Changes

== Haqqında məlumatlar==

== Haqqında məlumatlar==

Mənbələrdə Fətəli xanın adı ilk dəfə 1780-cı ilin avqust ayında baş vermiş hadisələrlə bağlı olaraq çəkilir. Göstərilir ki, həmin vaxt atası Məhəmmədhüseyn xan Nuxadakı qalada – öz iqamətgahında olarkən, qala qəfildən Məhəmmədhüseyn xanın əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Hacı Əbdülqadirin]] adamları tərəfindən tutulmuş, Məhəmmədhüseyn xan Qurğuşunlu otaqda oğlu Fətəli ağa ilə birlikdə basqınçılara müqavimət göstərirmişdir;

Mənbələrdə Fətəli xanın adı ilk dəfə 1780-cı ilin avqust ayında baş vermiş hadisələrlə bağlı olaraq çəkilir. Göstərilir ki, həmin vaxt atası Məhəmmədhüseyn xan Nuxadakı qalada – öz iqamətgahında olarkən, qala qəfildən Məhəmmədhüseyn xanın əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Hacı Əbdülqadirin]] adamları tərəfindən tutulmuş, Məhəmmədhüseyn xan Qurğuşunlu otaqda oğlu Fətəli ağa ilə birlikdə basqınçılara müqavimət göstərirmişdir;

  {{sitat2|

  {{sitat3|

...yanında ikinci oğlu Fətəli xan uşaq, tüfəng doldurub verir imiş. Bir neçə saat atışmadan və bir neçəsini qətlə yetirəndən sonra, özünə yara yerləşib, ixtiyardan düşür{{sfn|Məmmədov A.||p=|loc= Məhəmmədiyyə təriqətinə məxsus kitabdan anonim şəxsin qələmə aldığı hekayət (AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun, şifrə B-589/10505, səh.: 51b – 52a.)}}}}

...yanında ikinci oğlu Fətəli xan uşaq, tüfəng doldurub verir imiş. Bir neçə saat atışmadan və bir neçəsini qətlə yetirəndən sonra, özünə yara yerləşib, ixtiyardan düşür{{sfn|Məmmədov A.|2019|s=482}}.|source  = Məhəmmədiyyə təriqətinə məxsus kitabdan anonim şəxsin qələmə aldığı hekayət (AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun, şifrə B-589/10505, səh.: 51b – 52a.}}

Məhəmmədhüseyn xan silahı yerə qoyub təslim olur, onu bir həftə saxlayıb sonra edam edirlər, Şəki xanlığı Məhəmmədhüseyn xanın əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Hacı Əbdülqadirin]] əlinə keçir. Bir neçə il sonra Məhəmmədhüseyn xanın əvvəllər ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağa Qarabağda üzə çıxır. O, özünə qoşun toplayıb Şəki xanlığına hücum edir və Hacı Əbdülqadir xanı tutub öldürtdürür.

Məhəmmədhüseyn xan silahı yerə qoyub təslim olur, onu bir həftə saxlayıb sonra edam edirlər, Şəki xanlığı Məhəmmədhüseyn xanın əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Hacı Əbdülqadirin]] əlinə keçir. Bir neçə il sonra Məhəmmədhüseyn xanın əvvəllər ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağa Qarabağda üzə çıxır. O, özünə qoşun toplayıb Şəki xanlığına hücum edir və Hacı Əbdülqadir xanı tutub öldürtdürür.

Məhəmmədhəsən xanın qardaşı Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov]] yazır ki,

Məhəmmədhəsən xanın qardaşı Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov]] yazır ki,

{{Sitat2|

{{Sitat2|

Məhəmmədhəsən xan bir iki il xanlıq edəndən sonra, mənim atam Fətəli xan Məhəmmədhəsən xanın qardaşıdır, onun anası Ərəş sultanının qızıdır. Ərəş sultanı Məlik Əlinin oğlanları o vaxtda Ərəşdə böyük və sikkəli və güclü bəylərmiş ki, Fətəli xanın anasının qardaşlarıdır; Məhəmmədhəsən xan, Fətəli xanın qohumları böyük və çox olmaq və özü də Hüseyn xanın istəgi (istəkli) oğlu olmaq səbəbindən ehtiyat elər ki, bəlkə xarab eləyə, tutub Fətəli xanın gözlərin çıxarıb, özü də evində dustaq elər{{sfn|Kərim ağa Fateh|1993|s=13}}.

Məhəmmədhəsən xan bir iki il xanlıq edəndən sonra, mənim atam Fətəli xan Məhəmmədhəsən xanın qardaşıdır, onun anası Ərəş sultanının qızıdır. Ərəş sultanı Məlik Əlinin oğlanları o vaxtda Ərəşdə böyük və sikkəli və güclü bəylərmiş ki, Fətəli xanın anasının qardaşlarıdır; Məhəmmədhəsən xan, Fətəli xanın qohumları böyük və çox olmaq və özü də Hüseyn xanın istəgi (istəkli) oğlu olmaq səbəbindən ehtiyat elər ki, bəlkə xarab eləyə, tutub Fətəli xanın gözlərin çıxarıb, özü də evində dustaq elər{{sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=19}}.

}}

}}

{{sitat2|Mustafa xan guya Səlim xanın sifarişini yerinə yetirirmiş kimi, Şirvan ordusu ilə Şəki xanlığının sərhədlərinə doğru hərəkət edib. Məhəmmədhəsən xan da Şəki ordusunu götürüb vuruşmaq əzmiylə əvvəl Mustafa xanın qarşısına – vuruşmağa, gedib, lakin sonda, vuruşmaq fikrindən vaz keçib, ordusunu buraxıb və özünü təkcənə Mustafa xana təslim edib. Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı əsir kimi Şamaxıya göndərib, Səlim xana isə deyib ki ona inanmır, bu şərtlə onu Şəkidə xan edə bilər ki, oğlunu və qızını əvvəlcə “əmanət” kimi ona versin. Səlim xan o saat Mustafa xanın tələbini yerinə yetirib. Amma Mustafa xan ürəyində Şəki xanlığını özü ələ keçirmək istəyirmiş və buna görə də, öz naiblərini gizlincə Nuxa şəhərinə göndəribmiş ki, şəhəri idarə etsinlər və Məhəmmədhəsən xanın adından onun bütün xəzinəsini tələb etsinlər. Səlim xan isə bunu və özünün aldadıldığını bilən kimi, naiblərin göndərilməsi barədə Nuxadakı kor qardaşı Fətəli ağaya xəbər ötürə bilib. Nuxa adamları ayağa qalxıb Mustafa xanın naiblərini qovublar və Fətəli ağanı müvəqqəti xan seçiblər. Mustafa xan nuxalıların seçimi ilə razılaşmağa məcbur olub və yeni Şəki xanı seçilmiş Fətəli xana məktub yazıb oğlunu “əmanət” kimi Şamaxıya göndərəcəyi təqdirdə onu Şəki xanı kimi tanıyacağını bildirib. Fətəli xan həmin saat oğlunu Mustafa xanın yanına yollayıb. Bundan sonra Mustafa xan Səlim xana onu Şəkidə xan edəcəyi barədə verdiyi vədindən imtina edib və bildirib ki əvəzində ona Şirvanda yaxşı bir mahal verə bilər. Səlim xan əvvəlcə bu təkliflə razılaşıb, lakin Mustafa xanın yanından ayrılan kimi, birbaşa Nuxaya gedib və hamı tərəfindən, o cümlədən, qardaşı Fətəli xan tərəfindən Şəki xanı kimi qəbul olunub''{{sfn|Дубровин Н. Ф. – Т. 4 – С. 426-427|1886|p=}}{{sfn|AKAK, səh.: 643|1868|p=}}.}}

{{sitat2|Mustafa xan guya Səlim xanın sifarişini yerinə yetirirmiş kimi, Şirvan ordusu ilə Şəki xanlığının sərhədlərinə doğru hərəkət edib. Məhəmmədhəsən xan da Şəki ordusunu götürüb vuruşmaq əzmiylə əvvəl Mustafa xanın qarşısına – vuruşmağa, gedib, lakin sonda, vuruşmaq fikrindən vaz keçib, ordusunu buraxıb və özünü təkcənə Mustafa xana təslim edib. Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı əsir kimi Şamaxıya göndərib, Səlim xana isə deyib ki ona inanmır, bu şərtlə onu Şəkidə xan edə bilər ki, oğlunu və qızını əvvəlcə “əmanət” kimi ona versin. Səlim xan o saat Mustafa xanın tələbini yerinə yetirib. Amma Mustafa xan ürəyində Şəki xanlığını özü ələ keçirmək istəyirmiş və buna görə də, öz naiblərini gizlincə Nuxa şəhərinə göndəribmiş ki, şəhəri idarə etsinlər və Məhəmmədhəsən xanın adından onun bütün xəzinəsini tələb etsinlər. Səlim xan isə bunu və özünün aldadıldığını bilən kimi, naiblərin göndərilməsi barədə Nuxadakı kor qardaşı Fətəli ağaya xəbər ötürə bilib. Nuxa adamları ayağa qalxıb Mustafa xanın naiblərini qovublar və Fətəli ağanı müvəqqəti xan seçiblər. Mustafa xan nuxalıların seçimi ilə razılaşmağa məcbur olub və yeni Şəki xanı seçilmiş Fətəli xana məktub yazıb oğlunu “əmanət” kimi Şamaxıya göndərəcəyi təqdirdə onu Şəki xanı kimi tanıyacağını bildirib. Fətəli xan həmin saat oğlunu Mustafa xanın yanına yollayıb. Bundan sonra Mustafa xan Səlim xana onu Şəkidə xan edəcəyi barədə verdiyi vədindən imtina edib və bildirib ki əvəzində ona Şirvanda yaxşı bir mahal verə bilər. Səlim xan əvvəlcə bu təkliflə razılaşıb, lakin Mustafa xanın yanından ayrılan kimi, birbaşa Nuxaya gedib və hamı tərəfindən, o cümlədən, qardaşı Fətəli xan tərəfindən Şəki xanı kimi qəbul olunub''{{sfn|Дубровин Н. Ф. – Т. 4 – С. 426-427|1886|p=}}{{sfn|AKAK, səh.: 643|1868|p=}}.}}

Raportda təsvir edilən hadisələrin nə vaxt başlayıb nə vaxt bitdiyini bilmək üçün isə aidiyyatı olan digər məlumatlara da diqqət yetirilməsinə ehtiyac var. Məsələn, Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov|Kərim ağa Şəkixanovun]] yazdığına görə onun atası ''“iki-üç ay”'' xanlıq etmiş, Səlim xan isə Nuxaya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı [[Qala (Şəki)|qalanı]] qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti olaraq qalaya daxil olmuşdur{{sfnaz|Kərim ağa Fateh|1993|p=15}}. Pavel Sisianov isə Səlim xana yazdığı {{abbr|28 yanvar|Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 16 yanvar.|0}} 1805-ci il tarixli məktubunda  Mustafa xanın Nuxaya öz naiblərini göndərməsi, Şəki xanlığını Səlim xana vermək istəməməsi, Fətəli xanın Nuxada xan olması barədə yayılan şayiələrdən təəssüfləndiyini və bu şayiələrin doğru olmaması üçün dua etdiyini{{sfn|AKAK, səh.: 642|1868|p=}}, növbəti – {{abbr|25 fevral|Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 13 fevral.|0}}, 1805-ci il tarixli məktubunda isə Səlim xanın yenidən Nuxada xan olmasına görə sevindiyini və bu münasibətlə onu təbrik etdiyini bildirmişdir{{sfn|AKAK, səh.: 642|1868|p=}}. Beləliklə, aydınlaşır ki bu hadisələr, o cümlədən Fətəli xanın xanlıq dövrü, raportda təsvir edildiyi kimi heç də bir-iki gün ərzində başlayıb sona çatmadığı kimi, Kərim ağa Şəkixanovun yazdığı kimi də heç də iki-üç ay davam etməmiş, təxminən, bir aya yaxın müddət ərzində baş vermişdir.

Raportda təsvir edilən hadisələrin nə vaxt başlayıb nə vaxt bitdiyini bilmək üçün isə aidiyyatı olan digər məlumatlara da diqqət yetirilməsinə ehtiyac var. Məsələn, Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov|Kərim ağa Şəkixanovun]] yazdığına görə onun atası ''“iki-üç ay”'' xanlıq etmiş, Səlim xan isə Nuxaya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı [[Qala (Şəki)|qalanı]] qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti olaraq qalaya daxil olmuşdur{{sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=15}}. Pavel Sisianov isə Səlim xana yazdığı {{abbr|28 yanvar|Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 16 yanvar.|0}} 1805-ci il tarixli məktubunda  Mustafa xanın Nuxaya öz naiblərini göndərməsi, Şəki xanlığını Səlim xana vermək istəməməsi, Fətəli xanın Nuxada xan olması barədə yayılan şayiələrdən təəssüfləndiyini və bu şayiələrin doğru olmaması üçün dua etdiyini{{sfn|AKAK, səh.: 642|1868|p=}}, növbəti – {{abbr|25 fevral|Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 13 fevral.|0}}, 1805-ci il tarixli məktubunda isə Səlim xanın yenidən Nuxada xan olmasına görə sevindiyini və bu münasibətlə onu təbrik etdiyini bildirmişdir{{sfn|AKAK, səh.: 642|1868|p=}}. Beləliklə, aydınlaşır ki bu hadisələr, o cümlədən Fətəli xanın xanlıq dövrü, raportda təsvir edildiyi kimi heç də bir-iki gün ərzində başlayıb sona çatmadığı kimi, Kərim ağa Şəkixanovun yazdığı kimi də heç də iki-üç ay davam etməmiş, təxminən, bir aya yaxın müddət ərzində baş vermişdir.

Fətəli xan Şəki xanlığının siyasi həyatında bir daha 1806-cı ilin noyabrında əsas şəxslərdən biri olmuşdur. Belə ki 1806-cı ilin 4 noyabrında rus qoşunları Nuxanı tutduqdan sonra əhalinin xahişinə uyğun olaraq xanlığın idarəsi Fətəli xan ilə Məmməd adlı bir bəydən ibarət ikinəfərlik şuraya verilmişdir. Lakin dekabr ayında Cənubi Qafqazdakı rus qoşunlarının Tiflisdə oturan baş komandanı İvan Qudoviç keçmiş Xoy xanı [[Cəfərqulu xan Xoyski|Cəfərqulu xan Xoyskini]] – hansı ki Tiflisdə elə öz yanında idi, məhz onu Şəki xanı təyin etdi.

Fətəli xan Şəki xanlığının siyasi həyatında bir daha 1806-cı ilin noyabrında əsas şəxslərdən biri olmuşdur. Belə ki 1806-cı ilin 4 noyabrında rus qoşunları Nuxanı tutduqdan sonra əhalinin xahişinə uyğun olaraq xanlığın idarəsi Fətəli xan ilə Məmməd adlı bir bəydən ibarət ikinəfərlik şuraya verilmişdir. Lakin dekabr ayında Cənubi Qafqazdakı rus qoşunlarının Tiflisdə oturan baş komandanı İvan Qudoviç keçmiş Xoy xanı [[Cəfərqulu xan Xoyski|Cəfərqulu xan Xoyskini]] – hansı ki Tiflisdə elə öz yanında idi, məhz onu Şəki xanı təyin etdi.

Bəzi mənbələrə, o cümlədən, Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Şəkixanovun yazdığına görə, 1806-cı ilin 4 noyabrında rus qoşunları Nuxanı tutduqdan sonra Cəfərqulu xanın Şəki xanı təyin edilməsinədək olan müddətdə, guya Fətəli xan Şəki xanı olmuşdur{{sfn|Kərim ağa Fateh|1993|s=15}}?! – amma yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu doğru deyil, Fətəli xan 1806-cı ilin noyabr ayından həmin il dekabrın ortalarına qədər olsa-olsa yalnız idarə şurasının iki üzvündən biri olub. Hətta o vaxt Cənubi Qafqazdakı rus qoşunlarının Tiflisdə oturan baş komandanı İvan Qudoviç Şəki xanlığı ərazisinə daxil olmuş rus generalı [[:ru:Небольсин, Пётр Фёдорович|Pyotr Nebolsinə]] məsləhət görmüşdür ki, şuraya daha 2 bəyi əlavə etsin, lakin Pyotr Nebolsin cavabında buna ehtiyac olmadığını bildirmiş və həm də vurğulamışdır ki, aparıcı bəylərin hamısı Səlim xanın qohumlarıdır, ona görə də onları şuraya yaxın buraxmaq olmaz. Fətəli xan isə həm Məhəmmədhəsən xanın və həm də Səlim xanın qardaşı olsa da, hər ikisindən zəhləsi gedir, – birincisi onu kor etdirmiş, ikincisi isə xan ola-ola onun gündəlik yeməyini belə könülsüz vermişdi, yəni heç vermək istəmirmiş{{sfn|Дубровин Н. Ф. – Т. 5 – С. 88|1887|p=}}.

Bəzi mənbələrə, o cümlədən, Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Şəkixanovun yazdığına görə, 1806-cı ilin 4 noyabrında rus qoşunları Nuxanı tutduqdan sonra Cəfərqulu xanın Şəki xanı təyin edilməsinədək olan müddətdə, guya Fətəli xan Şəki xanı olmuşdur{{sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=15}}?! – amma yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu doğru deyil, Fətəli xan 1806-cı ilin noyabr ayından həmin il dekabrın ortalarına qədər olsa-olsa yalnız idarə şurasının iki üzvündən biri olub. Hətta o vaxt Cənubi Qafqazdakı rus qoşunlarının Tiflisdə oturan baş komandanı İvan Qudoviç Şəki xanlığı ərazisinə daxil olmuş rus generalı [[:ru:Небольсин, Пётр Фёдорович|Pyotr Nebolsinə]] məsləhət görmüşdür ki, şuraya daha 2 bəyi əlavə etsin, lakin Pyotr Nebolsin cavabında buna ehtiyac olmadığını bildirmiş və həm də vurğulamışdır ki, aparıcı bəylərin hamısı Səlim xanın qohumlarıdır, ona görə də onları şuraya yaxın buraxmaq olmaz. Fətəli xan isə həm Məhəmmədhəsən xanın və həm də Səlim xanın qardaşı olsa da, hər ikisindən zəhləsi gedir, – birincisi onu kor etdirmiş, ikincisi isə xan ola-ola onun gündəlik yeməyini belə könülsüz vermişdi, yəni heç vermək istəmirmiş{{sfn|Дубровин Н. Ф. – Т. 5 – С. 88|1887|p=}}.

===Digər===

===Digər===

“Möhnəti” ədəbi təxəllüsü ilə şeirlər də yazıb.

“Möhnəti” ədəbi təxəllüsü ilə şeirlər də yazıb.

== İstinadlar ==

== İstinadlar ==

== Ədəbiyyat ==

== Ədəbiyyat ==

# {{cite web | last = |url=http://www.tarix.shaki.info/29 |title=MƏHƏMMƏDHÜSEYN XAN MÜŞTAQİ'NİN AQİBƏTİ |author=[[Aydın Məmmədov (jurnalist)|Məmmədov A.]] |date= |website=http://www.tarix.shaki.info |publisher=“Şəki tarixi” saytı |language=az |accessdate= |archiveurl =https://web.archive.org/web/20210512063056/http://www.tarix.shaki.info/29 |archivedate = 12 May 2021|ref = harv}}

 

# {{məqalə

| müəllif        = [[Kərim ağa Şəkixanov]].

| müəllif        = [[Aydın Məmmədov (jurnalist)|Məmmədov A.S.]]

  | başlıq          = Anonim şəxsin qələmə aldığı hekayət

  | başlıq          = Şəki xanlığının tarixindən

  | orijinal        =  

  | orijinal        =  

  | link            =  

  | link            = https://archive.org/details/azf-312562/page/n241/mode/1up

  | vikimənbə      =  

  | dil            =  

  | cavabdeh        =  

  | cavabdeh        = Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu

  | nəşr            = ikinci təkrar nəşri (1958-ci il nəşrinin bəzi düzəlişlərlə təkrar nəşr təkrar nəşri)

| nəşrin müəllifi =  

  | nəşr            = Şəki. Biblioqrafik göstəricisi. Tarix-diyarşünaslıq materialları

  | yer            = Bakı

  | yer            = Bakı

  | nəşriyyat      = “Azərbaycan Ensiklopediyası” NPB

  | nəşriyyat      = Turxan NRB

  | il              = 1993

  | il              = 2019

  | cild            =

  | cild            =  

  | səhifə          =  

  | buraxılış      =  

  | sütunlar        =

  | nömrə          =  

  | səhiflər        =  

  | səhifələr      = 482

  | seriya          =

  | isbn            =  

  | isbn           = 5–89600–007–4

  | issn           =  

  | doi            =  

  | doi            =  

  | tiraj           =  

  | bibcode        =

  | ref            = Kərim ağa Fateh

| arxiv           =

}}

| pmid            =  

  | ref            = Məmmədov A.

# {{ŞXT-1958|18-19|ref=Kərim ağa Fateh}}

# {{Dubrovin|4|426-427|440|}}

# {{Dubrovin|4|426-427|440|}}

#:{{Dubrovin|5|88|96|}}  

#:{{Dubrovin|5|88|96|}}