Changes

Şəki üsyanı (1743–1746) (başlanğıc kodu nəzərdən keçir)

19:36, 23 iyun 2024 versiyası

2.145 bayt əlavə edildi , 23 iyun

Nəzərə çarpan dəyişiklik yoxdur.

Sətir 2: Sətir 2:

==Haqqında məlumatlar==

−

1743-cü ildə Şəkidə Nadir şaha qarşı üsyanın başlaması barədə Məhəmməd Kazımın, Molla Məhəmməd əl-Carinin, Kərim ağa Şəkixanovun və digər müəlliflərin əsərlərində məlumat var. Lakin sonuncu bu üsyanı Şəki məliyi Məlik Nəcəfqulu ilə vəkil Hacı Çələbi arasındakı ziddiyyətlərin inikası kimi təqdim edirsə{{Sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=17}}, birinci və ikinci müəlliflər isə 1743-cü ildə Şirvanda və ətrafında baş vermiş Səfi mirzə (Sam mirzə) üsyanının Şəkini də əhatə etdiyini göstərirlər{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}<sup>,</sup>{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (1)|1997|s=42}}. 20 dekabr 1743-cü il tarixdə Sam mirzənin ordusu Şamaxı yaxınlığında şah ordusuna məğlub oldu. Bundan sonra Sam mirzənin müxtəlif yerlərdəki, o cümlədən Qəbələdəki və Şəkidəki tərəfdarlarının ailəvi məhv edilməsinə şahdan göstəriş gəldi. Şirvanda çox adam öldürüldü{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|сс=131a-131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}, lakin cəza dəstəsinin Şəkiyə gəlib çıxıb-çıxmaması məlum deyil.

+

1743-cü ildə Şəkidə Nadir şaha qarşı üsyanın başlaması barədə Məhəmməd Kazımın, Molla Məhəmməd əl-Carinin, Kərim ağa Şəkixanovun və digər müəlliflərin əsərlərində məlumat var. Lakin sonuncu bu üsyanı Şəki məliyi Məlik Nəcəfqulu ilə vəkil Hacı Çələbi arasındakı ziddiyyətlərin inikası kimi təqdim edirsə{{Sfn|Kərim ağa Fateh|1958|s=17}}, birinci və ikinci müəlliflər isə 1743-cü ildə Şirvanda və ətrafında baş vermiş Səfi mirzə (Sam mirzə) üsyanının Şəkini də əhatə etdiyini göstərirlər{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}<sup>,</sup>{{sfn|Molla Məhəmməd əl-Cari (1)|1997|s=42}}. 20 dekabr 1743-cü il tarixdə Sam mirzənin ordusu Şamaxı yaxınlığında şah ordusuna məğlub oldu. Bundan sonra Sam mirzənin müxtəlif yerlərdəki, o cümlədən Qəbələdəki və Şəkidəki tərəfdarlarının ailəvi məhv edilməsinə şahdan göstəriş gəldi. Şirvanda çox adam öldürüldü{{sfn|Мухаммад-Казим|1966|сс=131a-131b}}{{sfn|Козлова А.Н. (11)|2011|с=99}}, lakin cəza dəstəsinin Şəkiyə gəlib çıxıb-çıxmaması məlum deyil. Yalnız məlumdur ki, 1745-ci ilin mart ayının 29-da Nadir şah Kür çayını keçərək Şəkiyə yürüşə başladı{{sfn|Левиатов В.Н. (Е.Сенюков)|1948|с=99}}{{Bax|#Y.Senyukovun məlumatı|2}}. Onun ordusunda 100 min adam vardı, lakin döyüşçülərin sayı 30 – 35 mindən çox deyildi{{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Касымов)|1948|сс=100-101}}{{Bax|#Yusup Qasımovun məlumatı|2}} və bu yürüş Rusiya İmperiyası tərəfindən diqqətlə izlənilirdi{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 36) |1869|сс=231-232}}{{Bax|#Rusiyanın narahatçılığı|2}}, {{Bax|#General-leytenant Dmitri Yeropkinin cəsusları|2}}.

−

Şəki ~~üsyanı 1743-cü ilin payızında başlasa da Nadir şah yalnız 1745-ci ilin mart ayının sonunda~~, yaxud ~~aprel ayının əvvəlində bu işlə ciddi məşğul olmağa imkan tapdı~~ və ~~həmin ilin mart ayının 29~~-~~da Kür çayını keçərək Şəkiyə yürüş~~ etdi~~{{sfn|Левиатов В~~.~~Н (Е.Сенюков)|1948|с=99}}{{Bax|#Y.Senyukovun məlumatı|2}}~~. ~~Onun ordusunda 100 min adam vardı~~, ~~lakin döyüşçülərin sayı 30 – 35 mindən çox deyildi~~{{sfn|Левиатов В.Н (~~Юсуп Касымов~~)|1948|с=~~100-101~~}}{{Bax|#~~Yusup Qasımovun~~ məlumatı|2}} və bu yürüş Rusiya İmperiyası tərəfindən diqqətlə izlənilirdi{{sfn|Бутков П.Г. (часть первая 36) |1869|сс=231-232}}{{Bax|#Rusiyanın narahatçılığı|2}}, {{Bax|#General-leytenant Dmitri Yeropkinin cəsusları|2}}.

+

21 apreldə şah Şəki, yaxud Nuxa sığnağına hücum etdi, lakin əks-tərəfin güclü müqaviməti ilə qarşılaşdı və ordusunu geri çəkməyə məcbur oldu. Bu döyüşdə üsyançılardan cəmi 40 nəfər, onun ordusundan isə 100-dən çox adam həlak oldu. Sığnağı ala bilməyən şah, öz adamlarına evlərin yandırılmasını, həyətlərdəki ağacların kəsilməsini əmr etdi. Bununla yanaşı, şirin vədlərlə üsyançıların könlünü ələ almağa və öz tərəfinə çəkməyə də çalışırdı. Lakin şahın nə cəza tədbirləri, nə də ki şirin vədləri sığnağı ələ keçirməsinə kömək etmədi{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Братищев)|1948|с=99}}{{Bax|#Vasili Bratişşevin məlumatı|2}}.

−

21 apreldə şah Şəki, yaxud Nuxa sığnağına hücum etdi, lakin əks-tərəfin güclü müqaviməti ilə qarşılaşdı və ordusunu geri çəkməyə məcbur oldu. Bu döyüşdə üsyançılardan cəmi 40 nəfər, onun ordusundan isə 100-dən çox adam həlak oldu. Sığnağı ala bilməyən şah, öz adamlarına evlərin yandırılmasını, həyətlərindəki ağacların kəsilməsini əmr etdi. Bununla yanaşı, şirin vədlərlə üsyançıların könlünü ələ almağa və öz tərəfinə çəkməyə də çalışırdı. Lakin şahın nə cəza tədbirləri, nə də ki şirin vədləri sığnağı ələ keçirməsinə kömək etmədi{{sfn|Левиатов В.Н (Василий Братищев)|1948|с=99}}{{Bax|#Vasili Bratişşevin məlumatı|2}}.

+

6 mayda Nadir şah öz ordusunu Şəkinin 14 – 15 km-dəki Belyazin adlı yerə apardı və oradan isə Yar adlı yerə üz tutmaq niyyətində idi{{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Гаючев)|1948|с=100}}{{Bax|#Yusup Qayuçevin məlumatı|2}}. 1 iyunda sığnaq istisna olmaqla artıq bütün Şəkiyə nəzarət edirdi{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Черкасов)|1948|с=102}}{{Bax|#Vasili Çerkasovun məlumatları|2}}. Sonra 15 minlik yüngül ordu ilə Şəkidən Dağıstana keçdi və bir gündən sonra Şəkiyə geri döndü{{sfn|Левиатов В.Н. (Федор Матвеев)|1948|с=103}}{{Bax|#Fyodr Matveyevin məlumatları|2}}. Daha sonra isə sığnağı tuta bilmədən, ordusu ilə Şəki hüdudlarını tərk etdi{{sfn|Левиатов В.Н. (Ашур Агаев)|1948|с=103}}{{Bax|#Aşur Ağayevin məlumatları|2}}.

−

6 mayda Nadir şah öz ordusunu Şəkinin 14 – 15 km-dəki Belyazin adlı yerə apardı və oradan isə Yar adlı yerə üz tutmaq niyyətində idi{{sfn|Левиатов В.Н (Юсуп Гаючев)|1948|с=100}}{{Bax|#Yusup Qayuçevin məlumatı|2}}. 1 iyunda sığnaq istisna olmaqla artıq bütün Şəkiyə nəzarət edirdi{{sfn|Левиатов В.Н (Василий Черкасов)|1948|с=102}}{{Bax|#Vasili Çerkasovun məlumatları|2}}. Sonra 15 minlik yüngül ordu ilə Şəkidən Dağıstana keçdi və bir gündən sonra Şəkiyə geri döndü{{sfn|Левиатов В.Н (Федор Матвеев)|1948|с=103}}{{Bax|#Fyodr Matveyevin məlumatları|2}}. Daha sonra isə sığnağı tuta bilmədən, ordusu ilə Şəki hüdudlarını tərk etdi{{sfn|Левиатов В.Н (Ашур Агаев)|1948|с=103}}{{Bax|#Aşur Ağayevin məlumatları|2}}.

===İran – Osmanlı müharibəsinin (1743–1746) başlanması və Şirvanda Sam mirzənin üsyanı===

1743-cü ilin yayında Nadir şah 375 minlik ordu ilə Osmanlı ərazisi olan İraqi-Ərəbdə doğru hərəkətə keçdi. 5 avqustda Kərkükü mühasirəyə aldı və tutdu{{sfn|Lockhart L. (01)|1938|p=228}}. 3 sentyabrda oradan Mosula doğru hərəkət etdi. Şəhəri uzun müddət mühasirədə saxladı, lakin ələ keçirə bilmədi{{sfn|Lockhart L. (012)|1938|p=229}}. Ordunun bir hissəsi isə 8 sentyabrda Bəsrəni mühasirəyə götürmüşdü{{sfn|Lockhart L. (014)|1938|p=235}}, mühasirə dekabrın 8-i, axşam saatlarınadək davam etdi<ref name=Q0 group=qeyd/> və tərəflər arasında hərbi əməliyyatların dayandırılması haqqında razılaşmanın əldə edilməsi ilə başa çatdı{{sfn|Lockhart L. (015)|1938|p=236}}.

−

Nadir şah İraqi-Ərəbdə Mosul və Bəsrənin mühasirəsi işi ilə məşğul olarkən – 11 oktyabr 1743-cü il tarixdə, ona Şirvandan xəbər gəldi ki, Məhəmməd bəy və Sam mirzənin başçılıq etdiyi üsyançılar Şirvan bəylərbəyi Heydər xanı öldürmüş və Yeni Şamaxını tutmuşlar{{sfn|Lockhart L. (013)|1938|p=231}}. Məhəmməd bəy Qazıqumux hakimi Surxay xanın oğlu idi, hansı ki həmin Surxay xan 1728 – 1734-cü illərdə Osmanlı dövlətinin Şirvandakı canişini olmuşdu. Sam mirzə isə 1736 – 1737-ci illərdə Ərdəbildə peyda olmuş və orada özünə tərəfdar toplamağa cəhd etmişdi. Lakin o vaxt tezliklə şahın adamları tərəfindən yaxalanmış, sonra Nadir şahın qardaşı İbrahim xanın göstərişi burnu kəsilərək sərbəst buraxmışdı{{Sfn|Левиатов В.Н. (10)|1948|с=114 (PDF: 89)}}. Bundan sonra isə Sam mirzə Dağıstana getmiş və gözləmə mövqeyi tutmuşdu. O, 1743-cü ilin yazında və yayında şimal-qərb əyalətlərində şah mühəssilinin xüsusi fəallıq göstərməsi səbəbindən mərkəzi hakimiyyətə qarşı narazılığın yüksək həddə çatdığını görüb hərəkətə keçmək vaxtının yetişdiyini qət etdi, Dərbənd və Təbəsaran əhalisini üsyana təhrik etməyə başladı. Onu Surxay xanın oğlu Məhəmməd bəy də dəstəklədi. Onları susdurmaq üçün Nadir şahın göstərişi ilə Şirvan bəylərbəyi Heydər xan Dağıstana yola düşdü. Lakin o, Dağıstana çatmamış Şabranda üsyançıların əlinə keçdi. Məhəmməd bəy və Surxay xanın başına 20 min nəfər tərəfdar toplaşdı və onlar bəylərbəyinin iqamətgahı olan Yeni Şamaxını ələ keçirdilər{{sfn|Lockhart L. (017)|1938|p=239}}.

+

Nadir şah İraqi-Ərəbdə Mosul və Bəsrənin mühasirəsi işi ilə məşğul olarkən – 11 oktyabr 1743-cü il tarixdə, ona Şirvandan xəbər gəldi ki, Məhəmməd bəy və Sam mirzənin başçılıq etdiyi üsyançılar Şirvan bəylərbəyi Heydər xanı öldürmüş və Yeni Şamaxını tutmuşlar{{sfn|Lockhart L. (013)|1938|p=231}}. Məhəmməd bəy Qazıqumux hakimi Surxay xanın oğlu idi, hansı ki həmin Surxay xan 1728 – 1734-cü illərdə Osmanlı dövlətinin Şirvandakı canişini olmuşdu. Sam mirzə isə hələ 1736 – 1737-ci illərdə Ərdəbildə peyda olmuş və orada özünə tərəfdar toplamağa cəhd etmişdi. Lakin o vaxt tezliklə şahın adamları tərəfindən yaxalanmış, sonra Nadir şahın qardaşı İbrahim xanın göstərişi burnu kəsilərək sərbəst buraxmışdı{{Sfn|Левиатов В.Н. (10)|1948|с=114 (PDF: 89)}}. Bundan sonra isə Sam mirzə Dağıstana getmiş və gözləmə mövqeyi tutmuşdu. O, 1743-cü ilin yazında və yayında şimal-qərb əyalətlərində şah mühəssilinin xüsusi fəallıq göstərməsi səbəbindən mərkəzi hakimiyyətə qarşı narazılığın yüksək həddə çatdığını görüb hərəkətə keçmək vaxtının yetişdiyini qət etdi, Dərbənd və Təbəsaran əhalisini üsyana təhrik etməyə başladı. Onu Surxay xanın oğlu Məhəmməd bəy də dəstəklədi. Onları susdurmaq üçün Nadir şahın göstərişi ilə Şirvan bəylərbəyi Heydər xan Dağıstana yola düşdü. Lakin o, Dağıstana çatmamış Şabranda üsyançıların əlinə keçdi. Məhəmməd bəy və Surxay xanın başına 20 min nəfər tərəfdar toplaşdı və onlar bəylərbəyinin iqamətgahı olan Yeni Şamaxını ələ keçirdilər{{sfn|Lockhart L. (017)|1938|p=239}}.

“Car salnaməsi”ə görə,

Sətir 22: Sətir 20:

===Nadir şahın Şəkiyə yürüşü (aprel–iyun 1743)===

−

Nadir şah 1743-cü ildə öz imperiyasının müxtəlif yerlərində baş vermiş üsyanları 1744-cü il boyu bir-bir amansızlıqla yatırdı. Lakin həmin ilin sonunda Dağıstanda və Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyanlar hələ də davam edirdi. Nəhayət, şah 6 dekabr 1744-cü il tarixdə Bərdəyə gəldi{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}. Üç həftədən sonra ~~ordusunu~~ bir hissəsini Cavad yaxınlığında Kür çayı üzərindəki körpüdən keçirib Dağıstana sürətli yürüş etdi. Qış vaxtı hücum dağıstanlılar üçün gözlənilməz idi və Nadir şahın tarixçilərinin ~~yazdığına~~ görə orada əhali ona müqavimət göstərə bilmədi və tabe oldu. Bundan sonra Nadir şah Dərbəndə getdi, Qurban bayramı günü – 14 yanvar 1745-ci il<ref name=Q1 group=qeyd/> tarixdə, Dağıstanda qənimət götürülmüş çoxlu mal-qara və qoyun-keçi ilə oradan yola düşüb martın 4-də Bərdəyə çatdı. Mart ayının 29-da isə ordusunu Ərəş tərəfdən Kürün sol sahilinə keçirdi və iyun ayınadək Şəki ərazisində qaldı.

+

Nadir şah 1743-cü ildə öz imperiyasının müxtəlif yerlərində baş vermiş üsyanları 1744-cü il boyu bir-bir amansızlıqla yatırdı. Lakin həmin ilin sonunda Dağıstanda və Şəkidə mərkəzi hakimiyyətə qarşı üsyanlar hələ də davam edirdi. Nəhayət, şah 6 dekabr 1744-cü il tarixdə Bərdəyə gəldi{{sfn|Lockhart L. (003)|1938|p=248}}. Üç həftədən sonra ordusunun bir hissəsini Cavad yaxınlığında Kür çayı üzərindəki körpüdən keçirib Dağıstana sürətli yürüş etdi. Qış vaxtı hücum dağıstanlılar üçün gözlənilməz idi və Nadir şahın tarixçilərinin yazdıqlarına görə, orada əhali ona müqavimət göstərə bilmədi və tabe oldu. Bundan sonra Nadir şah Dərbəndə getdi, Qurban bayramı günü – 14 yanvar 1745-ci il<ref name=Q1 group=qeyd/> tarixdə, Dağıstanda qənimət götürülmüş çoxlu mal-qara və qoyun-keçi ilə oradan yola düşüb martın 4-də Bərdəyə çatdı. Mart ayının 29-da isə ordusunu Ərəş tərəfdən Kürün sol sahilinə keçirdi və iyun ayınadək Şəki ərazisində qaldı.

Nadir şahın 1745-ci ildə 2 – 3 ay Şəki yaylaqlarında olması və 1745-ci ilin yaz fəslinin sonunda Şəki ərazisini tərk etməsi haqqında Mirzə Mehdi xan Astrabadinin “Tarix-i Nadiri” əsərindəki məlumat, olduğu kimi Məhəmməd Kazımın “Name-yi aləm-ara-yi Nadiri” əsərində də təkrar edilir:

−

{{Sitat2| [Nadir] Kür çayının şimal tərəfində bol su və ot olduğunu görəndə sözgedən ayın<ref name=Q2 group=qeyd/> iyirmi beşində (29 mart 1745) Kürdən keçərək Ərəş hüdudlarına daxil oldu... Şəki yaylaqları üç aya yaxın dünya fatehinin iqamətgahına çevrildi. Cauza ayının axırlarında (yaz ~~slinin~~ sonunda) Şəki ~~hərəkət cilovunu~~ hüdudlarından döndərib, yenidən Kür çayını keçdi{{sfn|Левиатов В.Н (Мирза Мехти хан Астрабади)|1948|с=97}}, {{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}.}}

+

{{Sitat2| [Nadir] Kür çayının şimal tərəfində bol su və ot olduğunu görəndə sözgedən ayın<ref name=Q2 group=qeyd/> iyirmi beşində (29 mart 1745) Kürdən keçərək Ərəş hüdudlarına daxil oldu... Şəki yaylaqları üç aya yaxın dünya fatehinin iqamətgahına çevrildi. Cauza ayının axırlarında (yaz fəslinin sonunda) hərəkət cilovunu Şəki

+

hüdudlarından döndərib, yenidən Kür çayını keçdi{{sfn|Левиатов В.Н. (Мирза Мехти хан Астрабади)|1948|с=97}}, {{sfn|Мухаммад-Казим|1966|с=137a}}{{sfn|Козлова А.Н. (12)|2011|с=106}}.}}

−

Lakin ~~həmin~~ əsərlərdə iki-üç ay ərzində Şəkidə cərəyan etmiş hadisələr haqqında isə başqa heç nə deyilmir<ref name=Q3 group=qeyd/>, hansı ki digər mənbələrdə və arxiv materiallarında həmin vaxt Şəkidə Nadir şaha qarşı müqavimət göstərilməsi və şahın uğursuzluğu haqqında yetərincə məlumata rast gəlmək mümkündür. Təbii ki Nadir şahın dövründə dövlət məmurları olmuş müəlliflər, şahın uğursuzluqlarını qələmə almaqda maraqlı deyildilər və ona görə də həmin üç ay ərzində Şəkidə baş vermiş hadisələrin üstündən sükutla keçmişdirlər.

+

Lakin bu əsərlərdə iki-üç ay ərzində Şəkidə cərəyan etmiş hadisələr haqqında isə başqa heç nə deyilmir<ref name=Q3 group=qeyd/>, hansı ki digər mənbələrdə və arxiv materiallarında həmin vaxt Şəkidə Nadir şaha qarşı müqavimət göstərilməsi və şahın uğursuzluğu haqqında yetərincə məlumata rast gəlmək mümkündür. Təbii ki Nadir şahın dövründə dövlət məmurları olmuş müəlliflər, şahın uğursuzluqlarını qələmə almaqda maraqlı deyildilər və ona görə də həmin üç ay ərzində Şəkidə baş vermiş hadisələrin üstündən sükutla keçmişdirlər.

====“Car salnaməsi”ndəki məlumat====

Sətir 43: Sətir 42:

1745-ci ilin mart ayında (Yuli təqvimi ilə mart-aprel) Həştərxandan Nadir şahın Şəkidəki düşərgəsinə – Rusiya rezidenti V.Bratişşevin yanına, yola düşən Rusiya səfiri Y.Senyukov 19 apreldə (Yuli təqvimi ilə 8 apreldə) Dərbənddən Rusiya xarici işlər nazirliyində çalışan həmkarına məlumat göndərir ki,

−

{{Sitat2|Şah isə indi Şəki yaxınlığında Kürün bu tərəfində dayanıb və tezliklə oradakı meşəni qırıb piyadalardan hər cür istifadə edərək Şəki camaatını silahla məhv etmək niyyətindədir...{{sfn|Левиатов В.Н (Е.Сенюков)|1948|с=99}}.}}

+

{{Sitat2|Şah isə indi Şəki yaxınlığında Kürün bu tərəfində dayanıb və tezliklə oradakı meşəni qırıb piyadalardan hər cür istifadə edərək Şəki camaatını silahla məhv etmək niyyətindədir...{{sfn|Левиатов В.Н. (Е.Сенюков)|1948|с=99}}.}}

=====Vasili Bratişşevin məlumatı=====

24 apreldə (Yuli təqvimi ilə 13 apreldə) Rusiya rezidenti Vasili Bratişşev Nadir şahın Şəkidəki düşərgəsindən Kizlyar komendantı knyaz Obolenskiyə aşağıdakı məxfi məlumatı göndərib:

−

{{Sitat2|Zati-aliləri, son bir neçə gün ərzində burada baş verənləri nəzərinizə çatdırım ki, şah düz üç gündür ki ona müqavimət göstərməkdə davam edən üsyançıları ram etmək üçün Şəki sığnağına yaxınlaşıb, piyadalardan istifadə edərək sığnağa güclü hücum edib. Yalnız çətin dağlıq yerlərin arxasında və rəqiblərin sərt müqaviməti nəticəsində qırxa qədər adamın öldürülməsi, yaxud əsir götürülməsi istisna olmaqla, uğur qazana bilmədi. Əksinə, iranlılara dəyən ziyan xeyli çox idi, yüzdən çox adam öldürüldü və bir neçə adam isə yaralandı. Bu səbəbdən şah həzrətləri Şəki camaatını itaətə gətirmək üçün başqa üsullar seçdi və evlərinin yaxınlığında yerləşən bağları, taxıl sahələrini viran qoymağı, ağacların kəsilməsini əmr etdi. Və sərt tədbirlərlə şakiniləri ram etməyə çalışdığı kimi, onları çoxlu ümidlərlə, mehribanlıqla inandırmağa da əl atsa da, sözügedən şəkililər inadkarlıqlarını qətiyyətlə davam etdirirlər{{sfn|Левиатов В.Н (Василий Братищев)|1948|с=99}}.}}

+

{{Sitat2|Zati-aliləri, son bir neçə gün ərzində burada baş verənləri nəzərinizə çatdırım ki, şah düz üç gündür ki ona müqavimət göstərməkdə davam edən üsyançıları ram etmək üçün Şəki sığnağına yaxınlaşıb, piyadalardan istifadə edərək sığnağa güclü hücum edib. Yalnız çətin dağlıq yerlərin arxasında və rəqiblərin sərt müqaviməti nəticəsində qırxa qədər adamın öldürülməsi, yaxud əsir götürülməsi istisna olmaqla, uğur qazana bilmədi. Əksinə, iranlılara dəyən ziyan xeyli çox idi, yüzdən çox adam öldürüldü və bir neçə adam isə yaralandı. Bu səbəbdən şah həzrətləri Şəki camaatını itaətə gətirmək üçün başqa üsullar seçdi və evlərinin yaxınlığında yerləşən bağları, taxıl sahələrini viran qoymağı, ağacların kəsilməsini əmr etdi. Və sərt tədbirlərlə şakiniləri ram etməyə çalışdığı kimi, onları çoxlu ümidlərlə, mehribanlıqla inandırmağa da əl atsa da, sözügedən şəkililər inadkarlıqlarını qətiyyətlə davam etdirirlər{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Братищев)|1948|с=99}}.}}

=====Yusup Qayuçevin məlumatı=====

6 may (Yuli təqvimi ilə 25 aprel) 1745-ci il tarixdə Nadir şahın Şəkidəki düşərgəsindəki rezidentin yanından Kizlyar komendantı knyaz Obolenskinin yanına yola düşən tərcüməçi Yusup Qayuçev isə məxfi dəftərxanaya bunları bildirir:

−

{{Sitat2|İran şahı öz ordusu ilə Şəkidən on beş verst aralıda olan Belyazin adlı yerə getdi və oradan Yar adlı yerə üz tutacaq və şahdan indi heç bir qorxu yoxdur, o, daha uzaqdadır və onun yanında olan ordu cəmi otuz minlikdən ibarətdir {{sfn|Левиатов В.Н (Юсуп Гаючев)|1948|с=100}}.}}

+

{{Sitat2|İran şahı öz ordusu ilə Şəkidən on beş verst aralıda olan Belyazin adlı yerə getdi və oradan Yar adlı yerə üz tutacaq və şahdan indi heç bir qorxu yoxdur, o, daha uzaqdadır və onun yanında olan ordu cəmi otuz minlikdən ibarətdir {{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Гаючев)|1948|с=100}}.}}

=====Yusup Qasımovun məlumatı=====

20 may (Yuli təqvimi ilə 9 may) 1745-ci il tarixdə tərcüməçi Yusup Qayuçevin adaşı tacir Yusup Qasımov, hansı ki Rusiya səfiri Y.Senyukovun başçılıq etdiyi diplomatik heyətinin tərkibində Şəkidə Nadir şahın düşərgəsində olmuşdur, bunları yazır:

−

{{Sitat2|Bizim qaldığımız müddətdə<ref name=Q6 group=qeyd/> İran şahı düşərgəsini bir yerdən başqa yerə, yaxınlıqdakı təzə yerə köçürdü. İki dəfə diqqət yetirdim ki, onun düşərgəsində bütün adamların sayı yüz min nəfər ola bilər, ancaq döyüşçülərin sayı heç otuz beş mini keçə bilməzdi<ref name=Q7 group=qeyd/>. Üstəlik, mən soruşdum ki, iranlılar niyə Xəzər dənizinin yanında və Türkiyə sərhədinin yaxınlığında olan əyalətləri belə xarabalığa çevirirlər, bu ərazilərə niyə bu qədər ziyanlıqlar vururlar? Bu sualımın cavabında mənə dedilər ki, “''İran şahı Xorasana böyük bolluq və sərvət gətirib. Bu vilayətlər və əyalətlər isə vaxtı ilə ruslardan və türklərdən müharibə ilə alındığına görə şah bu vilayət və əyalətlərdə elə pis vəziyyət yaratmaq istəyir ki, bir qazanda on ev yemək bişirsin. İndinin özündə də şahın fərmanı ilə Həmədana gedən adamlara o vilayətdən üç yüz iyirmi min tümən yığmaq əmr edilib, əgər çatmazsa, əvəzində xalça, palaz, qab-qacaq götürülməlidirlər. Qiymətə görə əgər bu kifayət etməzsə, o zaman adamları girov götürüb başqa adamlara satmaq istəyirik. Şah Ərdəbil vilayətindən altı yüz min, Şamaxıdan üç yüz altmış min tümən toplanılmasını əmr edib. Onun ordusunda kiçikdən böyüyədək hamı ağlayır, deyirlər ki, biz burada xidmət etməyə məcburuq və pul üçün arvad-uşağımızı [acından] öldürürük''”{{sfn|Левиатов В.Н (Юсуп Касымов)|1948|с=100-101}}.}}

+

{{Sitat2|Bizim qaldığımız müddətdə<ref name=Q6 group=qeyd/> İran şahı düşərgəsini bir yerdən başqa yerə, yaxınlıqdakı təzə yerə köçürdü. İki dəfə diqqət yetirdim ki, onun düşərgəsində bütün adamların sayı yüz min nəfər ola bilər, ancaq döyüşçülərin sayı heç otuz beş mini keçə bilməzdi<ref name=Q7 group=qeyd/>. Üstəlik, mən soruşdum ki, iranlılar niyə Xəzər dənizinin yanında və Türkiyə sərhədinin yaxınlığında olan əyalətləri belə xarabalığa çevirirlər, bu ərazilərə niyə bu qədər ziyanlıqlar vururlar? Bu sualımın cavabında mənə dedilər ki, “''İran şahı Xorasana böyük bolluq və sərvət gətirib. Bu vilayətlər və əyalətlər isə vaxtı ilə ruslardan və türklərdən müharibə ilə alındığına görə şah bu vilayət və əyalətlərdə elə pis vəziyyət yaratmaq istəyir ki, bir qazanda on ev yemək bişirsin. İndinin özündə də şahın fərmanı ilə Həmədana gedən adamlara o vilayətdən üç yüz iyirmi min tümən yığmaq əmr edilib, əgər çatmazsa, əvəzində xalça, palaz, qab-qacaq götürülməlidirlər. Qiymətə görə əgər bu kifayət etməzsə, o zaman adamları girov götürüb başqa adamlara satmaq istəyirik. Şah Ərdəbil vilayətindən altı yüz min, Şamaxıdan üç yüz altmış min tümən toplanılmasını əmr edib. Onun ordusunda kiçikdən böyüyədək hamı ağlayır, deyirlər ki, biz burada xidmət etməyə məcburuq və pul üçün arvad-uşağımızı [acından] öldürürük''”{{sfn|Левиатов В.Н. (Юсуп Касымов)|1948|сс=100-101}}.}}

=====General-leytenant Dmitri Yeropkinin cəsusları=====

Sətir 64: Sətir 63:

======Vasili Çerkasovun məlumatları======

−

{{Sitat2|Mən Dərbənddə olarkən<ref name=Q8 group=qeyd/> öz Rusiya tacirimiz Qreçenindən eşitdim ki, İran şahı indi öz ordusu ilə Şəki yaxınlığındakı düşərgədə dayanaraq ona qarşı çıxan şəkililərə nəzarət etməkdədir və onun qoşunları üç kəndi böyük tələfatla ələ keçirə bilib. Sonra o, bir xan və iki sultanı və onlarla birlikdə bir neçə qoşunu Böyük Şəkiyə göndərib və o kəndə hücum etməyi əmr edib, hansı ki həmin kəndin meşələr ilə böyük dağlar arasında bir yolu vardı və başqa yolu yox idi. Əmrə uyğun olaraq şahın göndərdiyi ordu yuxarıda adı çəkilən Böyük Şəki kəndinə hücuma keçib. Və bu şəkililər meşələrin içindən, dağların arasından çıxaraq onları qırıblar, üstəlik, bir xanı və bir sultanı da öldürüblər, amma adlarının nə olduğunu bilmir. Şahın özü isə həmin vaxt dağda dayanıb baxırmış və ordusunun böyük tələfata uğradığını görən kimi geri çəkilməyi əmr edib. Sonra bütün vəzirlərini və sərkərdələrini eyni vaxtda yanına çağıraraq hamısını danlayıb, deyib ki siz mənə sədaqətlə xidmət etmirsiniz və belə bir kiçik kəndi də tuta bilmirsiniz, düşünməyin ki, mən buradan gedəcəyəm, əksinə, hamınızı burada öldürəcəyəm, amma [Böyük Şəkini] tutmadan buradan geri dönməyəcəyəm. Daha sonra əlavə edib ki, özünüz də görürsünüz ki, bir tərəfimizdə türklər, bir tərəfimizdə rus ordusu var. Və buranın kimin idarəsinə keçəcəyini bilmirəm, amma mən artıq hamınızı atıb İsfahana getməyə məcburam{{sfn|Левиатов В.Н (Василий Черкасов)|1948|сс=101-102}}.}}

+

{{Sitat2|Mən Dərbənddə olarkən<ref name=Q8 group=qeyd/> öz Rusiya tacirimiz Qreçenindən eşitdim ki, İran şahı indi öz ordusu ilə Şəki yaxınlığındakı düşərgədə dayanaraq ona qarşı çıxan şəkililərə nəzarət etməkdədir və onun qoşunları üç kəndi böyük tələfatla ələ keçirə bilib. Sonra o, bir xan və iki sultanı və onlarla birlikdə bir neçə qoşunu Böyük Şəkiyə göndərib və o kəndə hücum etməyi əmr edib, hansı ki həmin kəndin meşələr ilə böyük dağlar arasında bir yolu vardı və başqa yolu yox idi. Əmrə uyğun olaraq şahın göndərdiyi ordu yuxarıda adı çəkilən Böyük Şəki kəndinə hücuma keçib. Və bu şəkililər meşələrin içindən, dağların arasından çıxaraq onları qırıblar, üstəlik, bir xanı və bir sultanı da öldürüblər, amma adlarının nə olduğunu bilmir. Şahın özü isə həmin vaxt dağda dayanıb baxırmış və ordusunun böyük tələfata uğradığını görən kimi geri çəkilməyi əmr edib. Sonra bütün vəzirlərini və sərkərdələrini eyni vaxtda yanına çağıraraq hamısını danlayıb, deyib ki siz mənə sədaqətlə xidmət etmirsiniz və belə bir kiçik kəndi də tuta bilmirsiniz, düşünməyin ki, mən buradan gedəcəyəm, əksinə, hamınızı burada öldürəcəyəm, amma [Böyük Şəkini] tutmadan buradan geri dönməyəcəyəm. Daha sonra əlavə edib ki, özünüz də görürsünüz ki, bir tərəfimizdə türklər, bir tərəfimizdə rus ordusu var. Və buranın kimin idarəsinə keçəcəyini bilmirəm, amma mən artıq hamınızı atıb İsfahana getməyə məcburam{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Черкасов)|1948|сс=101-102}}.}}

Vasili Çerkasov daha sonra Dərbənddə Nadir şahın Şəkidən göndərdiyi çapardan öyrəndiyi aşağıdakı məlumatları general-leytenant Dmitri Yeropkinin nəzərinə çatdırıb:

−

{{Sitat2|Şahdan İran düşərgəsinə<ref name=Q9 group=qeyd/>, Fətəli xanın yanına gələn çapar mənim olduğum katib çadırına girdi. Şah haqqında söhbət etdik. O, mənə şahın Şəki camaatını məhv etdiyini bildirdi. Dedi ki yalnız bircə kənd qalıb və şah bir xanı ordu ilə birlikdə həmin kəndi tutmaq üçün saxlayıb və özü isə mən yola düşən günün ertəsi<ref name=Q10 group=qeyd/> ordusu ilə Qazıqumuxa – usmi mülkünə, getmək niyyətində idi{{sfn|Левиатов В.Н (Василий Черкасов)|1948|с=102}}.}}

+

{{Sitat2|Şahdan İran düşərgəsinə<ref name=Q9 group=qeyd/>, Fətəli xanın yanına gələn çapar mənim olduğum katib çadırına girdi. Şah haqqında söhbət etdik. O, mənə şahın Şəki camaatını məhv etdiyini bildirdi. Dedi ki yalnız bircə kənd qalıb və şah bir xanı ordu ilə birlikdə həmin kəndi tutmaq üçün saxlayıb və özü isə mən yola düşən günün ertəsi<ref name=Q10 group=qeyd/> ordusu ilə Qazıqumuxa – usmi mülkünə, getmək niyyətində idi{{sfn|Левиатов В.Н. (Василий Черкасов)|1948|с=102}}.}}

======Anonim şəxsin məlumatları======

9 iyun (Yuli təqvimi ilə 28 may) 1745-ci il tarixdə Kizlyara gəlib çıxan digər şəxs, hansı ki o, Nadir şahın düşərgəsində olmuşdur, bildirmişdir ki,

−

{{Sitat2|İran şahı Şəkidən geri çəkildi və düşərgəsini Qazıqumux yolu üzərində qurdu. Bu yerdə nə qədər dayanacağı və buradan hara gedəcəyi hələ bilinmir{{sfn|Левиатов В.Н (05)|1948|с=102}}.}}

+

{{Sitat2|İran şahı Şəkidən geri çəkildi və düşərgəsini Qazıqumux yolu üzərində qurdu. Bu yerdə nə qədər dayanacağı və buradan hara gedəcəyi hələ bilinmir{{sfn|Левиатов В.Н. (05)|1948|с=102}}.}}

======Fyodr Matveyevin məlumatları======

16 iyun (Yuli təqvimi ilə 5 iyun) 1745-ci il tarixdə Kizlyara gələn Həştərxan quberniyasının tərcüməçisi Fyodr Matveyev general-leytenant Dmitri Yeropkinə bildirdi ki,

−

{{Sitat2|Biz şahın düşərgəsində olarkən, Kizlyar sakini tacir Yusup Qasımovun yola düşməsindən 3 gün sonra – yəni mayın 12-də (Qriqori təqvimi ilə 23 may), İran şahı cəmi üç günlük azuqə götürərək on beş minlik yüngül ordu ilə Surxayın ixtiyarında olan dağlara üz tutdu, amma həmin yerin hara olduğunu blmirəm. Sadəcə o, həmin yerdə heç kimi tapmadı və hər şeyi yandırdı, taxılları əzdi, bağları doğradı və on nəfərə yaxın dağ sakinini əsir götürdü, digər sakinlər isə dağlarda qalxmışdılar və şah onlara yuxarıda təsvir ediləndən artıq heç nə edə bilmədi. Bir gün sonra o, düşərgəyə qayıtdı və əsir götürülmüş on nəfərdən adəti üzrə bəzisinin gözlərini çıxartdırdı, bəzisini isə öldürtdürdü{{sfn|Левиатов В.Н (Федор Матвеев)|1948|сс=102-103}}.}}

+

{{Sitat2|Biz şahın düşərgəsində olarkən, Kizlyar sakini tacir Yusup Qasımovun yola düşməsindən 3 gün sonra – yəni mayın 12-də (Qriqori təqvimi ilə 23 may), İran şahı cəmi üç günlük azuqə götürərək on beş minlik yüngül ordu ilə Surxayın ixtiyarında olan dağlara üz tutdu, amma həmin yerin hara olduğunu blmirəm. Sadəcə o, həmin yerdə heç kimi tapmadı və hər şeyi yandırdı, taxılları əzdi, bağları doğradı və on nəfərə yaxın dağ sakinini əsir götürdü, digər sakinlər isə dağlarda qalxmışdılar və şah onlara yuxarıda təsvir ediləndən artıq heç nə edə bilmədi. Bir gün sonra o, düşərgəyə qayıtdı və əsir götürülmüş on nəfərdən adəti üzrə bəzisinin gözlərini çıxartdırdı, bəzisini isə öldürtdürdü{{sfn|Левиатов В.Н. (Федор Матвеев)|1948|сс=102-103}}.}}

======Aşur Ağayevin məlumatları======

17 iyun (Yuli təqvimi ilə 6 iyun) 1745-ci il tarixdə isə uzden<ref name=Q11 group=qeyd/> Aşur Ağayev general-leytenant Dmitri Yeropkinə bunları deyib:

−

{{Sitat2|İran şahı on beş gün əvvəl Şəkini almadan bütün qoşunları ilə Kür çayını keçərək Gəncə yaxınlığındakı Şatqor (Şamxor?) adlı yerə üz tutdu. Və orada dayandı və bundan on gün əvvəl ona (Şamxal Eldara) və digər Dağıstan rəhbərlərinə fərmanlar göndərib onları qeyd olunan ərazidəki düşərgəsinə ziyafətə dəvət etmişdi{{sfn|Левиатов В.Н (Ашур Агаев)|1948|с=103}}.}}

+

{{Sitat2|İran şahı on beş gün əvvəl Şəkini almadan bütün qoşunları ilə Kür çayını keçərək Gəncə yaxınlığındakı Şatqor (Şamxor?) adlı yerə üz tutdu. Və orada dayandı və bundan on gün əvvəl ona (Şamxal Eldara) və digər Dağıstan rəhbərlərinə fərmanlar göndərib onları qeyd olunan ərazidəki düşərgəsinə ziyafətə dəvət etmişdi{{sfn|Левиатов В.Н. (Ашур Агаев)|1948|с=103}}.}}

====Bağdad canişini Əhməd xanın Osmanlı vəzirinə məktubu ====

Sətir 107: Sətir 106:

===Üsyanın başa çatması===

−

Nadir şah 1745-ci ilin aprel ayının əvvəlindən iyun ayının əvvəllərinədək üç ay Şəkidə oldu, lakin üsyançıların yerləşdiyi sığnağı tuta bilmədi. Bəzi məlumatlara əsasən ehtimal etmək olar ki, Nadir şah iyun ayında Şəkidən getsə də, sığnaq yaxınlığında kiçik qüvvə saxlayaraq onun blokadasını 9 ay – 1746-cı ilin əvvəlinədək davam etmişdir. 1746-cı ilin əvvəllərində Hacı Çələbi Nadir şahın sülh təklifini qəbul etdi.

+

Nadir şah 1745-ci ilin aprel ayının əvvəlindən iyun ayının əvvəllərinədək üç ay Şəkidə oldu, lakin üsyançıların yerləşdiyi sığnağı tuta bilmədi. Bəzi məlumatlara əsasən ehtimal etmək olar ki, Nadir şah iyun ayında Şəkidən getsə də, sığnaq yaxınlığında kiçik qüvvə saxlayaraq<ref name=Q14 group=qeyd/> onun blokadasını 9 ay – 1746-cı ilin əvvəlinədək davam etmişdir. 1746-cı ilin əvvəllərində Hacı Çələbi Nadir şahın sülh təklifini qəbul etdi.

“Car salnaməsi”nə görə,

Sətir 118: Sətir 117:

|refs=

</ref>

−

<ref name=Q0> İngiliscədə və ruscada tarix 8 dekabr olaraq göstərilsə də {{Harvnben|Lockhart L. (015)|1938|p=~~229~~}}{{Harvnbru|Локкарт Л.|2004|p=282}}, azərbaycan dilinə tərcümədə 3 dekabr gedib, üstəlik, sonuncuda orijinaldakı “axşam saatları” ifadəsi də yoxdur {{Harvnb|Lokkart L.|2013|p=393}}.

+

<ref name=Q0> İngiliscədə və ruscada tarix 8 dekabr olaraq göstərilsə də {{Harvnben|Lockhart L. (015)|1938|p=236}}{{Harvnbru|Локкарт Л.|2004|p=282}}, azərbaycan dilinə tərcümədə 3 dekabr gedib, üstəlik, sonuncuda orijinaldakı “axşam saatları” ifadəsi də yoxdur {{Harvnb|Lokkart L.|2013|p=393}}.

</ref>

−

<ref name=Q1> İngiliscədə ~~və ruscada~~ 1745-ci il göstərilsə də {{Harvnben|Lockhart L. (03)|1938|p=249}}{{Harvnbru|Локкарт Л. (02)|2004|p=297}}~~, azərbaycan dilinə tərcümədə 1743-cü il gedib~~ {{Harvnb|Lokkart L. (02)|2013|p=414}}.

+

<ref name=Q1> İngiliscədə 1745-ci il göstərilsə də {{Harvnben|Lockhart L. (03)|1938|p=249}}, ruscada və azərbaycancada 1743-cü il gedib {{Harvnbru|Локкарт Л. (02)|2004|p=297}}{{Harvnb|Lokkart L. (02)|2013|p=414}}.

</ref>

Sətir 128: Sətir 127:

<ref name=Q2>Səfər ayından söhbət gedir, amma mənbədə səfər ayının adı çəkilmir və əvvəlki cümlə belədir:

−

{{Sitat3|1157-ci il-cü il məhərrəm ayının sonunda o, hökumət kürsüsünə daxil oldu və [bu bölgənin] qərb bölgələrində iyirmi gün qaldı{{Harvnbru|Мухаммад-Казим|1966|p=137a}}{{Harvnbru|Козлова А.Н. (12)|2011|p=106}}.}}

+

{{Sitat3|1157-ci il-cü il məhərrəm ayının sonunda o, hökumət kürsüsünə daxil oldu və [bu bölgənin] qərb bölgələrində iyirmi gün qaldı {{Harvnbru|Мухаммад-Казим|1966|p=137a}}{{Harvnbru|Козлова А.Н. (12)|2011|p=106}}.}}

−

Aydındır ki, məhərrəm ayının sonundan 20 gün keçibsə, deməli söhbət səfər ayından ~~gedir~~. Bununla yanaşı, mənbədə hicri 1158-ci il əvəzinə, səhvən 1157-ci il yazılıb. Bu isə bəzi müəllifləri çaşdırmış və nəticədə onlar Nadir şahın Şəkiyə yürüş etdiyi ili 1744-cü il hesab etmişlər {{Harvnbru|Левиатов В.Н. (Попытки ликвидации результатов перевороиа в Шеки (четвертый поход Надир-шаха))|1948|с=118–119 (PDF: 93)}}.

+

Aydındır ki, məhərrəm ayının sonundan 20 gün keçibsə, deməli söhbət səfər ayından getməlidir. Bununla yanaşı, mənbədə hicri 1158-ci il əvəzinə, səhvən 1157-ci il yazılıb. Bu isə bəzi müəllifləri çaşdırmış və nəticədə onlar Nadir şahın Şəkiyə yürüş etdiyi ili 1744-cü il hesab etmişlər. Çox-çox təəssüflər olsun ki, Vadim Leviatov 1948-ci ildə çap etdirdiyi məqaləsində Nadir şahın 1745-ci ilin aprel ayının əvvəlindən həmin ilin iyun ayının əvvəllərinədək Şəkidə olması barədə arxiv materiallarından özü çoxsaylı iqtibaslar gətirdiyi halda {{Harvnbru|Левиатов В.Н.|1948|pp=95-105}}, 1948-ci ildə çap olunmuş kitabında isə Nadir şahın 1745-ci ilin yox, 1744-cü ilin yazından payızınadək “Gələsən, görəsən”i mühasirədə saxladığını göstərmişdir?! {{Harvnbru|Левиатов В.Н. (Попытки ликвидации результатов перевороиа в Шеки (четвертый поход Надир-шаха))|1948|pp=118–119 (PDF: 93)}}. 7 cildlik Azərbaycan tarixində də Nadir şahın 1744-cü ilin payızında Şəkiyə yürüş etməsindən bəhs edilir {{Harvnb|Azərbaycan tarixi, III c. (1)|2007|p=421}}. Lakin bunun ardınca, orada Nadir şahın 1745-ci ilin əvvəllərində də Şəkiyə yürüş etməsi barədə məlumat verilir {{Harvnb|Azərbaycan tarixi, III c. (2)|2007|p=422}}. Təbii ki bunların hər ikisi səhvdir, çünki Nadir şah 1744-cü ilin 9 oktyabrında Qarsda idi və oradan 6 dekabrda Bərdəyə gəlmişdir {{Harvnben|Lockhart L. (003)|1938|p=248}} və Şəkiyə isə 1745-ci ilin əvvəlində yox, 1745-ci ilin mart ayının 29-da hücuma başlamışdır, həmin ilin əvvəlində isə Şəkiyə yox, Dağıstana yürüş etmişdir {{Harvnben|Lockhart L. (004)|1938|p=249}}. Bu, “Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək” kitabında da təkrar edilir {{Harvnb|Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək|2020|p=172}}

</ref>

−

<ref name=Q3>Lourens Lokkart özünün “Nadir şah” monoqrafiyasının 249-cu səhifəsində, haşiyəsindəki qeyddə Mirzə Mehdi xan Astrabadinin “Tarix-i Nadiri” əsərinindən belə bir iqtibas gətirir: ''“Ötən illərdə Şəkinin narazı əhalisi Hacı Çələbi ibn Qurbanın başçılığı altında bu vilayətdə İran qoşunlarını qarşı çıxdı və “Gələsən, görəsən” qalası şah qoşununun mühasirəsinə uğurla dözdü”'' {{Harvnben|Lockhart L. (03)|1938|p=249}}. Biz “Tarix-i Nadiri” əsərininin həmin nəşri ilə (1849-cu il, Bombey, səh. 253) tanış ola bilmədik. Amma güman edirik ki, iqtibas əsərin mətnindən yox, redaktor qeydindən gətirilə bilər. Yaxud, Lourens Lokkart iqtibas gətirdiyi mənbənin adını düz göstərmir, çox güman ki, o, Mirzə Mehdi xan Astrabadidən yox, Abbasqulu ağa Bakıxanovdan iqtibas gətirir {{Harvnb|Bakıxanov A. (4)|2000 (1951)|p=151 (PDF: 63)}}. Mirzə Mehdi xan Astrabadinin əsərindəki Şəki ilə bağlı məlumatları diqqətlə öyrənən Vadim Leviatov da göstərir ki, həmin əsərdə Nadir şahın “Gələsən, görəsən” qalasını mühasirə etməsi haqqında heç bir məlumat yoxdur. Yalnız 3 ay Şəki yaylaqlarında olması haqqında məlumat var {{Harvnbru|Левиатов В.Н (01)|1948|p=97}}.

+

<ref name=Q3>Lourens Lokkart özünün “Nadir şah” monoqrafiyasının 249-cu səhifəsində, haşiyəsindəki qeyddə Mirzə Mehdi xan Astrabadinin “Tarix-i Nadiri” əsərinindən belə bir iqtibas gətirir: ''“Ötən illərdə Şəkinin narazı əhalisi Hacı Çələbi ibn Qurbanın başçılığı altında bu vilayətdə İran qoşunlarını qarşı çıxdı və “Gələsən, görəsən” qalası şah qoşununun mühasirəsinə uğurla dözdü”'' {{Harvnben|Lockhart L. (03)|1938|p=249}}. Biz “Tarix-i Nadiri” əsərininin həmin nəşri ilə (1849-cu il, Bombey, səh. 253) tanış ola bilmədik. Amma güman edirik ki, iqtibas əsərin mətnindən yox, redaktor qeydindən gətirilə bilər. Yaxud, Lourens Lokkart iqtibas gətirdiyi mənbənin adını düz göstərmir, çox güman ki, o, Mirzə Mehdi xan Astrabadidən yox, Abbasqulu ağa Bakıxanovdan iqtibas gətirir {{Harvnb|Bakıxanov A. (4)|2000 (1951)|p=151 (PDF: 63)}}. Mirzə Mehdi xan Astrabadinin əsərindəki Şəki ilə bağlı məlumatları diqqətlə öyrənən Vadim Leviatov da göstərir ki, həmin əsərdə Nadir şahın “Gələsən, görəsən” qalasını mühasirə etməsi haqqında heç bir məlumat yoxdur. Yalnız 3 ay Şəki yaylaqlarında olması haqqında məlumat var {{Harvnbru|Левиатов В.Н. (01)|1948|p=97}}.

</ref>

−

<ref name=Q4>''Şəki'' – “Car salnəməsi”ndə “Şəki” sözü əsasən ölkə, vilayət adı mənasında işlədilir və burada isə çox güman ki, Nuxa nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki bəhs edilən dövr mənbələrində və daha sonrakı dövrün mənbələrində Nuxanın Şəki adlandırılması hallarına tez-tez rast gəlmək mümkündür. “Car salnəməsi”ndə bəhs edilən eyni hadisə barədə Rusiya rezidenti Vasili Bratişşevin 24 aprel (Yuli təqvimi ilə 13 aprel) 1745-ci il tarixində Nadir şahın Şəkidəki düşərgəsindən Kizlyar komendantı knyaz Obolenskiyə göndərdiyi məxfi məlumatında isə Nuxa sığnağından yox, Şəki sığnağından söhbət gedir və Nuxanın adı heç çəkilmir {{Harvnbru|Левиатов В.Н (03)|1948|p=99}}. Yaxud “Car salnaməsi”ndə Nadir şahın Şəkini yandırması göstərilirsə{{Harvnb|Molla Məhəmməd əl-Cari (2)|1997|p=45}}, Hacı Seyid Əbdülhəmid isə eyni hadisədən bəhs edərkən Nadir şahın Nuxanı yandırdığını qeyd edir{{Harvnb|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|p=27}}. Bu isə onu göstərir ki həmin dövrdə Nuxanın digər adı Şəki olmuşdur. Lakin ənənəvi olaraq hesab edilir ki, Şəki şəhəri 1772-ci ilədək Nuxadan ayrı yerdə mövcud olmuş, göstərilən ildə Kiş çayının daşması nəticəsində tamamilə dağılmış, sağ qalmış əhalisi isə Nuxa kəndinə köçmüşdür. Amma bu iddianı əsaslandırmaq üçün istinad edilən 1846-cı ilin “Kavkaz” qəzetində ümumiyyətlə Şəki şəhərinin adı yoxdur, yalnız 1772-ci ildə Nuxanın bir hissəsinin sel altında qalmasından söhbət gedir {{Harvnbru|Кавказ|1846|p=95}}. Əski Şəki şəhəri haqqında məlumat verən mənbələrdə isə onun Kiş çayından xeyli uzaqda olduğu göstərilir {{Harvnb|Əhməd Zəki Vəlidi|2009|p=95}}.

+

<ref name=Q4>''Şəki'' – “Car salnəməsi”ndə “Şəki” sözü əsasən ölkə, vilayət adı mənasında işlədilir və burada isə çox güman ki, Nuxa nəzərdə tutulmuşdur. Belə ki bəhs edilən dövr mənbələrində və daha sonrakı dövrün mənbələrində Nuxanın Şəki adlandırılması hallarına tez-tez rast gəlmək mümkündür. “Car salnəməsi”ndə bəhs edilən eyni hadisə barədə Rusiya rezidenti Vasili Bratişşevin 24 aprel (Yuli təqvimi ilə 13 aprel) 1745-ci il tarixində Nadir şahın Şəkidəki düşərgəsindən Kizlyar komendantı knyaz Obolenskiyə göndərdiyi məxfi məlumatında isə Nuxa sığnağından yox, Şəki sığnağından söhbət gedir və Nuxanın adı heç çəkilmir {{Harvnbru|Левиатов В.Н. (03)|1948|p=99}}. Yaxud “Car salnaməsi”ndə Nadir şahın Şəkini yandırması göstərilirsə{{Harvnb|Molla Məhəmməd əl-Cari (2)|1997|p=45}}, Hacı Seyid Əbdülhəmid isə eyni hadisədən bəhs edərkən Nadir şahın Nuxanı yandırdığını qeyd edir{{Harvnb|Hacı Seyid Əbdülhəmid|1958|p=27}}. Bu isə onu göstərir ki həmin dövrdə Nuxanın digər adı Şəki olmuşdur. Lakin ənənəvi olaraq hesab edilir ki, Şəki şəhəri 1772-ci ilədək Nuxadan ayrı yerdə mövcud olmuş, göstərilən ildə Kiş çayının daşması nəticəsində tamamilə dağılmış, sağ qalmış əhalisi isə Nuxa kəndinə köçmüşdür. Amma bu iddianı əsaslandırmaq üçün istinad edilən 1846-cı ilin “Kavkaz” qəzetində ümumiyyətlə Şəki şəhərinin adı yoxdur, yalnız 1772-ci ildə Nuxanın bir hissəsinin sel altında qalmasından söhbət gedir {{Harvnbru|Кавказ|1846|p=95}}. Əski Şəki şəhəri haqqında məlumat verən mənbələrdə isə onun Kiş çayından xeyli uzaqda olduğu göstərilir {{Harvnb|Əhməd Zəki Vəlidi|2009|p=95}}.

</ref>

Sətir 160: Sətir 159:

</ref>

−

<ref name=Q10>Vadim Leviatovun məqaləsində göstərilir ki, bu, mayın 31-dən (Yuli təqvimi ilə mayın 20-dən) sonraya təsadüf etməlidir {{Harvnbru|Левиатов В.Н (05)|1948|p=102}}.

+

<ref name=Q10>Vadim Leviatovun məqaləsində göstərilir ki, bu, mayın 31-dən (Yuli təqvimi ilə mayın 20-dən) sonraya təsadüf etməlidir {{Harvnbru|Левиатов В.Н. (05)|1948|p=102}}.

</ref>

Sətir 177: Sətir 176:

</ref>

+

</ref>

+

<ref name=Q14>7 cildlik Azərbaycan tarixində Nadir şahın 3 min nəfərlik qüvvə saxladığı göstərilir {{Harvnb|Azərbaycan tarixi, III c. (2)|2007|p=421}}. Bu, “Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək” kitabında da təkrar edilir {{Harvnb|Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək|2020|p=172}}.

+

</ref>

}}

Sətir 536: Sətir 538:

}}

# {{CS|42-43|ref=Molla Məhəmməd əl-Cari (1)}}

−

# {{CS|45|ref=Molla Məhəmməd əl-Cari (2)}}

+

#: {{CS|45|ref=Molla Məhəmməd əl-Cari (2)}}

# {{məqalə

| müəllif =

Sətir 590: Sətir 592:

}}

# {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

Sətir 604: Sətir 606:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = ~~96 – 97~~

+

| страницы = 95

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 613: Sətir 615:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н ~~(Мирза Мехти хан Астрабади)~~

+

| ref = Левиатов В.Н.

}}

−

#:{{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov~~/page/0~~/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 639: Sətir 641:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (01)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Мирза Мехти хан Астрабади)

}}

−

# {{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

Sətir 665: Sətir 667:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Мирза Мехти хан Астрабади~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (01)

}}

−

#:{{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/1/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/0/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 682: Sətir 684:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = 99

+

| страницы = 96 – 97

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 691: Sətir 693:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Е.Сенюков~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Мирза Мехти хан Астрабади)

}}

#:{{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/2/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/1/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 708: Sətir 710:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = ~~100 – 101~~

+

| страницы = 99

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 717: Sətir 719:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Юсуп Касымов~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Е.Сенюков)

}}

#:{{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/1/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/2/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 734: Sətir 736:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = 99

+

| страницы = 100 – 101

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 743: Sətir 745:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Василий Братищев~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Юсуп Касымов)

}}

#:{{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/2/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/1/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 760: Sətir 762:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = ~~100 – 101~~

+

| страницы = 99

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 769: Sətir 771:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Юсуп Гаючев~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Василий Братищев)

}}

−

#:{{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

Sətir 795: Sətir 797:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Василий Черкасов~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Юсуп Гаючев)

}}

−

#:{{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/n4/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/2/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 812: Sətir 814:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = ~~102~~ – ~~103~~

+

| страницы = 100 – 101

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 821: Sətir 823:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Федор Матвеев~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Василий Черкасов)

}}

−

#:{{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

Sətir 838: Sətir 840:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = 103

+

| страницы = 102 – 103

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 847: Sətir 849:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (~~Ашур Агаев~~)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Федор Матвеев)

}}

−

#:{{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/1/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/n4/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 864: Sətir 866:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = ~~98 – 99~~

+

| страницы = 103

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 873: Sətir 875:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (03)

+

| ref = Левиатов В.Н. (Ашур Агаев)

}}

#:{{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

| başlıq = {{abbr|'''Оборона крепости Гелесен-Гересен против Надир шаха'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|0}}

| orijinal =

−

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/2/mode/1up

+

| link = https://archive.org/details/Leviatov/page/1/mode/1up

| vikimənbə =

| cavabdeh =

Sətir 890: Sətir 892:

| cild =

| səhifə =

−

| страницы = ~~100~~ – ~~101~~

+

| страницы = 98 – 99

| sütunlar =

| səhifələr =

Sətir 899: Sətir 901:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (04)

+

| ref = Левиатов В.Н. (03)

}}

−

#:{{Məqalə

+

#: {{Məqalə

−

| müəllif = Левиатов В.Н

+

| müəllif = Левиатов В.Н.

| dil = ru

| hissənin linki =

Sətir 925: Sətir 927:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Левиатов В.Н (05)

+

| ref = Левиатов В.Н. (05)

}}

# {{kitab3

Sətir 952: Sətir 954:

| ref = Левиатов В.Н. (10)

}}

−

+

#: {{kitab3

−

# {{kitab3

| müəllif = Левиатов В.Н.

| hissə = {{abbr|Попытки ликвидации результатов перевороиа в Шеки (четвертый поход Надир-шаха)|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}}

Sətir 978: Sətir 979:

| ref = Левиатов В.Н. (Попытки ликвидации результатов перевороиа в Шеки (четвертый поход Надир-шаха))

}}

−

# {{kitab3

−

| müəllif = ~~Lokkart L~~.

+

| müəllif = Локкарт Л.

−

| hissə = ~~XXII fəsil~~. ~~Osmanlı dövləti ilə müharibə~~: ~~Mesopotamiya hərbi yürüşü~~

+

| hissə = Глава ХХII. Война с Турцией: Месопотамская кампания

−

| hissənin linki = https://archive.org/details/~~lourens-lokkart.-nadir-sah.-ilkin-mnblr-sasinda-tnqidi-tdqiqat-2013~~/page/~~393~~/mode/1up

+

| hissənin linki = https://archive.org/details/2004_20240616/page/n144/mode/1up

−

| başlıq = ~~Nadir şah~~

+

| başlıq = Надир Шах

| orijinal =

| link =

| vikimənbə =

−

| cavabdeh = ~~Nəriman Əbdülrəhmanlı~~ (~~Ruscadan tərcümə edən~~)

+

| cavabdeh = Гезаловой Н.Р. (переведено с английского)

| nəşr =

−

| yer = ~~Bakı~~

+

| yer = Баку

| nəşriyyat = Qanun

−

| il = ~~2013~~

+

| il = 2004

| cild =

−

| səhifə = ~~393~~

+

| səhifə = 282 – 283

| sütunlar =

−

| səhifələr = ~~552~~

+

| səhifələr = 399

| seriya =

−

| isbn = ~~978-9952-26-578-1~~

+

| isbn =

| doi =

−

| tiraj = ~~1.000~~

+

| tiraj =

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = ~~Lokkart L~~.

+

| ref = Локкарт Л.

}}

−

# {{kitab3

+

#: {{kitab3

| müəllif = Локкарт Л.

−

| hissə = Глава ~~ХХII~~. ~~Война~~ с Турцией~~: Месопотамская кампания~~

+

| hissə = Глава ХХIV. Возобновление и завершение войны с Турцией, 1744-1746 гг.

−

| hissənin linki = https://archive.org/details/2004_20240616/page/~~n143~~/mode/1up

+

| hissənin linki = https://archive.org/details/2004_20240616/page/n151/mode/1up

| başlıq = Надир Шах

| orijinal =

Sətir 1.020: Sətir 1.018:

| il = 2004

| cild =

−

| səhifə = ~~282~~ – ~~283~~

+

| səhifə = 296 – 297

| sütunlar =

| səhifələr = 399

Sətir 1.029: Sətir 1.027:

| archiveurl =

| archivedate =

−

| ref = Локкарт Л.

+

| ref = Локкарт Л. (02)

}}

# {{kitab3

Sətir 1.056: Sətir 1.054:

| ref = Lokkart L.

}}

−

# {{kitab3

+

#: {{kitab3

| müəllif = Lokkart L.

| hissə = XXIV Fəsil. Osmanlı dövləti ilə müharibənin yenidən başlanması və qurtarması (1744–1746-ci illər)

Sətir 1.080: Sətir 1.078:

| archivedate =

| ref = Lokkart L. (02)

−

}}

−

~~#: {{kitab3~~

−

~~| müəllif = Локкарт Л.~~

−

~~| hissə = Глава ХХIV. Возобновление и завершение войны с Турцией, 1744-1746 гг.~~

−

~~| hissənin linki = https://archive.org/details/2004_20240616/page/n151/mode/1up~~

−

~~| başlıq = Надир Шах~~

−

~~| orijinal =~~

−

~~| link =~~

−

~~| vikimənbə =~~

−

~~| cavabdeh = Гезаловой Н.Р. (переведено с английского)~~

−

~~| nəşr =~~

−

~~| yer = Баку~~

−

~~| nəşriyyat = Qanun~~

−

~~| il = 2004~~

−

~~| cild =~~

−

~~| səhifə = 296 – 297~~

−

~~| sütunlar =~~

−

~~| səhifələr = 399~~

−

~~| seriya =~~

−

~~| isbn =~~

−

~~| doi =~~

−

~~| tiraj =~~

−

~~| archiveurl =~~

−

~~| archivedate =~~

−

~~| ref = Локкарт Л. (02)~~

}}

# {{kitab3

Sətir 1.131: Sətir 1.104:

| ref = Bakıxanov A. (4)

}}

−

#:{{kitab3

+

# {{kitab3

| müəllif = Бутков П.Г.

| hissə = {{abbr|'''Глава 51.'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}}

Sətir 1.177: Sətir 1.150:

| doi =

| tiraj =

−

| archiveurl = ~~https://web.archive.org/web/20240501140409/http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=787535&pno=229~~

+

| archiveurl =

| archivedate = 1 May 2024

| ref = Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində, I cild

Sətir 1.183: Sətir 1.156:

#: {{kitab3

| müəllif =

−

| hissə = {{abbr|'''~~10.7Nadir~~ şah Əfşarla Şəki hakimi Hacı Çələbi arasında olan hadisələrə dair Osmanlı dövlətinə göndərilən Əhməd xan möhürü ilə məktub, 1746'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}}

+

| hissə = {{abbr|'''Nadir şah Əfşarla Şəki hakimi Hacı Çələbi arasında olan hadisələrə dair Osmanlı dövlətinə göndərilən Əhməd xan möhürü ilə məktub, 1746'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}}

| hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=787535&pno=242

| başlıq = Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində : XVIII-XX əsrin əvvəlləri

Sətir 1.202: Sətir 1.175:

| doi =

| tiraj =

−

| archiveurl = ~~https://web.archive.org/web/20240501140409/http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=787535&pno=229~~

+

| archiveurl =

| archivedate = 1 May 2024

| ref = Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində, I cild (02)

−

}}

−

~~#: {{kitab3~~

−

~~| müəllif =~~

−

~~| hissə = {{abbr|'''Şəki xanı Hacı Çələbinin Osmanlı dövlətinə məktubu, 1754'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}}~~

−

~~| hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=787535&pno=229~~

−

~~| başlıq = Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində : XVIII-XX əsrin əvvəlləri~~

−

~~| orijinal =~~

−

~~| link = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=vtls000787535~~

−

~~| vikimənbə =~~

−

~~| cavabdeh =~~

−

~~| nəşr =~~

−

~~| yer = Bakı~~

−

~~| nəşriyyat = Çaşıoğlu~~

−

~~| il = 2010~~

−

~~| cild = I~~

−

~~| səhifə = 452, 451, 450~~

−

~~| sütunlar =~~

−

~~| səhifələr =~~

−

~~| seriya =~~

−

~~| isbn =~~

−

~~| doi =~~

−

~~| tiraj =~~

−

~~| archiveurl = https://web.archive.org/web/20240501140409/http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=787535&pno=229~~

−

~~| archivedate = 1 May 2024~~

−

~~| ref = Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində, I cild (03)~~

}}

# {{məqalə

Sətir 1.259: Sətir 1.207:

}}

# {{Sayta istinad2|url=http://az.gumilev-center.ru/s-ki-xanligi-il-osmanli-munasib-tl-ri/ |author =Tahirova G. |authorlink= |title=Şəki xanlığı ilə Osmanlı münasibətləri |subtitle= |deadlink= |archiveurl=https://web.archive.org/web/20200928120739/http://az.gumilev-center.ru/s-ki-xanligi-il-osmanli-munasib-tl-ri/ |archivedate=28 Sep 2020 |lang=az |showlang=|responsible= |website=Центр Льва Гумилева в Азербайджане |websiteurl=http://az.gumilev-center.ru/ |type= |date=2013 |accessdate= 01.05.2024|quote= |quoteup= |description= |ref= Tahirova G., 2013}}

+

# {{ŞXT-1958|26-27|ref=Hacı Seyid Əbdülhəmid}}

+

# {{kitab3

+

| müəllif =

+

| hissə = XVIII əsrin 30-40-cı illərində Azərbaycanda xalq hərəkatı

+

| hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=89274&pno=212

+

| başlıq = Azərbaycan tarixi

+

| orijinal =

+

| link =

+

| vikimənbə =

+

| cavabdeh =

+

| nəşr =

+

| yer = Bakı

+

| nəşriyyat = Elm

+

| il = 2007

+

| cild = 3

+

| səhifə = 420 – 422

+

| sütunlar =

+

| səhifələr =

+

| seriya =

+

| isbn = 978-9952-448-39-9

+

| doi =

+

| tiraj =

+

| archiveurl =

+

| archivedate =

+

| ref = Azərbaycan tarixi, III c. (1)

+

}}

+

#: {{kitab3

+

| müəllif =

+

| hissə = XVIII əsrin 30-40-cı illərində Azərbaycanda xalq hərəkatı

+

| hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=89274&pno=213

+

| başlıq = Azərbaycan tarixi

+

| orijinal =

+

| link =

+

| vikimənbə =

+

| cavabdeh =

+

| nəşr =

+

| yer = Bakı

+

| nəşriyyat = Elm

+

| il = 2007

+

| cild = 3

+

| səhifə = 422 – 423

+

| sütunlar =

+

| səhifələr =

+

| seriya =

+

| isbn = 978-9952-448-39-9

+

| doi =

+

| tiraj =

+

| archiveurl =

+

| archivedate =

+

| ref = Azərbaycan tarixi, III c. (2)

+

}}

+

# {{Şəki ən qədim zamanlardan günümüzədək|172}}

+

−

# {{~~ŞXT~~-~~1958~~|~~26-27~~|ref=~~Hacı Seyid Əbdülhəmid~~}}

+

#: {{kitab3

+

| müəllif =

+

| hissə = {{abbr|'''Şəki xanı Hacı Çələbinin Osmanlı dövlətinə məktubu, 1754'''|İstinad edilən səhifəyə keçid|1}}

+

| hissənin linki = http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=787535&pno=229

+

| başlıq = Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində : XVIII-XX əsrin əvvəlləri

+

| orijinal =

+

| link =

+

| vikimənbə =

+

| cavabdeh =

+

| nəşr =

+

| yer = Bakı

+

| nəşriyyat = Çaşıoğlu

+

| il = 2010

+

| cild = I

+

| səhifə = 452, 451, 450

+

| sütunlar =

+

| səhifələr =

+

| seriya =

+

| isbn =

+

| doi =

+

| tiraj =

+

| archiveurl = https://web.archive.org/web/20240501140409/http://web2.anl.az:81/read/page.php?bibid=787535&pno=229

+

| archivedate = 1 May 2024

+

| ref = Azərbaycan tarixi arxiv sənədlərində, I cild (03)

+

}}

Mammadov2

Bürokratlar, İnterfeys idarəçiləri, İdarəçilər

40.798

edits

Changes

Şəki üsyanı (1743–1746) (başlanğıc kodu nəzərdən keçir)

19:36, 23 iyun 2024 versiyası

Naviqasiya menyusu

Axtar