Changes

==Haqqında məlumatlar==

==Haqqında məlumatlar==

1743-cü ildə Şəkidə Nadir şaha qarşı üsyanın başlaması barədə Məhəmməd Kazımın, Molla Məhəmməd əl-Carinin, Kərim ağa Şəkixanovun və digər müəlliflərin əsərlərində müəyyən məlumatlar var. Lakin sonuncu bu üsyanı Şəki məliyi Məlik Nəcəfqulu ilə vəkil Hacı Çələbi arasındakı ziddiyyətlərin inikası kimi təqdim edirsə{{Sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=17}}, birinci və ikinci müəlliflər isə 1743-cü ildə Şirvanda və ətrafında  baş vermiş Sam mirzə (Səfi mirzə) üsyanının Şəkini də əhatə etdiyini göstərirlər{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}^,{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (1)|1997|s=42}}. 20 dekabr 1743-cü il tarixdə Sam mirzənin ordusu Şamaxı yaxınlığında şah ordusuna məğlub oldu və bundan sonra Sam mirzənin müxtəlif yerlərdəki, o cümlədən Qəbələdəki və Şəkidəki tərəfdarlarının ailəvi məhv edilməsinə şahdan göstəriş gəldi. Şirvanda çox adam öldürüldü{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|сс=131a-131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}, lakin cəza dəstəsinin Şəkiyə gəlib çıxıb-çıxmaması məlum deyil. Yalnız məlumdur ki, bu hadisələrdən sonra Nadir şah birinci dəfə Şəkiyə 1744-cü ilin dekabr ayının əvvəllərində uğursuz yürüş etmiş və azı 500 nəfər itki verərək geri çəkilmişdir{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (dekabrın birinci yarısı, 1744)|2}}. Şahın 1745-ci ilin mart ayının əvvəllərində etdiyi ikinci yürüşü də uğursuz olmuşdur{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=214-215}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (2 – 4 mart, 1745)|2}}. Nəhayət, şah 1745-ci ilin mart ayının 29-da Şəkiyə üçüncü yürüşünə başladı{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}{{sfn|Левиатов В.Н. (Е.Сенюков)|1948|с=99}}{{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə üçüncü yürüşü (29 mart – iyunun əvvəlləri, 1745)|2}}, {{Bax|#Y.Senyukovun məlumatı|2}}. Onun ordusunda 100 min nəfər vardı, lakin döyüşçülərin sayı 30 – 35 mindən çox deyildi{{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Касымов)|1948|сс=100-101}}{{Bax|#Yusup Qasımovun məlumatı|2}}.

1743-cü ildə Şəkidə Nadir şaha qarşı üsyanın başlaması barədə Məhəmməd Kazımın, Molla Məhəmməd əl-Carinin, Kərim ağa Şəkixanovun və digər müəlliflərin əsərlərində müəyyən məlumatlar var. Lakin sonuncu bu üsyanı Şəki məliyi Məlik Nəcəfqulu ilə vəkil Hacı Çələbi arasındakı ziddiyyətlərin inikası kimi təqdim edirsə{{Sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=17}}, birinci və ikinci müəlliflər isə 1743-cü ildə Şirvanda və ətrafında  baş vermiş Sam mirzə (Səfi mirzə) üsyanının Şəkini də əhatə etdiyini göstərirlər{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}^,{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (1)|1997|s=42}}. 20 dekabr 1743-cü il tarixdə Sam mirzənin ordusu Şamaxı yaxınlığında şah ordusuna məğlub oldu və bundan sonra Sam mirzənin müxtəlif yerlərdəki, o cümlədən Qəbələdəki və Şəkidəki tərəfdarlarının ailəvi məhv edilməsinə şahdan göstəriş gəldi. Şirvanda çox adam öldürüldü{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|сс=131a-131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}, lakin cəza dəstəsinin Şəkiyə gəlib çıxıb-çıxmaması məlum deyil. Yalnız məlumdur ki, bu hadisələrdən sonra Nadir şah birinci dəfə Şəkiyə 1744-cü ilin dekabr ayının əvvəllərində uğursuz yürüş etmiş və azı 500 nəfər itki verərək geri çəkilmişdir{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (dekabrın birinci yarısı, 1744)|2}}. Şahın 1745-ci ilin mart ayının əvvəllərində etdiyi ikinci yürüşü də uğursuz olmuşdur{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=214-215}} {{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (2 – 4 mart, 1745)|2}}. Nəhayət, şah 1745-ci ilin mart ayının 29-da Şəkiyə üçüncü yürüşünə başladı{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}{{sfn|Левиатов В.Н. (Е.Сенюков)|1948|с=99}}{{Bax|#Nadir şahın Şəkiyə üçüncü yürüşü (29 mart – iyunun əvvəlləri, 1745)|2}}. Onun ordusunda 100 min nəfər vardı, lakin döyüşçülərin sayı 30 – 35 mindən çox deyildi{{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Касымов)|1948|сс=100-101}}{{Bax|#Yusup Qasımovun məlumatı|2}}.

21 apreldə şah Şəki, yaxud Nuxa sığnağına hücum etdi, lakin əks-tərəfin güclü müqaviməti ilə qarşılaşdı və ordusunu geri çəkməyə məcbur oldu. Bu döyüşdə üsyançılardan cəmi 40 nəfər, onun ordusundan isə 100-dən çox adam həlak oldu. Sığnağı ala bilməyən şah, öz adamlarına evlərinin yanındakı bağların, tarlaların məhv  edilməsini əmr etdi. Bununla yanaşı, şirin vədlərlə üsyançıların könlünü ələ almağa və öz tərəfinə çəkməyə də çalışırdı. Lakin şahın nə cəza tədbirləri, nə də ki şirin vədləri onun sığnağı ələ keçirməsinə kifayət etmədi{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Братищев)|1948|с=99}}{{Bax|#Vasili Bratişşevin məlumatı|2}}{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|с=215}}.  

21 apreldə şah Şəki, yaxud Nuxa sığnağına hücum etdi, lakin əks-tərəfin güclü müqaviməti ilə qarşılaşdı və ordusunu geri çəkməyə məcbur oldu. Bu döyüşdə üsyançılardan cəmi 40 nəfər, onun ordusundan isə 100-dən çox adam həlak oldu. Sığnağı ala bilməyən şah, öz adamlarına evlərinin yanındakı bağların, tarlaların məhv  edilməsini əmr etdi. Bununla yanaşı, şirin vədlərlə üsyançıların könlünü ələ almağa və öz tərəfinə çəkməyə də çalışırdı. Lakin şahın nə cəza tədbirləri, nə də ki şirin vədləri onun sığnağı ələ keçirməsinə kifayət etmədi{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Братищев)|1948|с=99}}{{Bax|#Vasili Bratişşevin məlumatı|2}}{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|с=215}}.  

===Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (dekabrın birinci yarısı, 1744)===

===Nadir şahın Şəkiyə birinci yürüşü (dekabrın birinci yarısı, 1744)===

Nadir şah 1743-cü ildə öz imperiyasının müxtəlif yerlərində baş vermiş üsyanları 1744-cü il boyu bir-bir amansızlıqla yatırsa da, həmin ilin sonunda hələ Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyan davam edirdi. 9 oktyabr 1744-cü il tarixdə şah Qarsda idi və qışı keçirmək üçün oradan Bərdəyə yola düşdü. Lourens Lokkart Nadir şahın tarixçilərinin əsərlərinə istinad edərək şahın 6 dekabrda{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}, Rusiya rezidenti Vasili Bratişşev isə 13 dekabrda{{sfn|Арунова М.Р.|1958|с=214}} Bərdəyə çatdığını göstərir. Amma sonuncu, şahın Şəkidən gəldiyini və üstəlik, Şəkidə ağır məğlubiyyətə uğradığını da vurğulayır. Əgər hər iki tarix doğrudursa, o zaman hesab edə bilərik ki, Nadir şah 6 dekabrda Bərdəyə çatdıqdan 1 – 2 gün sonra Şəkiyə yürüşə çıxmış və 13 dekabrda Bərdəyə geri dönmüşdür. Əks-halda isə belə düşünməliyik ki, Nadir şah əslində Qarsdan Şəkiyə, Şəkidən isə Bərdəyə gəlmişdir və onun Bərdəyə gəldiyi deyilən tarixlərdən biri səhvdir...

Nadir şah 1743-cü ildə öz imperiyasının müxtəlif yerlərində baş vermiş üsyanları 1744-cü il boyu bir-bir amansızlıqla yatırsa da, həmin ilin sonunda hələ Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyan davam edirdi. 9 oktyabr 1744-cü il tarixdə şah Qarsda idi və qışı keçirmək üçün oradan Bərdəyə yola düşdü. Lourens Lokkart Nadir şahın tarixçilərinin əsərlərinə istinad edərək şahın 6 dekabrda{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}, Rusiya rezidenti Vasili Bratişşev isə 13 dekabrda{{sfn|Арунова М.Р.|1958|с=214}} Bərdəyə çatdığını göstərir. Amma sonuncu, şahın Şəkidən gəldiyini və üstəlik, Şəkidə ağır məğlubiyyətə uğradığını da vurğulayır. Əgər hər iki tarix doğrudursa, o zaman hesab edə bilərik ki, Nadir şah 6 dekabrda Bərdəyə çatdıqdan 1 – 2 gün sonra Şəkiyə yürüşə çıxmış və 13 dekabrda Bərdəyə geri dönmüşdür. Əks-halda isə belə düşünməliyik ki, Nadir şah Qarsdan Şəkiyə, Şəkidən isə Bərdəyə gəlmişdir və onun Bərdəyə gəldiyi deyilən tarixlərdən biri səhvdir...

Rusiya rezidenti Vasili Bratişşev 24 dekabr (Yuli təqvimi ilə 13 dekabr) tarixdə Nadir şahın Alfavutdakı (Alpout? Bərdə yaxınlığındakı kənd?) düşərgəsindən öz ölkəsinə göndərdiyi məktubunda şahın “''üsyançı təbəələrini, hansı ki Şirvanda baş vermiş çaşqınlıqdan indiyə qədər İrana qarşı düşmənçilik və narahatçılıq nümayiş etdirirlər, onları itaətə gətirmək üçün''” Şəkiyə yürüş etdiyini göstərir. Daha sonra bildirir ki, yürüş başlayarkən, Şəkinin bir neçə nəfər kəndxuda şah ordusunun yaxınlaşmasından qorxuya düşüb şahın düşərgəsinə üzrxahlığa gəldi və bundan sonra əvvəlki kimi şahın sadiq təbəələri olacaqlarına söz verib and içdilər. Xəyanətlərinə görə onlar xələtlər, 6 min rubl (rus puluna tərcümə olunub) aldılar və öz mülklərinə buraxıldılar. “''Onların ardınca şəkililərin ərzaq ehtiyatlarını əllərindən almaq üçün xüsusi (qarətçi?) dəstə göndərildi, lakin şəkililər yaşamaq uğrunda mübarizədə yerlərində möhkəm durdular və iranlıları geri çəkilməyə məcbur edərək onlar tərəfindən evlərinin dağıdilmasına imkan vermədilər''”. Bunu görən Nadir “''cinayətkarları qol gücü və silahla cəzalandırmaq''” qərarına gəldi. O, on beş minlik ordu ilə meşələrdən və dağlardan keçərək kəndə üz tütdü, Bratişşev yazır ki, həmin kənddə heç 200-dən çox şəkili yaşamırdı “''və şah hər vasitə ilə rəqiblərini məhv etməyə çalışırdı, amma üç gün ərzində onlara zərrə qədər də zərər vura bilmədi, yalnız söyüş söyməkdən başqa''”... Şəkililərin köməyinə dağıstanlılar gəlib çatdılar və  Nadir geri çəkilməyə başladı. Şəkililər geri çəkilən şah ordusuna hücum etdilər. Ordunun arxasını qoruyan əfqan dəstəsi sürətli hücuma məruz qaldı; Nadirin döyüşçüləri, V.Bratişşevin qeyd etdiyi kimi, müqavimət haqqında düşünə bilmədilər və yalnız canlarını xilas etməli oldular. Güllələr Nadirin yanından uçurdu; şahın yanındakılardan bir neçə nəfər öldürüldü, “''Əlahəzrət bundan çox qorxurdu''”. Ciddi qadağalara baxmayaraq, ordu “''harada bir yol gördüsə''” həmin yoldan dağılışdı. Bu hadisə zamanı yaralıları nəzərə almasaq, şah 500 nəfər itirdi. Üstəlik, “''qaçan döyüşçülər, sürəti artırmaq üçün yüklərini yol boyu atdılar, yalnız canlarını qorudular; beləliklə, əlahəzrət, Şəki təbəələrinin yanından acı biabırçılıqla geri döndü''” və 1 dekabr (Qriqori təqvimi ilə 13 dekabr) 1744-cü il tarixdə Alfavuta gəlib çıxdı{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}}.

Vasili Bratişşev 24 dekabr (Yuli təqvimi ilə 13 dekabr) tarixdə Nadir şahın Alfavutdakı (Alpout? Bərdə yaxınlığındakı kənd?) düşərgəsindən öz ölkəsinə göndərdiyi məktubunda şahın “''üsyançı təbəələrini, hansı ki Şirvanda baş vermiş çaşqınlıqdan indiyə qədər İrana qarşı düşmənçilik və narahatçılıq nümayiş etdirirlər, onları itaətə gətirmək üçün''” Şəkiyə yürüş etdiyini göstərir. Daha sonra bildirir ki, yürüş başlayarkən, Şəkinin bir neçə kəndxudası şah ordusunun yaxınlaşmasından qorxuya düşüb şahın düşərgəsinə üzrxahlığa gəldi və bundan sonra əvvəlki kimi şahın sadiq təbəələri olacaqlarına söz verib and içdilər. Xəyanətlərinə görə onlar xələtlər, 6 min rubl (rus puluna tərcümə olunub) aldılar və öz mülklərinə buraxıldılar. “''Onların ardınca şəkililərin ərzaq ehtiyatlarını əllərindən almaq üçün xüsusi (qarətçi?) dəstə göndərildi, lakin şəkililər yaşamaq uğrunda mübarizədə yerlərində möhkəm durdular və iranlıları geri çəkilməyə məcbur edərək onlar tərəfindən evlərinin dağıdilmasına imkan vermədilər''”. Bunu görən Nadir “''cinayətkarları qol gücü və silahla cəzalandırmaq''” qərarına gəldi. O, on beş minlik ordu ilə meşələrdən və dağlardan keçərək kəndə üz tütdü, Bratişşev yazır ki, həmin kənddə heç 200-dən çox şəkili yaşamırdı “''və şah hər vasitə ilə rəqiblərini məhv etməyə çalışırdı, amma üç gün ərzində onlara zərrə qədər də zərər vura bilmədi, yalnız söyüş söyməkdən başqa''”... Şəkililərin köməyinə dağıstanlılar gəlib çatdılar və  Nadir geri çəkilməyə başladı. Şəkililər geri çəkilən şah ordusuna hücum etdilər. Ordunun arxasını qoruyan əfqan dəstəsi sürətli hücuma məruz qaldı; Nadirin döyüşçüləri, V.Bratişşevin qeyd etdiyi kimi, müqavimət haqqında düşünə bilmədilər və yalnız canlarını xilas etməli oldular. Güllələr Nadirin yanından uçurdu; şahın yanındakılardan bir neçə nəfər öldürüldü, “''Əlahəzrət bundan çox qorxurdu''”. Ciddi qadağalara baxmayaraq, ordu “''harada bir yol gördüsə''” həmin yoldan dağılışdı. Bu hadisə zamanı yaralıları nəzərə almasaq, şah 500 nəfər itirdi. Üstəlik, “''qaçan döyüşçülər sürəti artırmaq üçün yüklərini yol boyu atdılar, yalnız canlarını qurtardılar; beləliklə, əlahəzrət, Şəki təbəələrinin yanından acı biabırçılıqla geri döndü''” və 1 dekabr (Qriqori təqvimi ilə 13 dekabr) 1744-cü il tarixdə Alfavuta gəlib çıxdı{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}}.

===Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (2 – 4 mart, 1745)===

===Nadir şahın Şəkiyə ikinci yürüşü (2 – 4 mart, 1745)===

Nadir şah 1745-ci ilin yanvar ayının 10-da ordusunun bir hissəsini Cavad yaxınlığında Kür çayı üzərindəki körpüdən keçirib Dağıstana sürətli yürüşə başladı{{Sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=136a}}{{Sfn|Козлова А.Н. (11b)|2011|с=105}}. Qış vaxtı hücum dağıstanlılar üçün gözlənilməz oldu və onlar, Nadir şahın tarixçilərinin yazdıqlarına görə, müqavimət göstərə bilmədilər və tabe olmağa məcbur oldular. Bundan sonra şah Dərbəndə getdi, Qurban bayramı günü – 14 yanvar 1745-ci il<ref name=Q1 group=qeyd/> tarixdə, Dağıstanda qənimət götürülmüş çoxlu mal-qara və qoyun-keçi ilə geri döndü{{Sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=136b}}{{Sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с= 106}}. Martın 2-də yenidən Şəkiyə yürüş etdi{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}}.

Nadir şah 1745-ci ilin yanvar ayının 10-da ordusunun bir hissəsini Cavad yaxınlığında Kür çayı üzərindəki körpüdən keçirib Dağıstana sürətli yürüşə başladı{{Sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=136a}}{{Sfn|Козлова А.Н. (11b)|2011|с=105}}. Qış vaxtı hücum dağıstanlılar üçün gözlənilməz oldu və onlar, Nadir şahın tarixçilərinin təbirincə, müqavimət göstərə bilmədilər və tabe olmağa məcbur oldular. Bundan sonra şah Dərbəndə getdi, Qurban bayramı günü – 14 yanvar 1745-ci il<ref name=Q1 group=qeyd/> tarixdə, Dağıstanda qənimət götürülmüş çoxlu mal-qara və qoyun-keçi ilə geri döndü{{Sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=136b}}{{Sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с= 106}}. Martın 2-də yenidən Şəkiyə yürüş etdi{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=213-214}}.

2 mart (Yuli təqvimi ilə 19 fevral) 1745-ci il tarixdə Vasili Bratişşev Nadir şahın Şəkidəki düşərgəsindən öz ölkəsinə göndərdiyi məktubunda göstərirdi ki, Nadir şah havanın kəskin pisləşməsinə, qalın qar yağmasına, çovğuna və ərzaq çatışmamazlığına baxmayaraq, ''“üsyankar Şəki camaatının toplaşdığı sığnaqlara, yaxud dağlardakı möhkəm yerlərə gedir''”. Ordunun ön dəstəsi meşəni təmizləmək üçün balta ilə hərəkət edir. “''İran düşərgəsi elə bir yoxsulluq və yorğunluq vəziyyətinə düşüb ki, bunu təsvir etmək mümkün deyil''”, yemək bahalaşdı “''və onu axtarmaq və tapmaq üçün bir yer də yoxdur''”.

2 mart (Yuli təqvimi ilə 19 fevral) 1745-ci il tarixdə Vasili Bratişşev Nadir şahın Şəkidəki düşərgəsindən öz ölkəsinə göndərdiyi məktubunda göstərirdi ki, Nadir şah havanın kəskin pisləşməsinə, qalın qar yağmasına, çovğuna və ərzaq çatışmamazlığına baxmayaraq, ''“üsyankar Şəki camaatının toplaşdığı sığnaqlara, yaxud dağlardakı möhkəm yerlərə gedir''”. Ordunun ön dəstəsi meşəni təmizləmək üçün balta ilə hərəkət edir. “''İran düşərgəsi elə bir yoxsulluq və yorğunluq vəziyyətinə düşüb ki, bunu təsvir etmək belə mümkün deyil''”, yemək bahalaşdı “''və onu axtarmaq və tapmaq üçün bir yer də yoxdur''”.

Şəkililərin möhkəmləndiyi dağlardan yarım mil aralıda yerləşən düşərgədən şah vaxtaşırı olaraq onlara hücum etmək üçün qoşun göndərdi, “''amma indi diqqətəlayiq bir şey əldə edə bilmirəm''”. Şəkililərin əsas qalası “Gələsən və Görəsən” (yəni “gələcəksən, görəcəksən!”) adını aldı.  

Şəkililərin möhkəmləndiyi dağlardan yarım mil aralıda yerləşən düşərgədən şah vaxtaşırı olaraq onlara hücum etmək üçün qoşun göndərdi, “''amma indi diqqətəlayiq bir şey əldə edə bilmirəm''”. Şəkililərin əsas qalası “Gələsən və görəsən” (yəni “gələcəksən, görəcəksən!”) adını aldı.  

Kiçik Şəkidən bir neçə nəfər kəndxuda itaətlərini bildirmək üçün Nadir şahın düşərgəsinə gəldi. Nadir onlara xələt verdi və tapşırdı ki, “''Şəki kəndxudalarının başçısı Hacı Çələbini İran sarayına gəlməyə razı salsınlar''”. Bununla belə, Hacı Çələbi kifayət qədər azuqə və digər ləvazimatlara malik olmaqla möhkəm oturmuşdu və “''könüllü olaraq şaha tabe olmağa meylli deyildi''”{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=214-215}}.  

Kiçik Şəkidən bir neçə nəfər kəndxuda itaətlərini bildirmək üçün Nadir şahın düşərgəsinə gəldi. Nadir onlara xələt verdi və tapşırdı ki, “''Bütün şəkililərin başçısı Hacı Çələbini İran sarayına gəlməyə razı salsınlar''”. Bununla belə, Hacı Çələbi kifayət qədər azuqə və digər ləvazimatlara malik olduğuna görə yerində möhkəm oturmuşdu və “''könüllü olaraq şaha tabe olmağa meylli deyildi''”{{sfn|Арунова М.Р. (2)|1958|сс=214-215}}.  

Çox güman ki, Nadir şahı Şəkiyə ikinci yürüşü qısamüddətli olmuşdur. Belə ki Məhəmməd Kazım onun məhərrəm ayının sonunda – 4 martda, Bərdəyə qayıtdığını və 20 gün Bərdənin qərb tərəflərində olduğunu yazır{{Sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{Sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}<ref name=Q1b group=qeyd/>.

Çox güman ki, Nadir şahı Şəkiyə ikinci yürüşü qısamüddətli olmuşdur. Belə ki Məhəmməd Kazım onun məhərrəm ayının sonunda – 4 martda, Bərdəyə qayıtdığını və 20 gün Bərdənin qərb tərəflərində olduğunu yazır{{Sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{Sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}<ref name=Q1b group=qeyd/>.

{{Sitat2| [Nadir] Kür çayının şimal tərəfində bol su və ot olduğunu görəndə sözgedən ayın<ref name=Q2 group=qeyd/> iyirmi beşində (29 mart 1745) Kürdən keçərək Ərəş hüdudlarına daxil oldu... Şəki yaylaqları üç aya yaxın dünya fatehinin iqamətgahına çevrildi. Cauza ayının axırlarında (yaz fəslinin sonunda) hərəkət cilovunu Şəki hüdudlarından döndərib, yenidən Kür çayını keçdi{{sfn|Левиатов В.Н. (Мирза Мехти хан Астрабади)|1948|с=97}}, {{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}.}}

{{Sitat2| [Nadir] Kür çayının şimal tərəfində bol su və ot olduğunu görəndə sözgedən ayın<ref name=Q2 group=qeyd/> iyirmi beşində (29 mart 1745) Kürdən keçərək Ərəş hüdudlarına daxil oldu... Şəki yaylaqları üç aya yaxın dünya fatehinin iqamətgahına çevrildi. Cauza ayının axırlarında (yaz fəslinin sonunda) hərəkət cilovunu Şəki hüdudlarından döndərib, yenidən Kür çayını keçdi{{sfn|Левиатов В.Н. (Мирза Мехти хан Астрабади)|1948|с=97}}, {{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}.}}

Lakin bu əsərlərdə iki-üç ay ərzində Şəkidə cərəyan etmiş hadisələr haqqında başqa heç nə deyilmir<ref name=Q3 group=qeyd/>, şahın Şəkiyə birinci və ikinci yürüşü ilə bağlı isə bircə kəlmə belə işlədilmir, hansı ki digər mənbələrdə və arxiv materiallarında Şəkidə Nadir şaha qarşı müqavimət göstərilməsi və şahın uğursuzluğu haqqında yetərincə məlumata rast gəlmək mümkündür. Bu ona görə belədir ki, birinci əsər Nadir şahın sağlığında qələmə alındığına görə müəllif şahın uğursuzluqlarının üstündən sükutla keçməyə məcbur idi, əks-halda şahın qəzəbinə düçar ola bilərdi. İkinci əsər isə Nadir şahın ölümündən sonra tamamlansa da, onun əsas mənbələrindən biri, elə birinci əsər olmuşdur.  

Lakin bu əsərlərdə iki-üç ay ərzində Şəkidə cərəyan etmiş hadisələr haqqında başqa heç nə deyilmir<ref name=Q3 group=qeyd/>, şahın Şəkiyə birinci və ikinci yürüşü ilə bağlı isə bircə kəlmə belə işlədilmir, hansı ki digər mənbələrdə və arxiv materiallarında Şəkidə Nadir şaha qarşı müqavimət göstərilməsi və şahın uğursuzluğu haqqında yetərincə məlumata rast gəlmək mümkündür. Bu ona görə belədir ki, birinci əsər Nadir şahın sağlığında qələmə alındığına görə müəllif şahın uğursuzluqlarının üstündən sükutla keçməyə məcbur idi, əks-təqdirdə şahın qəzəbinə düçar ola bilərdi. İkinci əsər isə Nadir şahın ölümündən sonra tamamlansa da, onun əsas mənbələrindən biri, elə birinci əsər olmuşdur.  

====“Car salnaməsi”ndəki məlumat====

====“Car salnaməsi”ndəki məlumat====

===Sığnaq və “Gələsən, görəsən” haqqında ===

===Sığnaq və “Gələsən, görəsən” haqqında ===

Kiş kəndindən bir neçə km şimalda, Kiş çayının mənbəyinə yaxın tərəflərdə sığnaq yerləri hələ də durur və həmin sığnaqların bəzilərində 18-ci əsrə aid mədəni təbəqələr var. Həmçinin, Qurcana çayının mənbəyinə yaxın ərazidə də köhnə yaşayış yerlərinin izləri durur. Lakin Nadir şahın 3 dəfə hücum etdiyi, 9 ay mühasirədə saxladığı sığnağın yeri hal-hazırda qeyri-məlumdur. 19-cu əsr Şəki tarixçiləri ənənəvi olaraq “Gələsən, görəsən”nin adını çəkirlər. Lakin indiki “Gələsən, görəsən” qalası deyilən Orta əsr istehkamının daxilində və ətrafında 2023-cü ildə AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Xəqani Alməmmədovun başçılığı altında ərazidə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı orada XVI əsrdən sonrakı dövrlərə aid heç bir mədəni təbəqə aşkar edilməmişdir. Buna görə də bu qənaətə gəlinmişdir ki, qala 1551-ci ildə Şah Təhmasib tərəfindən dağıdıldıqdan sonra bir daha bərpa edilməmiş və yenidən istifadə olunmamışdır. Mümkündür ki, 19-cu əsr Şəki tarixçiləri “Gələsən, görəsən” deyərkən, konkret olaraq bu qalanı nəzərdə tutmurdular, əslində bu qaladan şimalda yerləşən sığnaqlar kompleksini nəzərdə tuturdular. Həqiqətən də, Hacı Seyid Əbdülhəmid öz əsərində bir yerdə “Gələsən, görəsən”i vadi adı kimi{{sfn|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|s=26}}, digər yerdə isə dağ adı kimi{{sfn|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|s=27}} təqdim edir. Kərim ağa Şəkixanov da, Hacı Seyid Əbdülhəmid də “Gələsən, görəsən” adının yanında “qala” sözünü yalnız mənbəyi “Tarix-i aləm-arai Abbasi” olan hekayətdə işlədirlər, başqa heç yerdə yanaşı işlətmirlər, sanki bunu qala adı kimi yox sığnaqlar kompleksinin adı kimi təqdim edirlər.  

Kiş kəndindən bir neçə km şimalda, Kiş çayının mənbəyinə yaxın tərəflərdə sığnaq yerləri hələ də durur və həmin sığnaqların bəzilərində 18-ci əsrə aid mədəni təbəqələr var. Həmçinin, Qurcana çayının mənbəyinə yaxın ərazidə də köhnə yaşayış yerlərinin izləri durur. Lakin Nadir şahın 3 dəfə hücum etdiyi, 9 ay mühasirədə saxladığı sığnağın yeri hal-hazırda qeyri-məlumdur.  

 

 

19-cu əsr Şəki tarixçiləri də ənənəvi olaraq “Gələsən, görəsən”nin adını çəkirlər. Lakin indiki “Gələsən, görəsən” qalası deyilən Orta əsr istehkamının daxilində və ətrafında 2023-cü ildə AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun aparıcı elmi işçisi Xəqani Alməmmədovun başçılığı altında ərazidə aparılmış arxeoloji qazıntılar zamanı orada XVI əsrdən sonrakı dövrlərə aid heç bir mədəni təbəqə aşkar edilməmişdir. Buna görə də bu qənaətə gəlinmişdir ki, qala 1551-ci ildə Şah Təhmasib tərəfindən dağıdıldıqdan sonra bir daha bərpa edilməmiş və yenidən istifadə olunmamışdır. Mümkündür ki, 19-cu əsr Şəki tarixçiləri “Gələsən, görəsən” deyərkən, konkret olaraq bu qalanı nəzərdə tutmurdular, əslində bu qaladan şimalda yerləşən sığnaqlar kompleksini nəzərdə tuturdular. Həqiqətən də, Hacı Seyid Əbdülhəmid öz əsərində bir yerdə “Gələsən, görəsən”i vadi adı kimi{{sfn|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|s=26}}, digər yerdə isə dağ adı kimi{{sfn|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|s=27}} təqdim edir. Kərim ağa Şəkixanov da, Hacı Seyid Əbdülhəmid də “Gələsən, görəsən” adının yanında “qala” sözünü yalnız mənbəyi “Tarix-i aləm-arai Abbasi” olan hekayətdə işlədirlər, başqa heç yerdə yanaşı işlətmirlər, sanki bunu qala adı kimi yox sığnaqlar kompleksinin adı kimi təqdim edirlər.  

Kərim ağa Şəkixanova görə,   

Kərim ağa Şəkixanova görə,   

{{Sitat2|İran şahı Nadir şah Çələbi xanın o hərəkətlərin və əməllərin eşidib, qoşun götürüb, Hacı Çələbi xana tənbeh əzmiylə Şəki vilayətinə gəlibdir. Hacı Çələbi xan da Noxunun adamların götürüb “Gələsən, görəsən”ə gedibdir. Nadir şah da “Gələsən, görəsən” dağının damənində Gavan<ref name=Q13 group=qeyd/> [adı] ilə mövsüm yerdə nüzul edibdir. Hacı Çələbi xanın adamları gecələr gəlib, miyani-meşələrdən tüfəng atıb, şahın ordusuna xəsarət veribdirlər. Nadir şah oradan intiqal edib, Noxunu yandırıb, bir sahəti-vəsiədə mütəməkkin olub (geniş bir sahədə yerləşib) bir neçə kərrə “Gələsən, görəsən”ə qoşun göndərib, qalib ola bilməyib, müraciət edib, İran tərəfinə gedib, Muğan [adı] ilə məşhur yerdə nazil olub, sakin olubdur{{sfn|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|s=27}}.}}

{{Sitat2|İran şahı Nadir şah Çələbi xanın o hərəkətlərin və əməllərin eşidib, qoşun götürüb, Hacı Çələbi xana tənbeh əzmiylə Şəki vilayətinə gəlibdir. Hacı Çələbi xan da Noxunun adamların götürüb “Gələsən, görəsən”ə gedibdir. Nadir şah da “Gələsən, görəsən” dağının damənində Gavan<ref name=Q13 group=qeyd/> [adı] ilə mövsüm yerdə nüzul edibdir. Hacı Çələbi xanın adamları gecələr gəlib, miyani-meşələrdən tüfəng atıb, şahın ordusuna xəsarət veribdirlər. Nadir şah oradan intiqal edib, Noxunu yandırıb, bir sahəti-vəsiədə mütəməkkin olub (geniş bir sahədə yerləşib) bir neçə kərrə “Gələsən, görəsən”ə qoşun göndərib, qalib ola bilməyib, müraciət edib, İran tərəfinə gedib, Muğan [adı] ilə məşhur yerdə nazil olub, sakin olubdur{{sfn|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|s=27}}.}}

===Üsyanın başa çatması===

===Üsyanın başa çatması===