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film-tamaşa, 2011)]].
−
* İksir (film, 2014) ("[[:az:Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər|Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər]]" əsəri əsasında).
+
* İksir (film, 2014) ([[:az:Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər|“Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər”]] əsəri əsasında).
    
'''''Haqqında çəkilən filmlər'''''
 
'''''Haqqında çəkilən filmlər'''''
Sətir 199: Sətir 199:  
* [[:az:Səbuhi (film, 1941)|Səbuhi (tammetrajlı bədii film, 1941)]]<ref>Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim “Azərbaycanfilm”. 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 64-66.</ref>.
 
* [[:az:Səbuhi (film, 1941)|Səbuhi (tammetrajlı bədii film, 1941)]]<ref>Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim “Azərbaycanfilm”. 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 64-66.</ref>.
 
* [[:az:150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)|150 il. Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1962)]].
 
* [[:az:150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)|150 il. Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1962)]].
−
#[[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1972)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1972)]].
+
* [[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1972)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1972)]].
−
#[[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1982)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1982)]].
+
* [[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1982)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1982)]].
−
#[[:az:Sübhün səfiri (film, 2012)|Sübhün səfiri (tammetrajlı bədii film, 2012)]].
+
* [[:az:Sübhün səfiri (film, 2012)|Sübhün səfiri (tammetrajlı bədii film, 2012)]].
    
== İstinadlar və qeydlər ==
 
== İstinadlar və qeydlər ==
Sətir 208: Sətir 208:  
== Ədəbiyyat ==
 
== Ədəbiyyat ==
 
# {{ASE|1|496-499}}
 
# {{ASE|1|496-499}}
−
# {{ŞAZ|1|47 – 50}}
+
# {{ŞAZ|1|47-50}}
 
# {{kitab3
 
# {{kitab3
 
  | müəllif        =  
 
  | müəllif        =  
Sətir 261: Sətir 261:  
  | archivedate    = 1 Feb 2017 - 20 Sep 2020
 
  | archivedate    = 1 Feb 2017 - 20 Sep 2020
 
}}
 
}}
−
# {{ŞGS|83 – 87|Mirzə Fətəli Axundzadə}}
+
# {{ŞGS|83-87|Mirzə Fətəli Axundzadə}}
 +
# {{AME|1|224-226|Axundzadə (Axundov) Mirzə Fətəli}}
    
== Xarici keçidlər ==
 
== Xarici keçidlər ==
Sətir 277: Sətir 278:  
{{Şablon:Mirzə Fətəli Axundov}}
 
{{Şablon:Mirzə Fətəli Axundov}}
   −
{{Yaxşı məqalə}}
+
{{Yoxlanılmış məqalə}}  
    
[[ar:ميرزا فتالي أخوندوف]][[arz:ميرزا فتالى اخوندوف]][[azb:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[az:Mirzə Fətəli Axundov]][[be:Мірза Фаталі Ахундаў]][[bg:Мирза Ахундов]][[ca:Mirzə Fətəli Axundov]][[de:Mirzə Fətəli Axundov]][[en:Mirza Fatali Akhundov]][[fa:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[fi:Mirzə Fətəli Axundov]][[fr:Mirza Fatali Akhoundov]][[he:מירזה פתאלי אחונדוב]][[hy:Միրզա Ախունդով]][[it:Mirzə Fətəli Axundov]][[ka:მირზა ფათალი ახუნდოვი]][[kk:Мирза Фатали Ахундов]][[ky:Мирза Фатали Ахундов]][[mk:Мирза Фатали Ахундов]][[pl:Mirzə Fətəli Axundov]][[ro:Mirza Fatali Akhundov]][[ru:Ахундов, Мирза Фатали]][[sk:Mirza Fatali Achundov]][[sl:Mirza Fatali Ahundov]][[sv:Mirzə Fətəli Axundov]][[tr:Mirza Fetali Ahundov]][[tt:Мирза Фатали Ахундзадә]][[uk:Ахундов Мірза Фаталі]][[ur:میرزا فتح علی آخوندزادہ]][[uz:Mirza Oxundov]][[zh:米尔扎·法塔利·阿洪多夫]]
 
[[ar:ميرزا فتالي أخوندوف]][[arz:ميرزا فتالى اخوندوف]][[azb:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[az:Mirzə Fətəli Axundov]][[be:Мірза Фаталі Ахундаў]][[bg:Мирза Ахундов]][[ca:Mirzə Fətəli Axundov]][[de:Mirzə Fətəli Axundov]][[en:Mirza Fatali Akhundov]][[fa:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[fi:Mirzə Fətəli Axundov]][[fr:Mirza Fatali Akhoundov]][[he:מירזה פתאלי אחונדוב]][[hy:Միրզա Ախունդով]][[it:Mirzə Fətəli Axundov]][[ka:მირზა ფათალი ახუნდოვი]][[kk:Мирза Фатали Ахундов]][[ky:Мирза Фатали Ахундов]][[mk:Мирза Фатали Ахундов]][[pl:Mirzə Fətəli Axundov]][[ro:Mirza Fatali Akhundov]][[ru:Ахундов, Мирза Фатали]][[sk:Mirza Fatali Achundov]][[sl:Mirza Fatali Ahundov]][[sv:Mirzə Fətəli Axundov]][[tr:Mirza Fetali Ahundov]][[tt:Мирза Фатали Ахундзадә]][[uk:Ахундов Мірза Фаталі]][[ur:میرزا فتح علی آخوندزادہ]][[uz:Mirza Oxundov]][[zh:米尔扎·法塔利·阿洪多夫]]
Mənbə — "https://shaki.info/wiki/Xidməti:MobileDiff/25348...42044"