Sətir 1: |
Sətir 1: |
| [[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]]{{Dövlət xadimi | | [[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]]{{Dövlət xadimi |
| | azərbaycan dilində adı = Dinar | | | azərbaycan dilində adı = Dinar |
− | | portret =Queen_Dinar_fresco,_Moscow_Kremlin.jpg | + | | portret = Queen_Dinar_fresco,_Moscow_Kremlin.jpg |
− | | izah = Dinar ağ atın belində – Moskva kremlinin mərmər palatası, taxt-tac zalının şimal tərəfdəki divarında şəkil. | + | | izah = Dinar ağ atın belində – Moskva kremlinin mərmər palatası, taxt-tac zalının şimal tərəfdəki divarında şəkil. |
| | titul = [[Şəki dövləti| Şəki çariçəsi]] | | | titul = [[Şəki dövləti| Şəki çariçəsi]] |
| | dövr əvvəl = ən geci 1010-cu il | | | dövr əvvəl = ən geci 1010-cu il |
Sətir 10: |
Sətir 10: |
| | tacqoyma = | | | tacqoyma = |
| |milliyəti = gürcü | | |milliyəti = gürcü |
− | |dini = [[xristianlıq|xristian]] | + | |dini = xristian |
| |doğum tarixi = | | |doğum tarixi = |
− | |ölüm tarixi = | + | |ölüm tarixi = {{Vəfat tarixi||6|30}} (anım günü) |
− | |atası = [[III Adarnase, (Tao-Klarceti)|III Adərnerse]] | + | |atası = III Adərnerse |
− | |həyat yoldaşı =[[Atrnerseh|Atrnerseh]] | + | |həyat yoldaşı = [[Atrnerseh|Atrnerseh]] |
| |uşaqları = [[İşxan Əbu Əbdülmalik]] | | |uşaqları = [[İşxan Əbu Əbdülmalik]] |
| }} | | }} |
− | | + | '''Dinar''' (X əsr–XI əsr) — XI əsrin ikinci onilliyinin əvvəllərində [[Şəki dövləti|Şəki hökmdarı]] olmuş qadın. Hakimiyyətə gəldiyi vaxt və hakimiyyətinin son tarixi məlum deyil. Atası Tao-Klarceti hakimi, eristavlar-eristavı III Adərnerse, babası Tao-Klarceti knyazı I Qurgen idi. [[Şəki dövləti|Şəki]] hökmdarı [[Atrnerseh |Atrnersehin]] arvadı, Şəki hökmdarı [[İşxan Əbu Əbdülmalik|İşxan Əbu Əbdülmalikin]] isə anasıdır. |
− | '''Dinar''' — XI əsrin ikinci onilliyinin əvvəllərində Şəkidə hökmdar olmuş çariçə. Hakimiyyətə gəldiyi vaxt və hakimiyyətinin son tarixi məlum deyil. Atası [[Tao-Klarceti]] hakimi, eristavlar-eristavı [[III Adarnase (Tao-Klarcet)|III Adərnerse]], babası Tao-Klarceti knyazı [[I Qurgen (Iberiya)|I Qurgen]] idi. [[Şəki dövləti|Şəki]] hökmdarı [[Atrnerseh |Atrnersehin]] arvadı, Şəki hökmdarı [[İşxan Əbu Əbdülmalik|İşxan Əbu Əbdülmalikin]] anasıdır. | |
| | | |
| ==Haqqında məlumatlar== | | ==Haqqında məlumatlar== |
− |
| |
| {{Orta əsr gürcü mənbələrində Şəki çarlığı ilə Kaxeti arasındakı tarixi sərhədlər}} | | {{Orta əsr gürcü mənbələrində Şəki çarlığı ilə Kaxeti arasındakı tarixi sərhədlər}} |
| | | |
| “Kartli salnaməsi”ə görə | | “Kartli salnaməsi”ə görə |
| | | |
− | {{sitat2|Heretidə İşxanikin çarlığına qədər onun bütün sələfləri qeyri-prvoslav idilər. İşxannik isə eristavlar-eristavı [[II Qurgen, eristavlar-eristavı|Qurgenin]] bacısının oğlu idi, onun anası çariçə Dinar onu pravoslav etdi. Həmin vaxt Bərdə və Azərbaycan [[salarilər]] tərəfindən tutuldu{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=144}}.}} | + | {{sitat2|Heretidə İşxanikin çarlığına qədər onun bütün sələfləri qeyri-prvoslav idilər. İşxannik isə eristavlar-eristavı Qurgenin bacısının oğlu idi, onun anası çariçə Dinar onu pravoslav etdi. Həmin vaxt Bərdə və Azərbaycan salarilər tərəfindən tutuldu{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=144}}.}} |
| | | |
− | “Kartli salnaməsi”ə görə Kaxeti xorepiskopu Davidin ölümündən sonra (1010) Gürcü çarı [[III Baqrat]] Heretini tutmuş və çariçə Dinarı əsir götürmüşdür{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Əsir götürüldüyü zaman onun 90-dan çox yaşı olmalı idi{{sfn|Əliyev Ş. H.|2007|p=97}}. | + | “Kartli salnaməsi”ə görə Kaxeti xorepiskopu Davidin ölümündən sonra (1010) Gürcü çarı III Baqrat Heretini tutmuş və çariçə Dinarı əsir götürmüşdür{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Əsir götürüldüyü zaman onun 90-dan çox yaşı olmalı idi{{sfn|Əliyev Ş. H.|2007|p=97}}. |
| | | |
− | XI əsr gürcü tarixçisi [[Sumbat Davitisdze]] yazır ki, III Baqratın ölümündən sonra (1014, yaxud 1015), oğlu | + | XI əsr gürcü tarixçisi Sumbat Davitisdze yazır ki, III Baqratın ölümündən sonra (1014, yaxud 1015), oğlu |
− | {{sitat2|[[Georgi (Gürcüstan çarı)|Georginin]] hakimiyyəti dövründə Herret-Kaxeti ölkəsi müstəqillik əldə etdi, [[aznaur]]ların xəyanətinə görə eristavlar tutuldu və əvvəlki hakimlər öz ölkələrinə sahib oldular{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=228}}.}} | + | {{sitat2|Georginin hakimiyyəti dövründə Herret-Kaxeti ölkəsi müstəqillik əldə etdi, aznaurların xəyanətinə görə eristavlar tutuldu və əvvəlki hakimlər öz ölkələrinə sahib oldular{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=228}}.}} |
| | | |
− | Burada adları çəkilməsə də çariçə Dinarın və Kaxeti xorepiskopu III Kvirikenin (sonralar [[Böyük Kvirike]] adlandı) 4-5 ildən sonra müvafiq olaraq Şəkidə və Kaxetidə yenidən hakimiyyətə qayıtmalarına işarə olunur. “Kartli salnaməsi”ə görə III Baqrat çariçə Dinarı əsir götürdükdən 1 il sonra Kaxeti xorepiskopu III Kvirikeni də əsir götürmüş və özü ilə sarayına aparmışdı{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Lakin bundan sonra tarixi mənbələrdə yalnız III Kvirikenin həyat və fəaliyyəti barədə məlumatlar var, çariçə Dinar haqqında isə heç bir məlumat yoxdur. | + | Burada adları çəkilməsə də çariçə Dinarın və Kaxeti xorepiskopu III Kvirikenin (sonralar Böyük Kvirike adlandı) 4-5 ildən sonra müvafiq olaraq Şəkidə və Kaxetidə yenidən hakimiyyətə qayıtmalarına işarə olunur. “Kartli salnaməsi”ə görə III Baqrat çariçə Dinarı əsir götürdükdən 1 il sonra Kaxeti xorepiskopu III Kvirikeni də əsir götürmüş və özü ilə sarayına aparmışdı{{sfn|Картлис Цховреба|2008|p=149}}. Lakin bundan sonra tarixi mənbələrdə yalnız III Kvirikenin həyat və fəaliyyəti barədə məlumatlar var, çariçə Dinar haqqında isə heç bir məlumat yoxdur. |
| | | |
| ===Müqəddəs elan olunması=== | | ===Müqəddəs elan olunması=== |
− | [[Şəkil:Saint_Queen_Dinar.jpg|thumb|right|100px|Müasir gürcü ikonoqrafiyasında Dinar (Moskva kremlindəki analoji obraz]] | + | [[Şəkil:Saint_Queen_Dinar.jpg|thumb|left|200px|Müasir gürcü ikonoqrafiyasında Dinar (Moskva kremlindəki analoji obraz).]] |
− | “Kartli salnaməsi”ndə oğlu İşxaniki pravoslav etməsi barədə yazılanlar, onun bütün Şəki-Heretini pravoslav etməsi kimi başa düşülür və [[Gürcü pravoslav kilsəsi]] onun adını müqəddəslər siyahısına daxil etmişdir; dindar gürcülər üçün iyunun 30-u müqəddəs çariçə Dinarın anım günüdür. | + | “Kartli salnaməsi”ndə oğlu İşxaniki pravoslav etməsi barədə yazılanlar gürcü kilsəsinə görə, onun bütün Şəki-Heretini pravoslav etməsi kimi başa düşülür. Gürcü kilsəsi onun adını müqəddəslər siyahısına daxil edib və iyunun 30-nu onun anım günü elan edib. |
| | | |
| ===Rusiyada Dinara=== | | ===Rusiyada Dinara=== |
− | Dinara XV – XVI əsrin əvvəllərinə aid Moskva povestlərindən birinin – “İberiya çariçəsi Dinara haqqında povest”in ({{lang-ru|Повесть об Иверской царице Динаре}}) baş qəhrəmanı hesab edilir. Povest öz dövründə çox məşhur olmuş, [[IV İvan Qroznı]] 1552-ci ildə [[Kazan]]ı tutan vaxt oxunmuşdur. | + | Dinara XV – XVI əsrin əvvəllərinə aid Moskva povestlərindən birinin – “İberiya çariçəsi Dinara haqqında povest”in ({{lang-ru|Повесть об Иверской царице Динаре}}) baş qəhrəmanı hesab edilir. Povest öz dövründə çox məşhur olmuş, IV İvan Qroznı 1552-ci ildə Kazanı tutan vaxt oxunmuşdur. |
| | | |
| ===Qəbri barədə iddialar=== | | ===Qəbri barədə iddialar=== |
| [[Şəkil:Dinarın qəbri.jpg|thumb|right|100px|Çariçə Dinara aid olması ehtimal edilən qəbir.]] | | [[Şəkil:Dinarın qəbri.jpg|thumb|right|100px|Çariçə Dinara aid olması ehtimal edilən qəbir.]] |
− | Müasir erməni tədqiqatçılarından tarix elmləri doktoru Qriqor Qriqoryan hesab edir ki, [[Qafan]] şəhəri yaxınlığında yerləşən [[Vahanvəng]] monastırı ərazisində aşkar olunmuş və üzərində erməni əlifbası ilə “Dinar” yazılmış qəbir, məhz, Atrnersehin arvadı Dinarın qəbridir{{sfn|Григорян Г. М.|1972|p=222, 223}}. Qriqor Qriqoryan Vahavəng monastırı ərazisində arxeoloji qazıntılara rəhbərlik etmişdir. | + | Müasir erməni tədqiqatçılarından tarix elmləri doktoru Qriqor Qriqoryan hesab edir ki, Qafan şəhəri yaxınlığında yerləşən [[Vahanvəng]] monastırı ərazisində aşkar olunmuş və üzərində erməni əlifbası ilə “Dinar” yazılmış qəbir, məhz, Atrnersehin arvadı Dinarın qəbridir{{sfn|Григорян Г. М.|1972|p=222, 223}}. Qriqor Qriqoryan Vahavəng monastırı ərazisində arxeoloji qazıntılara rəhbərlik etmişdir. |
| | | |
| ===Tao-Klarceti knyazlarının nəsl şəcərəsində Dinar (ingiliscə)=== | | ===Tao-Klarceti knyazlarının nəsl şəcərəsində Dinar (ingiliscə)=== |
− |
| |
| {{Family tree of Bagrationi dynasty of Tao-Klarjeti}} | | {{Family tree of Bagrationi dynasty of Tao-Klarjeti}} |
| | | |
Sətir 53: |
Sətir 50: |
| {{İstinad siyahısı}} | | {{İstinad siyahısı}} |
| | | |
− | == Həmçinin bax == | + | ==Ədəbiyyat== |
− | [[Şəki dövləti]]
| |
− | | |
− | ==Linklər==
| |
− | *[http://www.pravenc.ru/text/178261.html Динар// Православная энциклопедия]
| |
− | | |
− | *[http://old-ru.ru/07-13.html Повесть о царице Динаре].
| |
− | | |
− | ==Mənbələr==
| |
| # {{kitab3 | | # {{kitab3 |
| | müəllif = Əliyev Ş. H. | | | müəllif = Əliyev Ş. H. |
Sətir 73: |
Sətir 62: |
| | nəşr = | | | nəşr = |
| | yer = Bakı | | | yer = Bakı |
− | | nəşriyyat = [[Təhsil nəşriyyatı|Təhsil]] | + | | nəşriyyat = Təhsil |
| | il = 2007 | | | il = 2007 |
| | cild = | | | cild = |
Sətir 130: |
Sətir 119: |
| |pmid = | | |pmid = |
| }} | | }} |
| + | |
| + | == Həmçinin bax == |
| + | [[Şəki dövləti]] |
| + | |
| + | ==Linklər== |
| + | * [http://www.pravenc.ru/text/178261.html Динар// Православная энциклопедия] |
| + | * [http://old-ru.ru/07-13.html Повесть о царице Динаре]. |
| + | |
| {{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}} | | {{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}} |
− | {{Yaxşı məqalə}} | + | |
| + | {{Yoxlanılmış məqalə}} |
| + | |
| [[az: Dinar (çariça)]] | | [[az: Dinar (çariça)]] |
| [[en: Dinar of Hereti]] | | [[en: Dinar of Hereti]] |