Hacı Əbdülqadir xan: Redaktələr arasındakı fərq

Bu məqalə Şəki Ensiklopediyasının yoxlanılmış məqalələrindən biridir və müəlliflik hüququ Şəki Ensiklopediyasının redaksiyasına məxsusdur!
Şəki Ensiklopediyası materialı
← Əvvəlki redaktə
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
 
(Eyni redaktor tərəfindən edilmiş 13 ara dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]]{{Dövlət xadimi
[[Kateqoriya:{{padleft:|1|{{PAGENAME}}}}]][[Kateqoriya:1826-cı ilədək Şəki hakimləri, xanları və s.]]
  |orijinal adı                 = Hacı Əbdülqadir xan
{{Dövlət xadimi
  |titul                        = [[Şəki xanlığı|IV Şəki xanı]]
  |adı                   = Hacı Əbdülqadir xan
  |bayraq                       = Flag of Shaki Khanate.svg
  |tam adı              = Hacı Əbdülqadir xan Hacı Çələbi xan oğlu
  |bayraq2                       = Şəkinin gerbi.jpg
|piktoqram            = xan
  |dövr əvvəl                   = avqust 1780-cı il
|şəkil                = Şəki xanları və xanzadələri.jpg
  |dövr son                     = dekabr 1783-cü il
|şəklin ölçüsü        =
  |sələfi                       = [[Məhəmmədhüseyn xan]]
|şəklin izahı          = Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür.
  |xələfi                       = [[Məhəmmədhəsən xan (Şəki xanı)|Məhəmmədhəsən xan]]
|titul                =
  |dini                          = İslam, sünni
  |bayraq               = Flag of Shaki Khanate.svg
  |vəfat tarixi                 = {{Vəfat tarixi|1783|12|21}}
  |bayraq2               = Şəkinin gerbi.jpg
  |sülalə                       = [[Qara Keşiş nəsli]]
  |dövr əvvəl           = avqust 1780-cı il
  |həyat yoldaşı                 = qubalı Xurşid xanım<ref>Daha sonra [[Fətəli xan (Şəki xanı)|Fətəli xanın]] arvadı olub və [[Kərim ağa Fateh|Kərim ağa Şəkixanov]]un anasıdır.</ref>
  |dövr son             = dekabr 1783-cü il
  |uşağı                         = 7 oğlunu [[Məhəmmədhəsən xan]] öldütdürüb. Bala xanım adlı bir qızı isə [[Daniyal sultan]]ın arvadlarından biri olub
  |sələfi               = [[Məhəmmədhüseyn xan]]
  |atası                        = [[Hacı Çələbi xan]]
  |xələfi               = [[Məhəmmədhəsən xan (Şəki xanı)|Məhəmmədhəsən xan]]
  |vikianbar                    =  
  |doğum tarixi          =
|doğum yeri            =  
  |vəfat tarixi         = {{Vəfat tarixi|1783|12|21}}
|vəfat yeri            =
|vətəndaşlığı          =
|milliyyəti            =
|dini                  = islam, sünni
|təhsili              =
|elmi dərəcəsi        =
|elmi adı              =
  |sülalə               = [[Qara Keşiş nəsli]]
|atası                = [[Hacı Çələbi xan]]
|anası                =
  |həyat yoldaşı         = qubalı Xurşid xanım<ref>Daha sonra [[Fətəli xan (Şəki xanı)|Fətəli xanın]] arvadı olub və [[Kərim ağa Şəkixanov|Kərim ağa Şəkixanovun]] anasıdır.</ref>
  |uşağı                 = [[Bala xanım]] və 7 oğul (oğlanlarının hamısını [[Məhəmmədhəsən xan]] öldütdürüb)
  |imzası                =
  |mükafatları          =  
  |Commons              =
}}
}}
'''Hacı Əbdülqadir xan''' (?–1783) — 1780 – 1783-cü illərdə [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] olmuş şəxs. Qardaşı oğlu [[Məhəmmədhüseyn xan|Məhəmmədhüseyn xanı]] devirərək hakimiyyətə gəlmiş və sonra onu edam etdirmiş, cəmi 3 il sonra isə 3 il əvvəl devirdiyi və öldütdürdüyü Məhəmmədhüseyn xanın oğlu [[Məhəmmədhəsən xan]] tərəfindən özü devrilmiş və öldürülmüşdür.


'''Hacı Əbdülqadir xan''' — Şəki xanı.
== Haqqında məlumatlar ==
Şəki xanı Hacı Çələbi xanın oğludur.


== Hakimiyyəti ==
1955-ci ildə atası Hacı Çələbi xanın vəfatından sonra Hacı Əbdülqadir ağanın böyük qardaşı Ağakişi bəy Şəkidə hakimiyyətə keçmişdir. Lakin 4 il sonra Ağakişi bəy Ərəşdə Qazıqumux hakimi Məhəmməd xan tərəfindən sui-qəsdlə öldürüldü. Bundan sonra isə Məhəmməd xan Şəki xanlığının paytaxtı olan [[Nuxa|Nuxanı]] (indiki Şəki) da tutdu. Bu hadisələr vaxtı Hacı Əbdülqadir ağanın çoxdan vəfat etmiş böyük qardaşı [[Həsən ağa|Həsən ağanın]] oğlu Məhəmmədhüseyn ağa Nuxanı tərk edə bilmişdi. O, Məhəmməd xanın Nuxaya daxil olmasının 40-cı günü qonşu xanların hərbi yardımı ilə geri qayıtdı, Məhəmməd xanı Nuxadan qovdu və özünü Şəki xanı elan etdi.  
1770-ci ildə qardaşı Cəfər ağanın o vaxtkı [[Şəki xanlığı|Şəki xanı]] [[Məhəmmədhüseyn xan]] tərəfindən öldürülməsindən sonra başına bir dəstə yığıb, [[Qanıx çayı]]nın [[Kür çayı]]na qovuşduğu yerdə - "Dardoqqaz" adlanan yarımadada, məskən salmış və [[Məhəmmədhüseyn xan]]a qarşı silahlı mübarizəyə başlamışdı. Qarabağ xanı [[İbrahim xan]] və [[:ru:Картли-Кахетинское царство|Gürcüstan hakimi]] [[II İrakli|Irakli xan]] da onun [[Məhəmmədhüseyn xan]]a qarşı silahlı mübarizəsini dəstəkləyirdilər.


[[Məhəmmədhüseyn xan]] Hacı Əbdülqadirin digər bir qardaşının oğlu idi, başqa sözlə, Hacı Əbdülqadir [[Məhəmmədhüseyn xan]]ın doğma əmisi idi.
Hacı Çələbi xanın iki oğlu sağ ola-ola nəvəsinin özünü Şəki xanı elan etməsi Məhəmmədhüseyn xanın əmilərinin öz qardaşoğulları ilə ədavətə başlamasına səbəb oldu. Nəticədə Məhəmmədhüseyn xan öz əmilərindən birini – Cəfər ağanı, öldürtdürdü. İkinci əmisi Hacı Əbdülqadir ağa isə Dardoqqaza qaçdı (Qanıx çayının Kürə töküldüyü yerdə yarımada). Orada Hacı Əbdülqadir ağanı Qarabağ xanı İbrahim xan, gürcü çarı İrakli dəstəkləməyə başladılar. Məhəmmədhüseyn xan dəfələrlə Dardoqqaza qoşun göndərsə də uğur qazana bilmədi. Əlacı üzülüb, oğlu Məhəmmədhəsən ağanı barışıq üçün əmisinin yanına əmanət göndərdi. Lakin əvəzində, Hacı Əbdülqadir ağa Məhəmmədhəsən ağanı tutub Məhəmmədhüseyn xanın qatı düşməni olan İbrahim xana təhvil verdi ki, Məhəmmədhüseyn xandan intiqam almaq üçün oğlunu –  Məhəmmədhəsən ağanı öldürsün. Lakin İbrahim xan Məhəmmədhəsən ağanı öldürmədi, gizlində saxladı, amma köynəyini qana bulayıb Hacı Əbdülqadirə göndərdi ki, guya onu artıq qətlə yetirmişdir.


[[Məhəmmədhüseyn xan]] öz oğlu [[Məhəmmədhəsən xan|Məhəmmədhəsən ağanı]] sülh və barışıq üçün əmisi Hacı Əbdülqadirin yanına göndərdikdə isə Hacı Əbdülqadir [[Məhəmmədhəsən xan|Məhəmmədhəsən ağanı]] tutub, [[Məhəmmədhüseyn xan]]ın düşməni olan [[Qarabağ xanlığı|Qarabağ xanı]] [[İbrahim xan]]a yollayır ki onu öldürsün. [[İbrahim xan]] [[Məhəmmədhəsən xan|Məhəmmədhəsən ağanı]] öldürmür, gizlində saxlayır, lakin Hacı Əbdülqadirə xəbər göndərir ki guya onu artıq qətlə yetirilmişdir<ref>[[İbrahim xan]] [[Məhəmmədhəsən xan|Məhəmmədhəsən ağanı]]n köynəyini qana bulayıb Hacı Əbdülqadirə göndərmişdir.</ref>.
1780-cı ilin avqust ayında isə Hacı Əbdülqadir ağanın Dardoqqazdan göndərdiyi 60 nəfər gecəliklə gizlincə gəlib Nuxa ətrafındakı dağlarda gizləndilər. Onlar günorta saatlarında dağdan aşağı düşüb Məhəmmədhəsən xanın iqamətgahını – Qurğuşunlu otağı (indiki [[Şəkixanovların evi]] olmalıdır) mühasirəyə aldılar. Məhəmmədhüseyn xan yanındakı ikinci oğlu [[Fətəli xan|Fətəli ağa]] ilə birlikdə onlara silahlı müqavimət göstərdi; oğlu tüfəngi doldurub verdi, o isə atəş açdı. Amma sonda yaralanaraq təslim olmağa məcbur oldu. Bundan sonra hakimiyyət Hacı Əbdülqadir ağanın əlinə keçdi. O, Məhəmmədhüseyn xanı bir həftə saxlayıb, hansısa müqaviləyə qol çəkdirdikdən sonra boğdurmaq yolu ilə edam etdirdi.


1780-cı ilin avqust ayında isə bir gecə Hacı Əbdülqadirin göndərdiyi 60 nəfərlik bir dəstə [[Nuxa]] şəhərininə xəlvəti yaxınlaşa bilir. Hacı Əbdülqadirin adamları səhərədək şəhərin ətrafındakı dağlarda  gizlənirlər,
Bir-iki il sonra Hacı Əbdülqadir xan ilə Qarabağ xanı İbrahim xanın münasibətləri körlananda İbrahim xan Məhəmmədhüseyn xanın ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağanı üzə çıxartdı, hansı ki həmin vaxta qədər gizlincə saxlamışdı. Məmmədhəsən ağa özünə qoşun toplayıb tezliklə Nuxanı ələ keçirdi və özünü Şəki xanı elan etdi. Daha sonra Hacı Əbdülqadir xanı tutub öldürtdürdü.
{{Sitatın əvvəli}}
"''səhərdən, adamlar divandan dağılandan sonra qala ki boşallanir və o vaxt da qarovul və ya müstəhfiz'' (–yəni: mühafizəçi) ''bərqərar olmayır imiş. Əminlik cəhətinə, qalanın yuxarı qapısından daxil olub, qapıları içəridən bağlayırlar. Qalada ancaq hərəmxanalara məxsus xidmətkarlardan rast gələni qətlə yetirib, xanın üstünə hücum edirlər. Bu vaxt xan da hərəmxanasına mütəssil'' (–yəni: bitişik) ''[[Şəkixanovların evi|"Qurğuşunlu otaq"da]] imiş. Bu əhvalatdan xəbərdar olub, içəridən qapıları bağladıqdan sonra bunlar ilə atışmaq başlayır. Ancaq yanında ikinci oğlu [[Fətəli xan (Şəki xanı)|Fətəli xan]] uşaq, tüfəng doldurub verir imiş. Bir neçə saat atışmadan və bir neçəsini qətlə yetirtdəndən sonra, özünə yara yerləşib, ixtiyardan düşür''."<ref>[http://sites.google.com/site/shekitarixi/29 Məhəmmədiyyə təriqətinə məxsus kitabdan anonim şəxsin qələmə aldığı hekayət, Əlyazmaları İnstitutu, şifrə B-589/10505, səh.: 51b – 52a.]</ref>.
{{Sitatın sonu}}
[[Məhəmmədhüseyn xan]] silahı yerə qoyub təslim olur, onu 1 həftə saxlayıb, sonra edam edirlər, [[Şəki xanlığı]] Hacı Əbdülqadirin əlinə keçir.


Bir-iki il sonra Hacı Əbdülqadir ilə [[Qarabağ xanlığı|Qarabağ xanı]] [[İbrahim xan]]ın münasibətləri körlananda, [[İbrahim xan]] [[Məhəmmədhüseyn xan]]ın ölmüş hesab edilən oğlu [[Məhəmmədhəsən xan|Məmmədhəsən ağa]]nı üzə çıxartdı, hansı ki o vaxta qədər gizlədirdi. [[Məhəmmədhəsən xan|Məmmədhəsən ağa]] özünə qoşun toplayıb, tezliklə [[Şəki xanlığı|Şəkini]] ələ keçirir və özünü xan elan edir. Daha sonra Hacı Əbdülqadir xanı tutub öldürtdürür.
Hacı Əbdülqadir xanın ölüm tarixi Nuxada tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:


Hacı Əbdülqadir xanın ölüm tarixi [[Şəki (şəhər)|Şəki]]də tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:
{{Sitatın əvvəli}}
{{Sitatın əvvəli}}
"''Hacı (Əbdülqadir) xanın alicah [[Məhəmmədhəsən xan]] [[Məhəmmədhüseyn xan|Hüseyn xan]] oğlunun əlində ölməsi və [[Şəki (şəhər)|Şəkinin]] alınması və burada qəhətlik olması tarixi: 26 məhərrəm 1198-ci il'' ([[21 dekabr]] [[1783]]-cü il)".
“''Hacı (Əbdülqadir) xanın alicah Məhəmmədhəsən xan Hüseyn xan oğlunun əlində ölməsi və Şəkinin alınması və burada qəhətlik olması tarixi: 26 məhərrəm 1198-ci il'' (21 dekabr 1783-cü il)”.
<ref>[http://shekinin-sesi.narod.ru/SHTQ5.htm#_Toc315818431 Ədalət Tahirzadə. Şəkinin tarixi qaynaqlarda, Bakı, 2005.]</ref>.
{{Sitatın sonu}}
{{Sitatın sonu}}


Sətir 43: Sətir 55:


{{Sitatın əvvəli}}
{{Sitatın əvvəli}}
''"Deyirlər ki, o, (Hacı Əbülqadir xan) igid və cəsarətli bir əmir olub, amma cüzi işlərdə çox şiddət göstərərmiş"''
''“Deyirlər ki, o, (Hacı Əbülqadir xan) igid və cəsarətli bir əmir olub, amma cüzi işlərdə çox şiddət göstərərmiş”''{{sfnaz|Bakıxanov A.|2010|s=194}}.
<ref>[http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/gulustirem.pdf A.Bakıxanov, Gülüstani-İrəm, Bakı, 2000, səh.: 78.]</ref>.
{{Sitatın sonu}}
{{Sitatın sonu}}


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad stili}}
{{İstinad siyahısı}}
{{İstinad siyahısı}}


[[Kateqoriya:Şəki xanları]]
===Ədəbiyyat===
#{{kitab3
| müəllif        =  [[:az:Abbasqulu ağa Bakıxanov|Bakıxanov A.]]
| hissə          =
| hissənin linki  =
| başlıq          = Gülüstani-İrəm
| orijinal        =
| link            = http://anl.az/new/upload/File/berpa/berpa-1-file.pdf
| vikimənbə      =
| cavabdeh        =
| nəşr            = bərpa nəşri (1951-ci il nəşrinin təkrar nəşri)
| yer            = Bakı
| nəşriyyat      = Xatun Plyus
| il              = 2010
| cild            =
| səhifə          =
| sütunlar        =
| səhiflər        =
| seriya          =
| isbn            = 995221045-3
| doi            =
| tiraj          = 500
| ref            = Bakıxanov A.
}}
 
{{Yoxlanılmış məqalə}}
 
[[az:Hacı Əbdülqadir xan]][[en:Haji Khan]]

Səhifəsinin 20:18, 21 dekabr 2022 tarixinə olan son versiyası

Hacı Əbdülqadir xan
Hacı Əbdülqadir xan Hacı Çələbi xan oğlu
Şəki xanları, yaxud xanzadələri (şərti), - Şəki xan sarayında firiz (divar rəfi - irəf) üzərində miniatür.
avqust 1780-cı il — dekabr 1783-cü il
Sələfi Məhəmmədhüseyn xan
Xələfi Məhəmmədhəsən xan
Şəxsi məlumatlar
Vəfat tarixi 21 dekabr 1783(1783-12-21)
Sülalə Qara Keşiş nəsli
Dini islam, sünni
Atası Hacı Çələbi xan
Həyat yoldaşı qubalı Xurşid xanım[1]
Uşaqları Bala xanım və 7 oğul (oğlanlarının hamısını Məhəmmədhəsən xan öldütdürüb)

Hacı Əbdülqadir xan (?–1783) — 1780 – 1783-cü illərdə Şəki xanı olmuş şəxs. Qardaşı oğlu Məhəmmədhüseyn xanı devirərək hakimiyyətə gəlmiş və sonra onu edam etdirmiş, cəmi 3 il sonra isə 3 il əvvəl devirdiyi və öldütdürdüyü Məhəmmədhüseyn xanın oğlu Məhəmmədhəsən xan tərəfindən özü devrilmiş və öldürülmüşdür.

Haqqında məlumatlar[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

Şəki xanı Hacı Çələbi xanın oğludur.

1955-ci ildə atası Hacı Çələbi xanın vəfatından sonra Hacı Əbdülqadir ağanın böyük qardaşı Ağakişi bəy Şəkidə hakimiyyətə keçmişdir. Lakin 4 il sonra Ağakişi bəy Ərəşdə Qazıqumux hakimi Məhəmməd xan tərəfindən sui-qəsdlə öldürüldü. Bundan sonra isə Məhəmməd xan Şəki xanlığının paytaxtı olan Nuxanı (indiki Şəki) da tutdu. Bu hadisələr vaxtı Hacı Əbdülqadir ağanın çoxdan vəfat etmiş böyük qardaşı Həsən ağanın oğlu Məhəmmədhüseyn ağa Nuxanı tərk edə bilmişdi. O, Məhəmməd xanın Nuxaya daxil olmasının 40-cı günü qonşu xanların hərbi yardımı ilə geri qayıtdı, Məhəmməd xanı Nuxadan qovdu və özünü Şəki xanı elan etdi.

Hacı Çələbi xanın iki oğlu sağ ola-ola nəvəsinin özünü Şəki xanı elan etməsi Məhəmmədhüseyn xanın əmilərinin öz qardaşoğulları ilə ədavətə başlamasına səbəb oldu. Nəticədə Məhəmmədhüseyn xan öz əmilərindən birini – Cəfər ağanı, öldürtdürdü. İkinci əmisi Hacı Əbdülqadir ağa isə Dardoqqaza qaçdı (Qanıx çayının Kürə töküldüyü yerdə yarımada). Orada Hacı Əbdülqadir ağanı Qarabağ xanı İbrahim xan, gürcü çarı İrakli dəstəkləməyə başladılar. Məhəmmədhüseyn xan dəfələrlə Dardoqqaza qoşun göndərsə də uğur qazana bilmədi. Əlacı üzülüb, oğlu Məhəmmədhəsən ağanı barışıq üçün əmisinin yanına əmanət göndərdi. Lakin əvəzində, Hacı Əbdülqadir ağa Məhəmmədhəsən ağanı tutub Məhəmmədhüseyn xanın qatı düşməni olan İbrahim xana təhvil verdi ki, Məhəmmədhüseyn xandan intiqam almaq üçün oğlunu – Məhəmmədhəsən ağanı öldürsün. Lakin İbrahim xan Məhəmmədhəsən ağanı öldürmədi, gizlində saxladı, amma köynəyini qana bulayıb Hacı Əbdülqadirə göndərdi ki, guya onu artıq qətlə yetirmişdir.

1780-cı ilin avqust ayında isə Hacı Əbdülqadir ağanın Dardoqqazdan göndərdiyi 60 nəfər gecəliklə gizlincə gəlib Nuxa ətrafındakı dağlarda gizləndilər. Onlar günorta saatlarında dağdan aşağı düşüb Məhəmmədhəsən xanın iqamətgahını – Qurğuşunlu otağı (indiki Şəkixanovların evi olmalıdır) mühasirəyə aldılar. Məhəmmədhüseyn xan yanındakı ikinci oğlu Fətəli ağa ilə birlikdə onlara silahlı müqavimət göstərdi; oğlu tüfəngi doldurub verdi, o isə atəş açdı. Amma sonda yaralanaraq təslim olmağa məcbur oldu. Bundan sonra hakimiyyət Hacı Əbdülqadir ağanın əlinə keçdi. O, Məhəmmədhüseyn xanı bir həftə saxlayıb, hansısa müqaviləyə qol çəkdirdikdən sonra boğdurmaq yolu ilə edam etdirdi.

Bir-iki il sonra Hacı Əbdülqadir xan ilə Qarabağ xanı İbrahim xanın münasibətləri körlananda İbrahim xan Məhəmmədhüseyn xanın ölmüş hesab edilən oğlu Məmmədhəsən ağanı üzə çıxartdı, hansı ki həmin vaxta qədər gizlincə saxlamışdı. Məmmədhəsən ağa özünə qoşun toplayıb tezliklə Nuxanı ələ keçirdi və özünü Şəki xanı elan etdi. Daha sonra Hacı Əbdülqadir xanı tutub öldürtdürdü.

Hacı Əbdülqadir xanın ölüm tarixi Nuxada tərtib olunmuş maddeyi-tarixdə belə göstərilir:

“Hacı (Əbdülqadir) xanın alicah Məhəmmədhəsən xan Hüseyn xan oğlunun əlində ölməsi və Şəkinin alınması və burada qəhətlik olması tarixi: 26 məhərrəm 1198-ci il (21 dekabr 1783-cü il)”.

XIX əsr Azərbaycan tarixçisi Abbasqulu ağa Bakıxanov Hacı Əbdülqadirin xarakterini belə təsvir edir:

“Deyirlər ki, o, (Hacı Əbülqadir xan) igid və cəsarətli bir əmir olub, amma cüzi işlərdə çox şiddət göstərərmiş”[2].

İstinadlar[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

  1. ↑ Daha sonra Fətəli xanın arvadı olub və Kərim ağa Şəkixanovun anasıdır.
  2. ↑ Bakıxanov A., 2010, s. 194.

Ədəbiyyat[Vizual/Mobil redaktə | HTML redaktə]

  1. Bakıxanov A. Gülüstani-İrəm. — bərpa nəşri (1951-ci il nəşrinin təkrar nəşri). — Bakı: Xatun Plyus, 2010. — 500 nüsx. — ISBN 995221045-3.
Mənbə — "https://shaki.info/wiki/index.php?title=Hacı_Əbdülqadir_xan&oldid=46156"