Changes

[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:Şəkinin tarixi haqqında məlumat verən müəlliflər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış şair və yazıçılar]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış pedaqoqlar]]

[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:Şəkinin tarixi haqqında məlumat verən müəlliflər]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış şair və yazıçılar]][[Kateqoriya:Şəkidən çıxmış pedaqoqlar]]

{{Yazıçı

{{Yazıçı

|Adı              = Şövkət Sürəyya Aydəmir

|Adı              = Şövkət Sürəyya

|Orijinal adı    = Şevket Süreyya

|Orijinal adı    = Şövkət Sürəyya Aydəmir

|Şəkil            = Aydəmir.jpg

|Şəkil            = Aydəmir.jpg

|Şəkil miqyası    =  

|Şəkil miqyası    = 150

|Şəkil məlumat    = Şövkət Sürəyya Aydəmir

|Şəkil məlumat    = Şövkət Sürəyya Aydəmir.

|İlk adı          = Şövkət Sürəyya

|İlk adı          = Şövkət Sürəyya

|Təxəllüsü        = Aydəmir

|Təxəllüsü        = Aydəmir

|Milliyət        =  

|Milliyət        =  

|İxtisası        =  

|İxtisası        =  

|Təhsili          = [[:tr:Edirne Rüştiyesi ve Öğretmen Okulu|Ədirnə rüştiyəsi və müəllim məktəbində]] (bugünkü Ədirnə Liseyi)  

|Təhsili          = {{*}}[[:tr:Edirne Rüştiyesi ve Öğretmen Okulu|Ədirnə rüştiyəsi və müəllim məktəbində]] (bugünkü Ədirnə Liseyi)  

Moskva İqtisadi və İctimai Elmlər Məktəbi  (–1923)

{{*}}Moskva İqtisadi və İctimai Elmlər Məktəbi  (–1923)

|Fəaliyyəti      =  

|Fəaliyyəti      =  

|Fəaliyyət illəri = XX əsr

|Fəaliyyət illəri = XX əsr

}}

}}

'''Şövkət Sürəyya Aydəmir''' (1897–1976) — tanınmış türk yazıçısı və mütəfəkkiri; iqtisadçı, tarixçi və pedaqoq. 1919-cu ildə Türkiyədən Azərbaycana gələrək iki ilə yaxın müddət ərzində Nuxada müəllimlik etmiş, 1920-ci ilin martında Nuxadan Qarabağa göndərilmiş könüllülər dəstəsinin komandanı olmuş və o zaman bir xalq qəhrəmanı kimi məşhurlaşmışdır; həmin  ilin 30 aprel tarixində  XI Qızıl Ordunun Nuxaya daxil olmasını da öz gözləri ilə görmüş və bu hadisələrin hamısını daha sonralar öz əsərində ətraflı təsvir etmişdir. O cümlədən, 1920-ci il sentyabrın 1-də Bakıda öz işinə başlayan Şərq xalqlarının I qurultayında Nuxa şəhərindən göndərilmiş nümayəndə kimi iştirak edib. 1932-ci ildə isə Türkiyədə  nəşrə başlayan [[:tr:Kadro Dergisi|“Kadro”]] adlı jurnalın yaradıcılarından və [[:tr:Kadrocular|''Kadro hərakatının'']]  rəhbərlərindən də biri olub. Yaşlaşdığı zaman, yazıçılığa başlamış, Türkiyə tarixində əhəmiyyətli rolu olmuş şəxslər barədə kitablar yazmışdır.  

'''Şövkət Sürəyya Aydəmir''' (1897–1976) — tanınmış türk yazıçısı və mütəfəkkiri, iqtisadçı, tarixçi və pedaqoq. 1919-cu ildə Türkiyədən Azərbaycana gələrək iki ilə yaxın müddət ərzində [[Nuxa|Nuxada]] müəllimlik etmiş, 1920-ci ilin martında Nuxadan Qarabağa göndərilmiş könüllülər dəstəsinin komandanı olmuş və o zaman bir xalq qəhrəmanı kimi məşhurlaşmışdır; həmin  ilin 30 aprel tarixində  XI Qızıl Ordunun Nuxaya daxil olmasını da öz gözləri ilə görmüş və bu hadisələrin hamısını daha sonralar öz əsərində ətraflı təsvir etmişdir. O cümlədən, 1920-ci il sentyabrın 1-də Bakıda öz işinə başlayan Şərq xalqlarının I qurultayında Nuxa şəhərindən göndərilmiş nümayəndə kimi iştirak edib. 1932-ci ildə isə Türkiyədə  nəşrə başlayan [[:tr:Kadro Dergisi|“Kadro”]] adlı jurnalın yaradıcılarından və [[:tr:Kadrocular|''Kadro hərakatının'']]  rəhbərlərindən də biri olub. Yaşlaşdığı zaman, yazıçılığa başlamış, Türkiyə tarixində əhəmiyyətli rolu olmuş şəxslər barədə kitablar yazmışdır.  

Şövkət Sürəyya müxtəlif dövrlərdə fərqli ideologiyaların tərəfdarı olmuşsa da, onun əsas məqsədi Türkiyənin qurtuluşu və irəliləməsi idi. Gəncliyində turancı, 1925 – 1927-ci illər arasında Türkiyə Kommunist Partiyası idarəçisi, 1927-ci ildən sonra isə [[:tr:Kemalist|kamalist]] rejimin tərəfdarı və qurucusu kimi fəaliyyət göstərib.

Şövkət Sürəyya müxtəlif dövrlərdə fərqli ideologiyaların tərəfdarı olmuşsa da, onun əsas məqsədi Türkiyənin qurtuluşu və irəliləməsi idi. Gəncliyində turancı, 1925–1927-ci illər arasında Türkiyə Kommunist Partiyası idarəçisi, 1927-ci ildən sonra isə [[:tr:Kemalist|kamalist]] rejimin tərəfdarı və qurucusu kimi fəaliyyət göstərib.

== Haqqında məlumatlar ==

== Haqqında məlumatlar ==

1897-ci ildə Ədirnədə Balkan köçkünü, torpaqsız bir ailənin uşağı kimi anadan olub. Atası Mehmet ağa, vaxtilə, Bolqarıstanın Deliorman adlı yerində torpaq sahibi, varlı bir adam olmuşsa da, sonradan bütün var-dövlətini itirmişdi və Ədirnədə bağbanlıq edirdi. Anası savadlı bir adam olan Şaziylə xanım olub.

1897-ci ildə Ədirnədə Balkan köçkünü, torpaqsız bir ailənin uşağı olaraq anadan olub. Atası Mehmet ağa vaxtilə Bolqarıstanın Deliorman adlı yerində torpaq sahibi, varlı bir adam olmuşsa da, sonradan bütün var-dövlətini itirmişdi və Ədirnədə bağbanlıq edirdi. Anası savadlı bir adam olan Şaziylə xanım olub.

=== Təhsili ===

=== Təhsili ===

Şövkət Sürəyya oxuyub-yazmağı anasından öyrənib.  

Oxuyub-yazmağı anasından öyrənib.  

   

   

Bir müddət [[:tr:Kuleli Askeri Lisesi|Küleli Hərbi Liseyində]] daxil olsa da təhsilini yarımçıq buraxıb.

[[:tr:Kuleli Askeri Lisesi|Küleli Hərbi Liseyinə]] daxil olsa da təhsilini yarımçıq buraxıb.

Daha sonra [[:tr:Edirne Rüştiyesi ve Öğretmen Okulu|Ədirnə rüştiyəsi və müəllim məktəbində]] (bugünkü Ədirnə Liseyində) təhsil alıb.  

Daha sonra [[:tr:Edirne Rüştiyesi ve Öğretmen Okulu|Ədirnə rüştiyəsi və müəllim məktəbində]] (bugünkü Ədirnə Liseyində) təhsil alıb.  

=== Hərbçi fəaliyyəti ===

=== Hərbçi fəaliyyəti ===

Birinci dünya müharibəsinin (1914 – 1918) əvvəllərində könüllü olaraq orduya yazılıb, Qafqaz cəbhəsində vuruşub və yaralanıb. Türk ordusunun Qafqaz cəbhəsindən geri çəkilməsindən sonra Ədirnəyə qayıdıb. Ədirnənin yunanlar tərəfindən işğalı zamanı isə bir müddət yerli müqavimət hərəkatında iştirak edib. Həmçinin, 1920-ci ilin martında Nuxadan Qarabağa yola düşən könüllülər dəstəsinin komandanı olub.

Birinci dünya müharibəsinin (1914 – 1918) əvvəllərində könüllü olaraq orduya yazılıb, Qafqaz cəbhəsində vuruşub və yaralanıb. Türk ordusunun Qafqaz cəbhəsindən geri çəkilməsindən sonra Ədirnəyə qayıdıb. Ədirnənin yunanlar tərəfindən işğalı zamanı isə yerli müqavimət hərəkatında iştirak edib. Həmçinin, 1920-ci ilin martında Nuxadan Qarabağa göndərilən könüllülər dəstəsinin komandanı olub.

=== Nuxada fəaliyyəti ===

=== Nuxada fəaliyyəti ===

28 may 1918-ci il tarixdə qurulmuş Azərbaycan Cümhuriyyətində ilk günlərdən təhsilin inkişaf etdirilməsi üçün Türkiyədən müəllim kadrlar istənilmişdir. Türkiyədən Nuxaya göndərilmiş müəllim isə Şövkət Sürəyya olub. O, Nuxaya gedərkən, vaxtilə, mütaliə etdiyi [[:tr:Müfide Ferit Tek|Müfidə Feritin]] [[:tr:Aydemir (roman)|“Aydəmir”]] adlı turançılığı təbliğ edən romanındakı qəhrəmanın adını – “Aydəmir”i, özünə soyadı götürdü. Xatirələrində də yazdığı kimi  

28 may 1918-ci il tarixdə qurulmuş Azərbaycan Cümhuriyyətində ilk günlərdən təhsilin inkişaf etdirilməsi üçün Türkiyədən müəllim kadrlar istənilmişdir. Türkiyədən Nuxaya göndərilmiş müəllim isə Şövkət Sürəyya olub. O, Nuxaya gələrkən, vaxtilə, mütaliə etdiyi [[:tr:Müfide Ferit Tek|Müfidə Feritin]] [[:tr:Aydemir (roman)|“Aydəmir”]] adlı turançılığı təbliğ edən romanındakı qəhrəmanın adını – “Aydəmir”i, özünə soyad götürür. Xatirələrində yazdığı kimi  

{{Sitat2|

{{Sitat2|

''O gündən sonra mənim adım Aydəmir oldu. Çünki Turanda idim və mən də bir Aydəmir idim.''<ref name="old.525.az">[http://www.anl.az/down/meqale/525/2010/noyabr/140211.htm ''Vilayət Quliyev''. 525-ci qəzet.-2010.- 6 noyabr.- S.24-25.]</ref>.

''O gündən sonra mənim adım Aydəmir oldu. Çünki Turanda idim və mən də bir Aydəmir idim.''<ref name="old.525.az">[http://www.anl.az/down/meqale/525/2010/noyabr/140211.htm ''Vilayət Quliyev''. 525-ci qəzet.-2010.- 6 noyabr.- S.24-25.]</ref>.

}}

}}

Şövkət Sürəyya Nuxada yerli ziyalılarla, ilk növbədə tanınmış din xadimi və alim Axund Fərəcullah Pişnamazzadə ilə dostluq əlaqələri qurur. Həmin dövrdə şəhərdəki əsas təhsil müəssisəsi dərslərin rusca aparıldığı Nuxa progimnaziyası idi. Məktəbə Rusiyada universitet bitirmiş Məmməd Əfəndizadə rəhbərlik etsə də iki-üç nəfərdən başqa qalan müəllimlər rus və qeyri millətlərin nümayəndələri idilər. Təhsilin milliləşdirilməsinə ilk növbədə bu progimnaziyadan başlanıldı. Şövkət Sürəyyanın yazdığına görə, ideyanın əsas müəlliflərindən biri kimi ortaya düşdüyündən bir müddət sonra yalnız türk dili, ədəbiyyat, və tarix deyil, coğrafiya, hətta həndəsə dərslərini də özü aparmalı olub.  

Şövkət Sürəyya Nuxada yerli ziyalılarla, ilk növbədə tanınmış din xadimi və alim Axund [[Məhəmməd Pişnamazzadə|Fərəcullah Pişnamazzadə]] ilə dostluq əlaqələri qurur. Həmin dövrdə şəhərdəki əsas təhsil müəssisəsi dərslərin rusca aparıldığı Nuxa progimnaziyası idi. Məktəbə Rusiyada universitet bitirmiş [[Məmməd Əfəndiyev|Məmməd Əfəndizadə]] rəhbərlik etsə də iki-üç nəfərdən başqa qalan müəllimlər rus və qeyri millətlərin nümayəndələri idilər. Təhsilin milliləşdirilməsinə ilk növbədə bu progimnaziyadan başlanıldı. Şövkət Sürəyyanın yazdığına görə, ideyanın əsas müəlliflərindən biri kimi ortaya düşdüyündən bir müddət sonra yalnız türk dili, ədəbiyyat və tarix deyil, coğrafiya, hətta həndəsə dərslərini də özü aparmalı olub.  

1920-ci ilin martında Qarabağ erməniləri qiyam edirlər. “''Qarabağ kimin əlində isə, Kür vadisinə və Azərbaycan düzənliklərinə o yuxarıdan baxa bilər''” – deyə bu regionun ölkə üçün strateji əhəmiyyətini dəqiq qiymətləndirən Şövkət Sürəyya, özünün yazdığı kimi, Nuxa könüllülərinin Əsgəran savaşına yollanmalarının təşəbbüskarı olmuş və hərb təcrübəsi olan kiçik zabit kimi onlara rəhbərlik etmişdir.

1920-ci ilin martında Qarabağ erməniləri qiyam edirlər. “''Qarabağ kimin əlində isə, Kür vadisinə və Azərbaycan düzənliklərinə o yuxarıdan baxa bilər''” – deyə bu regionun ölkə üçün strateji əhəmiyyətini dəqiq qiymətləndirən Şövkət Sürəyya, özünün yazdığı kimi, Nuxa könüllülərinin Əsgəran savaşına yollanmalarının təşəbbüskarı olmuş və hərb təcrübəsi olan kiçik zabit kimi onlara rəhbərlik etmişdir.

Bir neçə gün içərisində Nuxadan və kəndlərindən Qarabağın müdafiəsinə getmək istəyən dörd yüzdən çox könüllü toplanmışdı. Dəstəyə rəhbərlik gənc müəllim Aydəmirə həvalə olunur. Şəhər əhalisi adından ona at və mauzer hədiyyə edilir. Bütün bunları o, özü sonradan belə təsvir edir:  

Bir neçə gün içərisində Nuxadan və kəndlərindən Qarabağın müdafiəsinə getmək istəyən dörd yüzdən çox könüllü toplanır. Dəstəyə rəhbərlik gənc müəllim Aydəmirə həvalə olunur. Şəhər əhalisi adından ona at və mauzer hədiyyə edilir. Bütün bunları o, özü sonradan belə təsvir edir:  

{{Sitat2|

{{Sitat2|

''Ata mindim, dəstənin önünə keçdim. Qaladan çıxıb şəhərin ana küçəsi ilə düzənliyə tərəf enməyə başladıq. Qabaqda uca səslə təkbir edənlər gedirdi. Yolların kənarları, pəncərələr, balkonlar, divarların, ağacların, damların üstü yüzlərlə qışqıran, ağlayan, alqışlayan qadın, kişi, qoca, cavan və uşaqlarla dolmuşdu''<ref name="old.525.az"/>.

''Ata mindim, dəstənin önünə keçdim. Qaladan çıxıb şəhərin ana küçəsi ilə düzənliyə tərəf enməyə başladıq. Qabaqda uca səslə təkbir edənlər gedirdi. Yolların kənarları, pəncərələr, balkonlar, divarların, ağacların, damların üstü yüzlərlə qışqıran, ağlayan, alqışlayan qadın, kişi, qoca, cavan və uşaqlarla dolmuşdu''<ref name="old.525.az"/>.

Öz həyatından bəhs etdiyi [[:tr:Suyu Arayan Adam|“Suyu arayan adam”]], Atatürk və İsmət İnönü dövrləri haqqında hər biri 3 cildlik  [[:tr:Tek Adam (kitap)|“Tək adam”]] və [[:tr:İkinci Adam|“İkinci adam”]] adlı kitabları onu bir yazıçı kimi məşhurlaşdırıb.

Öz həyatından bəhs etdiyi [[:tr:Suyu Arayan Adam|“Suyu arayan adam”]], Atatürk və İsmət İnönü dövrləri haqqında hər biri 3 cildlik  [[:tr:Tek Adam (kitap)|“Tək adam”]] və [[:tr:İkinci Adam|“İkinci adam”]] adlı kitabları onu bir yazıçı kimi məşhurlaşdırıb.

 

25 mart 1976-ci il tarixdə Ankaradakı evində vəfat edib. Ankara bələdiyyə sədrinin əmri ilə tabutu Türkiyə bayrağına sarılı olaraq dəfn edilib. Yaşadığı evin yanından keçən küçəyə isə adı verilib.

25 mart 1976-ci il tarixdə Ankaradakı evində vəfat edib. Ankara bələdiyyə sədrinin əmri ilə tabutu Türkiyə bayrağına sarılı olaraq dəfn edilib. Yaşadığı evin yanından keçən küçəyə isə adı verilib.

== Əsərləri ==

=== Kitabları ===

* [[:tr:Tek Adam (kitap)|Tək adam]] (''[[:tr:Mustafa Kemal|Atatürk]]ün həyatı barədə''), 3 cilddə (bioqrafiya);  

* [[:tr:Tek Adam (kitap)|Tək adam]] (''[[:tr:Mustafa Kemal|Atatürk]]ün həyatı barədə''), 3 cilddə (bioqrafiya);  

* [[:tr:İkinci Adam|İkinci adam]] (''[[:tr:İsmet İnönü|İsmət İnönü]] haqqında''), 3 cilddə (bioqrafiya);  

* [[:tr:İkinci Adam|İkinci adam]] (''[[:tr:İsmet İnönü|İsmət İnönü]] haqqında''), 3 cilddə (bioqrafiya);  

{{İstinad siyahısı}}

{{İstinad siyahısı}}

{{yaxşı məqalə}}

{{Yoxlanılmış məqalə}}