Changes

[[Kateqoriya:S]]{{Dövlət xadimi

[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:Şəxslər (familiya sırası ilə)|Orlat Seyid Əli]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]]

| adı                          = Seyid Əli Orlat

{{Dövlət xadimi

| orijinal adı                =  

| adı                          = Seyid Əli  

| orijinal adı                = ''Orlat Seyid Əli''

| portret                      = Şəki xanları və xanzadələri.jpg

| portret                      = Şəki xanları və xanzadələri.jpg

| izah                        = Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür.

| izah                        = Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür.

| portretin ölçüsü            = 300

| portretin ölçüsü            = 300

| titul                        = [[Şəki hökmdarlığı|Şəki hökmdarı]]

| titul                        = [[Şəki hakimliyi|Şəki hökmdarı]]

| dövr əvvəl                  = ən geci sentyabr, 1393

| dövr əvvəl                  = ən geci sentyabr, 1393

| dövr son                    = yanvar 1399

| dövr son                    = yanvar 1399

| varisi                      =  

| varisi                      =  

| milliyyəti                    =  

| milliyyəti                    =  

| dini                        = İslam

| dini                        = islam

| doğum tarixi                =  

| doğum tarixi                =  

| doğum yeri                  =  

| doğum yeri                  =  

| vəfat tarixi                = {{vəfat tarixi|1399|01|}}

| vəfat tarixi                = {{vəfat tarixi|1399|1|}}

| vəfat yeri                  = Əlincə|Alıncaq qalası ətrafında

| vəfat yeri                  = Əlincə|Alıncaq qalası ətrafında

| dəfn yeri                    =  

| dəfn yeri                    =  

| uşağı                        = Seyid Əhməd Orlat

| uşağı                        = Seyid Əhməd Orlat

}}

}}

'''Seyid Əli Orlat''' — XV əsrin 4-cü rübündə hakimiyyətdə olmuş Şəki hökmdarı. [[Şəki dövləti|Şəki-Kaxet]] hökmdarı [[II Axsartan|II Axsartandan]] (1104) və 1017-ci ildə Kiş qalasının müdafiəsinə başçılıq etmiş Asat və Şot qardaşlarından sonra tarixi mənbələrdə adı çəkilən ilk Şəki hökmdarıdır. Əgər adında daşıdığı “seyid” titulu onun Məhəmməd peyğəmbərin nəslindən olmasını göstərirsə, adına əlavə edilən “orlat” kəlməsi onun monqol mənşəli orlat tayfasından çıxmasını bildirməkdədir. Tarixi mənbələrdə Seyid Əli Orlatın adına ilk dəfə 1393-cü ilin sentyabr ayında baş verən hadisələrin təsvirində təsadüf edilir. Göstərilir ki həmin vaxt o, Şəkiyə hücum edən teymurilərin qarşısında duruş gətirə bilməmiş, iqamətgahını tərk edərək dağlara qaçmışdır. Ehtimal var ki, bundan sonra Seyid Əli ilə teymurilər arasındakı münasibətlər bir müddət yaxşı olmiş, lakin Əmir Teymurun oğlu Miranşah (Əmiranşah) tərəfindən Şəkiyə cəza dəstəsinin göndərilməsi və Şəkini talan etdirməsi nəticəsində yenidən pisləşmiş, daha sonra Seyid Əli intiqam üçün gürcülərlə birlikdə, teymurilərin mühasirəndə olan Alıncaq (Əlincə) qalasının müdafiəçilərinə kömək üçün Naxçıvana müvəffəqiyyətli yürüş etmiş, lakin geri dönərkən, Alıncaq qalası yaxınlığında baş vermiş toqquşma zamanı - 1399-cu ilin yanvar ayında, Miranşahın oğlu Əbubəkr mirzə ilə təkbətək döyüşdə rəqibinin atdığı oxun təsadüfən dəbilqəsini deşərək boynuna sancılması nəticəsində həlak olmuşdur.

'''Seyid Əli Orlat''' — XV əsrin 4-cü rübündə hakimiyyətdə olmuş Şəki hökmdarı. [[Şəki dövləti|Şəki-Kaxet]] hökmdarı [[II Axsartan|II Axsartandan]] (1104) və 1017-ci ildə Kiş qalasının müdafiəsinə başçılıq etmiş Asat və Şot qardaşlarından sonra tarixi mənbələrdə adı çəkilən ilk Şəki hökmdarıdır. Əgər adında daşıdığı “seyid” titulu onun Məhəmməd peyğəmbərin nəslindən olmasını göstərirsə, adına əlavə edilən “orlat” kəlməsi onun monqol mənşəli orlat tayfasından çıxmasını bildirməkdədir. Tarixi mənbələrdə Seyid Əli Orlatın adına ilk dəfə 1393-cü ilin sentyabr ayında baş verən hadisələrin təsvirində təsadüf edilir. Göstərilir ki həmin vaxt o, Şəkiyə hücum edən teymurilərin qarşısında duruş gətirə bilməmiş, iqamətgahını tərk edərək dağlara qaçmışdır. Ehtimal var ki, bundan sonra Seyid Əli ilə teymurilər arasındakı münasibətlər bir müddət yaxşı olmiş, lakin Əmir Teymurun oğlu Miranşah (Əmiranşah) tərəfindən Şəkiyə cəza dəstəsinin göndərilməsi və Şəkini talan etdirməsi nəticəsində yenidən pisləşmiş, daha sonra Seyid Əli intiqam üçün gürcülərlə birlikdə, teymurilərin mühasirəndə olan Alıncaq (Əlincə) qalasının müdafiəçilərinə kömək üçün Naxçıvana müvəffəqiyyətli yürüş etmiş, lakin geri dönərkən, Alıncaq qalası yaxınlığında baş vermiş toqquşma zamanı - 1399-cu ilin yanvar ayında, Miranşahın oğlu Əbubəkr mirzə ilə təkbətək döyüşdə rəqibinin atdığı oxun təsadüfən dəbilqəsini deşərək boynuna sancılması nəticəsində həlak olmuşdur.

Əmir Teymurun Orta Asiyaya dönməsindən sonra isə düz 6 il ərzində Azərbaycan və İraq-i Əcəm vilayətlərində anarxiya mövcud oldu. Belə ki bu müddət ərzində, Cəlair sultanı Bağdaddan kənara çıxmadı və sözgedən vilayətlərin idarəsini yerli əyanların öhdəsinə buraxdı.

Əmir Teymurun Orta Asiyaya dönməsindən sonra isə düz 6 il ərzində Azərbaycan və İraq-i Əcəm vilayətlərində anarxiya mövcud oldu. Belə ki bu müddət ərzində, Cəlair sultanı Bağdaddan kənara çıxmadı və sözgedən vilayətlərin idarəsini yerli əyanların öhdəsinə buraxdı.

== Tarixi mənbələrdə ==

== Tarixi mənbələrdə Seyid Əli Orlatın adı çəkilən bəhslər və məlumatlar ==

=== Əmir Teymurun Şəkiyə II hücumu ===

=== Əmir Teymurun Şəkiyə II hücumu ===

{{Sitat2|

{{Sitat2|

[Sultan Tahir]  elə ki Seyid Əlini o vaqiə yıxdı, gürcülərlə birlikdə Gürcüstan tərəfə fərar etdi və ondan sonra Bağdada – atasının yanına getdi; və Əmirzadə Əbubəkr sabiq qayda üzrə yenə Alıncaq qalasının mühasirəsinə müqərrər buyurub və Seyid Əli Şəkinin başını bədənindən ayırtdırıb atasının yanına gətirdi və bu səbəbə bir nökəri Səmərqəndə'' (– əslində, Hindistana) ''göndərdilər; Nizamuddin Sami, Zafar-nama. — Histoire des conquetes de Tamer-Ian intitulee Zafaruama par Nizamuddin Sami. Edition critique par Felix Tauer, t. I: Texte persan du Zafarnama, Praha, 1937; t. II: Introduction, commentaire, index, Praha, 1956, səh.: 148.

[Sultan Tahir]  elə ki Seyid Əlini o vaqiə yıxdı, gürcülərlə birlikdə Gürcüstan tərəfə fərar etdi və ondan sonra Bağdada – atasının yanına getdi; və Əmirzadə Əbubəkr sabiq qayda üzrə yenə Alıncaq qalasının mühasirəsinə müqərrər buyurub və Seyid Əli Şəkinin başını bədənindən ayırtdırıb atasının yanına gətirdi və bu səbəbə bir nökəri Səmərqəndə'' (– əslində, Hindistana) ''göndərdilər; Nizamuddin Sami, Zafar-nama. — Histoire des conquetes de Tamer-Ian intitulee Zafaruama par Nizamuddin Sami. Edition critique par Felix Tauer, t. I: Texte persan du Zafarnama, Praha, 1937; t. II: Introduction, commentaire, index, Praha, 1956, səh.: 148.

}}  

}}

Şərəfəddin Əli Yəzdi isə yazır ki,  

Şərəfəddin Əli Yəzdi isə yazır ki,  

{{Sitat2|

{{Sitat2|

Amma elə ki gürcülər qalib olmuş idilər və Təbriz ləşgəri qovulub, şahzadə də geri qayıtdı və sağ-salamat bu təhlükəli yerdən kənara çıxdı; və gürcülər'' [də] ''öz məkanlarına qayıtdılar; 348b – 349b، شرف الدين على يزدى، ١٩٧٢</ref>.  

Amma elə ki gürcülər qalib olmuş idilər və Təbriz ləşgəri qovulub, şahzadə də geri qayıtdı və sağ-salamat bu təhlükəli yerdən kənara çıxdı; və gürcülər'' [də] ''öz məkanlarına qayıtdılar; 348b – 349b، شرف الدين على يزدى، ١٩٧٢</ref>.  

 

Əbubəkr mirzə özü sağ-salamat Təbrizə – Əmiranşahın yanına, qayıdır və bundan sonra onlar bir adamı Əmir Teymurun yanına yollayırlar ki, onu da son hadisələrdən xəbərdar etsinlər.

Əbubəkr mirzə özü sağ-salamat Təbrizə – Əmiranşahın yanına, qayıdır və bundan sonra onlar bir adamı Əmir Teymurun yanına yollayırlar ki, onu da son hadisələrdən xəbərdar etsinlər.

=====Həlak olduğu vaxtın müəyyənləşdirilməsi=====

=====Həlak olduğu vaxtın müəyyənləşdirilməsi=====

Əmir Teymuru Hindistan yürüşü boyu müşayiət etmiş Qiyasəddin Əlinin yazdığına görə onlar geri dönərkən – 1399-cu il mart ayının 3-də, Cənavə çayı yaxınlığında Əmiranşahın yolladığı nökərlərlə qarşılaşıblar. Bu adamlar, təlimatlarına uyğun olaraq, öz tərəflərində baş vermiş son hadisələr, o cümlədən Alıncaq qalası ilə bağlı son xəbərləri Əmir Teymura çatdırıblar. Onların Təbrizdən Hindistandakı Cənavə çayı yaxınlığına qədər təxminən 3 min km-lik yolu neçə günə qət etdiklərini bilsəydik, həm də Alıncaq qalası ətrafında baş vermiş məlum hadisənin, o cümlədən Şəki hökmdarı Seyid Əli Orlatın həlak olduğu vaxtı da dəqiqləşdirmiş olardıq. Lakin təəssüf ki bu işdə məsələnin həllinə bir yox, iki nöqteyi-nəzərdən yanaşmaq lazımdır. Belə ki əgər Əmir Teymurun imperiyasında xüsusi yol xidməti olsaydı, Əmiranşahın yolladığı “''nökərlər''”in mənzil başına çatmaları üçün bir ay kifayət edərdisə, adi halda bunun üçün iki dəfə çox müddət tələb olunmaqdadı. Amma hər halda, sözgedən Alıncaq qalası  hadisəsinin vaxtı ilə Seyid Əli Orlatın hakimiyyətinin başa çatması, yəni onun həlak olma tarixini şərti olaraq 1399-cu ilin yanvar ayı hesab etmək mümkündür.

Əmir Teymuru Hindistan yürüşü boyu müşayiət etmiş Qiyasəddin Əlinin yazdığına görə onlar geri dönərkən – 1399-cu il mart ayının 3-də, Cənavə çayı yaxınlığında Əmiranşahın yolladığı nökərlərlə qarşılaşıblar. Bu adamlar, təlimatlarına uyğun olaraq, öz tərəflərində baş vermiş son hadisələr, o cümlədən Alıncaq qalası ilə bağlı son xəbərləri Əmir Teymura çatdırıblar. Onların Təbrizdən Hindistandakı Cənavə çayı yaxınlığına qədər təxminən 3 min km-lik yolu neçə günə qət etdiklərini bilsəydik, həm də Alıncaq qalası ətrafında baş vermiş məlum hadisənin, o cümlədən Şəki hökmdarı Seyid Əli Orlatın həlak olduğu vaxtı da dəqiqləşdirmiş olardıq. Amma istənilən halda, sözgedən Alıncaq qalası  hadisəsinin vaxtı ilə Seyid Əli Orlatın hakimiyyətinin başa çatması, yəni onun həlak olma tarixini 1399-cu ilin yanvar ayı hesab etmək mümkündür.

=== İstinadlar ===

=== İstinadlar ===

{{İstinad siyahısı|3}}

{{İstinad siyahısı|2}}

 

{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}

{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}

{{Yaxşı məqalə}}

 

{{Yoxlanılmış məqalə}}