Changes

[[Kateqoriya:M]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]][[Kateqoriya:Şəki xan qəbiristanlığında dəfn olunanlar]]

[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]][[Kateqoriya:Şəki xan qəbiristanlığında dəfn olunanlar]]{{Dövlət xadimi

{{Dövlət xadimi

| adı                          = Məhəmmədhəsən xan

| adı                          = Məhəmmədhəsən xan

| orijinal adı                = Məhəmmədhəsən xan Məhəmmədhüseyn xan oğlu

| orijinal adı                = Məhəmmədhəsən xan Məhəmmədhüseyn xan oğlu

| portret                      = Şəki xanları və xanzadələri.jpg

| portret                      = Şəki xanları və xanzadələri.jpg

| izah                        = Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür.

| izah                        = Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür.

| şəklin ölçüsü                =  

| şəklin ölçüsü                =  

| vəfat tarixi                = {{Vəfat tarixi və yaşı|1831|9|5|1760|0|0}}

| vəfat tarixi                = {{Vəfat tarixi və yaşı|1831|9|5|1760|0|0}}

| vəfat yeri                  = Həştərxan

| vəfat yeri                  = Həştərxan

| dəfn yeri                    = [[Xan qəbiristanlığı (Şəki)]]

| dəfn yeri                    = [[Xan qəbiristanlığı]]

| sülalə                      = Qara keşiş nəsli<ref>Digər bir mənbədə, bu nəsildən olan [[Həsən sultan|Həsən sultandan]] (? -1524) bəhs edilərkən göstərilir ki, “''Həsən bəy ki özünün ata-babası o yerdə'' (Şəkidə) ''hakim idi və şirvanşah şəcərəsindəndir''”; bax: ''İsgəndər bəy Türkman''. Tarix-i aləmara-yi Abbasiy, 1-ci cild,  səh. 82, Tehran, h.ş.1333.</ref>

| sülalə                      = Qara keşiş nəsli<ref>Digər bir mənbədə, bu nəsildən olan [[Həsən sultan|Həsən sultandan]] (? -1524) bəhs edilərkən göstərilir ki, “''Həsən bəy ki özünün ata-babası o yerdə'' (Şəkidə) ''hakim idi və şirvanşah şəcərəsindəndir''”; bax: ''İsgəndər bəy Türkman''. Tarix-i aləmara-yi Abbasiy, 1-ci cild,  səh. 82, Tehran, h.ş.1333.</ref>

| atası                        = [[Məhəmmədhüseyn xan]]

| atası                        = [[Məhəmmədhüseyn xan]]

| uşağı                        = 1-ci arvaddan: Tuti ağa; 2-cı arvaddan: Abdulla ağa, Mədinə xanım; 3-cü arvaddan: Əbdülrəhman ağa; 4-cü arvaddan: Haşım ağa, Fəhra xanım, Əminə xanım; 7-ci arvaddan: Telli xanım; 8-cı arvaddan: Zeynəb xanım; digər arvadlardan Kafiyyə xanım, Asiya xanım, Sədri xanım.

| uşağı                        = 1-ci arvaddan: Tuti ağa; 2-cı arvaddan: Abdulla ağa, Mədinə xanım; 3-cü arvaddan: Əbdülrəhman ağa; 4-cü arvaddan: Haşım ağa, Fəhra xanım, Əminə xanım; 7-ci arvaddan: Telli xanım; 8-cı arvaddan: Zeynəb xanım; digər arvadlardan Kafiyyə xanım, Asiya xanım, Sədri xanım.

| imzası                      = Seal (Mahammadhasan Khan).jpg

| imzası                      = Seal (Mahammadhasan Khan).jpg

}}'''Məhəmmədhəsən xan''' — Şəki xanı, 1783 – 1795 və 1797 – 1805-ci illərdə Şəkini idarə etmişdir. [[Məhəmmədhəsən xan divanxanası|Məhəmmədhəsən xan divanxanasını]] tikdirib. 1795-ci ildə İran şahının göstərişi ilə kor edilmiş, lakin buna baxmayaraq 2 il sonra Şəkidə hakimiyyətini bərpa etmiş və daha 8 il ərzində Şəki xanı olmuşdur. 1805-ci ildə qardaşı [[Səlim xan]] Şəkidə hakimiyyəti ələ keçirməsindən sonra, Məhəmmədhəsən xan əvvəl Dağıstana, sonra İrana, daha sonra Türkiyəyə üz tutmuş, lap axırda könüllü şəkildə ruslara təslim olmuşdur. Ona əvvəl Carda, sonra Xarkovda, daha sonra isə Həştərxanda yaşamaq icazəsi verilmiş, ömrünün sonunadək, ailəsinin maddi təminatı Rusiya hökuməti tərəfindən ödənilmişdir.  

}}'''Məhəmmədhəsən xan''' (≈1760–1831) — 1783 – 1795 və 1797 – 1805-ci illərdə [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] olmuş şəxs. 1783-cü ildə əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Haсı Əbdülqadir xanı]] devirərək Şəki xanlığında hakimiyyətə keçmiş, 1795-ci ildə İran şahının göstərişi ilə kor edilməsi və İrana göndərilməsi səbəbindən Şəki xanlığında hakimiyyətini itirmişdir. İranda saxlanıldığı 2 il ərzində Şəki xanlığını qardaşı [[Səlim xan]] idarə etmişdir. 2 ildən sonra – 1797-ci ildə, İrandan Nuxaya (indiki Şəki) geri dönən Məhəmmədhəsən xan Şəki xanlığında hakimiyyətini bərpa edə bilmiş və daha 8 il ərzində – 1805-ci ildə Şamaxı xanı Mustafa xan tərəfindən həbs olunanadək, Şəki xanı olmuşdur. Bundan sonra Şəki xanlığında əvvəl bir qardaşı [[Fətəli xan]], sonra isə digər qardaşı [[Səlim xan]] hakimiyyətə keçmişdir. Məhəmmədhəsən xan isə bir daha Şəki xanı ola bilməmiş, əvvəl Dağıstana, sonra İrana, daha sonra Türkiyəyə üz tutmuş, lap axırda könüllü şəkildə ruslara təslim olmuşdur. Ona əvvəl Carda, sonra Xarkovda, daha sonra isə Həştərxanda yaşamaq icazəsi verilmiş, ömrünün sonunadək, ailəsinin maddi təminatı Rusiya hökuməti tərəfindən ödənilmişdir. [[Şəki xan sarayı]] 1789/1790-сı ildə onun sifarişi ilə tikilməyə başlamış və daha əvvəllər “Məhəmmədhəsən xan divanxanası” adlanmışdır.

== Haqqında məlumatlar ==

== Haqqında məlumatlar ==

Məhəmmədhüseyn xan yaralanır və silahı yerə qoyub təslim olur, onu 1 həftə saxlayıb, sonra edam edirlər, Şəki xanlığı Hacı Əbdülqadirin əlinə keçir.

Məhəmmədhüseyn xan yaralanır və silahı yerə qoyub təslim olur, onu 1 həftə saxlayıb, sonra edam edirlər, Şəki xanlığı Hacı Əbdülqadirin əlinə keçir.

Bir-iki il sonra Hacı Əbdülqadir xan ilə Qarabağ xanı İbrahim xanın münasibətləri körlananda, İbrahim xan Məhəmmədhüseyn xanın ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağanı üzə çıxardıb, hansı ki o vaxta qədər gizlədirdi. Məmmədhəsən ağa özünə qoşun toplayıb, tezliklə Nuxanı ələ keçirir və özünü xan elan edir. Daha sonra Hacı Əbdülqadir xanı tutub 7 oğlu ilə birlikdə oldürür.

Bir-iki il sonra Hacı Əbdülqadir xan ilə Qarabağ xanı İbrahim xanın münasibətləri körlananda, İbrahim xan Məhəmmədhüseyn xanın ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağanı üzə çıxarır, hansı ki o vaxta qədər gizlədirdi. Məmmədhəsən ağa özünə qoşun toplayıb, tezliklə Nuxanı ələ keçirir və özünü xan elan edir. Daha sonra Hacı Əbdülqadir xanı tutub 7 oğlu ilə birlikdə oldürür.

Hacı Əbdülqadir xanın ölüm tarixi və Məmmədhəsən ağanın Şəki xanı olması tarixi Nuxada tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:  

Hacı Əbdülqadir xanın ölüm tarixi və Məmmədhəsən ağanın Şəki xanı olması tarixi Nuxada tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:  

{{Sitatın sonu}}

{{Sitatın sonu}}

Məhəmmədhəsən xanın digər qardaşı Səlim xan Fətəli xanın gözlərini çıxartdırması və özünün də “birütbə” saxlanılmasını gördükdə  

Məhəmmədhəsən xanın digər qardaşı Səlim ağa Fətəli xanın gözlərini çıxartdırması və özünün də “birütbə” saxlanılmasını gördükdə  

{{Sitatın əvvəli}}

{{Sitatın əvvəli}}

“''Şəki vilayətinin bəylərindən özünə yoldaş eləyib, tarixi-islamiyyə 1199''<ref>Hicri 1199-cu il miladi 14.11.1784-cü il tarixdə başlayır və 04.11.1785-ci il tarixdə sona çatır.</ref> (1784/85) ''olanda''” Şəkidən Cara qaçmış

“''Şəki vilayətinin bəylərindən özünə yoldaş eləyib, tarixi-islamiyyə 1199''<ref>Hicri 1199-cu il miladi 14.11.1784-cü il tarixdə başlayır və 04.11.1785-ci il tarixdə sona çatır.</ref> (1784/85) ''olanda''” Şəkidən Cara qaçmış

<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, səh.: 13, Bakı, 1993]</ref>  

<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, səh.: 13, Bakı, 1993]</ref>  

{{Sitatın sonu}}

{{Sitatın sonu}}

və qardaşını devirmək əzmiylə orada özünə qoşun toplamışdı. 1795-cı ilin son aylarında qardaşı Məhəmmədhəsən xanın Şəki qoşunu ilə  Muğanda – orada qışlayan İran şahı Ağa Məhəmməd xan Qacarın sərəncamında, olmasından istifadə edib Şəkini tutdu. Məhəmmədhəsən xan bunu bilən kimi Ağa Məhəmməd xandan da əlavə qoşun götürüb Səlim xanı qovmaq üçün Şəkiyə qayıtdı. İki qardaş arasında ən şiddətli döyüş [[Baş Göynük|Göynük]] kəndi yaxınlığında baş verdi, Səlim xan basıldı və geri çəkilməyə məcbur oldu. Məhəmmədhəsən xan isə Nuxaya qayıtdı, lakin sonra Xaçmaz mahalının Tərkeş kəndində onu gözləyən Dəvəli Mustafa xan adlı İran sərkərdəsinin yanına gəldikdə, sonuncu adı çəkilən, şahın sifarişinə uyğun olaraq onun gözlərini çıxartdırdı və özünü də dustaq edib Təbrizə göndərdi. Məhəmmədhəsən xana qarşı belə aqressiv münasibətin səbəbi isə güman edildiyinə görə yalnız bu ola bilərdi ki, onun tərəfində Göynükdə vuruşmuş iranlılardan ölən çox olmuşdur!<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100105065742813&ext=rar Дж.М.Мустафаев. Северные ханства Азербайджана и Россия, Баку, 1989, стр.:18.]</ref>.

və qardaşını devirmək əzmiylə orada özünə qoşun toplamışdır. 1795-cı ilin son aylarında isə Səlim ağa qardaşı Məhəmmədhəsən xanın Şəki qoşunu ilə  Muğanda – orada qışlayan İran şahı Ağa Məhəmməd xan Qacarın sərəncamında, olmasından istifadə edib Şəkini tutdu. Məhəmmədhəsən xan bunu bilən kimi Ağa Məhəmməd xandan da əlavə qoşun götürüb Səlim xanı qovmaq üçün Şəkiyə qayıtdı. İki qardaş arasında ən şiddətli döyüş [[Baş Göynük|Göynük]] kəndi yaxınlığında baş verdi, Səlim xan basıldı və geri çəkilməyə məcbur oldu. Məhəmmədhəsən xan isə Nuxaya qayıtdı, lakin sonra Xaçmaz mahalının Tərkeş kəndində onu gözləyən Dəvəli Mustafa xan adlı İran sərkərdəsinin yanına gəldikdə, sonuncu adı çəkilən, şahın sifarişinə uyğun olaraq onun gözlərini çıxartdırdı və özünü də dustaq edib Təbrizə göndərdi. Məhəmmədhəsən xana qarşı belə aqressiv münasibətin səbəbi isə güman edildiyinə görə yalnız bu ola bilərdi ki, onun tərəfində Göynükdə vuruşmuş iranlılardan ölən çox olmuşdur!<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100105065742813&ext=rar Дж.М.Мустафаев. Северные ханства Азербайджана и Россия, Баку, 1989, стр.:18.]</ref>.

Məhəmmədhəsən xanın kor edilməsi və Təbrizə göndərilməsi, onunla hakimiyyət davası edən qardaşı Səlim xanın Şəkidə xan olması üçün bir fürsət idi. Əlbəttə ki, Səlim xan bu imkandan yararlandı, o, Nuxaya gəldi və hakimiyyətə yiyələndi.

Məhəmmədhəsən xanın kor edilməsi və Təbrizə göndərilməsi, onunla hakimiyyət davası edən qardaşı Səlim ağanın Şəkidə xan olması üçün bir fürsət idi. Əlbəttə ki, Səlim xan bu imkandan yararlandı, o, Nuxaya gəldi və hakimiyyətə yiyələndi.

Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixlərdə Səlim xanın Şəkidə birinci dəfə hakimiyyətə başlaması və Məhəmmədhəsən xanın birinci dövr hakimiyyətinin başa çatması tarixi belə əbədiləşdirilmişdir:  

Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixlərdə Səlim xanın Şəkidə birinci dəfə hakimiyyətə başlaması və Məhəmmədhəsən xanın birinci dövr hakimiyyətinin başa çatması tarixi belə əbədiləşdirilmişdir:  

{{Sitatın sonu}}

{{Sitatın sonu}}

Səlim xan Şəkidə xan olandan sonra qardaşı Məhəmmədhəsən xanın 7 azyaşlı oğlunu öldürtdürdü.

Səlim xan Şəki xanı olandan sonra qardaşı Məhəmmədhəsən xanın 7 azyaşlı oğlunu öldürtdürdü.

1796-cı ilin əvvəllərində Ağa Məhəmməd xan Qacar İrana çəkildi. Əvəzində isə Cənubi Qafqaza şimaldan general Zubovun başçılığı altında rus qoşunları yeridildi. Lakin az müddət sonra – elə həmin ilin sonlarında, imperatriçə [[:ru: Екатерина II|II Yekaterina]] vəfat etdi, onun yerinə taxta çıxan [[:ru: Павел I|I Pavel]] isə beynəlxalq vəziyyətlə əlaqədar olaraq rus qoşunlarını Cənubi Qafqazdan geri çağırdı. Bundan sonra – 1797-ci ildə, Ağa Məhəmməd xan Qacar ikinci dəfə Cənubi Qafqaza yürüşə başladı. O, 1-ci yürüşü zamanı kor etdirdiyi sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı da özü ilə götürmüşdü. Məlum olduğu kimi, bu yürüşü zamanı – iyun ayında, Ağa Məhəmməd xan Şuşa qalasında öz adamlarının sui-qəsdi nəticəsində öldürüldü. Ölümündən təxm. 1 ay əvvəl isə o, sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı yenidən Şəkidə hakimiyyətə gətirmişdir. Bunun dəqiq vaxtı isə Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:  

1796-cı ilin əvvəllərində Ağa Məhəmməd xan Qacar İrana çəkildi. Əvəzində isə Cənubi Qafqaza şimaldan general Zubovun başçılığı altında rus qoşunları yeridildi. Lakin az müddət sonra – elə həmin ilin sonlarında, imperatriçə [[:ru: Екатерина II|II Yekaterina]] vəfat etdi, onun yerinə taxta çıxan [[:ru: Павел I|I Pavel]] isə beynəlxalq vəziyyətlə əlaqədar olaraq rus qoşunlarını Cənubi Qafqazdan geri çağırdı. Bundan sonra – 1797-ci ildə, Ağa Məhəmməd xan Qacar ikinci dəfə Cənubi Qafqaza yürüşə başladı. O, 1-ci yürüşü zamanı kor etdirdiyi sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı da özü ilə götürmüşdü. Məlum olduğu kimi, bu yürüşü zamanı – iyun ayında, Ağa Məhəmməd xan Şuşa qalasında öz adamlarının sui-qəsdi nəticəsində öldürüldü. Ölümündən təxm. 1 ay əvvəl isə o, sabiq Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanı yenidən Şəkidə hakimiyyətə gətirmişdir. Bunun dəqiq vaxtı isə Şəkidə tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:  

Lakin raportda yazılanların əksinə olaraq, bu hadisələr heç də 1-2 gün ərzində baş verməmişdir. Belə ki Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Şəkixanovun yazdığına görə onun atası "''iki-üç ay''" xanlıq etmişdir. Səlim xan isə Nuxaya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı [[Nuxa qalasını]] qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti qalaya daxil olmuşdu<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, Bakı, 1993, səh.: 15.].</ref>!

Lakin raportda yazılanların əksinə olaraq, bu hadisələr heç də 1-2 gün ərzində baş verməmişdir. Belə ki Fətəli xanın oğlu Kərim ağa Şəkixanovun yazdığına görə onun atası "''iki-üç ay''" xanlıq etmişdir. Səlim xan isə Nuxaya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı [[Nuxa qalasını]] qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti qalaya daxil olmuşdu<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, Bakı, 1993, səh.: 15.].</ref>!

Bir müddət sonra Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı sərbəst buraxır. Məhəmmədhəsən xan Şəki xanlığında hakimiyyətini bərpa etmək ümidiylə dəstək üçün İrana, Türkiyəyə, Dağıstana üz tutur. Ona heç kimin kömək etməyəcəyini başa düşdükdən sonra isə ruslarla danışığa başlayır. Əvvəl kiçikyaşlı sevimli oğlunu “əmanət” kimi Tüflisə göndərir, sonra özü də Tiflisə gedib Rus çarına sədaqət andı içir. Rus hökuməti onun təhlükəsizliyinə təminat verir və ona gündəlik 5 rubl təqaüd ayırır. 1814-cü ildə Şəki xanı Cəfərqulu xan dünyasını dəyişdiyi zaman onun oğlunun Şəki xanı təyin edilməsinə qarşı Şəkidə baş vermiş iğtişaşlarda ruslar Məhəmmədhəsən xanın əlinin olmasından şübhələnirlər və bu səbəbdən onu əvvəl Xarkova, bir müddət sonra isə Həştərxana göndərdilər. Məhəmmədhəsən xan elə Həştərxanda da dünyasını dəyişib. Ölümündən sonra nəşi Nuxaya gətirilmiş və Xan qəbristanlığında dəfn edilmişdir.

Bir müddət sonra Mustafa xan Məhəmmədhəsən xanı sərbəst buraxır. Məhəmmədhəsən xan Şəki xanlığında hakimiyyətini bərpa etmək ümidiylə dəstək üçün İrana, Türkiyəyə, Dağıstana üz tutur. Ona heç kimin kömək etməyəcəyini başa düşdükdən sonra isə ruslarla danışığa başlayır. Əvvəl kiçikyaşlı sevimli oğlunu “əmanət” kimi Tüflisə göndərir, sonra özü də Tiflisə gedib Rus çarına sədaqət andı içir. Rus hökuməti onun təhlükəsizliyinə təminat verir və ona gündəlik 5 rubl təqaüd ayırır. 1814-cü ildə Şəki xanı Cəfərqulu xan dünyasını dəyişdiyi zaman onun oğlunun Şəki xanı təyin edilməsinə qarşı Şəkidə baş vermiş iğtişaşlarda ruslar Məhəmmədhəsən xanın əlinin olmasından şübhələnirlər və bu səbəbdən onu əvvəl Xarkova, bir müddət sonra isə Həştərxana göndərdilər.  

 

5 sentyabr (24 avqust) 1831-ci il tarixdə – təxminən 71 yaşında, Həştərxanda vəfat edib. Ölümündən sonra qalıqları [[Nuxa|Nuxaya]] gətirilmiş və [[Xan qəbiristanlığı|Xan qəbristanlığında]] dəfn edilmişdir.

== İstinadlar ==

== İstinadlar ==

{{İstinad siyahısı|3}}

{{İstinad siyahısı|3}}

{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}

{{Şəkidə hakimiyyətdə olmuş şəxslər}}

{{Yaxşı məqalə}}  

 

{{Yoxlanılmış məqalə}}  

 

[[az:Məhəmmədhəsən xan (Şəki xanı)]][[en:Muhammad Hasan (Shaki khan)]]

[[az:Məhəmmədhəsən xan (Şəki xanı)]][[en:Muhammad Hasan (Shaki khan)]]