43.624
edits
Changes
Jump to navigation
Jump to search
Sətir 1:
Sətir 1: − + − + − + − + − |Şəkil miqyası = + − |Adı = Əbdülqəni Nuxəvi+ − |Tam adı = Əbdülqəni Məhəmməd əfəndi oğlu Xəlisəqərizadə + − |Digər adları = + − + − + − + − + − + − + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + + − + − + − Шямсяддин Ябдцлгяни Нухяви Мящяммяд оьлу Халисягарызадя 1817-жи илдя март+ − айынын 8-дя, Бюйцк Гафгаз даьларынын дюшцндя, “Шяки” йайласынын вя Аслан даьын+ − ятяйиндя юзцня мяскян салмыш Шяки шящяринин Гышлаг мящяллясиндя зийалы аилясиндя − анадан олмушдур. Азярбайжан торпаьынын ян эюзял эушяляриндян бири олан бу шящярин − ады ХV111 ясрин сонунадяк ядяби мянбялярдя вя рясми сянядлярдя Шяки иди. Русийайа − бирляшдирилдикдян сонра да ханлыьын яразиси инзибати ващид олмаг етибары иля рясмян Шяки − яйаляти адланырды. Йалныз 1840-жы ил ислащаты иля бцтцн яйалятя Нуха гязасы, гязанын − мяркязиня ися Нуха ады верилмишдир. Х1Х ясрин 11 йарысынын лап яввялляриндя чар щаки- − миййят органлары шящяри идаря етмяк цчцн ону ики мящялляйя бюлдц: Шяки вя Гышлаг − (14,3,74). 2700 иллик тарихи олан бу шящяр Азярбайжанын ян гядим мядяниййят вя тижарят − мяркязляриндян бири олмушдур. Тарихчиляр вя сяййащлар бу дийарын гядим тарихи вя − мядяниййятиндян, эюзял тябияти вя аби-щавасындан, тарихи абидяляри вя ипяйиндян бюйцк − щейранлыгла сющбят ачмышлар. 1858-59-жу иллярдя Русийада вя Загафгазийада сяйащятдя − олмуш эюркямли франсыз йазычысы полковник Александр Дцма-ата (1802-1870) Шяки − щаггында беля йазмышдыр: “Полковник Таракановун игамятэащы шящярин кянарында олду- − ьундан, биз мяркязи кцчяйя чатана гядяр хейли йол гят етдик. Кцчянин ортасы иля чынгыллы − кичик чай ахырды. Чайын бир сащилиндя ися дцканлар жярэя иля дцзцлмцшдц. Маьазаларын − юнц сейрянэащ иди. Кцчянин щяр ики тяряфиндян ужалан аьажлар бири-бириня говушараг − кюпцклянян суйун цзяриндя щям цряк охшайан кюлэялик ямяля эятирмиш, щям дя даьын − ятяйиндя шаираня бир мянзяря йаратмышды. − − − − − − Əbdülqəni Məhəmməd əfəndi oğlu [[1817]]-ci ildə [[Şəki]]də anadan olmuşdur. − XIX əsrin görkəmli ədəbiyyatşünası, pedaqoqu və kitabşünası idi. O. [[Azərbaycan]] ədəbiyyatşünaslıq elminin, peqaqoji fikrin və əlyazma kitab mədəniyyətinin inkişaf etdirilməsində məhzuldar rol oynamışdır. Onun yaradıcılığı çoxtərəfli və rəngarənc idi. O, türkdilli, ərəbdilli və farsdilli Şərq ədəbiyyatının tədqiqatçısı, tanmınmış dilçi, xalq kütlələrinin maariflənməsində böyük əmək sərf etmiş, fədakar pedaqoq olmuşdur. Əlyazma kitab mədəniyyətinin qorunmasında, inkişafında və təbliğində rol oynamışdı. Uzun illər boyu ümumi kitabxana kimi fəaliyyət göstərmiş minlərlə əlyazma və qədim çap kitablarını əhatə edən zəngin katabxanası olmuşdur.+ − + − Ensiklopedik biliyə malik olan Əbdülqəni Nuxəvinin yaradıcılığı olduqca rəngarəng və çoxcəhətli idi. O, türkdilli, ərəbdilli və farsdilli Şərq ədəbiyyatının tədqiqatçılarından biri olmuşdur. Əlyazma kitab mədəniyyətinin qorunub saxlanması, inkişafı və təbliğındə əvəzsiz xidmətləri olan Əbdülqəni Nuxəvinin hazırda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda iki mindən çox əlyazması saxlanılır.+ − "Müxtəsər əl-Qüduri"nin AMEA-nın Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda mühafizə olunan 28 əlyazma nüsxəsini nəzərdən keçirərkən onların 3-nün məhz azərbaycanlı katiblər tərəfindən köçürülmüşdüyü müəyyən edilmişdir. Sözü gedən əlyazmaların katibləri Məhəmməd ıbn Kərbəlayi Qasım Təbrizi, Seyid Hacı Məhəmməd Əsəd bin Məhəmməd Pir Ğafur Bakuyirlizadə və Əbdülğəni Nuxəvidir. Ərəb dilini mükəmməl bilməsi Ə.Nuxəviyə bu dildə Yazılmış məntiq, fəlsəfə, dil, ədəbiyyat nəzəriyyəsi və başqa elm sahələrinə aid əsərlərdən səmərəli surətdə istifadə edib Azərbaycanda yaymaq imkanı vermişdir. 5 Ə.Nuxəvinin hazırladığı "Müxtəsər əl-Qüduri"nin B-6691/8316 şifrəli nüsxəsi poleoqrafik xüsusiyyətlərinə və keyfiyyətinə görə o biri nüsxələrdən fərqlənir. Bu dəyərli əlyazmaya əsasən Ə.Nuxəvini cəsarətlə "ustad xəttat" adlandırmaq olar.Bütün xətt nümunələrinə yaxından bələd olan katib bu abidəni çox dəqiq və nəfis şəkildə hazırlamışdır ki, bu da XIX əsr əlyazma kitab nümunəsi kimi qiymətlidir.Əlyazmanın poleoqrafik xüsusiyyətlərini, üzərindəki müxtəlif qeydləri öyrənmək, tədqiq etmək maraqlı və əhəmiyyətlidir. Abidə tam oxunaqlı və keyfiyyətli vəziyyətdə dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır.Əsər nəstəliq elementli nəsx xətti ilə köçürülmüşdür.Mətn bütövlükdə qara mürəkkəblə, başlıqlar, yarımbaşlıqlar və mövzu ilə əlaqədar verilmiş bəzi qeydlər nisbətən iri şriftlə qırmızı mürəkkəblə yazılmışdır.Əlyazmanın kağızı təbii rəngli, cilalanmış şərq istehsalıdır. Bəzi sətirlərin altından qırmızı mürəkkəblə xətt çəkilib.Şərti işarələrin yazılışında qara və qırmızı rəngli mürəkkəbdən istifadə olunmuşdur. Əlyazmanın dəyəri yalnız bədii tərtibatında deyil, eyni zamanda mətnşünaslıq baxımından olduqca əhəmiyyətlidir. Katib əlyazmanın haşiyələrində əsərdə olan bəzi sözlərin şərhini vermişdir.Mətnin haşiyələrində müxtəlif istiqamətlə yazılmış xeyli əlavələr mövcuddur.Bütün bunlar əsərin iki və daha artıq nüsxədən müqayisə edilərək köçürüldüyü qənaətinə gəlməyə səbəb olur.Əlyazma həm şərq, həm də qırmızı rəngli mürəkkəblə müasir rəqəmlərlə səhifələnib.Abidənin qiymətini artıran cəhətlərdən biri də əlyazmanın müxtəlif səhifələrində Nuxəvinin şəxsi qeydlərinin olmasıdır .Əlyazmanın ölçüsü 17,8x22 sm-dir. Sətirlərin sayı15-16,həcmi vərəqdir.Köçürülmə tarixi h.1294 (m.1877)-cü il olan abidəni Əbdülğəni əfəndi özü cildə tutulmuşdur.Əlyazmanın orijinal cildi, tünd-qəhvəyi rəngli dəridir.Onun hər iki üzü bütün ölçü boyu basma qoşa xətlərlə haşiyəyə alınmışdır.Düzbucaqlının içərisində çarpaz basma xəttlər vardır. Abidənin hər küncündə bir ədəd kiçik basmanaxış,mərkəzində isəbir qədər böyük medalyon basılmışdır. Ə.Nuxəvinin əlyazma kolleksiyasında istər tarixinin qədimliyi baxımından, istər bədii tərtibatı ilə fərqlənən,istərsə də elmi cəhətdən çox qiymətli əlyazma kitablarının olması təsadüfi olmamışdır.Bu əlyazma abidələri orta yüzilliklər Şərq xalqlarının ictimai,iqtisadi və əbədi fikir tarixini öyrənmək baxımından mötəbər mənbələrdir.+ + − ==Əsərləri==+ − Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu alim, pedoqoq, kitabşünas, mətnşünas Əbdülqəni Əfəndi Nuxəvinin "Qazıxana dəftəri" kitabını nəşr etdirib. Əbdülqəni Əfəndi bu kitabı 1866-1879-cu illərdə Şəkinin baş qazısı olarkən tərtib edib. − "Nurlan" nəşriyyatında işıq üzü görən bu kitabda əsasən, həmin dövrdə nikah müqaviləsi bağlayanlar və vəfat edənlər qeydə alınıb. Şəkinin bu qazıxana dəftəri respublikanın şimal-qərb bölgəsinin, o cümlədən Azərbaycanın keçmiş tarixinin, əhalisinin, ailə hüququnun, insanların mədəni səviyyəsinin, dünyagörüşünün öyrənilməsi baxımından çox dəyərli qaynaqlardandır. + − Ə.Nuxəvi eyni zamanda Azərbaycan ədəbiyyati tarixində kamil bir şərqşünas, kitabşünas alim kimi də ciddi fəaliyyət göstərib, 40 illik gərgin elmi axtarışlar nəticəsində Şərqin məşhur elm və mədəniyyət xadimlərinin əlyazmalarını, əsərlərini toplayaraq üzünü köçürüb, bəzilərini müxtəlif mətnlər əsasında şərh edib. Mütəxəssislərin fikrincə, Azərbaycan kitab mədəniyyətinin əlyazma şəklində inkişaf etməsində Ə.Nuxəvinin böyük rolu olub.+ − Ə.Nuxəvinin əsərlərinin böyük əksəriyyəti repressiya dövründə məhv edilsə də, bir hissəsi Əlyazmalar İnstitutunda qorunub saxlanılır. Görkəmli alimin yaradıcılığının tədqiqi Azərbaycanda kitabşünaslıq və pedaqogika tarixinin öyrənilməsi baxımından da böyük əhəmiyyət kəsb edir.+ − Əsəri nəşrə hazırlayan və ön sözün müəllifi filologiya elmləri doktoru Kamandar Şərifli, kitabın redaktoru isə Azadə Musayevadır+ +
Nəzərə çarpan dəyişiklik yoxdur.
[[Kateqoriya:Ə]][[Kateqoriya:Şəxslər (familiya sırası ilə)|{{Əvvəlcə familiya|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış görkəmli şəxslər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış alimlər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış pedaqoqlar]]
[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:Şəxslər (familiya sırası ilə)|{{Əvvəlcə familiya|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış görkəmli şəxslər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış alimlər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış pedaqoqlar]]
{{Şəxs
{{Alim
|Şəkil = Qazıxana_dəftəri.jpg
|Piktoqram = <!--yalnız riyaziyyat, fizika, kimya, biologiya, tibb, tarix, arxeologiya və musiqi variantlarından birini seçin-->
|Şəkil məlumat= Əbdüqlqəni Nuxəvinin “Qazıxana dəftəri” kitabıbın üz qabığı (Bakı, “Nurlan”, 2008)
|Adı = Əbdülqəni Nuxəvi
|Tam adı = Şəmsəddin Əbdülqəni Nuxəvi Kamaləddin Məhəmməd əfəndi oğlu Xəlisəqərizadə
|Şəkil = Qazıxana_dəftəri.jpg
|Şəklin ölçüsü =
|Şəklin izahı = Əbdüqlqəni Nuxəvinin “Qazıxana dəftəri” kitabıbın üz qabığı (Bakı, “Nurlan”, 2008).
|Doğum tarixi = {{Doğum_tarixi|1817||}}
|Doğum tarixi = {{Doğum_tarixi|1817|3|8}}
|Doğum yeri = [[Şəki]] şəhəri
|Doğum yeri = Nuxa, {{Şəki xanlığı}}, {{Rusİmp}}
|Vəfatı = {{Vəfat_tarixi|1879||}}
|Vəfat tarixi = {{Vəfat_tarixi və yaşı|1879|5|17|1817|3|8}}
|Vəfat yeri = [[Şəki]] şəhəri
|Vəfat yeri = Nuxa, Nuxa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, {{Rusİmp}}
|Vəfat səbəbi =
|Vəfat səbəbi =
|Rəsmi vebsaytı =
|Dəfn yeri = “Babanın üstü” adlı yerin qəbiristanlığı
|Vətəndaşlığı =
|Milliyyəti =
|Həyat yoldaşı =
|Uşağı =
|Atası =
|Anası =
|Elm sahəsi =
|Elmi dərəcəsi =
|Elmi adı =
|İş yeri =
|Alma-mater = <!--Qədim təhsil ocaqları-->
|Təhsili = <!--Müasir təhsil ocaqları-->
|Elmi rəhbəri =
|Tanınmış yetirmələri =
|Tanınır = <!--Alimə fəaliyyətinə görə verilən ləqəb-->
|Mühüm layihələri =
|Üzvlüyü =
|Mükafatları =
|İmzası =
|Sayt =
|Commons =
}}
}}
'''Əbdülqəni Nuxəvi''' (1817 – 1879) — alim-pedaqoq, kitabşünas, xəttat. Azərbaycanda əlyazma kitab mədəniyyətinin qorunub saxlanması, inkişafı və təbliğində əvəzsiz xidmətləri olub. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda onun tərəfindən qələmə alınmış iki mindən artıq əlyazma qorunub saxlanılır.
'''Əbdülqəni Nuxəvi''' (1817-1879) — pedaqoq, kitabşünas, xəttat
==Həyatı==
==Həyatı==
8 mart 1817-ci il tarixdə Nuxanın Qışlaq kəndində anadan olub.
===Təhsili===
Nuxada fəaliyyət göstərən Abdulla əfəndi Axundzadənin, Sədrəddin bəy Nuxəvinin Əlican bəy Nuxəvinin məktəb və mədrəsələrində, Dabbaqxana məscidinin nəzdindəki mədrəsədə, Qışlaq və Göynük kəndlərində müxtəlif müəllimlərdən təhsil alıb.
Bəzi ehtimallara görə həm də Türkiyədə təhsil almışdır.
==Yaradıcılığı==
===Fəaliyyəti===
Ən geci 1863-cü ildən Nuxa qəzasının baş qazisi vəzifəsində çalışıb.
====Səyahətləri====
1835 – 1839-cu illərdə — 3 il yarım müddət ərzində İranda (iki dəfə) və İsanbulda,
1872 – 1873-cü illərdə İstanbul, Qahirə, İsgəndəriyyə, Məkkə, Mədinə şəhərlərində səyahətdə olub.
====Pedaqoji, elmi, xəttatlıq və kitabxanaçılıq fəaliyyəti====
Qahirədə təhsil alan qardaşının göndərdiyi kitablardan, Şərq ölkələrinə səyahətləri zamanı əldə etdiyi, yaxud üzünü çıxartdığı kitablardan ibarət zəngin bir kitabxana yaradıb.
Dərsliklər yazıb, müəllim kimi fəaliyyət göstərib.
===Vəfatı===
17 may 1879-cu il tarixdə – 62 yaşında, Nuxada vəfat edib. “Babanın üstü” adlanan yerin qəbiristanlığında dəfn edilib.
==Xarici keçidlər==
==Xarici keçidlər==