Changes

'''Salman Mümtaz''' (''Əsgərov Salman Məmmədəmin oğlu''; {{d.}} 20 may 1884, Şəki, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya İmperiyası – {{ö.}} 6 sentyabr 1941, Oryol, Orlov vilayəti, SSRİ) — azərbaycanlı ədəbiyyatşünas, mətnşünas və biblioqraf, şair,  orta əsr əlyazmalarının kolleksiyaçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1934), SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Filialı Dil və Ədəbiyyat İnstitutu ədəbiyyat sektorunun 1-ci kateqoriyasında tədqiqat işçisi, Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri (1929 – 1932).

'''Salman Mümtaz''' (''Əsgərov Salman Məmmədəmin oğlu''; {{d.}} 20 may 1884, Şəki, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya İmperiyası – {{ö.}} 6 sentyabr 1941, Oryol, Orlov vilayəti, SSRİ) — azərbaycanlı ədəbiyyatşünas, mətnşünas və biblioqraf, şair,  orta əsr əlyazmalarının kolleksiyaçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvü (1934), SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Filialı Dil və Ədəbiyyat İnstitutu ədəbiyyat sektorunun 1-ci kateqoriyasında tədqiqat işçisi, Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutunun Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsinin müdiri (1929 – 1932).

Aşqabadda təhsil almış, 1910-cu ildən “Molla Nəsrəddin” və digər jurnallarda şeirlər və felyetonları ilə dini fanatizm və xürafata qarşı çıxışlar etmişdir. Azərbaycan dili ilə yanaşı fars, ərəb, rus, türk və urdu dillərini də bilirdi. İmadəddin Nəsimi, Qövsi Təbrizi, Molla Pənah Vaqif, Qasım bəy Zakir, Mirzə Şəfi Vazeh və digər Azərbaycan klassiklərinin əsərlərini nəşrə hazırlayıb. 1927 – 1928-ci illərdə Azərbaycan aşıq poeziyasının nümunələrini iki cilddə çap etdirib. Həmçinin Xətai, Füzuli və digər Azərbaycan şairlərinin əsərlərinin elmi-tənqidi mətnlərini hazırlayıb<ref>{{məqalə|başlıq=Мумтаз Салман Мамедаминоглы|cavabdeh=Под ред. С. Колосова|nəşr=Энциклопедический словарь псевдонимов|ссылка=http://dic.academic.ru/dic.nsf/pseudonyms/1407/Мумтаз#sel=8:2,8:1|il=2009}}</ref>.

Aşqabadda təhsil almış, 1910-cu ildən “Molla Nəsrəddin” və digər jurnallarda şeirlər və felyetonları ilə dini fanatizm və xurafata qarşı çıxışlar etmişdir. Azərbaycan dili ilə yanaşı fars, ərəb, rus, türk və urdu dillərini də bilirdi. İmadəddin Nəsimi, Qövsi Təbrizi, Molla Pənah Vaqif, Qasım bəy Zakir, Mirzə Şəfi Vazeh və digər Azərbaycan klassiklərinin əsərlərini nəşrə hazırlayıb. 1927 – 1928-ci illərdə Azərbaycan aşıq poeziyasının nümunələrini iki cilddə çap etdirib. Həmçinin Xətai, Füzuli və digər Azərbaycan şairlərinin əsərlərinin elmi-tənqidi mətnlərini hazırlayıb<ref>{{məqalə|başlıq=Мумтаз Салман Мамедаминоглы|cavabdeh=Под ред. С. Колосова|nəşr=Энциклопедический словарь псевдонимов|ссылка=http://dic.academic.ru/dic.nsf/pseudonyms/1407/Мумтаз#sel=8:2,8:1|il=2009}}</ref>.

1937-ci ilin oktyabr ayınında həbs olunmuş və 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir; onun tərəfindən toplanmış 270 əlyazma həbs zamanı məhv edilmişdir<ref name="Востоковеды">{{cite book|author=Васильков Я. В., Гришина А. М., Перченок Ф. Ф.|title=Репрессированное востоковедение. Востоковеды, подвергнувшиеся репрессиям в 20 — 50-е годы|url=http://www.ihst.ru/projects/sohist/repress/96-106.pdf|издание=Народы Азии и Африки|year=1990|issue=5|pages=96—106}}</ref>. Həbsdə olarkən – 1941-ci ilin sentyabr ayında, Oryol şəhərində güllələnib. Ölümündən sonra –  1956-cı ilin noyabr ayının 16-da, SSRİ Ali Məhkəməsi tərəfindən bəraət alıb {{bax|#Repressiya edilməsi və ölümü|green}}.

1937-ci ilin oktyabr ayınında həbs olunmuş və 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir; onun tərəfindən toplanmış 270 əlyazma həbs zamanı məhv edilmişdir<ref name="Востоковеды">{{cite book|author=Васильков Я. В., Гришина А. М., Перченок Ф. Ф.|title=Репрессированное востоковедение. Востоковеды, подвергнувшиеся репрессиям в 20 — 50-е годы|url=http://www.ihst.ru/projects/sohist/repress/96-106.pdf|издание=Народы Азии и Африки|year=1990|issue=5|pages=96—106}}</ref>. Həbsdə olarkən – 1941-ci ilin sentyabr ayında, Oryol şəhərində güllələnib. Ölümündən sonra –  1956-cı ilin noyabr ayının 16-da, SSRİ Ali Məhkəməsi tərəfindən bəraət alıb {{bax|#Repressiya edilməsi və ölümü|green}}.

== Həyatı ==

== Həyatı ==

=== Uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü ===

=== Uşaqlıq və yeniyetməlik dövrü ===

20 may 1884-cü ildə<ref name="Союз">{{cite web|url=http://mediateka.musigi-dunya.az/yaz_birliyi_75/ru/r_qurb/s_mumtaz_biogr.html|title=Салман Мумтаз|publisher=Официальный сайт Союза писателей Азербайджана|accessdate=2015-01-15}}</ref> Nuxa şəhərində (indiki [[Şəki|Şəki şəhəri]]) anadan olub. Evləri Nuxanın Gəncəli məhəlləsində idi{{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}. Babası Ağaələsgər çox imkanlı şəxş olmuşdur, lakin əvvəl özü, sonra isə arvadı vaxtsız vəfat edib, oğulları Məmmədəmin – Salmanın atası, kimsəsiz qalıb. Bir müddət sonra Məmmədəminin atadan qalan evi də yanır, bundan sonra əmisinin evində yaşamağa başlayır və zərgər yanında şagird olur. Məşhədə ziyarətindən qayıdarkən, yolunu Aşqabaddan salır, eşitmişdi ki, burada torpaqlar çox ucuz qiymətə satılır. Məşhədi Məmmədəmin Nuxadan gətirdiyi qızılla Aşqabaddan xeyli torpaq alır və orada yaşamağa başlayır. Az vaxt ərzində karvansara və dəzgah yiyəsi olur. Nuxada yaşayan ailəsini də Aşqabadda tiktirdiyi yeni mülkünə gətirməyə hazırlaşarkən, 1887-ci ildə 32 yaşında ağciyər iltihabından vəfat edir{{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}.

20 may 1884-cü ildə<ref name="Союз">{{cite web|url=http://mediateka.musigi-dunya.az/yaz_birliyi_75/ru/r_qurb/s_mumtaz_biogr.html|title=Салман Мумтаз|publisher=Официальный сайт Союза писателей Азербайджана|accessdate=2015-01-15}}</ref> Nuxa şəhərində (indiki [[Şəki|Şəki şəhəri]]) anadan olub. Evləri Nuxanın Gəncəli məhəlləsində idi{{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}. Babası Ağa Ələsgər çox imkanlı şəxş olmuşdur, lakin əvvəl özü, sonra isə arvadı vaxtsız vəfat edib, oğulları Məmmədəmin – Salmanın atası, kimsəsiz qalıb. Bir müddət sonra Məmmədəminin atadan qalan evi də yanıb, bundan sonra əmisinin evində yaşamağa başlayıb və zərgər yanında şagird durub. Məşhədə ziyarətə gedir, geri qayıdarkən, yolunu Aşqabaddan salır, eşitmişdi ki, burada torpaqlar çox ucuz qiymətə satılır. Məmmədəmin Nuxadan gətirdiyi qızılla Aşqabaddan xeyli torpaq alır və orada yaşamağa başlayır. Az vaxt ərzində karvansara və dəzgah yiyəsi olur. Nuxada yaşayan ailəsini də Aşqabadda tiktirdiyi yeni mülkünə gətirməyə hazırlaşarkən, 1887-ci ildə 32 yaşında ağciyər iltihabından vəfat edir{{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}.

1900-cü ildə Məmmədəminin həyat yoldaşı Məşhədi Zəhra xanım (1865 — 1938) özünün kiçik qardaşı Kərbəlayi Əsgəri Bakıdan götürüb Aşqabada gedir, Məmmədəminin var-dövlətinə yiyələnir. Oğlanları Salmanla Əsgəri də Aşqabada gətirir. Sonra böyük qardaşı Kərbəlayi Mövsümü də yanına aparır. [[Mirzə Fətəli Axundov]] ilə qohumluq əlaqələri olan Zəhra xanım, düşüncəli və bacarıqlı qadın olub. O, iri bir sandıq alır, oğlanları böyüyənədək sandığı qızılla doldurur (həmin qızılları bir müddət sonra Salman Mümtaz Azərbaycan əlyazma kitablarını almağa və xeyriyyə işlərinə xərcləyəcəkdir){{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}.

1900-cü ildə Məmmədəminin həyat yoldaşı Məşhədi Zəhra xanım (1865 — 1938) özünün kiçik qardaşı Kərbəlayi Əsgəri Bakıdan götürüb Aşqabada gedir, Məmmədəminin var-dövlətinə sahib çıxır. Oğlanları Salmanla Əsgəri də Aşqabada gətirir. Sonra böyük qardaşı Kərbəlayi Mövsümü də yanına aparır. [[Mirzə Fətəli Axundov]] ilə qohumluq əlaqələri olan Zəhra xanım, düşüncəli və bacarıqlı qadın olub. O, iri bir sandıq alır, oğlanları böyüyənədək sandığı qızılla doldurur (həmin qızılları bir müddət sonra Salman Mümtaz Azərbaycan əlyazma kitablarını almağa və xeyriyyə işlərinə xərcləyəcəkdir){{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}.

Uşaqlıq illərindən Salman elmə böyük maraq göstərib; O, Aşqabadda təhsil almış, fars və ərəb dillərini də orada öyrənmişdir<ref name="АСЭ" />. Həmçinin, Mirzə Əsədulla adlı müəllimdən urdu dili də öyrənmişdir<ref name="Akpınar"/>. 1893-cü ildə – 9 yaşı olarkən, Aşqabadda Mirzə Ələkbər Sabir ilə görüşüb. Bu görüşlə Mümtazda ədəbiyyata həvəs yaranıb. Cəmi 3 ay molla yanında dərs keçmiş Salman 22 yaşınadək gecə-gündüz öz üzərində ciddi çalışıb, fars, ərəb, rus, urdu dillərində mütaliələr edir, Şərq ədəbiyyatının incilərini oxuyur{{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}, bir çox şeirləri əzbərləyir. Müsəlman xalqların dillərini bilməsi onda Şərq ədəbiyyatına marağı daha da artırır<ref name="Akpınar">{{kitab3|müəllif=Yavuz Akpınar|başlıq=Azeri edebiyatı araştırmaları|yer=İstanbul|nəşr=Dergâh Yayınları|il=1994|страниц=512 səh|страницы=478}}{{ref-tr}}</ref>.

Uşaqlıq illərindən Salman elmə böyük maraq göstərib; O, Aşqabadda təhsil almış, fars və ərəb dillərini də orada öyrənmişdir<ref name="АСЭ" />. Həmçinin, Mirzə Əsədulla adlı müəllimdən urdu dili də öyrənmişdir<ref name="Akpınar"/>. 1893-cü ildə – 9 yaşı olarkən, Aşqabadda Mirzə Ələkbər Sabir ilə görüşüb. Bu görüşlə Mümtazda ədəbiyyata həvəs yaranıb. Cəmi 3 ay molla yanında dərs keçmiş Salman 22 yaşınadək gecə-gündüz öz üzərində ciddi çalışıb, fars, ərəb, rus, urdu dillərində mütaliələr edir, Şərq ədəbiyyatının incilərini oxuyur{{sfn|Tahirzadə|2002|p=3}}, bir çox şeirləri əzbərləyir. Müsəlman xalqların dillərini bilməsi onda Şərq ədəbiyyatına marağı daha da artırır<ref name="Akpınar">{{kitab3|müəllif=Yavuz Akpınar|başlıq=Azeri edebiyatı araştırmaları|yer=İstanbul|nəşr=Dergâh Yayınları|il=1994|страниц=512 səh|страницы=478}}{{ref-tr}}</ref>.

1913-cü ildə Tiflisdə ilk kitabı “Seyid Əhməd Hatif İsfahaninin tərcibəndi və tərcümeyi-halı”nı Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin “Qeyrət” mətbəəsində çap etdirir. 3 ay Tiflisdə qalan Salman Əsgərzadə, ədəbiyyat, tarix və incəsənəti dərindən bilən Abbas Səhhət ilə də tanış olur, 2 il öncə dünyasını dəyişmiş Mirzə Ələkbər Sabirin “Hophopnamə” kitabını nəşr etdirməsində ona önəmli yardım göstərir. Tiflisdə Mirzə Cəlil ilə dostlaşan Mümtaz, “Molla Nəsrəddin” jurnalını hərtərəfli maliyyələşdirir{{sfn|Tahirzadə|2002|p=4}}. 1915-ci ildə “İqbal” qəzeti Qafqazda dövrünün 11 müasir şairlərindən biri olan Salman Əsgərov haqqında yazırdı: ''“Salman Əsgərov “Molla Nəsrəddin” jurnalında özünün 12 pürməna şeiri ilə millətin nöqsanlarını göstərir, nicatına yol göstərməkdə qələmi ilə xidmət edir”''. Salman Mümtaz 1916-cı ildə Aşqabadda Mirzə Cəlilin “Ölülər” əsərinin səhnəyə qoyulması üçün çox çalışsa da, yerli hakimiyyət orqanları buna icazə verməyib{{sfn|Tahirzadə|2002|p=4}}.

1913-cü ildə Tiflisdə ilk kitabı “Seyid Əhməd Hatif İsfahaninin tərcibəndi və tərcümeyi-halı”nı Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin “Qeyrət” mətbəəsində çap etdirir. 3 ay Tiflisdə qalan Salman Əsgərzadə, ədəbiyyat, tarix və incəsənəti dərindən bilən Abbas Səhhət ilə də tanış olur, 2 il öncə dünyasını dəyişmiş Mirzə Ələkbər Sabirin “Hophopnamə” kitabını nəşr etdirməsində ona önəmli yardım göstərir. Tiflisdə Mirzə Cəlil ilə dostlaşan Mümtaz, “Molla Nəsrəddin” jurnalını hərtərəfli maliyyələşdirir{{sfn|Tahirzadə|2002|p=4}}. 1915-ci ildə “İqbal” qəzeti Qafqazda dövrünün 11 müasir şairlərindən biri olan Salman Əsgərov haqqında yazırdı: ''“Salman Əsgərov “Molla Nəsrəddin” jurnalında özünün 12 pürməna şeiri ilə millətin nöqsanlarını göstərir, nicatına yol göstərməkdə qələmi ilə xidmət edir”''. Salman Mümtaz 1916-cı ildə Aşqabadda Mirzə Cəlilin “Ölülər” əsərinin səhnəyə qoyulması üçün çox çalışsa da, yerli hakimiyyət orqanları buna icazə verməyib{{sfn|Tahirzadə|2002|p=4}}.

Salman Mümtaz 1918-ci ilə qədər Aşqabadda  “Molla Nəsrəddin” jurnalında şeirlər və felyetonları ilə dini fanatizm və xürafata qarşı çıxış etmişdir. O,  “Molla Nəsrəddin”  jurnalının Orta Asiya və digər bölgələrdə yayılmasında da öz köməyini göstərib<ref name="АСЭ" />.

Salman Mümtaz 1918-ci ilə qədər Aşqabadda  “Molla Nəsrəddin” jurnalında şeirlər və felyetonları ilə dini fanatizm və xurafata qarşı çıxış etmişdir. O,  “Molla Nəsrəddin”  jurnalının Orta Asiya və digər bölgələrdə yayılmasında da öz köməyini göstərib<ref name="АСЭ" />.

=== Azərbaycana qayıdışı ===

=== Azərbaycana qayıdışı ===

Azərbaycan müstəqilliyinin milli xəzinə olduğunu anlayan Salman Mümtaz, Osmanlı ordusunun generalı, Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşanı və Osmanlı dövlətinin hərbi naziri, siyasi xadim Ənvər paşanı yüksək qiymətləndirirdi. 1918-ci ildə Salman Mümtaz Nuru paşa ilə görüşərək ona həsr etdiyi “[[:s:Öyün, millət!|Öyün millət!]]” qəzəlini söyləyib. Ənvər paşaya isə “[[:s:Ənvəriyyə|Ənvəriyyə]]” müxəmməsini həsr edib.  

Azərbaycan müstəqilliyinin milli xəzinə olduğunu anlayan Salman Mümtaz, Osmanlı ordusunun generalı, Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru paşanı və Osmanlı dövlətinin hərbi naziri, siyasi xadim Ənvər paşanı yüksək qiymətləndirirdi. 1918-ci ildə Salman Mümtaz Nuru paşa ilə görüşərək ona həsr etdiyi “[[:s:Öyün, millət!|Öyün millət!]]” qəzəlini söyləyib. Ənvər paşaya isə “[[:s:Ənvəriyyə|Ənvəriyyə]]” müxəmməsini həsr edib.  

Azərbaycanlı aktyor və rejissor Rza Təhmasib Təbriz mehmanxasında Hüseyn Cavidin ədəbi yığıncaqlarını xatırladaraq qeyd etmişdi ki,  

Azərbaycanlı aktyor və rejissor Rza Təhmasib Təbriz mehmanxanasında Hüseyn Cavidin ədəbi yığıncaqlarını xatırladaraq qeyd etmişdi ki,  

{{sitat2|Salman Mümtaz fars və azərbaycan dillərində əzbərdən və xoş bir ahənglə şeirlər oxuyardı. Onun çox yaxşı yaddaşı var idi.<ref> [http://news.milli.az/society/256173.html Hüseyn Cavidə düşbərə qonaqlığı verən kimdi?] {{az}} // Milli.Az. — 2014. — 27 mart.</ref>}}

{{sitat2|Salman Mümtaz fars və azərbaycan dillərində əzbərdən və xoş bir ahənglə şeirlər oxuyardı. Onun çox yaxşı yaddaşı var idi.<ref> [http://news.milli.az/society/256173.html Hüseyn Cavidə düşbərə qonaqlığı verən kimdi?] {{az}} // Milli.Az. — 2014. — 27 mart.</ref>}}

[[Şəkil:Kopruluzade, Huseynzade and Mumtaz.png|thumb|left|270px|1926-cı ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə, Əli bəy Hüseynzadə və Salman Mümtaz Bakıda Birinci Türkoloji Qurultayda.]]

[[Şəkil:Kopruluzade, Huseynzade and Mumtaz.png|thumb|left|270px|1926-cı ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə, Əli bəy Hüseynzadə və Salman Mümtaz Bakıda Birinci Türkoloji Qurultayda.]]

Salman Mümtaz 1926-cı ildə Bakıda keçirilən Birinci Türkoloji qurultaya qatılmış, iştirakçılara “Nəsimi” adlı yeni kitabını hədiyyə etmişdir. Qurultayda fəaliyyətinə əvvəlcədən yaxından bələd olduğu akademik, professor Mehmed Fuad Köprülüzadə və “Füyuzat” jurnalının yaradıcısı, professor Əli bəy Hüseynzadə ilə də fikir mübadiləsi edib (1950-ci ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə yenidən Türkiyədən SSRİ-yə Türkiyə Xarici İşlər Naziri kimi gəldi. O, burada yenidən Salman Mümtazla görüşmək və rəsmi şəkildə onun barəsində məlumat almaq üçün müraciət etdi. Lakin onun bu müraciəti cavabsız qaldı. Çünki Salman Mümtaz repressiya qurbanı olmuşdu və artıq həyatda deyildi). Qurultayda iştirak edənlər arasında tatar ədəbiyyatçı Əziz Qubaydullin də vardı. Əziz Qubaydullin qurultayda çıxış edərək Salman Mümtazın azərbaycanlı şairlərin əsərlərini “Kommunist” qəzetində nəşr etdiyini bildirmiş və hər bir nəşrdən əvvəl Salman Mümtaz tərəfindən şairlər haqqında yazılan bioqrafik məlumatların “''ən qiymətli bioqrafik məlumatlar''” olduğunu vurğulayaraq Salman mümtazın zəhmətini yüksək qiymətləndirmişdir<ref>{{kitab3|başlıq=Первый Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля — 5 марта 1926 г. Стенографический отчёт|location=Б.|nəşriyyat=Бакинский рабочий|il=1926|səhifə=68}}</ref> Həmçinin 1926-cı ildə Mümtazın şəxs kitabxasına ("''Kitabxaneyyi-Mümtaziyyə''") nəzər salan akademiklər Vasili Bartold və Sergey Oldenburq kitabxananın elmi quruluşuna, çoxsaylı tərtibatına, buradakı əlyazmaların zənginliyinə heyran qalmışdılar.{{sfn|Tahirzadə|2002|p=5}}.

Salman Mümtaz 1926-cı ildə Bakıda keçirilən Birinci Türkoloji qurultaya qatılmış, iştirakçılara “Nəsimi” adlı yeni kitabını hədiyyə etmişdir. Qurultayda fəaliyyətinə əvvəlcədən yaxından bələd olduğu akademik, professor Mehmed Fuad Köprülüzadə və “Füyuzat” jurnalının yaradıcısı, professor Əli bəy Hüseynzadə ilə də fikir mübadiləsi edib (1950-ci ildə Mehmed Fuad Köprülüzadə yenidən Türkiyədən SSRİ-yə Türkiyə Xarici İşlər Naziri kimi gəldi. O, burada yenidən Salman Mümtazla görüşmək və rəsmi şəkildə onun barəsində məlumat almaq üçün müraciət etdi. Lakin onun bu müraciəti cavabsız qaldı. Çünki Salman Mümtaz repressiya qurbanı olmuşdu və artıq həyatda deyildi). Qurultayda iştirak edənlər arasında tatar ədəbiyyatçı Əziz Qubaydullin də vardı. Əziz Qubaydullin qurultayda çıxış edərək Salman Mümtazın azərbaycanlı şairlərin əsərlərini “Kommunist” qəzetində nəşr etdiyini bildirmiş və hər bir nəşrdən əvvəl Salman Mümtaz tərəfindən şairlər haqqında yazılan bioqrafik məlumatların “''ən qiymətli bioqrafik məlumatlar''” olduğunu vurğulayaraq Salman Mümtazın zəhmətini yüksək qiymətləndirmişdir<ref>{{kitab3|başlıq=Первый Всесоюзный тюркологический съезд. 26 февраля — 5 марта 1926 г. Стенографический отчёт|location=Б.|nəşriyyat=Бакинский рабочий|il=1926|səhifə=68}}</ref> Həmçinin 1926-cı ildə Mümtazın şəxs kitabxasına ("''Kitabxaneyyi-Mümtaziyyə''") nəzər salan akademiklər Vasili Bartold və Sergey Oldenburq kitabxananın elmi quruluşuna, çoxsaylı tərtibatına, buradakı əlyazmaların zənginliyinə heyran qalmışdılar{{sfn|Tahirzadə|2002|p=5}}.

Salman Mümtazın fəaliyyəti və yaradıcılıq sahəsi 1925-1932-ci illərdə Azərbaycan SSR rəhbərliyinin ədəbiyyat və incəsənət sahələri üzrə fərmanları ilə müəyyən dərəcədə ilhamlanmışdır. Bu dövrdə Mümtaz müxtəlif əsərlər yazmış və yeni kitablar nəşr etdirmişdir. Mümtaz yaradıcılığının bu dövründə çapa hazırlamış olduğu “Sarı Aşıq” və “El şairləri” adlı kitablardakı məlumatlara professor, elmi tədqiqatçı və filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru A.M.Nəbiyev “''Xalqımızın deyimləri və duyğuları''” adlı kitabında xeyli yer ayırmışdır<ref>{{kitab3|başlıq=Халгымызын дејимләри вә дујғулары|ответственный=Составитель М. И. Хакимов. Рецензент А. М. Набиев|location=Б.|nəşriyyat=Маариф|il=1986|səhifələr=392|səhifə=3}}</ref>.

Salman Mümtazın fəaliyyəti və yaradıcılıq sahəsi 1925-1932-ci illərdə Azərbaycan SSR rəhbərliyinin ədəbiyyat və incəsənət sahələri üzrə fərmanları ilə müəyyən dərəcədə ilhamlanmışdır. Bu dövrdə Mümtaz müxtəlif əsərlər yazmış və yeni kitablar nəşr etdirmişdir. Mümtaz yaradıcılığının bu dövründə çapa hazırlamış olduğu “Sarı Aşıq” və “El şairləri” adlı kitablardakı məlumatlara professor, elmi tədqiqatçı və filologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru A.M.Nəbiyev “''Xalqımızın deyimləri və duyğuları''” adlı kitabında xeyli yer ayırmışdır<ref>{{kitab3|başlıq=Халгымызын дејимләри вә дујғулары|ответственный=Составитель М. И. Хакимов. Рецензент А. М. Набиев|location=Б.|nəşriyyat=Маариф|il=1986|səhifələr=392|səhifə=3}}</ref>.

Salman Mümtaz 1929-cu ildən 1932-ci ilə qədər Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunun kapitalizmə qədər olan dövr Azərbaycan ədəbiyyatı bölməsinin müdiri vəzifəsində çalışıb. 1932-ci ildən Azərbaycan Dövlət Muzeyində elmi işçi olub. Eyni zamanda 1933-cü ildən 1936-cı ilədək “Azərnəşr” nəşriyyatının klassik irs şöbəsinə başçılıq edib. 1933-cü ilin fevral ayından SSRİ EA Azərbaycan Filialı ədəbi irs bölməsinə elmi işçi vəzifəsində çalışıb. 1937-ci ilin aprel ayından isə Azərbaycan filialının ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik edib{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}} Həmçinin Mümtaz [[SSRİ Elmlər Akademiyası]]nın Azərbaycan filialının Dil və ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsinin birinci kateqoriyalı əməkdaşı olmuşdur.<ref name="Дело" />.

Salman Mümtaz 1929-cu ildən 1932-ci ilə qədər Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunun kapitalizmə qədər olan dövr Azərbaycan ədəbiyyatı bölməsinin müdiri vəzifəsində çalışıb. 1932-ci ildən Azərbaycan Dövlət Muzeyində elmi işçi olub. Eyni zamanda 1933-cü ildən 1936-cı ilədək “Azərnəşr” nəşriyyatının klassik irs şöbəsinə başçılıq edib. 1933-cü ilin fevral ayından SSRİ EA Azərbaycan Filialı ədəbi irs bölməsinə elmi işçi vəzifəsində çalışıb. 1937-ci ilin aprel ayından isə Azərbaycan filialının ədəbiyyat şöbəsinə rəhbərlik edib{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}} Həmçinin Mümtaz [[SSRİ Elmlər Akademiyası]]nın Azərbaycan filialının Dil və ədəbiyyat İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsinin birinci kateqoriyalı əməkdaşı olmuşdur.<ref name="Дело" />.

}}</ref>. Eyni ilin 10 iyun tarixində Salman Mümtaz Azərbaycan Yazıçılar Birliyindən azad edildi. 1937-ci il 10 – 12 iyun tarixlərində o, “xalq düşməni” adlandırıldı. İyun ayının 19-da isə ona “burjua milliyətçisi” və “pantürkist” damğası vuraraq tutduğu vəzifələrdən də azad etdilər. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Arxivində saxlanılan Salman Mümtazın şəxsi həyat məlumatında AzFAN Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun rəhbəri A.Əhmədov tərəfindən 19 iyun 1937-ci il tarixli, № 26 prikazı saxlanılır. Prikazda qeyd edilir:

}}</ref>. Eyni ilin 10 iyun tarixində Salman Mümtaz Azərbaycan Yazıçılar Birliyindən azad edildi. 1937-ci il 10 – 12 iyun tarixlərində o, “xalq düşməni” adlandırıldı. İyun ayının 19-da isə ona “burjua milliyətçisi” və “pantürkist” damğası vuraraq tutduğu vəzifələrdən də azad etdilər. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Arxivində saxlanılan Salman Mümtazın şəxsi həyat məlumatında AzFAN Dil və Ədəbiyyat İnstitutunun rəhbəri A.Əhmədov tərəfindən 19 iyun 1937-ci il tarixli, № 26 prikazı saxlanılır. Prikazda qeyd edilir:

{{Sitat2|Əsgərov Salman Mümtaz ədəbiyyat şöbəsinin kiçik tədqiqatçısı vəzifəsindən azad olunmuşdur. 20 iyun 1937-ci il tarixindən etibarən isə burjua milliyətçisi olmağa məruz qalmışdır<ref name="Дело">{{məqalə|müəllif=Буниятов З. М.|başlıq=Следственное дело № 12493|nəşr=Элм|tip=газета|buraxılış=13 августа|il=1988}}</ref>.}}

{{Sitat2|Əsgərov Salman Mümtaz ədəbiyyat şöbəsinin kiçik tədqiqatçısı vəzifəsindən azad olunmuşdur. 20 iyun 1937-ci il tarixindən etibarən isə burjua milliyətçisi olmağa məruz qalmışdır<ref name="Дело">{{məqalə|müəllif=Буниятов З. М.|başlıq=Следственное дело № 12493|nəşr=Элм|tip=газета|buraxılış=13 августа|il=1988}}</ref>.}}

Buna baxmayaraq, Salman Mümtaz nadir əl əlyazmaları və kitabları toplamağa və tədqiq etməyə davam etmişdir. Salman Mümtaz uzun illər boyu əldə etdiyi qiymətli əlyazmaları “Kitabxaneyi-Mümtaziyyə” adlandırdığı öz şəxsi kitabxasına toplayırdı. Vaxtının əsas hissəsini də bu kitabxanada keçirirdi.  

Buna baxmayaraq, Salman Mümtaz nadir əl əlyazmaları və kitabları toplamağa və tədqiq etməyə davam etmişdir. Salman Mümtaz uzun illər boyu əldə etdiyi qiymətli əlyazmaları “Kitabxaneyi-Mümtaziyyə” adlandırdığı öz şəxsi kitabxanasına toplayırdı. Vaxtının əsas hissəsini də bu kitabxanada keçirirdi.  

Salman Mümtaz 8 oktyabr 1937-ci il tarixində, axşam saat 11-də Bakıdakı evində {{endash}} Buynakski küçəsi  № 25 ünvanında (indiki {{endash}} Şeyx Şamil küçəsi) siyasi dustaq kimi həbs olundu. Bir həftə sonra Azərbaycan SSR Cinayət Məcəlləsinin 69, 70, 72, 73 maddələri ilə təqsirli bilinərək ittiham olundu<ref name="Дело"/>. Salman Mümtaza Sinman, Qalstyan, Avanesyan və Borşşev tərəfindən üç aylıq dəhşətli işgəncələr verildi{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}}. 1937-ci il oktyabr ayının 10-da baş tutan ilk istintaqda Dövlət Təhlükəsizliyi İdarəsinin leytenantı Qalstyan Mümtaza məlumat vermişdir: “''Bildirmək istəyirəm ki, sizin həbs olunma səbəblərinizdə qeyd edilir ki, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına və Sovet hökümətinə qarşı əks-inqilabçı millətçi mövqedə dayanmısınız və əks-inqilabçı millətçi təşkilatının üzvüsünüz. Siz {{endash}} Əsgərov Salman Mümtaz Məmmədəmin oğlu əksinqilabçı millətçi təşkilatın üzvü olduğunuzu və əks-inqilabi millətçi mövqedə dayandığınızı etiraf edirsinizmi?''” Mümtaz cavabında demişdir: “''Xeyr. Mən əks-inqilabçı millətçi təşkilatın üzvü deyiləm və əks-inqilabi millətçi mövqedə dayanmıram!''” Qalstyan bu cavabdan sonra Mümtaza mövzu ilə əlaqədar olaraq xəbərdarlıq etmişdir: “''Siz əks-inqilabçı millətçi təşkilatın üzvü olmağınız və əks-inqilabi millətçi mövqedə dayanmağınız kimi qarşıdurmalara məruz qalacaqsınız''”<ref name="Дело"/>.

Salman Mümtaz 8 oktyabr 1937-ci il tarixində, axşam saat 11-də Bakıdakı evində {{endash}} Buynakski küçəsi  № 25 ünvanında (indiki {{endash}} Şeyx Şamil küçəsi) siyasi dustaq kimi həbs olundu. Bir həftə sonra Azərbaycan SSR Cinayət Məcəlləsinin 69, 70, 72, 73 maddələri ilə təqsirli bilinərək ittiham olundu<ref name="Дело"/>. Salman Mümtaza Sinman, Qalstyan, Avanesyan və Borşşev tərəfindən üç aylıq dəhşətli işgəncələr verildi{{sfn|Tahirzadə|2002|p=6}}. 1937-ci il oktyabr ayının 10-da baş tutan ilk istintaqda Dövlət Təhlükəsizliyi İdarəsinin leytenantı Qalstyan Mümtaza məlumat vermişdir: “''Bildirmək istəyirəm ki, sizin həbs olunma səbəblərinizdə qeyd edilir ki, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasına və Sovet hökümətinə qarşı əks-inqilabçı millətçi mövqedə dayanmısınız və əks-inqilabçı millətçi təşkilatının üzvüsünüz. Siz {{endash}} Əsgərov Salman Mümtaz Məmmədəmin oğlu əksinqilabçı millətçi təşkilatın üzvü olduğunuzu və əks-inqilabi millətçi mövqedə dayandığınızı etiraf edirsinizmi?''” Mümtaz cavabında demişdir: “''Xeyr. Mən əks-inqilabçı millətçi təşkilatın üzvü deyiləm və əks-inqilabi millətçi mövqedə dayanmıram!''” Qalstyan bu cavabdan sonra Mümtaza mövzu ilə əlaqədar olaraq xəbərdarlıq etmişdir: “''Siz əks-inqilabçı millətçi təşkilatın üzvü olmağınız və əks-inqilabi millətçi mövqedə dayanmağınız kimi qarşıdurmalara məruz qalacaqsınız''”<ref name="Дело"/>.

Filologiya elmləri namizədi Rasim Tağıyev 1986-cı ildə Salman Mümtazın məqalələrindən ibarət maraqlı bir kitab nəşr etdirmişdir. "''Salman Mümtaz. Azərbaycan ədəbiyyatının mənşəyi.''" adlı bu kitabın redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor Əkbər Ağayev, kitabın rəyçisi isə {{endash}} akademik Məmməd Arif Dadaşzadə (Məmməd Arif) olmuşdur<ref>{{kitab3|başlıq=Салман Мүмтаз. Азәрбајҹан әдәбијјатынын гајнаглары|orijinal=Тәртиб едәни филолоҝија елмләри намизәди Расим Тағыјев, рәјчи академик Мәммәд Ариф, редактору филолоҝија елмләри доктору, профессор Әкбәр Ағајев|location=Б.|nəşriyyat=Јазычы|il=1986|səhifələr=445|səhifə=4}}{{ref-az}}</ref>.

Filologiya elmləri namizədi Rasim Tağıyev 1986-cı ildə Salman Mümtazın məqalələrindən ibarət maraqlı bir kitab nəşr etdirmişdir. "''Salman Mümtaz. Azərbaycan ədəbiyyatının mənşəyi.''" adlı bu kitabın redaktoru filologiya elmləri doktoru, professor Əkbər Ağayev, kitabın rəyçisi isə {{endash}} akademik Məmməd Arif Dadaşzadə (Məmməd Arif) olmuşdur<ref>{{kitab3|başlıq=Салман Мүмтаз. Азәрбајҹан әдәбијјатынын гајнаглары|orijinal=Тәртиб едәни филолоҝија елмләри намизәди Расим Тағыјев, рәјчи академик Мәммәд Ариф, редактору филолоҝија елмләри доктору, профессор Әкбәр Ағајев|location=Б.|nəşriyyat=Јазычы|il=1986|səhifələr=445|səhifə=4}}{{ref-az}}</ref>.

17 sentyabr 1996-cı il tarixindən etibarən Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi Salman Mümtazın adını daşıyır<ref name="14.06.1998">{{cite web|url=http://www.anl.az/down/he_serencamlar.pdf|title= Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinə Salman Mümtazın adının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 sentyabr 1996-cı il tarixli Sərəncamı |publisher=anl.az|date=13 sentyabr 1996|author=Azərbaycan Respublikasının Prezidenti|accessdate=2019-07-15|language={{az}}}}</ref>.

17 sentyabr 1996-cı il tarixindən etibarən Azərbaycan Respublikasının Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi Salman Mümtazın adını daşıyır<ref name="14.06.1998">{{cite web|url=http://www.anl.az/down/he_serencamlar.pdf|title= Azərbaycan Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinə Salman Mümtazın adının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 sentyabr 1996-cı il tarixli Sərəncamı |publisher=anl.az|date=13 sentyabr 1996|author=Azərbaycan Respublikasının Prezidenti|accessdate=2019-07-15|language={{az}}}}</ref>.

== İstinadlar ==

== İstinadlar ==