Changes

[[Kateqoriya:F]]{{Dövlət xadimi

[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]][[Kateqoriya:Şəki xan qəbiristanlığında dəfn olunanlar]]{{Dövlət xadimi

| adı                          =  

| adı                          =  

| orijinal adı                = Fətəli xan

| orijinal adı                = Fətəli xan

| Şəkil                        = Feteli khan.jpg

| Şəkil                        = Feteli khan.jpg

| şəklin izahı                = [[Şəki şəhəri]], Şəki [[Xan qəbiristanlığı]], Fətəli xanın qəbri üstündəki başdaşı

| şəklin izahı                = [[Şəki şəhəri]], [[Xan qəbiristanlığı]], Fətəli xanın qəbri üstündəki başdaşı

| şəklin ölçüsü                =  

| şəklin ölçüsü                =  

| titul                        = [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]]

| titul                        = [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]]

| varisi_2                    =  

| varisi_2                    =  

| milliyəti                    =  

| milliyəti                    =  

| dini                        = [[İslam]], [[sünni]]

| dini                        = [[islam]], [[sünni]]

| doğum tarixi                =  

| doğum tarixi                = ?

| doğum yeri                  =  

| doğum yeri                  =  

| vəfat tarixi                = {{Vəfat tarixi|1815|05|12}}

| vəfat tarixi                = {{Vəfat tarixi|1815|05|12}}

| vəfat yeri                  = [[Şəki (şəhər)|Nuxa]]

| vəfat yeri                  = [[Şəki (şəhər)|Nuxa]]

| dəfn yeri                    = [[Şəki xan qəbiristanlığı]]  

| dəfn yeri                    = [[Xan qəbiristanlığı]]

| sülalə                      =  

| sülalə                      =  

| atası                        = [[Məhəmmədhüseyn xan]]

| atası                        = [[Məhəmmədhüseyn xan]]

| anası                        =  

| anası                        =  

| həyat yoldaşı                = qubalı Xurşid xanım<ref>Daha əvvəl [[Hacı Əbdülqadir xan]]ın arvadı olub.</ref>

| həyat yoldaşı                = qubalı Xurşid xanım<ref>Daha əvvəl [[Hacı Əbdülqadir xan]]ın arvadı olub.</ref>

| uşağı                        = [[Kərim ağa Fateh|Kərim ağa Şəkixanov]]

| uşağı                        = [[Kərim ağa Şəkixanov]]

}}

}}

'''Fətəli xan''' — Şəki xanı. [[Məhəmmədhüseyn xan]]ın ikinci oğlu. "Möhnəti" təxəllüsü ilə şeirlər də yazıb.

Mənbələrdə Fətəli xanın adı ilk dəfə 1780-cı ilin avqust ayında baş vermiş hadisələrlə bağlı olaraq çəkilir. Göstərilir ki, həmin vaxt atası [[Məhəmmədhüseyn xan]] Nuxadakı qalada – öz iqamətgahında olarkən, qala qəfildən Məhəmmədhüseyn xanın əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Hacı Əbdülqadirin]] adamları tərəfindən tutulmuş, Məhəmmədhüseyn xan Qurğuşunlu otaqda oğlu Fətəli ağa ilə birlikdə basqınçılara müqavimət göstərirmişdir.

...yanında ikinci oğlu Fətəli xan uşaq, tüfəng doldurub verir imiş. Bir neçə saat atışmadan və bir neçəsini qətlə yetirəndən sonra, özünə yara yerləşib, ixtiyardan düşür.<ref>[http://sites.google.com/site/shekitarixi/29 Məhəmmədiyyə təriqətinə məxsus kitabdan anonim şəxsin qələmə aldığı hekayət, Əlyazmaları İnstitutu, şifrə B-589/10505, səh.: 51b – 52a.]</ref>.}}

Məhəmmədhüseyn xan silahı yerə qoyub təslim olur, onu 1 həftə saxlayıb, sonra edam edirlər, [[Şəki xanlığı]] Məhəmmədhüseyn xanın əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Hacı Əbdülqadirin]] əlinə keçir. Bir neçə il sonra Məhəmmədhüseyn xanın əvvəllər ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağa Qarabağda üzə çıxır. O, özünə qoşun toplayıb, Şəki xanlığına hücum edir və Hacı Əbdülqadir xanı tutub öldürtdürür.

[[Məhəmmədhüseyn xan]] silahı yerə qoyub təslim olur, onu 1 həftə saxlayıb, sonra edam edirlər, [[Şəki xanlığı]] [[Məhəmmədhüseyn xan]]ın əmisi [[Hacı Əbdülqadir xan|Hacı Əbdülqadir]]in əlinə keçir. Bir neçə il sonra [[Məhəmmədhüseyn xan]]ın əvvəllər ölmüş hesab edilən oğlu [[Məhəmmədhəsən xan|Məmmədhəsən ağa]] [[Qarabağ xanlığı|Qarabağda]] peyda olur. O, özünə qoşun toplayıb, tezliklə [[Şəki xanlığı|Şəkini]] ələ keçirir, [[Hacı Əbdülqadir xan]]ı tutub öldürtdürür və [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] olur.

[[Məhəmmədhəsən xan]]ın qardaşı Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Fateh|Kərim ağa Şəkixanov]] yazır ki,

Məhəmmədhəsən xanın qardaşı Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov]] yazır ki,

{{Sitatın əvvəli}}

{{Sitat2|

"''[[Məhəmmədhəsən xan]] bir iki il xanlıq edəndən sonra, mənim atam Fətəli xan [[Məhəmmədhəsən xan]]ın qardaşıdır, onun anası [[Ərəş sultanlığı|Ərəş sultanının]] qızıdır. Ərəş sultanı [[Məlik Əli]]nin oğlanları o vaxtda Ərəşdə böyük və sikkəli və güclü bəylərmiş ki, Fətəli xanın anasının qardaşlarıdır; Məhəmmədhəsən xan , Fətəli xanın qohumları böyük və çox olmaq və özü də [[Məhəmmədhüseyn xan|Hüseyn xanın]] istəgi (istəkli) oğlu olmaq səbəbindən ehtiyat elər ki, bəlkə xarab eləyə, tutub Fətəli xanın gözlərin çıxarıb, özü də evində dustaq elər''."<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi,  Bakı, 1993, səh.: 13.]</ref>.

Məhəmmədhəsən xan bir iki il xanlıq edəndən sonra, mənim atam Fətəli xan Məhəmmədhəsən xanın qardaşıdır, onun anası Ərəş sultanının qızıdır. Ərəş sultanı Məlik Əlinin oğlanları o vaxtda Ərəşdə böyük və sikkəli və güclü bəylərmiş ki, Fətəli xanın anasının qardaşlarıdır; Məhəmmədhəsən xan, Fətəli xanın qohumları böyük və çox olmaq və özü də Hüseyn xanın istəgi (istəkli) oğlu olmaq səbəbindən ehtiyat elər ki, bəlkə xarab eləyə, tutub Fətəli xanın gözlərin çıxarıb, özü də evində dustaq elər<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi,  Bakı, 1993, səh.: 13.]</ref>.

{{Sitatın sonu}}

}}

1795-ci ilin sonunda isə [[İran]] şahı [[Ağa Məhəmməd şah Qacar]]ın göstərişi ilə [[Məhəmmədhəsən xan]]ın özünün gözləri çıxardılır, onun özünü dustaq edirlər və İrana göndərirlər. Bu fürsətdən isə Məhəmmədhəsən xan digər qardaşı [[Səlim xan (Şəki xanı)|Səlim xan]] yararlanır, necə ki o, xan olması üçün daha əvvəldən qardaşı ilə vuruşurdu, hadisədən xəbərdar olan kimi, bir dəstə ilə gəlib [[Şəki xanlığı|Şəkini]] tutur və özünü xan elan edir. Məhəmmədhəsən xan isə yalnız 2 ildən sonra [[İran]]dan qayıda bilir və xanlığı qardaşı Səlim xanın əlindən geri alır.

 

1795-ci ilin sonunda isə İran şahı Ağa Məhəmməd şah Qacarın göstərişi ilə Məhəmmədhəsən xanın özünün də gözləri çıxardılır, sonra isə dustaq edib İrana göndərirlər. Bu fürsətdən isə Məhəmmədhəsən xanın digər qardaşı [[Səlim xan]] yararlanır. Belə ki o, xan olmaq üçün daha əvvəldən qardaşı ilə vuruşurdu, hadisədən xəbərdar olan kimi isə bir dəstə ilə gəlib Nuxanı tutur və özünü xan elan edir. Məhəmmədhəsən xan isə yalnız 2 ildən sonra İrandan qayıda bilir və xanlığı qardaşı Səlim xanın əlindən geri alır.

 

Bundan 8 il sonra - 1805-ci ildə, Səlim xan [[şamaxı xanlığı|Şamaxı xanı]] Mustafa xanın köməyi ilə qardaşı [[Məhəmmədhəsən xan]]ı devirmək və təkrarən Şəki xanı olmaq fikrinə düşür. [[Mustafa xan]] isə Səlim xanın təklifindən öz məqsədi üçün istifadə etmək istəyirdi. [[Rusiya İmperiyası|Rus]] polkovniki [[Pavel Karyagin|Karyagin]] tərəfindən 1805-ci ilin əvvəllərində tərtib edilmiş raporta əsasən, raport yazılan vaxtdan bir müddət əvvəl,

Raportda təsvir edilən hadisələrin nə vaxt başlayıb nə vaxt bitdiyini bilmək üçün isə aidiyyatı olan digər məlumatlara da diqqət yetirilməsinə ehtiyac var. Məsələn, Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov|Kərim ağa Şəkixanovun]] yazdığına görə onun atası ''“iki-üç ay”'' xanlıq etmiş, Səlim xan isə Nuxaya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı [[Qala (Şəki)|qalanı]] qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti olaraq qalaya daxil olmuşdur{{sfnaz|Kərim ağa Fateh|1993|p=15}}. Pavel Sisianov isə Səlim xana yazdığı {{abbr|28 yanvar|Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 16 yanvar.|0}} 1805-ci il tarixli məktubunda Mustafa xanın Nuxaya öz naiblərini göndərməsi, Şəki xanlığını Səlim xana vermək istəməməsi, Fətəli xanın Nuxada xan olması barədə yayılan şayiələrdən təəssüfləndiyini və bu şayiələrin doğru olmaması üçün dua etdiyini{{sfn|AKAK, səh.: 642|1868|p=}}, növbəti – {{abbr|25 fevral|Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 13 fevral.|0}}, 1805-ci il tarixli məktubunda isə Səlim xanın yenidən Nuxada xan olmasına görə sevindiyini və bu münasibətlə onu təbrik etdiyini bildirmişdir{{sfn|AKAK, səh.: 642|1868|p=}}. Beləliklə, aydınlaşır ki bu hadisələr, o cümlədən Fətəli xanın xanlıq dövrü, raportda təsvir edildiyi kimi heç də bir-iki gün ərzində başlayıb sona çatmadığı kimi, Kərim ağa Şəkixanovun yazdığı kimi də heç də iki-üç ay davam etməmiş, təxminən, bir aya yaxın müddət ərzində baş vermişdir.

{{Sitatın əvvəli}}

''[[Mustafa xan]] guya Səlim xanın sifarişini yerinə yetirirmiş kimi, [[Şamaxı xanlığı|Şirvan]] ordusu ilə [[Şəki xanlığı]]nın sərhədlərinə doğru hərəkət edib. [[Məhəmmədhəsən xan]] da [[Şəki xanlığı|Şəki ordusu]]nu  götürüb vuruşmaq əzmiylə əvvəl [[Mustafa xan]]ın qarşısına - vuruşmağa, gedib, lakin sonda, vuruşmaq fikrindən vaz keçib, ordusunu buraxıb və özünü təkcənə Mustafa xana təslim edib. Mustafa xan [[Məhəmmədhəsən xan]]ı əsir kimi [[Şamaxı]]ya göndərib, Səlim xana isə deyib ki ona inanmır, bu şərtlə onu [[Şəki xanlığı|Şəkidə]] xan edə bilər ki, oğlunu və qızını əvvəlcə "əmanət" kimi ona versin. Səlim xan o saat [[Mustafa xan]]ın tələbini yerinə yetirib. Amma [[Mustafa xan]] ürəyində istəyirmiş ki [[Şəki xanlığı]]nı özü ələ keçirsin və buna görə də öz naiblərini gizlincə [[Nuxa]] şəhərinə göndəribmiş ki şəhəri idarə etsinlər və [[Məhəmmədhəsən xan]]ın adından onun bütün xəzinəsini tələb etsinlər. Səlim xan isə bunu və özünün aldadıldığını bilən kimi, naiblərin göndərilməsi barədə [[Nuxa]]dakı kor qardaşı Fətəli ağaya xəbər ötürə bilib. [[Nuxa]] adamları ayağa qalxıb Mustafa xanın naiblərini qovublar və Fətəli ağanı müvəqqəti xan seçiblər. [[Mustafa xan]] [[nuxa]]lıların seçimi ilə razılaşmağa məcbur olub və yeni [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] seçilmiş Fətəli xana məktub yazıb oğlunu "əmanət" kimi [[Şamaxı]]ya göndərəcəyi təqdirdə onu [[Şəki xanlığı|Şəki xan]]ı kimi tanıyacağını bildirib. Fətəli xan həmin saat oğlunu [[Mustafa xan]]ın yanına yollayıb. Bundan sonra Mustafa xan Səlim xana onu [[Şəki xanlığı|Şəkidə]] xan  edəcəyi barədə verdiyi vədindən imtina edib və  bildirib ki əvəzində ona [[Şamaxı xanlığı|Şirvanda]] yaxşı bir mahal verə bilər. Səlim xan əvvəlcə bu təkliflə razılaşıb, lakin [[Mustafa xan]]ın yanından ayrılan kimi, birbaşa [[Nuxa]]ya gedib və hamı tərəfindən, o cümlədən qardaşı Fətəli xan tərəfindən [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] kimi qəbul olunub''<ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9704/#page/436/mode/1up Дубровин Николай Федорович.  История войны и владычества русских на Кавказе, том IV,  С.-Петербург, 1886, стр.: 426-427.]</ref><ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9487/#page/645/mode/1up Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том II,  Тифлис, 1868, стр.: 643, №1291.]</ref>.

Lakin raportda yazılanların əksinə olaraq, bu hadisələr heç də 1-2 gün ərzində baş verməmişdir. Belə ki Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Fateh|Kərim ağa Şəkixanovun]] yazdığına görə onun atası "''iki-üç ay''" xanlıq etmişdir. Səlim xan isə [[Nuxa]]ya heç də təntənəli şəkildə yox, əslində gizlincə gəlmiş və gecə vaxtı [[Nuxa]] qalasını qoruyan bəylərin Fətəli xana xəyanəti nəticəsində xəlvəti qalaya daxil olmuşdu<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, Bakı, 1993, səh.: 15.].</ref>!

Fətəli xan Şəki xanlığının siyasi həyatında bir daha 1806-cı ilin noyabrında əsas şəxslərdən biri olmuşdur. Belə ki 1806-cı ilin 4 noyabrında rus qoşunları Nuxanı tutduqdan sonra əhalinin xahişinə uyğun olaraq xanlığın idarəsi Fətəli xan ilə Məmməd adlı bir bəydən ibarət ikinəfərlik şuraya verilmişdir. Lakin Cənubi Qafqazdakı rus qoşunlarının Tiflisdə oturan baş komandanı İvan Qudoviç dekabr ayında keçmiş [[Xoy xanlığı|Xoy xanı]] [[Cəfərqulu xan Dünbili|Cəfərqulu xan]]ı – hansı ki [[Tiflis]]də elə öz yanında idi, məhz ona  [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] olmağı təklif etmiş və onu Şəki xanı etmişdir<ref>[http://www.ipekchi.biz/dubrovin Дубровин Николай Федорович. История войны и владычества русских на Кавказе, том V,  С.-Петербург, 1887, стр.: 90.]</ref>.

Dəqiqi isə budur ki, Knyaz [[Sisianov]], Səlim xana yazdığı 28 yanvar<ref>Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 16 yanvar.</ref> 1805-ci il tarixli məktubunda [[Mustafa xan]]ın [[Nuxa]]ya öz naiblərini göndərməsi, [[Şəki xanlığı]]nı Səlim xana vermək istəməməsi, Fətəli xanın [[Şəki xanlığı|Şəkidə]] xan olması barədə yayılan şayiələrdən təəssüfləndiyini və bu şayiələrin doğru olmaması üçün dua etdiyini<ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9487/#page/644/mode/1up Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том II, Тифлис, 1868, стр.: 642, 1288.]</ref>, növbəti - 25 fevral<ref>Məktubda tarix Yuli təqvimi ilə göstərilir: 13 fevral.</ref> 1805-ci il tarixli məktubunda isə Səlim xanın yenidən [[Şəki xanlığı|Şəkdə]] xan olmasına görə sevindiyini və bu münasibətlə onu təbrik etdiyini bildirmişdir<ref>[http://www.runivers.ru/bookreader/book9487/#page/644/mode/1up Акты, собранные Кавказской археографической комиссией, том II, Тифлис, 1868, стр. 642, 1289.]</ref>. Buna görə də güman etmək mümkündür ki, bu hadisələr, o cümlədən Fətəli xanın xanlıq etdiyi dövr, raportda təsvir edildiyi kimi heç də 1-2 günə başa çatmadığı kimi,  bu, [[Kərim ağa Fateh|Kərim ağa Şəkixanovun]] yazdığı kimi 2-3 ay da yox, olsa-olsa, cəmi 1 ay davam etmişdir.

Bəzi mənbələrə, o cümlədən, Fətəli xanın oğlu [[Kərim ağa Fateh|Kərim ağa Şəkixanov]] yazdığına görə, 1806-cı ilin 4 noyabrında [[Rusiya İmperiyası|rus]] qoşunları [[Nuxa]]nı tutduqdan sonra [[Cəfərqulu xan Dünbili|Cəfərqulu xan]]ın [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] təyin edilməsinədək olan müddətdə, guya Fətəli xan [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] olmuşdur<ref>[http://history.az/pdf.php?item_id=20100622041749649&ext=pdf Şəki xanlığının tarixindən; Kərim ağa Fateh. Şəki xanlarının müxtəsər tarixi, Bakı, 1993, səh. 15.]</ref>?! - amma yuxarıda qeyd edildiyi kimi, bu doğru deyil, Fətəli xan 1806-cı ilin noyabr ayından həmin il dekabrın ortalarına qədər olsa-olsa yalnız idarə şurasının iki üzvündən biri idi. Hətta o vaxt [[Cənubi Qafqaz]]dakı rus qoşunlarının Tiflisdə oturan baş komandanı Qraf [[İvan Qudovi]] [[Şəki xanlığı]]ndakı [[Rusiya İmperiyası|rus]] generalı [[:ru:Небольсин, Пётр Фёдорович|Nebolsin]]ə məsləhət görmüşdür ki, şuraya daha 2 bəyi əlavə etsin, lakin generalı [[:ru:Небольсин, Пётр Фёдорович|Nebolsin]] cavabında buna ehtiyac olmadığını bildirmiş və həm də qeyd etmişdir ki, aparıcı bəylərin hamısı [[Səlim xan (Şəki xanı)|Səlim xan]]ın qohumlarıdır, ona görə də onları şuraya yaxın buraxmaq olmaz. Fətəli xan isə həm Məhəmmədhəsən xanın və həm də Səlim xanın qardaşı olsa da, hər ikisindən zəhləsi gedir, - birincisi onu kor etdirmiş, ikincisi isə [[Şəki xanlığı|xan]] ola-ola onun gündəlik yeməyini belə könülsüz vermişdi, yəni heç vermək istəmirmiş<ref>[http://www.ipekchi.biz/dubrovin Дубровин Николай Федорович. История войны и владычества русских на Кавказе, том V, С.-Петербург, 1887, стр.: 88.]</ref>.

Fətəli xan [[Şəki xanlığı]]nın siyasi həyatında bir daha 1806-cı ilin  noyabrında - amma yenə də cəmi 1 ay, əsas şəxslərdən biri olmuşdur. Belə ki 1806-cı ilin 4 noyabrında [[Rusiya İmperiyası|rus]] qoşunları [[Nuxa]]nı tutduqdan sonra əhalinin xahişinə uyğun olaraq xanlığın idarəsi Fətəli xan ilə Məmməd adlı bir bəydən ibarət ikinəfərlik şuraya verilmişdi. Lakin [[Cənubi Qafqaz]]dakı rus qoşunlarının [[Tiflis]]də oturan baş komandanı Qraf [[İvan Qudoviç|Qudoviç]] dekabr ayında, keçmiş [[Xoy xanlığı|Xoy xanı]] [[Cəfərqulu xan Dünbili|Cəfərqulu xan]]ı - hansı ki [[Tiflis]]də elə öz yanında idi,  məhz ona  [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] olmağı təklif etmiş və onu Şəki xanı etmişdir<ref>[http://www.ipekchi.biz/dubrovin Дубровин Николай Федорович. История войны и владычества русских на Кавказе, том V,  С.-Петербург, 1887, стр.: 90.]</ref>.

"Möhnəti" təxəllüsü ilə şeirlər də yazıb.

== İstinadlar ==

== İstinadlar ==

{{İstinad siyahısı|2}}

{{İstinad siyahısı|2}}