Changes

==Haqqında məlumatlar==

==Haqqında məlumatlar==

1743-cü ildə Şəkidə Nadir şaha qarşı üsyanın başlaması barədə Məhəmməd Kazımın, Molla Məhəmməd əl-Carinin, Kərim ağa Şəkixanovun və digər müəlliflərin əsərlərində müəyyən məlumatlar var. Lakin sonuncu bu üsyanı Şəki məliyi Məlik Nəcəfqulu ilə vəkil Hacı Çələbi arasındakı ziddiyyətlərin inikası kimi təqdim edirsə{{Sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=17}}, birinci və ikinci müəlliflər isə 1743-cü ildə Şirvanda və ətrafında  baş vermiş Sam mirzə (Səfi mirzə) üsyanının Şəkini də əhatə etdiyini göstərirlər{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}^,{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (1)|1997|s=42}}. 20 dekabr 1743-cü il tarixdə Sam mirzənin ordusu Şamaxı yaxınlığında şah ordusuna məğlub oldu və bundan sonra Sam mirzənin müxtəlif yerlərdəki, o cümlədən Qəbələdəki və Şəkidəki tərəfdarlarının ailəvi məhv edilməsinə şahdan göstəriş gəldi. Şirvanda çox adam öldürüldü{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|сс=131a-131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}, lakin cəza dəstəsinin Şəkiyə gəlib çıxıb-çıxmaması məlum deyil. Yalnız məlumdur ki, bu hadisələrdən sonra Nadir şah birinci dəfə Şəkiyə 1744-cü ilin dekabr ayının əvvəllərində uğursuz yürüş etmiş və azı 500 nəfər itki verərək geri çəkilmişdir{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (dekabrın birinci yarısı, 1744)|2}}. Şahın 1745-ci ilin mart ayının əvvəllərində etdiyi ikinci yürüşü də uğursuz olmuşdur{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=214-215}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (2 – 4 mart, 1745)|2}}. Nəhayət, şah 1745-ci ilin mart ayının 29-da Şəkiyə üçüncü yürüşünə başladı{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}{{sfn|Левиатов В.Н. (Е.Сенюков)|1948|с=99}}{{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə üçüncü yürüşü (29 mart – iyunun əvvəlləri, 1745)|2}}. Onun ordusunda 100 min nəfər vardı, lakin döyüşçülərin sayı 30 – 35 mindən çox deyildi{{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Касымов)|1948|сс=100-101}}{{Bax|#Yusup Qasımovun məlumatı|2}}.

1743-cü ildə Şəkidə Nadir şaha qarşı üsyanın başlaması barədə Məhəmməd Kazımın, Molla Məhəmməd əl-Carinin, Kərim ağa Şəkixanovun və digər müəlliflərin əsərlərində müəyyən məlumatlar var. Lakin sonuncu bu üsyanı Şəki məliyi Məlik Nəcəfqulu ilə vəkil Hacı Çələbi arasındakı ziddiyyətlərin inikası kimi təqdim edirsə{{Sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=17}}, birinci və ikinci müəlliflər isə 1743-cü ildə Şirvanda və ətrafında  baş vermiş Sam mirzə (Səfi mirzə) üsyanının Şəkini də əhatə etdiyini göstərirlər{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}^,{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (1)|1997|s=42}}. 20 dekabr 1743-cü il tarixdə Sam mirzənin ordusu Şamaxı yaxınlığında şah ordusuna məğlub oldu və bundan sonra Sam mirzənin müxtəlif yerlərdəki, o cümlədən Qəbələdəki və Şəkidəki tərəfdarlarının ailəvi məhv edilməsinə şahdan göstəriş gəldi. Şirvanda çox adam öldürüldü{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|сс=131a-131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}, lakin cəza dəstəsinin Şəkiyə gəlib çıxıb-çıxmaması məlum deyil. Yalnız məlumdur ki, bu hadisələrdən sonra Nadir şah birinci dəfə Şəkiyə 1744-cü ilin noyabr ayının əvvəllərində Bərdədən yürüş etmişdir. Birinci yürüş, bəzi məlumatlara görə bir aydan çox davam etmiş, son döyüşlərdə şah ordusu azı 500 nəfər itki verərək geri çəkilmişdir{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (noyabr – 13 dekabr, 1744)|2}}. Nadir şah 1745-ci ilin mart ayının əvvəllərində Şəkiyə etdiyi ikinci yürüşündə də uğur qazana bilmədi{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=214-215}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (2 – 4 mart, 1745)|2}}. Nəhayət, şah 1745-ci ilin mart ayının 29-da Şəkiyə üçüncü yürüşünə başladı{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}{{sfn|Левиатов В.Н. (Е.Сенюков)|1948|с=99}}{{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə üçüncü yürüşü (29 mart – iyunun əvvəlləri, 1745)|2}}. Onun ordusunda 100 min nəfər vardı, lakin döyüşçülərin sayı 30 – 35 mindən çox deyildi{{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Касымов)|1948|сс=100-101}}{{Bax|#Yusup Qasımovun məlumatı|2}}.

21 apreldə şah Şəki, yaxud Nuxa sığnağına hücum etdi, lakin əks-tərəfin güclü müqaviməti ilə qarşılaşdı və ordusunu geri çəkməyə məcbur oldu. Bu döyüşdə üsyançılardan cəmi 40 nəfər, onun ordusundan isə 100-dən çox adam həlak oldu. Sığnağı ala bilməyən şah, öz adamlarına evlərinin yanındakı bağların, tarlaların məhv  edilməsini əmr etdi. Bununla yanaşı, şirin vədlərlə üsyançıların könlünü ələ almağa və öz tərəfinə çəkməyə də çalışırdı. Lakin şahın nə cəza tədbirləri, nə də ki şirin vədləri onun sığnağı ələ keçirməsinə kifayət etmədi{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Братищев)|1948|с=99}}{{Bax|#Vasili Bratişşevin məlumatı|2}}{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|с=215}}.  

21 apreldə şah Şəki, yaxud Nuxa sığnağına hücum etdi, lakin əks-tərəfin güclü müqaviməti ilə qarşılaşdı və ordusunu geri çəkməyə məcbur oldu. Bu döyüşdə üsyançılardan cəmi 40 nəfər, onun ordusundan isə 100-dən çox adam həlak oldu. Sığnağı ala bilməyən şah, öz adamlarına evlərinin yanındakı bağların, tarlaların məhv  edilməsini əmr etdi. Bununla yanaşı, şirin vədlərlə üsyançıların könlünü ələ almağa və öz tərəfinə çəkməyə də çalışırdı. Lakin şahın nə cəza tədbirləri, nə də ki şirin vədləri onun sığnağı ələ keçirməsinə kifayət etmədi{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Братищев)|1948|с=99}}{{Bax|#Vasili Bratişşevin məlumatı|2}}{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|с=215}}.  

Nadir şah İraqi-Ərəbdə bir sıra uğurlar qazansa da, öz ölkəsi daxilində sabitliyin pozulması səbəbindən orada müharibəni davam etdirə bilmədi və sülh müqaviləsinin bağlanmasına nail olmaq üçün tutduğu əraziləri geri qaytardı. Nəticədə ordusunu üsyançıların üzərinə göndərmək imkanı qazandı. Elə həmin ilin 20 dekabrında Məhəmməd bəy və Sam mirzə Şirvandan qovuldular. Göstəriş verildi ki, Qəbələdə, Şəkidə, Dərbəndin və Şamaxının başqa yerlərində Sam mirzəni dəstəkləyənlərin hamısı arvad-uşağı ilə birlikdə öldürülsün, evləri və əmlakları yandırılsın{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}.

Nadir şah İraqi-Ərəbdə bir sıra uğurlar qazansa da, öz ölkəsi daxilində sabitliyin pozulması səbəbindən orada müharibəni davam etdirə bilmədi və sülh müqaviləsinin bağlanmasına nail olmaq üçün tutduğu əraziləri geri qaytardı. Nəticədə ordusunu üsyançıların üzərinə göndərmək imkanı qazandı. Elə həmin ilin 20 dekabrında Məhəmməd bəy və Sam mirzə Şirvandan qovuldular. Göstəriş verildi ki, Qəbələdə, Şəkidə, Dərbəndin və Şamaxının başqa yerlərində Sam mirzəni dəstəkləyənlərin hamısı arvad-uşağı ilə birlikdə öldürülsün, evləri və əmlakları yandırılsın{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}.

===Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (noyabr – dekabrın birinci yarısı, 1744)===

===Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (noyabr – 13 dekabr, 1744)===

Nadir şah 1744-cü il boyu da öz ölkəsindəki üsyanları amansızlıqla yatırsa da, həmin ilin sonunda hələ Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyan davam edirdi. 9 oktyabr 1744-cü il tarixdə şah Qarsda idi və qışı keçirmək üçün oradan Bərdəyə yola düşdü. Lourens Lokkart Nadir şahın tarixçilərinin əsərlərinə istinad edərək şahın 6 dekabrda{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}, Rusiya rezidenti Vasili Bratişşev isə 13 dekabrda{{sfn|Арунова М.Р.|1958|с=214}} Bərdəyə çatdığını göstərir. Amma sonuncu, şahın Şəkidən gəldiyini və üstəlik, Şəkidə ağır məğlubiyyətə uğradığını da vurğulayır. Əgər hər iki tarix doğrudursa, o zaman hesab edə bilərik ki, Nadir şah 6 dekabrda Bərdəyə çatdıqdan 1 – 2 gün sonra Şəkiyə yürüşə çıxmış və 13 dekabrda Bərdəyə geri dönmüşdür. Lakin “Car salnaməsi”nə göstərilir ki, Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü Bərdədən başlamış və bir aydan çox davam etmişdir. Buna görə ehtimal edə bilərik ki, Nadir şah Bərdəyə dekabr ayında yox, oktyabrın sonunda gəlmiş və noyabrın əvvəllərində Şəkiyə yürüşə başlamışdır.  “Car salnaməsi”ə görə,

Nadir şah 1744-cü il boyu da öz ölkəsindəki üsyanları amansızlıqla yatırsa da, həmin ilin sonunda hələ Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyan davam edirdi. 9 oktyabr 1744-cü il tarixdə şah Qarsda idi və qışı keçirmək üçün oradan Bərdəyə yola düşdü. Lourens Lokkart Nadir şahın tarixçilərinin əsərlərinə istinad edərək şahın 6 dekabrda{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}, Rusiya rezidenti Vasili Bratişşev isə 13 dekabrda{{sfn|Арунова М.Р.|1958|с=214}} Bərdəyə çatdığını göstərir. Amma sonuncu, şahın Şəkidən gəldiyini və üstəlik, Şəkidə ağır məğlubiyyətə uğradığını da vurğulayır. Əgər hər iki tarix doğrudursa, o zaman hesab edə bilərik ki, Nadir şah 6 dekabrda Bərdəyə çatdıqdan 1 – 2 gün sonra Şəkiyə yürüşə çıxmış və 13 dekabrda Bərdəyə geri dönmüşdür. Lakin “Car salnaməsi”nə göstərilir ki, Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü Bərdədən başlamış və bir aydan çox davam etmişdir. Buna görə ehtimal edə bilərik ki, Nadir şah Bərdəyə dekabr ayında yox, oktyabrın sonunda gəlmiş və noyabrın əvvəllərində Şəkiyə yürüşə başlamışdır.  “Car salnaməsi”ə görə,