Changes

[[Şəkil:Kopruluzade, Huseynzade and Mumtaz.png|thumb|left|270px|1926-cı ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə, Əli bəy Hüseynzadə və Salman Mümtaz Bakıda Birinci Türkoloji Qurultayda.]]

[[Şəkil:Kopruluzade, Huseynzade and Mumtaz.png|thumb|left|270px|1926-cı ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə, Əli bəy Hüseynzadə və Salman Mümtaz Bakıda Birinci Türkoloji Qurultayda.]]

Salman Mümtaz 1926-cı ildə Bakıda keçirilən Birinci Türkoloji qurultayda iştirak etdi. Salman Mümtaz burada iştirakçılara "''Nəsimi''" adlı yeni kitabını tanıdaraq hədiyyə etdi. Salman Əsgərzadə burada fəaliyyətinə yaxından bələd olduğu akademik, professor [[Mehmed Fuad Köprülü|Mehmed Fuad Köprülüzadə]] və "''[[Füyuzat (jurnal)|Füyuzat]]''" jurnalının yaradıcısı, professor [[Əli bəy Hüseynzadə]] ilə görüşdü. ([[1950]]-ci ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə yenidən [[Türkiyə]]dən [[SSRİ]]-yə Türkiyə Xarici İşlər Naziri kimi gəldi. O, burada yenidən Salman Mümtazla görüşmək və rəsmi şəkildə onun barəsində məlumat almaq üçün müraciət etdi. Lakin onun bu müraciəti cavabsız qaldı. Çünki Salman Mümtaz repressiya qurbanı olmuşdu və artıq həyatda deyil idi. Qurultayda iştirak edənlər arasında tatar ədəbiyyatçı [[Əziz Qubaydullin]]də var idi. Əziz Qubaydullin qurultayda çıxış edərək Salman Mümtazın azərbaycanlı şairlərin əsərlərini "''Kommunist''" qəzetində nəşr etdiyini bildirdi və hər bir nəşrdən əvvəl Salman Mümtaz tərəfindən şairlər haqqında yazılan bioqrafiya məlumatlarını "''ən qiymətli bioqrafiya məlumatı''" olduğunu bildirərək zəhmətini yüksək qiymətləndirdi.<ref>{{kitab3|başlıq=Первый Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля — 5 марта 1926 г. Стенографический отчёт|location=Б.|nəşriyyat=Бакинский рабочий|il=1926|səhifə=68}}</ref> Həmçinin [[1926]]-cı ildə Mümtazın şəxs kitabxasına ("''Kitabxaneyyi-Mümtaziyyə''") nəzər salan akademiklər [[Vasili Bartold]] və [[Sergey Oldenburq]] kitabxananın elmi quruluşuna, çoxsaylı tərtibatına, buradakı əlyazmaların zənginliyinə heyran qalmışdılar.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=5}}

Salman Mümtaz 1926-cı ildə Bakıda keçirilən Birinci Türkoloji qurultaya qatılmış, iştirakçılara “Nəsimi” adlı yeni kitabını hədiyyə etmişdir. Qurultayda fəaliyyətinə əvvəlcədən yaxından bələd olduğu akademik, professor Mehmed Fuad Köprülüzadə və “Füyuzat” jurnalının yaradıcısı, professor Əli bəy Hüseynzadə ilə də fikir mübadiləsi edib (1950-ci ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə yenidən Türkiyədən SSRİ-yə Türkiyə Xarici İşlər Naziri kimi gəldi. O, burada yenidən Salman Mümtazla görüşmək və rəsmi şəkildə onun barəsində məlumat almaq üçün müraciət etdi. Lakin onun bu müraciəti cavabsız qaldı. Çünki Salman Mümtaz repressiya qurbanı olmuşdu və artıq həyatda deyildi). Qurultayda iştirak edənlər arasında tatar ədəbiyyatçı Əziz Qubaydullin də vardı. Əziz Qubaydullin qurultayda çıxış edərək Salman Mümtazın azərbaycanlı şairlərin əsərlərini “Kommunist” qəzetində nəşr etdiyini bildirmiş və hər bir nəşrdən əvvəl Salman Mümtaz tərəfindən şairlər haqqında yazılan bioqrafik məlumatların “''ən qiymətli bioqrafik məlumatlar''” olduğunu vurğulayaraq Salman mümtazın zəhmətini yüksək qiymətləndirmişdir<ref>{{kitab3|başlıq=Первый Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля — 5 марта 1926 г. Стенографический отчёт|location=Б.|nəşriyyat=Бакинский рабочий|il=1926|səhifə=68}}</ref> Həmçinin [[1926]]-cı ildə Mümtazın şəxs kitabxasına ("''Kitabxaneyyi-Mümtaziyyə''") nəzər salan akademiklər [[Vasili Bartold]] və [[Sergey Oldenburq]] kitabxananın elmi quruluşuna, çoxsaylı tərtibatına, buradakı əlyazmaların zənginliyinə heyran qalmışdılar.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=5}}.

Salman Mümtazın fəaliyyəti və yaradıcılıq sahəsi 1925-1932-ci illərdə Azərbaycan SSR rəhbərliyinin ədəbiyyat və incəsənət sahələri üzrə fərmanları ilə müəyyən dərəcədə ilhamlanmışdır. Bu dövrdə Mümtaz müxtəlif əsərlər yazmış və yeni kitablar nəşr etdirmişdir. Mümtaz yaradıcılığının bu dövründə yazdığı "Sarı Aşıq" və "El şairləri" adlı əsərləri ilə bağlı professor, elmi tədqiqatçı və filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru A. M. Nəbiyev "''Xalqımızın deyimləri və duyğuları''" adlı kitabında bəhs etmişdir.<ref>{{kitab3|başlıq=Халгымызын дејимләри вә дујғулары|ответственный=Составитель М. И. Хакимов. Рецензент А. М. Набиев|location=Б.|nəşriyyat=Маариф|il=1986|səhifələr=392|səhifə=3}}</ref>

Salman Mümtazın fəaliyyəti və yaradıcılıq sahəsi 1925-1932-ci illərdə Azərbaycan SSR rəhbərliyinin ədəbiyyat və incəsənət sahələri üzrə fərmanları ilə müəyyən dərəcədə ilhamlanmışdır. Bu dövrdə Mümtaz müxtəlif əsərlər yazmış və yeni kitablar nəşr etdirmişdir. Mümtaz yaradıcılığının bu dövründə çapa hazırlamış olduğu “Sarı Aşıq” və “El şairləri” adlı kitablardakı məlumatlara professor, elmi tədqiqatçı və filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru A.M.Nəbiyev “''Xalqımızın deyimləri və duyğuları''” adlı kitabında xeyli yer ayırmışdır<ref>{{kitab3|başlıq=Халгымызын дејимләри вә дујғулары|ответственный=Составитель М. И. Хакимов. Рецензент А. М. Набиев|location=Б.|nəşriyyat=Маариф|il=1986|səhifələr=392|səhifə=3}}</ref>.

Salman Mümtaz 1929-cu ildən 1932-ci ilə qədər Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunun kapitalizmə qədər olan dövr Azərbaycan ədəbiyyatı bölməsinin müdiri vəzifəsində çalışdı. 1932-ci ildən Azərbaycan Dövlət Muzeyində elmi işçisi idi. Salman Mümtaz eyni zamanda 1933-cü ildən 1936-cı ilədək "''Azərnəşr''" nəşriyyatının klassik irs şöbəsinə başçılıq edirdi. Müntaz 1933-cü ilin fevral ayından SSRİ EA Azərbaycan Filialı ədəbi irs bölməsinə elmi işçi vəzifəsində çalışmışdır. 1937-ci ilin aprel ayından isə Azərbaycan filialının ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik etmişdir.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}} Həmçinin Mümtaz [[SSRİ Elmlər Akademiyası]]nın Azərbaycan filialının Dil və ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsinin birinci kateqoriyalı əməkdaşı olmuşdur.<ref name="Дело" />

Salman Mümtaz 1929-cu ildən 1932-ci ilə qədər Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunun kapitalizmə qədər olan dövr Azərbaycan ədəbiyyatı bölməsinin müdiri vəzifəsində çalışıb. 1932-ci ildən Azərbaycan Dövlət Muzeyində elmi işçi olub. Eyni zamanda 1933-cü ildən 1936-cı ilədək “Azərnəşr” nəşriyyatının klassik irs şöbəsinə başçılıq edib. 1933-cü ilin fevral ayından SSRİ EA Azərbaycan Filialı ədəbi irs bölməsinə elmi işçi vəzifəsində çalışıb. 1937-ci ilin aprel ayından isə Azərbaycan filialının ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik edib{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}} Həmçinin Mümtaz [[SSRİ Elmlər Akademiyası]]nın Azərbaycan filialının Dil və ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsinin birinci kateqoriyalı əməkdaşı olmuşdur.<ref name="Дело" />.

[[Şəkil:Vurgun, Tolstoy, Gorkiy and Mumtaz.png|thumb|right|270px|Salman Mümtaz [[1934]]-cü ildə [[Moskva]]da SSRİ yazıçılarının birinci qurultayında. Onun sağ tərəfində əyləşir: [[Maksim Qorki]], [[Aleksey Tolstoy]] və [[Səməd Vurğun]]; arxasında dayananlar: [[Mehdi Hüseyn]] və [[Cəfər Cabbarlı]].]]

[[Şəkil:Vurgun, Tolstoy, Gorkiy and Mumtaz.png|thumb|right|270px|Salman Mümtaz 1934-cü ildə Moskvada SSRİ yazıçılarının birinci qurultayında. Onun sağ tərəfində əyləşir: Maksim Qorki, Aleksey Tolstoy və Səməd Vurğun; arxasında dayananlar: Mehdi Hüseyn və Cəfər Cabbarlı.]]

Salman Mümtaz [[1934]]-cü ildə [[Moskva]]da SSRİ yazıçılarının birinci qurultayında iştirak etmişdir.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=7}} Qurultayda iştirak edən Məmməd Kazım Ələkbərli çıxış edərək məruzəsində şair [[Mirzə Şəfi Vazeh]]in mirasının və onun Azərbaycan ədəbiyyatında misilsiz xidmətlərinin öyrənilməsində Salman Mümtazın böyük rolu olduğunu qeyd etdi.<ref>{{kitab3 |müəllif= |часть= |url= |başlıq=Первый всесоюзный съезд советских писателей. Стенографический отчёт |orginal= |url= |викитека= |ответственный= |nəşr= |location= М.|nəşriyyat=Государственное издательство художественной литературы |il= 1934|том= |səhifə=116 |столбцы= |səhifələr=718 |nömrə= |isbn= |tiraj= |ref= }}</ref> Salman Mümtaz Maksim Qorki ilə də yaxın dost olub. SSRİ Yazıçılarının birinci qurultayında o, böyük yazıçı ilə görüşdu. [[Maksim Qorki]] Azərbaycan yazıçıları ilə görüşdü və bir neçə fotoşəkil də çəkdirdi. Fotoşəkillərdə Salman Mümtaz Maksim Qorkinin yanında əyləşmişdir. Alınan məlumatlara görə, Qorki Salman Mümtaz üçün Moskvada ev almışdır.  Həmin ildə [[Firdovsi]]nin 100 illiyində iştirak etmək üçün Azərbaycandan Moskvaya göndərilən heyətin daxilində Salman Mümtazın əvəzsiz xidmətləri olmuşdur.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}}

Salman Mümtaz 1934-cü ildə Moskvada SSRİ yazıçılarının birinci qurultayında iştirak edib{{sfn|Tahirzadə|2002|p=7}}. Qurultayda iştirakçı olan Məmməd Kazım Ələkbərli çıxış edərək məruzəsində şair Mirzə Şəfi Vazehin mirasının və onun Azərbaycan ədəbiyyatında misilsiz xidmətlərinin öyrənilməsində Salman Mümtazın böyük rolu olduğunu qeyd emişdir<ref>{{kitab3 |müəllif= |часть= |url= |başlıq=Первый всесоюзный съезд советских писателей. Стенографический отчёт |orginal= |url= |викитека= |ответственный= |nəşr= |location= М.|nəşriyyat=Государственное издательство художественной литературы |il= 1934|том= |səhifə=116 |столбцы= |səhifələr=718 |nömrə= |isbn= |tiraj= |ref= }}</ref>. Salman Mümtaz Maksim Qorki ilə də yaxın dost olmuşdur. SSRİ Yazıçılarının birinci qurultayında o, böyük yazıçı ilə görüşüb. Maksim Qorkinin Azərbaycan yazıçıları görüşünə aid fotoşəkillərdə Salman Mümtaz Maksim Qorkinin yanında əyləşmiş vəziyyətdədir. Bəzi məlumatlara görə, Qorki Salman Mümtaz üçün Moskvada ev də almışdır.  Həmin ildə Firdovsinin 1000 illiyində iştirak etmək üçün Azərbaycandan Moskvaya göndərilən heyətin daxilində Salman Mümtazın əvəzsiz xidmətləri olmuşdur{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}}.

Salman Mümtazın ədəbi və tarixi mövzularda tədqiqatları mövcud idi. O həmçinin bu tədqiqatlarla maraqlanırdı və [[toponimika]]nı çox sevirdi. Mümtaz çoxlu sayda səyahətlər etmişdir və səyahətlər zamanı şəhərlərin və kəndlərin coğrafi adlarını mənimsəmişdir. Mümtaz bel çantası və özünün [[çarıq|çarığ]]ı ilə sadə səyahət edirdi.  

Salman Mümtazın həm ədəbi və həm də tarixi mövzularda tədqiqatları vardı. O, bu tədqiqatlara çox diqqət yetirirdi, o cümlədən, toponimikanı da çox sevirdi. Mümtaz çoxlu sayda səyahətlər etmişdir və səyahətlər zamanı şəhərlərin və kəndlərin coğrafi adlarını mənimsəmişdir. Salman  Mümtaz bel çantası və özünün çarığı ilə sadə səyahət edirdi.  

Salman Mümtaz həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatı klassikləri əsərlərinin elmi və tənqidi əsərlərinin tərtibatı üzərində işləmişdir. Mümtaz [[İmadəddin Nəsimi]], [[Şah İsmayıl Xətai]], [[Həbibi]], [[Məhəmməd Füzuli]], [[Molla Vəli Vidadi]], [[Molla Pənah Vaqif]], [[İsmayıl bəy Qutqaşınlı]]nın və başqalarının bioqrafiyasını və əsərlərini, [[Mirzə Ələkbər Sabir]]in və [[Abbas Səhhət]]in xatirələrini mənimsəmişdir.<ref name="АСЭ" /> Salman Mümtaz məşhur şair və tənqidçi Mirzə Ələkbər Sabir ilə yaxın dost idi. Salman Mümtazın ayrıca elmi sahəsi və maraq sahəsi Mirzə Ələkbərin Sabirin həyatı haqqında yazmaq və əsərlərini oxumaq idi.  

Salman Mümtaz həmçinin Azərbaycan ədəbiyyatı klassikləri əsərlərinin elmi və tənqidi əsərlərinin tərtibatı üzərində işləmişdir; İmadəddin Nəsimi, Şah İsmayıl Xətai, Həbibi, Məhəmməd Füzuli, Molla Vəli Vidadi, Molla Pənah Vaqif, İsmayıl bəy Qutqaşınlının və başqalarının bioqrafiyasını və əsərlərini, Mirzə Ələkbər Sabirin və Abbas Səhhətin xatirələrini çap etdirib<ref name="АСЭ" />. O, məşhur satirik şair Mirzə Ələkbər Sabir ilə yaxın dost olub. Salman Mümtazın ayrıca elmi sahəsi və maraq sahəsi Mirzə Ələkbərin Sabirin həyatı haqqında yazmaq və əsərlərini oxumaq idi.  

[[Şəkil:Pen owned by Salman Mumtaz.jpg|thumb|left|200px|Salman Mümtaza məxsus olan qələm. [[Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi|Azərbaycan Tarix Muzeyi]], [[Bakı]].]]

[[Şəkil:Pen owned by Salman Mumtaz.jpg|thumb|left|200px|Salman Mümtaza məxsus olan qələm. Azərbaycan Tarix Muzeyi, Bakı.]]

Salman Mümtaz  "''[[Molla Nəsrəddin (jurnal)|Molla Nəsrəddin]]''" jurnalı, "''[[Azərbaycan (qəzet)|Azərbaycan]]''" və "''[[Kommunist (qəzet)|Kommunist]]''" qəzetlərinə əlavə olaraq "Zənbur", "Hacı Leylək", "Tutu", "Şeypur", 'Füqəra Füzuyatı", "Qurtuluş", "Qardaş köməyi", "Maarif və mədəniyyət",  "Qızıl Şərq", "[[Azərbaycan qadını (jurnal)|Şərq qadını]]" jurnalları ilə, həmçinin "''Səda''", "''[[Günəş (qəzet)|Günəş]]''", "''İnqilab''", "''[[Açıq söz (qəzet)|Açıq söz]]''", "''[[Kommunist (qəzet)|Kommunist]]''", "''[[Tərəqqi (qəzet 1908-1909)|Tərəqqi]]'', "''[[Yeni iqbal (qəzet)|Yeni iqbal]]''", "''[[İqbal (qəzet)|İqbal]]''", "''[[Ədəbiyyat qəzeti|Ədəbiyyat qəzetəsi]]''" qəzetləri ilə əməkdaşlıq etmişdir. Bu qəzet və jurnallarda Salman Mümtaz "''Aşqabadlı''", "''Vasvası''", "''Eşşəkarısı''", "''Mömin çinovnik''", "''Mümtaz''" (ərəb dilindən tərcümədə bu söz "seçilmiş", "başqalarından seçilən" mənasını verir), "''Sağsağan''", "''Sərçə''", "''Sərçəqulu''", "''S.M.''", "''S. Əsgərov''", "''Türkməndost''", "''Xortdanqulu bəy''", "''Xortdanbəyzadə''", "''Çalağan''" və başqa imzalar altında satirik və lirik şeirlər, məqalə və felyetonlar, nəsr əsərləri yazmışdır.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=7}} Mümtazın bu əsərləri indiyə qədər toplanmayıb. Salman Mümtaz doğma [[azərbaycan dili]] ilə yanaşı, [[ərəb dili|ərəb]], [[fars dili|fars]], [[türk dili|türk]], [[urdu dili|urdu]] və [[rus dili|rus]] dillərini mənimsəmişdir.<ref name="Дело" />

Salman Mümtaz  '“Molla Nəsrəddin” jurnalı, “Azərbaycan” və “Kommunist” qəzetlərinə əlavə olaraq çap edilən “Zənbur”, “Hacı Leylək”, “Tutu”, “Şeypur”; “Füqəra Füzuyatı”, “Qurtuluş”, “Qardaş köməyi”, “Maarif və mədəniyyət”,  “Qızıl Şərq”, “Şərq qadını” jurnalları ilə, həmçinin “Səda”, “Günəş”, “İnqilab”, “Açıq söz”, “Kommunist”, “Tərəqqi”, “Yeni iqbal”, “İqbal”, “Ədəbiyyat qəzetəsi” qəzetləri ilə əməkdaşlıq etmişdir. Həmin qəzet və jurnallarda Salman Mümtaz “Aşqabadlı”, “Vasvası”, “Eşşəkarısı”, “Mömin çinovnik”, “Mümtaz” (ərəb dilindən tərcümədə bu söz “seçilmiş”, “başqalarından seçilən” mənasını verir), “Sağsağan”, “Sərçə”, “Sərçəqulu”, “S.M.”, “S.Əsgərov”, “Türkməndost”, “Xortdanqulu bəy”, “Xortdanbəyzadə”, “Çalağan” və başqa imzalar altında satirik və lirik şeirlər, məqalə və felyetonlar, nəsr əsərləri yazmışdır{{sfn|Tahirzadə|2002|p=7}}. Mümtazın bu əsərləri indiyə qədər toplanmayıb. Salman Mümtaz doğma azərbaycan dili ilə yanaşı, ərəb, fars, türk, urdu və rus dillərini də bilirdi<ref name="Дело" />.

Hamıdan öncə [[Mirzə Ələkbər Sabir]] və Mirzə [[Cəlil Məmmədquluzadə]] kimi şəxsiyyətlərdən mənəvi güc almış Salman Mümtazın bədii yaradıcılığı [[Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev]], [[Hüseyn Cavid]], [[Seyid Hüseyn|Hüseyn Sadiq]] (Seyid Hüseyn), [[Abdulla Şaiq]], [[Cəfər Cabbarlı]], [[Mikayıl Müşfiq]] kimi dostları ilə ünsiyyətdə ərsəyə gəlmişdi. [[Lev Tolstoy]], [[Maksim Qorki]], [[Rabindranat Taqor]], [[Sədrəddin Ayni]] və başqa söz ustaları ilə yaxınlığı da onun dünyagörüşündə müəyyən izlər buraxıb.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=7}}

Hamıdan öncə Mirzə Ələkbər Sabir və Mirzə Cəlil Məmmədquluzadə kimi şəxsiyyətlərdən mənəvi güc almış Salman Mümtazın bədii yaradıcılığı Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Hüseyn Cavid, Hüseyn Sadiq (Seyid Hüseyn), Abdulla Şaiq, Cəfər Cabbarlı, Mikayıl Müşfiq kimi dostları ilə ünsiyyətdə ərsəyə gəlmişdir. Lev Tolstoy, Maksim Qorki, Rabindranat Taqor, Sədrəddin Ayni və başqa söz ustaları ilə yaxınlığı da onun dünyagörüşündə müəyyən izlər buraxıb {{sfn|Tahirzadə|2002|p=7}}.

=== Repressiya edilməsi və ölümü ===

=== Repressiya edilməsi və ölümü ===