Changes

{{Sitat2|Bizim qaldığımız müddətdə<ref name=Q6 group=qeyd/> İran şahı düşərgəsini bir yerdən başqa yerə, yaxınlıqdakı təzə yerə köçürdü. İki dəfə diqqət yetirdim ki, onun düşərgəsində bütün adamların sayı yüz min nəfər ola bilər, ancaq döyüşçülərin sayı heç otuz beş mini keçə bilməzdi<ref name=Q7 group=qeyd/>. Üstəlik, mən soruşdum ki, iranlılar niyə Xəzər dənizinin yanında və Türkiyə sərhədinin  yaxınlığında olan əyalətləri belə xarabalığa çevirirlər, bu ərazilərə niyə bu qədər ziyanlıqlar vururlar? Bu sualımın cavabında mənə dedilər ki, “''İran şahı Xorasana böyük bolluq və sərvət gətirib. Bu vilayətlər və əyalətlər isə vaxtı ilə ruslardan və türklərdən müharibə ilə alındığına görə şah bu vilayət və əyalətlərdə elə pis vəziyyət yaratmaq istəyir ki, bir qazanda on ev yemək bişirsin. İndinin özündə də şahın fərmanı ilə Həmədana gedən adamlara o vilayətdən üç yüz iyirmi min tümən yığmaq əmr edilib, əgər çatmazsa, əvəzində xalça, palaz, qab-qacaq götürülməlidirlər. Qiymətə görə əgər bu kifayət etməzsə, o zaman adamları girov götürüb başqa adamlara satmaq istəyirik. Şah Ərdəbil vilayətindən altı yüz min, Şamaxıdan üç yüz altmış min tümən toplanılmasını əmr edib. Onun ordusunda kiçikdən böyüyədək hamı ağlayır, deyirlər ki, biz burada xidmət etməyə məcburuq və pul üçün arvad-uşağımızı [acından] öldürürük''”{{sfn|Левиатов В.Н (04)|1948|с=100-101}}.}}

{{Sitat2|Bizim qaldığımız müddətdə<ref name=Q6 group=qeyd/> İran şahı düşərgəsini bir yerdən başqa yerə, yaxınlıqdakı təzə yerə köçürdü. İki dəfə diqqət yetirdim ki, onun düşərgəsində bütün adamların sayı yüz min nəfər ola bilər, ancaq döyüşçülərin sayı heç otuz beş mini keçə bilməzdi<ref name=Q7 group=qeyd/>. Üstəlik, mən soruşdum ki, iranlılar niyə Xəzər dənizinin yanında və Türkiyə sərhədinin  yaxınlığında olan əyalətləri belə xarabalığa çevirirlər, bu ərazilərə niyə bu qədər ziyanlıqlar vururlar? Bu sualımın cavabında mənə dedilər ki, “''İran şahı Xorasana böyük bolluq və sərvət gətirib. Bu vilayətlər və əyalətlər isə vaxtı ilə ruslardan və türklərdən müharibə ilə alındığına görə şah bu vilayət və əyalətlərdə elə pis vəziyyət yaratmaq istəyir ki, bir qazanda on ev yemək bişirsin. İndinin özündə də şahın fərmanı ilə Həmədana gedən adamlara o vilayətdən üç yüz iyirmi min tümən yığmaq əmr edilib, əgər çatmazsa, əvəzində xalça, palaz, qab-qacaq götürülməlidirlər. Qiymətə görə əgər bu kifayət etməzsə, o zaman adamları girov götürüb başqa adamlara satmaq istəyirik. Şah Ərdəbil vilayətindən altı yüz min, Şamaxıdan üç yüz altmış min tümən toplanılmasını əmr edib. Onun ordusunda kiçikdən böyüyədək hamı ağlayır, deyirlər ki, biz burada xidmət etməyə məcburuq və pul üçün arvad-uşağımızı [acından] öldürürük''”{{sfn|Левиатов В.Н (04)|1948|с=100-101}}.}}

=====General-leytenant Dmitri Yeropkin cəsusları=====

====General-leytenant Dmitri Yeropkin cəsusları====

Kizlyar ölkəsindəki rus qoşunlarının komandanı general-leytenant Dmitri Yeropkin Nadir şah ordusunun yerdəyişmələri və gücü haqqında daha ətraflı məlumata malik olmaq üçün Dərbəndə və başqa yerlərə tacirlər, yaxud hansısa məxfi şəxslər göndərirdi. Onlar Kizlyara geri dönən kimi əldə etdikləri məlumatları Dmitri Yeropkinə çatdırırdılar. Həmin adamlardan biri olan Terek zadəganı Vasili Çerkasov ona aşağıdakıları bildirmişdi:

Kizlyar ölkəsindəki rus qoşunlarının komandanı general-leytenant Dmitri Yeropkin Nadir şah ordusunun yerdəyişmələri və gücü haqqında daha ətraflı məlumata malik olmaq üçün Dərbəndə və başqa yerlərə tacirlər, yaxud hansısa məxfi şəxslər göndərirdi. Onlar Kizlyara geri dönən kimi əldə etdikləri məlumatları Dmitri Yeropkinə çatdırırdılar. Həmin adamlardan biri olan Terek zadəganı Vasili Çerkasov ona aşağıdakıları bildirmişdi:

======Vasili Çerkasovun məlumatları======

=====Vasili Çerkasovun məlumatları=====

{{Sitat2|Mən Dərbənddə olarkən<ref name=Q8 group=qeyd/> öz Rusiya tacirimiz Qreçenindən eşitdim ki, İran şahı indi öz ordusu ilə Şəki yaxınlığındakı düşərgədə dayanaraq ona qarşı çıxan şəkililərə nəzarət etməkdədir və onun qoşunları üç kəndi böyük tələfatla ələ keçirə bilib. Sonra o, bir xan və iki sultanı və onlarla birlikdə bir neçə qoşunu Böyuk Şəkiyə göndərib və o kəndə hücum etməyi əmr edib, hansı ki həmin kəndin meşələr ilə böyük dağlar arasında bir yolu vardı və başqa yolu yox idi. Əmrə uyğun olaraq şahın göndərdiyi ordu yuxarıda adı çəkilən Böyük Şəki kəndinə hücuma keçib. Və bu şəkililər meşələrin içindən, dağların arasından çıxaraq onları qırıblar, üstəlik, bir xanı və bir sultanı da öldürüblər, amma adlarının nə olduğunu bilmir. Şahın özü isə həmin vaxt dağda dayanıb baxırmış və ordusunun böyük tələfata uğradığını görən kimi geri çəkilməyi əmr edib. Sonra bütün vəzirlərini və sərkərdələrini eyni vaxtda yanına çağıraraq hamısını danlayıb, deyib ki siz mənə sədaqətlə xidmət etmirsiniz və belə bir kiçik kəndi də tuta bilmirsiniz, düşünməyin ki, mən buradan gedəcəyəm, əksinə, hamınızı burada öldürəcəyəm, amma [Böyük Şəkini] tutmadan buradan geri dönməyəcəyəm. Daha sonra əlavə edib ki, özünüz də görürsünüz ki, bir tərəfimizdə türklər, bir tərəfimizdə rus ordusu var. Və buranın kimin idarəsinə keçəcəyini bilmirəm, amma mən artıq hamınızı atıb İsfahana getməyə məcburam{{sfn|Левиатов В.Н (04)|1948|сс=101-102}}.}}

{{Sitat2|Mən Dərbənddə olarkən<ref name=Q8 group=qeyd/> öz Rusiya tacirimiz Qreçenindən eşitdim ki, İran şahı indi öz ordusu ilə Şəki yaxınlığındakı düşərgədə dayanaraq ona qarşı çıxan şəkililərə nəzarət etməkdədir və onun qoşunları üç kəndi böyük tələfatla ələ keçirə bilib. Sonra o, bir xan və iki sultanı və onlarla birlikdə bir neçə qoşunu Böyuk Şəkiyə göndərib və o kəndə hücum etməyi əmr edib, hansı ki həmin kəndin meşələr ilə böyük dağlar arasında bir yolu vardı və başqa yolu yox idi. Əmrə uyğun olaraq şahın göndərdiyi ordu yuxarıda adı çəkilən Böyük Şəki kəndinə hücuma keçib. Və bu şəkililər meşələrin içindən, dağların arasından çıxaraq onları qırıblar, üstəlik, bir xanı və bir sultanı da öldürüblər, amma adlarının nə olduğunu bilmir. Şahın özü isə həmin vaxt dağda dayanıb baxırmış və ordusunun böyük tələfata uğradığını görən kimi geri çəkilməyi əmr edib. Sonra bütün vəzirlərini və sərkərdələrini eyni vaxtda yanına çağıraraq hamısını danlayıb, deyib ki siz mənə sədaqətlə xidmət etmirsiniz və belə bir kiçik kəndi də tuta bilmirsiniz, düşünməyin ki, mən buradan gedəcəyəm, əksinə, hamınızı burada öldürəcəyəm, amma [Böyük Şəkini] tutmadan buradan geri dönməyəcəyəm. Daha sonra əlavə edib ki, özünüz də görürsünüz ki, bir tərəfimizdə türklər, bir tərəfimizdə rus ordusu var. Və buranın kimin idarəsinə keçəcəyini bilmirəm, amma mən artıq hamınızı atıb İsfahana getməyə məcburam{{sfn|Левиатов В.Н (04)|1948|сс=101-102}}.}}

{{Sitat2|Şahdan İran düşərgəsinə<ref name=Q9 group=qeyd/>, Fətəli xanın yanına gələn çapar mənim olduğum katib çadırına girdi. Şah haqqında söhbət etdik. O, mənə şahın Şəki camaatını məhv etdiyini bildirdi. Dedi ki yalnız bircə kənd qalıb və şah bir xanı ordu ilə birlikdə həmin kəndi tutmaq üçün saxlayıb və özü isə mən yola düşən günün ertəsi<ref name=Q10 group=qeyd/> ordusu ilə Qazıqumuxa – usmi mülkünə, getmək niyyətində idi{{sfn|Левиатов В.Н (05)|1948|с=102}}.}}

{{Sitat2|Şahdan İran düşərgəsinə<ref name=Q9 group=qeyd/>, Fətəli xanın yanına gələn çapar mənim olduğum katib çadırına girdi. Şah haqqında söhbət etdik. O, mənə şahın Şəki camaatını məhv etdiyini bildirdi. Dedi ki yalnız bircə kənd qalıb və şah bir xanı ordu ilə birlikdə həmin kəndi tutmaq üçün saxlayıb və özü isə mən yola düşən günün ertəsi<ref name=Q10 group=qeyd/> ordusu ilə Qazıqumuxa – usmi mülkünə, getmək niyyətində idi{{sfn|Левиатов В.Н (05)|1948|с=102}}.}}

======Anonim şəxsin məlumatları======

=====Anonim şəxsin məlumatları=====

9 iyun (Yuli təqvimi ilə 28 may) 1745-ci il tarixdə Kizlyara gəlib çıxan digər şəxs, hansı ki o, Nadir şahın düşərgəsində olmuşdur, bildirmişdir ki,  

9 iyun (Yuli təqvimi ilə 28 may) 1745-ci il tarixdə Kizlyara gəlib çıxan digər şəxs, hansı ki o, Nadir şahın düşərgəsində olmuşdur, bildirmişdir ki,  

{{Sitat2|İran şahı Şəkidən geri çəkildi və düşərgəsini Qazıqumux yolu üzərində qurdu. Bu yerdə nə qədər dayanacağı və buradan hara gedəcəyi hələ bilinmir{{sfn|Левиатов В.Н (05)|1948|с=102}}.}}

{{Sitat2|İran şahı Şəkidən geri çəkildi və düşərgəsini Qazıqumux yolu üzərində qurdu. Bu yerdə nə qədər dayanacağı və buradan hara gedəcəyi hələ bilinmir{{sfn|Левиатов В.Н (05)|1948|с=102}}.}}

======Fyodr Matveyevin məlumatları======

=====Fyodr Matveyevin məlumatları=====

16 iyun (Yuli təqvimi ilə 5 iyun) 1745-ci il tarixdə Kizlyara gələn Həştərxan quberniyasının tərcüməçisi Fyodr Matveyev general-leytenant Dmitri Yeropkinə bildirdi ki,  

16 iyun (Yuli təqvimi ilə 5 iyun) 1745-ci il tarixdə Kizlyara gələn Həştərxan quberniyasının tərcüməçisi Fyodr Matveyev general-leytenant Dmitri Yeropkinə bildirdi ki,  

{{Sitat2|Biz şahın düşərgəsində olarkən, Kizlyar sakini tacir Yusup Qasımovun yola düşməsindən 3 gün sonra – yəni mayın 12-də (Qriqori təqvimi ilə 23 may), İran şahı cəmi üç günlük azuqə götürərək on beş minlik yüngül ordu ilə Surxayın ixtiyarında olan dağlara üz tutdu, amma həmin yerin hara olduğunu blmirəm. Sadəcə o, həmin yerdə heç kimi tapmadı və hər şeyi yandırdı, taxılları əzdi, bağları doğradı və on nəfərə yaxın dağ sakinini əsir götürdü, digər sakinlər isə dağlarda qalxmışdılar və şah onlara yuxarıda təsvir ediləndən artıq heç nə edə bilmədi. Bir gün sonra o, düşərgəyə qayıtdı və əsir götürülmüş on nəfərdən adəti üzrə bəzisinin gözlərini çıxartdırdı, bəzisini isə öldürtdürdü{{sfn|Левиатов В.Н (05)|1948|с=103}}.}}

{{Sitat2|Biz şahın düşərgəsində olarkən, Kizlyar sakini tacir Yusup Qasımovun yola düşməsindən 3 gün sonra – yəni mayın 12-də (Qriqori təqvimi ilə 23 may), İran şahı cəmi üç günlük azuqə götürərək on beş minlik yüngül ordu ilə Surxayın ixtiyarında olan dağlara üz tutdu, amma həmin yerin hara olduğunu blmirəm. Sadəcə o, həmin yerdə heç kimi tapmadı və hər şeyi yandırdı, taxılları əzdi, bağları doğradı və on nəfərə yaxın dağ sakinini əsir götürdü, digər sakinlər isə dağlarda qalxmışdılar və şah onlara yuxarıda təsvir ediləndən artıq heç nə edə bilmədi. Bir gün sonra o, düşərgəyə qayıtdı və əsir götürülmüş on nəfərdən adəti üzrə bəzisinin gözlərini çıxartdırdı, bəzisini isə öldürtdürdü{{sfn|Левиатов В.Н (05)|1948|с=103}}.}}

======Aşur Ağayevin məlumatları======

=====Aşur Ağayevin məlumatları=====

17 iyun (Yuli təqvimi ilə 6 iyun) 1745-ci il tarixdə isə uzden<ref name=Q11 group=qeyd/> Aşur Ağayev general-leytenant Dmitri Yeropkinə bunları deyib:  

17 iyun (Yuli təqvimi ilə 6 iyun) 1745-ci il tarixdə isə uzden<ref name=Q11 group=qeyd/> Aşur Ağayev general-leytenant Dmitri Yeropkinə bunları deyib: