Rüstəm xan Xoyski
| Rüstəm xan Xoyski | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xoyski Rüstəm xan Cahangir xan oğlu | |||||||
 | |||||||
|
|||||||
|
|||||||
| Sələfi | Musa bəy Rəfiyev | ||||||
| Xələfi | Valerian Klenevski | ||||||
| Doğum tarixi | 5 noyabr 1888 | ||||||
| Doğum yeri | Gəncə, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya İmperiyası | ||||||
| Vəfat tarixi | 1939 | ||||||
| Vəfat yeri | Moskva | ||||||
| Atası | İskəndər xan Xoyski | ||||||
| Anası | Şəhrəbanu xanım Hacı Molla Zeynal qızı | ||||||
Rüstəm xan Xoyski Azərbaycan milli istiqlal hərəkatının fəal iştirakçılarından biri. General-leytenant İskəndər xan Xoyskinin oğlu, Fətəli xan Xoyskinin kiçik qardaşıdır.
Azərbaycan Cümhuriyyətinin qurucularından olan görkəmli dövlət xadimi Fətəli xan Xoyskinin kiçik qardaşıdır.
Həyatı
Təhsili
1906-cı ildə Yelizavetpol klassik gimnaziyasında orta təhsilini başa vurub.
1906 – 1913-cü illərdə Peterburq Universitetinin hüquq fakültəsində təhsil alıb.
Əmək fəaliyyəti
1913 – 1916-cı illərdə Yelizavetpol Dairə Məhkəməsində,
1916 – 1917-ci illərdə isə Bakı Dairə Məhkəməsində andçı müvəkkil müavini vəzifəsində işləyib.
1917-ci ildə Bakı Dairə Məhkəməsi sistemində vəkil köməkçisi idi.
1918-ci ilin 28 mayında Azərbaycan Cümhuriyyəti elan edildikdən sonra Cümhuriyyət Heyəti-Vükəla (Nazirlər Şurası) İdarəsinin müdiri vəzifəsində işləyib.
26 dekabr 1918-ci il tarixdən 14 mart 1919-cu il tarixədək – Fətəli xan Xoyskinin qurduğu 3-cü hökumət kabinəsində ümuri-xeyriyyə (sosial təminat) naziri,
14 mart 1919-cu il tarixdən 22 dekabr 1919-cu il tarixədək – Nəsib bəy Yusifbəylinin qurduğu 4-cü hökumət hökumət kabinəsində ümuri-xeyriyyə nazirinin müavini,
24 dekabr 1919-cu il tarixdən – 1 aprel 1920-ci il tarixədək isə – Nəsib bəy Yusifbəylinin qurduğu 5-ci hökumət kabinəsində isə ümuri-xeyriyyə və səhiyyə nazirinin müavini vəzifəsini tutub.
27 aprel 1920-ci il tarixdə Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasından sonra 15 may 1920-ci il tarixə qədər Azərbaycan İctimai Şuralar Cümhuriyyəti sosial təminat komissarının müavini vəzifəsində çalışıb.
1924-cü ildə Azərbaycan İctimai Şuralar Cümhuriyyəti Ali İqtisad Şurasında və Xalq Komissarları Şurasında katib olub.
Daha sonralar Moskvaya köçmüş, Moskvada müxtəlif dövlət idarələrində çalışmışdır.
İctimai-siyasi fəaliyyəti
Peterburq Universitetində Azərbaycandan getmiş tələbələrin təşkil etdiyi yerdaşlıq cəmiyyətinin üzvü olub.
1917-ci ildə əvvəlcə Bakı Müsəlman İctimai Təşkilatları Komitəsinə, sonra isə komitənin siyasi bölməsinə üzv seçilib.
Məhkumluğu
1920-ci ilin iyunun 5-də Nardaran kəndində olarkən Fövqəladə Komitə tərəfindən həbs edilmiş 1920-ci ilin 31 avqustuna qədər həbsxanada saxlanılmışdır.
Vəfatı
1939-cu ildə Moskvada vəfat edib; Novodeviçye qəbiristanlığında, qaynı – mühəndis İ.İ.Yutkeviçin qəbrinin yanında dəfn olunub.
Sovet dönəminin ilk illərində Xoyski bir müddət mühüm vəzifədə çalışıb. M.Əliyev onun Azərbaycan Dövlət Plan Komitəsində hüquq məsləhətçisi işlədiyini yazıb. Mövsüm bəydən sonra Rüstəm xan haqqında ən dəyərli araşdırmanı Cümhuriyyət tariximizin görkəmli tədqiqatçısı prof. Nəsiman Yaqublu aparıb. Onun “Rüstəm xan Xoyski” adlı qiymətli yazısında oxuyuruq: “Azərbaycanın 1920-ci ilin aprelin 27-də sovet rejimi tərəfindən işğalından sonra R.Xoyski bir müddət sosial təminat komissarının müavini işlədi. O, bu vəzifədə mayın 15-nə, yəni Sosial Təminat Komissarlığı Əmək Komissarlığı ilə birləşənə qədər çalışdı. O, sonradan bu işdən uzaqlaşdırıldı və N.Nərimanova müraciət etsə də işlə təmin olunmadı. R.Xoyski 1920-ci ilin iyunun 5-də Nardaran kəndində olarkən həbs edildi. R.Xoyski həbs olunanda anası Şəhrəbanı xanım yeganə sağ qalan oğlunu xilas etmək üçün Hərbi İnqilab Komitəsinin sədri N.Nərimanova xahiş ərizəsi yazdı. O, bu ərizəni yazanda böyük oğlu, Azərbaycan Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının sədri F.x.Xoyski öldürülmüş, digər oğlu Hüseynqulu xan isə (o, Gəncənin qubernator müavini olmuşdu) Gəncə üsyanına rəhbərlik edənlər sırasında olduğuna görə Türkiyəyə getmək məcburiyyətində qalmışdır. Şəhrəbanı xanımın üçüncü oğlunu bolşevik güllələnməsindən xilas etmək üçün N.Nərimanova yazdığı ərizədə çox təsirli sözlər vardı: “Mənim oğlum Rüstəm artıq beş aydır ki, Azərbaycan Fövqəladə Komitəsi tərəfindən həbs edilib və indiyə qədər həbsdədir... [...] Mən əminəm ki, bədbəxt ağbirçək ananın xahişi Sizin tərəfinizdən cavabsız qalmayacaq...”. N.Nərimanov isə ərizəyə qəti cavab verə bilməyib... R.Xoyski 1920-ci ilin 31 avqustuna qədər həbsxanada saxlanıldı”. Xoyskinin FK yanında girov kimi saxlanılması haqqında Azərb. FK-nın 1920-ci il 21 avqust tarixli qərarına işıq salan N.Yaqublu bu cümləni işlədib ki, R.Xoyski həbsdən sürgünə göndərildi və sonradan Moskvaya getdi. Xoyskinin Moskvaya getməsi və ölümü tarixi mübahisəlidir. Belə ki, M.Əliyev adıkeçən məqaləsində yazıb: “1920-ci ilin axırında Moskvaya köçən R.Xoyski burada ailə həyatı qurmuş və müxtəlif dövlət idarələrində çalışmışdır”. Xoyskinin Moskvaya köçməsi və orada işləməsi etiraz doğurmayan gerçəklikdir, ancaq bu tarixin 1920-ci ilin sonu olmadığını deməyə əsasımız var. Bu əsası bizə Xoyskinin əlimizdəki Azərbaycan İctimai Şura Cümhuriyyəti Ali İqtisad Şurası (AİŞ) katibi kimi imzalayaraq Azərbaycan KP MK Rəyasət Heyətinin katibi Pavlova ünvanladığı 25 may 1924-cü il tarixli 23 saylı tam məxfi məktub verir. O, həmin məktubla birgə AİŞ sədrinin müavini D.Bünyadzadənin göstərişinə əsasən Azərbaycan Xalq Komissarları Şurası (XKŞ) Özəl Komissiyasının 1, 2, 3 və 4 saylı iclaslarının protokollarının surətini Pavlova göndərib. Deməli, Rüstəm xan ən azından 1924-cü ildə Bakıda idi və mühüm vəzifədə çalışırdı. Pavlova məktubda diqqəti çəkən bir də budur ki, XKŞ Özəl Komissiyasının iclaslarında da katibliyi Rüstəm xan edib; deməli, o yalnız AİŞ-da deyil, həm də XKŞ-da katib işləyirmiş. M.Əliyev “Rüstəm xan Xoyski” məqaləsində qeyd edib ki, o, “1948-ci ildə Moskvada vəfat etmiş və sonralar dövlət tərəfindən fəxri qəbiristanlığa çevrilən Novodeviçye qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur”. Bu məqalədən çox razı qalmış Zahid xan Xoylu “Odlar yurdu” qəzetinə məqalə müəllifi üçün Nyu-Yorkdan göndərdiyi məktubda ölüm tarixi məsələsinə də toxunub: “Nəhayət, Sizdən əmim haqqında həqiqəti öyrəndim, lakin rəhmətlik atamın sağlığında eşitdiyimə görə, əmim Rüstəm xan 1922-25-ci illərdə Bakıda güllələnibdir”.
1 Müavinim.