Changes

Nadir şah İraqi-Ərəbdə bir sıra uğurlar qazansa da, öz ölkəsi daxilində sabitliyin pozulması səbəbindən orada müharibəni davam etdirə bilmədi və sülh müqaviləsinin bağlanmasına nail olmaq üçün tutduğu əraziləri geri qaytardı. Nəticədə ordusunu üsyançıların üzərinə göndərmək imkanı qazandı. Elə həmin ilin 20 dekabrında Məhəmməd bəy və Sam mirzə Şirvandan qovuldular. Göstəriş verildi ki, Qəbələdə, Şəkidə, Dərbəndin və Şamaxının başqa yerlərində Sam mirzəni dəstəkləyənlərin hamısı arvad-uşağı ilə birlikdə öldürülsün, evləri və əmlakları yandırılsın{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}.

Nadir şah İraqi-Ərəbdə bir sıra uğurlar qazansa da, öz ölkəsi daxilində sabitliyin pozulması səbəbindən orada müharibəni davam etdirə bilmədi və sülh müqaviləsinin bağlanmasına nail olmaq üçün tutduğu əraziləri geri qaytardı. Nəticədə ordusunu üsyançıların üzərinə göndərmək imkanı qazandı. Elə həmin ilin 20 dekabrında Məhəmməd bəy və Sam mirzə Şirvandan qovuldular. Göstəriş verildi ki, Qəbələdə, Şəkidə, Dərbəndin və Şamaxının başqa yerlərində Sam mirzəni dəstəkləyənlərin hamısı arvad-uşağı ilə birlikdə öldürülsün, evləri və əmlakları yandırılsın{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}.

===Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (25 dekabr 1743)===

===Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (dekabr 1744)===

Nadir şah 1743-cü ildə öz imperiyasının müxtəlif yerlərində baş vermiş üsyanları 1744-cü il boyu bir-bir amansızlıqla yatırdı. Lakin həmin ilin sonunda Dağıstanda və Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyanlar hələ də davam edirdi. Nəhayət, şah 6 dekabr 1744-cü il tarixdə Bərdəyə gəldi{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}. Bir neçə gündən sonra buradan Şəkiyə yürüş etdi. Vasili Bratişşevə görə,  

Nadir şah 1743-cü ildə öz imperiyasının müxtəlif yerlərində baş vermiş üsyanları 1744-cü il boyu bir-bir amansızlıqla yatırdı. Lakin həmin ilin sonunda Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyan hələ də davam edirdi. 9 oktyabr 1744-cü il tarixdə şah Qarsda idi və bundan sonra oradan yola düşüb 6 dekabrda Bərdəyə çatdı{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}. Bir neçə gündən sonra buradan Şəkiyə yürüş etdi. Rusiya rezidenti Vasili Bratişşev 24 dekabr (Yuli təqvimi ilə 13 dekabr) tarixdə Nadir şahın Alfavutdakı (Alpout? Bərdə yaxınlığındakı kənd?) düşərgəsindən öz ölkəsinə göndərdiyi məktubunda şahın “''üsyançı təbəələrini, hansı ki Şirvanda baş vermiş çaşqınlıqdan indiyə qədər İrana qarşı düşmənçilik və narahatçılıq nümayiş etdirirlər, onları itaətə gətirmək üçün''” Şəkiyə yürüş etdiyini göstərir. Daha sonra bildirir ki, Şəkinin bir neçə nüfuzlu şəxsi şah ordusunun yaxınlaşmasından qorxuya düşüb şahın düşərgəsinə üzrxahlığa gəldi və bundan sonra da əvvəlki kimi  şahın sadiq təbəələri olacaqlarına söz verib and içdilər. Xəyanətlərinə görə onlar xələtlər, 6 min rubl (rus puluna tərcümə olunub) aldılar və öz mülklərinə buraxıldılar. “Onların ardınca şəkililərin ərzaq ehtiyatlarını əllərindən almaq üçün xüsusi bir dəstə göndərildi, lakin şəkililər yaşamaq eşqinə ayaqlarını yerə bərk dirəyib yerlərində möhkəm durdular və iranlıları geri çəkilməyə məcbur edərək onlar tərəfindən evlərinin dağıdilmasının qarşısını aldılar”. Bunu görən Nadir “''cinayətkarları güclü əl və silahla cəzalandırmaq''” qərarına gəldi. O, on beş minlik ordu ilə meşələrdən və dağlardan keçərək kəndə üz tütdü, – Bratişşev yazır, hansı ki həmin kənddə 200-dən çox şəkili yaşamırdı “''və şah hər vasitə ilə rəqiblərini məhv etməyə çalışırdı, amma üç gün ərzində onlara zərrə qədər də zərər vura bilmədi, yalnız söyüş söyməkdən başqa''”... Şəkililərin köməyinə dağıstanlılar gəlib çatdılar və  Nadir geri çəkilməyə başladı. Şəkililər geri çəkilən şah ordusuna hücum etdilər. Ordunun arxasını qorumalı olan əfqan dəstəsi sürətli hücuma məruz qaldı; Nadirin döyüşçüləri, V.Bratişşevin qeyd etdiyi kimi, müqavimət haqqında düşünə bilmədilər və yalnız canlarını xilas etməli oldular. Güllələr Nadirin yanından uçurdu; şahın yanındakılardan bir neçə nəfər öldürüldü, “''Əlahəzrət bundan çox qorxurdu''”. Ciddi qadağalara baxmayaraq, ordu “''harada bir yol gördüsə''” dağılışdı. Bu Hadisə zamanı yaralıları nəzərə almasaq, şah 500 nəfər itirdi. Üstəlik, “''qaçan döyüşçülər sürəti artırmaq üçün yüklərini yol boyu atdılar, yalnız canlarını qorudular; Beləliklə, əlahəzrət Şəki təbəələrinin yanından acı biabırçılıqla geri döndü''” və 1 dekabr (Qriqori təqvimi ilə 13 dekabr) 1744-cü ildə Alfavuta gəlib çıxdı{{sfn|Арунова  М.Р.,|1958|сс=213-214}}.

{{Sitat2|  {{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}.}}

===Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (yanvar 1745)===

Üç həftədən sonra ordusunun bir hissəsini Cavad yaxınlığında Kür çayı üzərindəki körpüdən keçirib Dağıstana sürətli yürüş etdi. Qış vaxtı hücum dağıstanlılar üçün gözlənilməz idi və Nadir şahın tarixçilərinin yazdıqlarına görə, orada əhali ona müqavimət göstərə bilmədi və tabe oldu. Bundan sonra Nadir şah Dərbəndə getdi, Qurban bayramı günü – 14 yanvar 1745-ci il<ref name=Q1 group=qeyd/> tarixdə, Dağıstanda qənimət götürülmüş çoxlu mal-qara və qoyun-keçi ilə oradan yola düşüb martın 4-də Bərdəyə çatdı. Mart ayının 29-da isə ordusunu Ərəş tərəfdən Kürün sol sahilinə keçirdi və iyun ayınadək Şəki ərazisində qaldı.

===Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (29 mart–iyunun əvvəlləri 1745)===

 

Mart ayının 29-da isə ordusunu Ərəş tərəfdən Kürün sol sahilinə keçirdi və iyun ayınadək Şəki ərazisində qaldı.

Nadir şahın 1745-ci ildə 2 – 3 ay Şəki yaylaqlarında olması və 1745-ci ilin yaz fəslinin sonunda Şəki ərazisini tərk etməsi haqqında Mirzə Mehdi xan Astrabadinin “Tarix-i Nadiri” əsərindəki məlumat, olduğu kimi Məhəmməd Kazımın “Name-yi aləm-ara-yi Nadiri” əsərində də təkrar edilir:

Nadir şahın 1745-ci ildə 2 – 3 ay Şəki yaylaqlarında olması və 1745-ci ilin yaz fəslinin sonunda Şəki ərazisini tərk etməsi haqqında Mirzə Mehdi xan Astrabadinin “Tarix-i Nadiri” əsərindəki məlumat, olduğu kimi Məhəmməd Kazımın “Name-yi aləm-ara-yi Nadiri” əsərində də təkrar edilir:

{{Sitat3|1157-ci il-cü il məhərrəm ayının sonunda o, hökumət kürsüsünə daxil oldu və [bu bölgənin] qərb bölgələrində iyirmi gün qaldı {{Harvnbru|Мухаммад-Казим|1966|p=137a}}{{Harvnbru|Козлова А.Н. (12)|2011|p=106}}.}}

{{Sitat3|1157-ci il-cü il məhərrəm ayının sonunda o, hökumət kürsüsünə daxil oldu və [bu bölgənin] qərb bölgələrində iyirmi gün qaldı {{Harvnbru|Мухаммад-Казим|1966|p=137a}}{{Harvnbru|Козлова А.Н. (12)|2011|p=106}}.}}

Aydındır ki, məhərrəm ayının sonundan 20 gün keçibsə, deməli söhbət səfər ayından getməlidir. Bununla yanaşı, mənbədə hicri 1158-ci il əvəzinə, səhvən 1157-ci il yazılıb. Bu isə bəzi müəllifləri çaşdırmış və nəticədə onlar Nadir şahın Şəkiyə yürüş etdiyi ili 1744-cü il hesab etmişlər. Çox-çox təəssüflər olsun ki, Vadim Leviatov 1948-ci ildə çap etdirdiyi məqaləsində Nadir şahın 1745-ci ilin aprel ayının əvvəlindən həmin ilin iyun ayının əvvəllərinədək Şəkidə olması barədə arxiv materiallarından özü çoxsaylı iqtibaslar gətirdiyi halda {{Harvnbru|Левиатов В.Н.|1948|pp=95-105}}, 1948-ci ildə çap olunmuş kitabında isə Nadir şahın 1745-ci ilin yox, 1744-cü ilin yazından payızınadək “Gələsən, görəsən”i mühasirədə saxladığını göstərmişdir?! {{Harvnbru|Левиатов В.Н. (Попытки ликвидации результатов перевороиа в Шеки (четвертый поход Надир-шаха))|1948|pp=118–119 (PDF: 93)}}. 7 cildlik Azərbaycan tarixində də Nadir şahın 1744-cü ilin payızında Şəkiyə yürüş etməsindən bəhs edilir {{Harvnb|Azərbaycan tarixi, III c. (1)|2007|p=421}}. Lakin bunun ardınca, orada Nadir şahın 1745-ci ilin əvvəllərində də Şəkiyə yürüş etməsi barədə məlumat verilir {{Harvnb|Azərbaycan tarixi, III c. (2)|2007|p=422}}. Təbii ki bunların hər ikisi səhvdir, çünki Nadir şah 1744-cü ilin 9 oktyabrında Qarsda idi və oradan 6 dekabrda Bərdəyə gəlmişdir {{Harvnben|Lockhart L. (003)|1938|p=248}} və Şəkiyə isə 1745-ci ilin əvvəlində yox, 1745-ci ilin mart ayının 29-da hücuma başlamışdır, həmin ilin əvvəlində isə Şəkiyə yox, Dağıstana yürüş etmişdir {{Harvnben|Lockhart L. (004)|1938|p=249}}. Bu, “Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək” kitabında da təkrar edilir {{Harvnb|Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək|2020|p=172}}

Aydındır ki, məhərrəm ayının sonundan 20 gün keçibsə, deməli söhbət səfər ayından getməlidir. Bununla yanaşı, mənbədə hicri 1158-ci il əvəzinə, səhvən 1157-ci il yazılıb. Bu isə bəzi müəllifləri çaşdırmış və nəticədə onlar Nadir şahın Şəkiyə yürüş etdiyi ili 1744-cü il hesab etmişlər. Çox-çox təəssüflər olsun ki, Vadim Leviatov 1948-ci ildə çap etdirdiyi məqaləsində Nadir şahın 1745-ci ilin aprel ayının əvvəlindən həmin ilin iyun ayının əvvəllərinədək Şəkidə olması barədə arxiv materiallarından özü çoxsaylı iqtibaslar gətirdiyi halda {{Harvnbru|Левиатов В.Н.|1948|pp=95-105}}, 1948-ci ildə çap olunmuş kitabında isə Nadir şahın 1745-ci ilin yox, 1744-cü ilin yazından payızınadək “Gələsən, görəsən”i mühasirədə saxladığını göstərmişdir?! {{Harvnbru|Левиатов В.Н. (Попытки ликвидации результатов перевороиа в Шеки (четвертый поход Надир-шаха))|1948|pp=118–119 (PDF: 93)}}. 7 cildlik Azərbaycan tarixində də Nadir şahın 1744-cü ilin payızında Şəkiyə yürüş etməsindən bəhs edilir {{Harvnb|Azərbaycan tarixi, III c. (1)|2007|p=421}}. Lakin bunun ardınca, orada Nadir şahın 1745-ci ilin əvvəllərində də Şəkiyə yürüş etməsi barədə məlumat verilir {{Harvnb|Azərbaycan tarixi, III c. (2)|2007|p=422}}. Təbii ki bunların hər ikisi səhvdir, çünki və Şəkiyə isə 1745-ci ilin əvvəlində yox, 1745-ci ilin mart ayının 29-da hücuma başlamışdır, həmin ilin əvvəlində isə Şəkiyə yox, Dağıstana yürüş etmişdir {{Harvnben|Lockhart L. (004)|1938|p=249}}. Bu, “Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək” kitabında da təkrar edilir {{Harvnb|Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək|2020|p=172}}

</ref>

</ref>

  | yer            = М.

  | yer            = М.

  | nəşriyyat      = Восточная литература

  | nəşriyyat      = Восточная литература

  | il              = 1958

  | il              = 1958 Арунова  М.Р.,

  | cild            =

  | cild            =

  | səhifə          = 212 – 213

  | səhifə          = 212 – 213

  | archiveurl      =  

  | archiveurl      =  

  | archivedate    =

  | archivedate    =

  | ref            =  Арунова  М.Р., Ашрафян  К.З.

  | ref            =  Арунова  М.Р.,

}}

}}