"Mirzə Fətəli Axundov" səhifəsinin versiyaları arasındakı fərqlər
| (Eyni redaktor tərəfindən edilmiş 17 dəyişiklik göstərilmir) | |||
| Sətir 3: | Sətir 3: | ||
|Adı = Mirzə Fətəli Axundov | |Adı = Mirzə Fətəli Axundov | ||
|Orijinal adı = ''Axundov (Axundzadə) Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu'' <br>{{lang-az2|میرزا فتحعلی آخوندزاده}} | |Orijinal adı = ''Axundov (Axundzadə) Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu'' <br>{{lang-az2|میرزا فتحعلی آخوندزاده}} | ||
| − | |Şəkil = | + | |Şəkil = Mirzə Fətəli Axundov.png |
|Şəkil miqyası = | |Şəkil miqyası = | ||
|Şəkil məlumat = Mirzə Fətəli Axundov. | |Şəkil məlumat = Mirzə Fətəli Axundov. | ||
|İlk adı = | |İlk adı = | ||
|Təxəllüsü = Səbuhi | |Təxəllüsü = Səbuhi | ||
| − | |Doğum tarixi = ≈ (30 iyun) {{Doğum tarixi|1812|7|12}}<ref>Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub {{Harvnbru|Şamıoğlu Ş.| |pp= }}.</ref> | + | |Doğum tarixi = ≈ (30 iyun) {{Doğum tarixi|1812|7|12}}<ref>Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub {{Harvnbru|Şamıoğlu Ş.| |pp= }}.</ref> |
|Doğum yeri = [[Nuxa]] (indiki Şəki), {{Şəki xanlığı}}, {{Rusİmp}} | |Doğum yeri = [[Nuxa]] (indiki Şəki), {{Şəki xanlığı}}, {{Rusİmp}} | ||
| − | |Vəfatı = (26 fevral) {{Vəfat tarixi və yaşı|1878|3|10|1812|7|12}} | + | |Vəfatı = (26 fevral) {{Vəfat tarixi və yaşı|1878|3|10|1812|7|12}} |
|Vəfat yeri = Tiflis, Tiflis quberniyası, {{Rusİmp}} | |Vəfat yeri = Tiflis, Tiflis quberniyası, {{Rusİmp}} | ||
|Vəfat səbəbi = | |Vəfat səbəbi = | ||
| Sətir 33: | Sətir 33: | ||
|Commons = Mirza_Fatali_Akhundov | |Commons = Mirza_Fatali_Akhundov | ||
}} | }} | ||
| − | '''Mirzə Fətəli Axundov''' (1812–1878) — Azərbaycan dramaturgiyasının və Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi-tənqidin banisi, yazıçı, şair, maarifçi, mütəfəkkir, materialist filosof | + | '''Mirzə Fətəli Axundov''' (1812–1878) — Azərbaycan dramaturgiyasının və Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi-tənqidin banisi, yazıçı, şair, maarifçi, mütəfəkkir, materialist filosof və ictimai xadim. Rusiya İmperator Coğrafiya cəmiyyətinin üzvü olmuş, öz dövründə zəmanəsinin «müsəlman Molyer»i hesab edilmişdir<ref>{{kitab3 |
|müəllif = Крымский А. Е. | |müəllif = Крымский А. Е. | ||
|hissə =Тюркские литературы | |hissə =Тюркские литературы | ||
| Sətir 43: | Sətir 43: | ||
|isbn = | |isbn = | ||
}}</ref>. | }}</ref>. | ||
| + | Əsərləri 2019-cu ildə Azərbaycanda dövlət varidatı elan olunub<ref name="ARNK-2019-211">{{cite web2 | last =|url=http://www.e-qanun.az/framework/42272 |title=“Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları”nın və “Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı |author= |date= 7 may 2019-cu il|website=http://www.e-qanun.az/ |publisher=e-qanun.az |language=az |accessdate= |archiveurl =http://web.archive.org/web/20210711153917/http://www.e-qanun.az/framework/42272 |archivedate = 11 Jul 2021|ref = harv}}</ref>. | ||
[[Şəkil:Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı.jpg|thumb|302x302px|Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı <ref>''Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev , Winter 1997 (5.4'') P. 70-71</ref>]] | [[Şəkil:Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı.jpg|thumb|302x302px|Mirzə Fətəli Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrı <ref>''Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev , Winter 1997 (5.4'') P. 70-71</ref>]] | ||
| − | |||
== Haqqında məlumatlar == | == Haqqında məlumatlar == | ||
| Sətir 79: | Sətir 79: | ||
1837-cü ildə rus şairi A.S.Puşkinin xatirəsinə həsr etdiyi “Puşkinin ölümü haqqında Şərq poeması”nı, | 1837-cü ildə rus şairi A.S.Puşkinin xatirəsinə həsr etdiyi “Puşkinin ölümü haqqında Şərq poeması”nı, | ||
| − | 1841-ci ildə “Təcnis”, “Təcnisi digər”, “Molla Əli” (həcv) və “Müxəmməs” sərlövhəli şeirlərini yazıb. | + | 1841-ci ildə “Təcnis”, “Təcnisi-digər”, “Molla Əli” (həcv) və “Müxəmməs” sərlövhəli şeirlərini yazıb. |
| − | 1850-ci ildə “Hekayəti-Molla İbrahim Xəlil kimyagər”, “Hekayəti Müsyo Jordan həkimi nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur”, “Sərgüzəşti vəziri-xani-Lənkəran” komediyalarını yazıb. | + | 1850-ci ildə “Hekayəti-Molla İbrahim Xəlil kimyagər”, “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur”, “Sərgüzəşti vəziri-xani-Lənkəran” komediyalarını yazıb. |
| − | 1851-ci ildə “Hekayəti Müsyo Jordan həkimi nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur” komediyası ilk dəfə Tiflisdə “Kavkaz” qəzetində rus dilində hissə-hissə çap olunub, komediya ilk dəfə Peterburqda rus dilində oynanılıb. | + | 1851-ci ildə “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur” komediyası ilk dəfə Tiflisdə “Kavkaz” qəzetində rus dilində hissə-hissə çap olunub, komediya ilk dəfə Peterburqda rus dilində oynanılıb. |
| − | 1852-ci ildə “Hekayəti - xırs quldurbasan” və | + | 1852-ci ildə “Hekayəti-xırs quldurbasan” və “Sərgüzəşti-mərdi-xəsis” (Hacı Qara) komediyalarını yazıb. Yanvar ayının 31-də “Hekayəti–xırs quldurbasan” komediyası Tiflis teatrında rus dilində oynanılıb. |
1855-ci ildə “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” komediyasını, | 1855-ci ildə “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” komediyasını, | ||
| Sətir 93: | Sətir 93: | ||
1859-cu ildə komediyalarını və “Aldanmış kəvakib” povestini “Təmsilat” başlığı altında Qafqaz canişinliyinin Tiflisdəki nəşriyyatında kitab halında çap etdirib. | 1859-cu ildə komediyalarını və “Aldanmış kəvakib” povestini “Təmsilat” başlığı altında Qafqaz canişinliyinin Tiflisdəki nəşriyyatında kitab halında çap etdirib. | ||
| − | 1863 – 1864-cü illərdə İstanbulda olmuş (tərtib etdiyi əlifbanın dəstəklənməsi üçün), Mirzə Məlküm xan ilə görüşmüş, | + | 1863 – 1864-cü illərdə İstanbulda olmuş (tərtib etdiyi əlifbanın dəstəklənməsi üçün), Mirzə Məlküm xan ilə görüşmüş, “Çeşmə kitabəsi”, “Səidə xitab”, “Fuad Paşanın mədhi” adlı mənzumələri və “Kəmalüddövlə məktubları” adlı məşhur fəlsəfi əsərini yazmışdır. |
1865-ci ildə “Həcvi-Əbdürrəsülxan” adlı əsərini, | 1865-ci ildə “Həcvi-Əbdürrəsülxan” adlı əsərini, | ||
| − | 1868-ci ildə | + | 1868-ci ildə “Həkimi-ingilis Yuma cavab” adlı əsərini, |
| − | 1869-ci ildə | + | 1869-ci ildə “Yeni əlifba haqqında mənzumə” adlı əsərini yazıb. |
| − | 1873-cü ildə “Hekayəti vəziri-xani-Lənkəran” və “Hacı Qara” pyesləri Bakıda tamaşaya qoyulub. | + | 1873-cü ildə “Hekayəti-vəziri-xani-Lənkəran” və “Hacı Qara” pyesləri Bakıda tamaşaya qoyulub. |
=== Elmi-yaradıcı fəaliyyəti === | === Elmi-yaradıcı fəaliyyəti === | ||
| Sətir 117: | Sətir 117: | ||
1861-ci ildə mayor, | 1861-ci ildə mayor, | ||
| − | 1873-cü ildə polkovnik | + | 1873-cü ildə polkovnik. |
=== Təltif və mükafatları === | === Təltif və mükafatları === | ||
* '''Rusiya:''' | * '''Rusiya:''' | ||
| − | ** III dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1856) | + | ** III dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1856); |
| − | ** III dərəcəli [[Müqəddəs Anna ordeni]] (1859) | + | ** III dərəcəli [[Müqəddəs Anna ordeni]] (1859); |
| − | ** II dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1865) | + | ** II dərəcəli [[Müqəddəs Stanislav ordeni]] (1865); |
| − | ** “Qafqazda xidmətə görə” xaçı | + | ** “Qafqazda xidmətə görə” xaçı; |
** “1853 – 1856-cı illər müharibəsi xatirəsi” medalı. | ** “1853 – 1856-cı illər müharibəsi xatirəsi” medalı. | ||
* '''İran:''' | * '''İran:''' | ||
| − | ** III dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], almazla bəzədilmiş (1846, Rusiya ilə İran hökumətləri arasında danışıqlarda iştirak etdiyi üçün) | + | ** III dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], almazla bəzədilmiş (1846, Rusiya ilə İran hökumətləri arasında danışıqlarda iştirak etdiyi üçün); |
| − | ** II dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], ulduzlu (1868) | + | ** II dərəcəli [[“Şiri-Xurşid” ordeni]], ulduzlu (1868). |
* '''Osmanlı:''' | * '''Osmanlı:''' | ||
** 4-cü dərəcəli [[“Məcidiyə” ordeni]]. | ** 4-cü dərəcəli [[“Məcidiyə” ordeni]]. | ||
| Sətir 136: | Sətir 136: | ||
=== Ailəsi === | === Ailəsi === | ||
| − | 1842-ci ildə Axund Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənmiş, ondan 13 övladı dünyaya gəlmiş, onlardan yalnız ikisi, | + | 1842-ci ildə anasının əmisi Axund Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənmiş, ondan 13 övladı dünyaya gəlmiş, onlardan yalnız ikisi, bir oğlu Rəşid və bir qızı Nisə sağ qalmış, qalanları isə Mirzə Fətəlinin sağlığında ikən vəfat etmişlər. |
=== Xatirəsi === | === Xatirəsi === | ||
| Sətir 146: | Sətir 146: | ||
1940-cı ildə Nuxada ev-muzeyi açılıb. | 1940-cı ildə Nuxada ev-muzeyi açılıb. | ||
| − | [[Fayl:House Akhundov in Sheki.JPG |thumb|350px| | + | [[Fayl:House Akhundov in Sheki.JPG |thumb|350px| [[Mirzə Fətəli Axundovun ev muzeyi]], [[Şəki]], 2014-cü il.]] |
1962-cı ildə anadan olmasının 150 illik yubileyi Ümumdünya Sülh Şurasının qərarı ilə keçirilmiş, Ümumittifaq miqyasında təntənə ilə | 1962-cı ildə anadan olmasının 150 illik yubileyi Ümumdünya Sülh Şurasının qərarı ilə keçirilmiş, Ümumittifaq miqyasında təntənə ilə | ||
qeyd olunmuşdur. Eyni ildə M.F.Axundov adına Kitabxanada heykəltəraş İ.Zeynalovun hazırladığı büstü qoyulub. | qeyd olunmuşdur. Eyni ildə M.F.Axundov adına Kitabxanada heykəltəraş İ.Zeynalovun hazırladığı büstü qoyulub. | ||
| Sətir 188: | Sətir 188: | ||
==== Filmoqrafiya ==== | ==== Filmoqrafiya ==== | ||
'''''Əsər müəllifi kimi''''' | '''''Əsər müəllifi kimi''''' | ||
| − | * [[:az:Hacı Qara (film, 1929)|Hacı Qara (film, 1929)]] | + | * [[:az:Hacı Qara (film, 1929)|Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 1929)]]. |
| − | * [[:az:Dərviş Parisi partladır (film, 1976)|Dərviş Parisi partladır (film, 1976)]] | + | * [[:az:Dərviş Parisi partladır (film, 1976)|Dərviş Parisi partladır (tammetrajlı bədii film, 1976)]]. |
* [[:az:Aldanmış ulduzlar (opera)|Aldanmış ulduzlar]] (opera, 1977). | * [[:az:Aldanmış ulduzlar (opera)|Aldanmış ulduzlar]] (opera, 1977). | ||
| − | * [[:az:Hacı Qara (film, 2002)|Hacı Qara (film, 2002)]] | + | * [[:az:Hacı Qara (film, 2002)|Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 2002)]]. |
| − | * [[:az:Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)|Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)]] | + | * [[:az:Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film, 2011)|Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film-tamaşa, 2011)]]. |
| − | * İksir (film, 2014) ( | + | * İksir (film, 2014) ([[:az:Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər|“Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər”]] əsəri əsasında). |
'''''Haqqında çəkilən filmlər''''' | '''''Haqqında çəkilən filmlər''''' | ||
| Sətir 199: | Sətir 199: | ||
* [[:az:Səbuhi (film, 1941)|Səbuhi (tammetrajlı bədii film, 1941)]]<ref>Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim “Azərbaycanfilm”. 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 64-66.</ref>. | * [[:az:Səbuhi (film, 1941)|Səbuhi (tammetrajlı bədii film, 1941)]]<ref>Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim “Azərbaycanfilm”. 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 64-66.</ref>. | ||
* [[:az:150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)|150 il. Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1962)]]. | * [[:az:150 il. Mirzə Fətəli Axundov (film, 1962)|150 il. Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1962)]]. | ||
| − | + | * [[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1972)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1972)]]. | |
| − | + | * [[:az:Mirzə Fətəli Axundov (film, 1982)|Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1982)]]. | |
| − | + | * [[:az:Sübhün səfiri (film, 2012)|Sübhün səfiri (tammetrajlı bədii film, 2012)]]. | |
== İstinadlar və qeydlər == | == İstinadlar və qeydlər == | ||
| Sətir 208: | Sətir 208: | ||
== Ədəbiyyat == | == Ədəbiyyat == | ||
# {{ASE|1|496-499}} | # {{ASE|1|496-499}} | ||
| − | # {{ŞAZ|1|47 | + | # {{ŞAZ|1|47-50}} |
# {{kitab3 | # {{kitab3 | ||
| müəllif = | | müəllif = | ||
| Sətir 261: | Sətir 261: | ||
| archivedate = 1 Feb 2017 - 20 Sep 2020 | | archivedate = 1 Feb 2017 - 20 Sep 2020 | ||
}} | }} | ||
| − | # {{ŞGS|83 | + | # {{ŞGS|83-87|Mirzə Fətəli Axundzadə}} |
| + | # {{AME|1|224-226|Axundzadə (Axundov) Mirzə Fətəli}} | ||
== Xarici keçidlər == | == Xarici keçidlər == | ||
| Sətir 277: | Sətir 278: | ||
{{Şablon:Mirzə Fətəli Axundov}} | {{Şablon:Mirzə Fətəli Axundov}} | ||
| − | {{ | + | {{Yoxlanılmış məqalə}} |
[[ar:ميرزا فتالي أخوندوف]][[arz:ميرزا فتالى اخوندوف]][[azb:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[az:Mirzə Fətəli Axundov]][[be:Мірза Фаталі Ахундаў]][[bg:Мирза Ахундов]][[ca:Mirzə Fətəli Axundov]][[de:Mirzə Fətəli Axundov]][[en:Mirza Fatali Akhundov]][[fa:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[fi:Mirzə Fətəli Axundov]][[fr:Mirza Fatali Akhoundov]][[he:מירזה פתאלי אחונדוב]][[hy:Միրզա Ախունդով]][[it:Mirzə Fətəli Axundov]][[ka:მირზა ფათალი ახუნდოვი]][[kk:Мирза Фатали Ахундов]][[ky:Мирза Фатали Ахундов]][[mk:Мирза Фатали Ахундов]][[pl:Mirzə Fətəli Axundov]][[ro:Mirza Fatali Akhundov]][[ru:Ахундов, Мирза Фатали]][[sk:Mirza Fatali Achundov]][[sl:Mirza Fatali Ahundov]][[sv:Mirzə Fətəli Axundov]][[tr:Mirza Fetali Ahundov]][[tt:Мирза Фатали Ахундзадә]][[uk:Ахундов Мірза Фаталі]][[ur:میرزا فتح علی آخوندزادہ]][[uz:Mirza Oxundov]][[zh:米尔扎·法塔利·阿洪多夫]] | [[ar:ميرزا فتالي أخوندوف]][[arz:ميرزا فتالى اخوندوف]][[azb:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[az:Mirzə Fətəli Axundov]][[be:Мірза Фаталі Ахундаў]][[bg:Мирза Ахундов]][[ca:Mirzə Fətəli Axundov]][[de:Mirzə Fətəli Axundov]][[en:Mirza Fatali Akhundov]][[fa:میرزا فتحعلی آخوندزاده]][[fi:Mirzə Fətəli Axundov]][[fr:Mirza Fatali Akhoundov]][[he:מירזה פתאלי אחונדוב]][[hy:Միրզա Ախունդով]][[it:Mirzə Fətəli Axundov]][[ka:მირზა ფათალი ახუნდოვი]][[kk:Мирза Фатали Ахундов]][[ky:Мирза Фатали Ахундов]][[mk:Мирза Фатали Ахундов]][[pl:Mirzə Fətəli Axundov]][[ro:Mirza Fatali Akhundov]][[ru:Ахундов, Мирза Фатали]][[sk:Mirza Fatali Achundov]][[sl:Mirza Fatali Ahundov]][[sv:Mirzə Fətəli Axundov]][[tr:Mirza Fetali Ahundov]][[tt:Мирза Фатали Ахундзадә]][[uk:Ахундов Мірза Фаталі]][[ur:میرزا فتح علی آخوندزادہ]][[uz:Mirza Oxundov]][[zh:米尔扎·法塔利·阿洪多夫]] | ||
Səhifəsinin 22:07, 11 iyul 2024 tarixinə olan son halı
| Mirzə Fətəli Axundov | |
|---|---|
| Axundov (Axundzadə) Mirzə Fətəli Məhəmmədtağı oğlu az-ərəb: میرزا فتحعلی آخوندزاده | |
 | |
| Mirzə Fətəli Axundov. | |
| Təxəllüsü | Səbuhi |
| Doğum tarixi | ≈ (30 iyun) 12 iyul 1812[1] |
| Doğum yeri |
Nuxa (indiki Şəki),  Şəki xanlığı,  Rusiya İmperiyası |
| Vəfatı | (26 fevral) 10 mart 1878 (65 yaşında) |
| Vəfat yeri |
Tiflis, Tiflis quberniyası, Rusiya İmperiyası |
| Atası | Mirzə Məhəmmədtağı |
| Anası | Nanə xanım |
| Uşaqları | Nisə xanım, Rəşid Axundov |
| Milliyyəti | azərbaycanlı |
| Təhsili | Nuxa qəza məktəbi |
| Fəaliyyət illəri | XIX əsr |
| Əsərlərinin dili | azərbaycanca, farsca, ərəbcə |
| Janr | lirika, dramaturgiya |
| İlk əsəri | Zəmanədən şikayət |
| Mükafatları |
       |
 Commonsda da Mirzə Fətəli Axundov ilə əlaqəli mediafayllar var | |
Mirzə Fətəli Axundov (1812–1878) — Azərbaycan dramaturgiyasının və Azərbaycan ədəbiyyatında ədəbi-tənqidin banisi, yazıçı, şair, maarifçi, mütəfəkkir, materialist filosof və ictimai xadim. Rusiya İmperator Coğrafiya cəmiyyətinin üzvü olmuş, öz dövründə zəmanəsinin «müsəlman Molyer»i hesab edilmişdir[2]. Əsərləri 2019-cu ildə Azərbaycanda dövlət varidatı elan olunub[3].
Haqqında məlumatlar[redaktə | HTML redaktə]
12 iyul (30 iyun) 1812-ci il tarixdə[5] Nuxada (indiki Şəki) anadan olub.
Miqrasiya[redaktə | HTML redaktə]
1814-cu ildə – 3 yaşında, ailəsi ilə birlikdə Nuxa şəhərindən atasının Təbrizin yaxınlığındakı Xamnə kəndində yerləşən ata-baba yurduna köçüb.
1821-ci ildə anası Nanəxanım əri Mirzə Məhəmməd Tağıdan boşanıb və oğlu Fətəli ilə birlikdə İranın Qaradağ mahalındakı Horanid kəndində yaşayan əmisi Axund Ələsgərin himayəsinə sığınıb.
1823-cü ildə Axund Hacı Ələsgərlə İranın Elənqut mahalının Vəlibəyli kəndinə,
1825-ci ildə Gəncəyə,
1826-ci ildə Nuxaya köçüblər.
1834-cü ildən ömrünün sonunadək Tiflisdə yaşayıb.
Təhsili[redaktə | HTML redaktə]
1832-ci ildə Gəncəyə gedib, şair və müəllim Mirzə Şəfi Vazehdən nəstəliq xəttilə yazmağı öyrənib.
1833-cü ildə, 21 yaşında ikən, Nuxada açılan rus-tatar məktəbinə daxil olub və cəmi bir il həmin məktəbdə təhsil alıb.
Əmək fəaliyyəti[redaktə | HTML redaktə]
1834-cü ildə Tiflisə gedib, Qafqaz canişininin baş dəftərxanasında mülki işlər sahəsində Şərq dilləri üzrə mütərcim təyin olunub və ömrünün sonuna qədər bu vəzifədə çalışıb.
1836-cı ildə Qafqaz idarəsinin baş dəftərxanasında işləməklə bərabər, Tiflis qəza məktəbinə azərbaycan dili müəllimi təyin edilib.
1858-ci ildə Qafqaz canişini dəftərxanasının yenidən təşkili ilə əlaqədar olaraq, yenidən canişin baş idarəsinin mütərcimi təyin olunub.
1872-ci ildə Qafqaz Canişini Baş İdarəsinin sərəncamı ilə Şərq dilləri üzrə senzor vəzifəsinə təyin edilib.
Ədəbi-yaradıcı fəaliyyəti[redaktə | HTML redaktə]
1837-cü ildə rus şairi A.S.Puşkinin xatirəsinə həsr etdiyi “Puşkinin ölümü haqqında Şərq poeması”nı,
1841-ci ildə “Təcnis”, “Təcnisi-digər”, “Molla Əli” (həcv) və “Müxəmməs” sərlövhəli şeirlərini yazıb.
1850-ci ildə “Hekayəti-Molla İbrahim Xəlil kimyagər”, “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur”, “Sərgüzəşti vəziri-xani-Lənkəran” komediyalarını yazıb.
1851-ci ildə “Hekayəti-Müsyo Jordan həkimi-nəbatat və Dərviş Məstəli şah cadukuni-məşhur” komediyası ilk dəfə Tiflisdə “Kavkaz” qəzetində rus dilində hissə-hissə çap olunub, komediya ilk dəfə Peterburqda rus dilində oynanılıb.
1852-ci ildə “Hekayəti-xırs quldurbasan” və “Sərgüzəşti-mərdi-xəsis” (Hacı Qara) komediyalarını yazıb. Yanvar ayının 31-də “Hekayəti–xırs quldurbasan” komediyası Tiflis teatrında rus dilində oynanılıb.
1855-ci ildə “Mürafiə vəkillərinin hekayəti” komediyasını,
1857-ci ildə “Aldanmış kəvakib” povestini yazıb.
1859-cu ildə komediyalarını və “Aldanmış kəvakib” povestini “Təmsilat” başlığı altında Qafqaz canişinliyinin Tiflisdəki nəşriyyatında kitab halında çap etdirib.
1863 – 1864-cü illərdə İstanbulda olmuş (tərtib etdiyi əlifbanın dəstəklənməsi üçün), Mirzə Məlküm xan ilə görüşmüş, “Çeşmə kitabəsi”, “Səidə xitab”, “Fuad Paşanın mədhi” adlı mənzumələri və “Kəmalüddövlə məktubları” adlı məşhur fəlsəfi əsərini yazmışdır.
1865-ci ildə “Həcvi-Əbdürrəsülxan” adlı əsərini,
1868-ci ildə “Həkimi-ingilis Yuma cavab” adlı əsərini,
1869-ci ildə “Yeni əlifba haqqında mənzumə” adlı əsərini yazıb.
1873-cü ildə “Hekayəti-vəziri-xani-Lənkəran” və “Hacı Qara” pyesləri Bakıda tamaşaya qoyulub.
Elmi-yaradıcı fəaliyyəti[redaktə | HTML redaktə]
1851-ci ildə İmperator Rus Coğrafiya Cəmiyyəti Qafqaz şöbəsinə həqiqi üzv seçilib.
1874-cü ildə Yeni əlifbaya aid və hürufi-samitə müsəvvədənin latın və ərəb əlifbası üzrə quruluşunu təsvir edən cədvəl düzəltmişdir.
Mülki və hərbi rütbələri[redaktə | HTML redaktə]
1842-ci ildə mülki praporşik,
1850-ci ildə poruçik,
1854-cü ildə kapitan,
1861-ci ildə mayor,
1873-cü ildə polkovnik.
Təltif və mükafatları[redaktə | HTML redaktə]
- Rusiya:
- III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni (1856);
- III dərəcəli Müqəddəs Anna ordeni (1859);
- II dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeni (1865);
- “Qafqazda xidmətə görə” xaçı;
- “1853 – 1856-cı illər müharibəsi xatirəsi” medalı.
- İran:
- III dərəcəli “Şiri-Xurşid” ordeni, almazla bəzədilmiş (1846, Rusiya ilə İran hökumətləri arasında danışıqlarda iştirak etdiyi üçün);
- II dərəcəli “Şiri-Xurşid” ordeni, ulduzlu (1868).
- Osmanlı:
- 4-cü dərəcəli “Məcidiyə” ordeni.
Vəfatı[redaktə | HTML redaktə]
10 mart (26 fevral) 1878-ci il tarixdə – 65 yaşında, Tiflisdə vəfat edib.
Ailəsi[redaktə | HTML redaktə]
1842-ci ildə anasının əmisi Axund Hacı Ələsgərin qızı Tubu xanımla evlənmiş, ondan 13 övladı dünyaya gəlmiş, onlardan yalnız ikisi, bir oğlu Rəşid və bir qızı Nisə sağ qalmış, qalanları isə Mirzə Fətəlinin sağlığında ikən vəfat etmişlər.
Xatirəsi[redaktə | HTML redaktə]
1930-ci ildə Bakıda M.F.Axundovun adını daşıyan bağçada heykəli qoyulub (heykəltəraş P.Sabsay).
1938-ci ildə - Azərbaycan SSR XKS M.F.Axundovun anadan olmasının 125 illiyini keçirmək barəsində qərar qəbul edib.
1939-cu ildə Azərbaycan Dövlət Ümumi Kitabxanasına (hazırda M.F.Axunov adına Milli Kitabxana) adı verilib.
1940-cı ildə Nuxada ev-muzeyi açılıb.
1962-cı ildə anadan olmasının 150 illik yubileyi Ümumdünya Sülh Şurasının qərarı ilə keçirilmiş, Ümumittifaq miqyasında təntənə ilə qeyd olunmuşdur. Eyni ildə M.F.Axundov adına Kitabxanada heykəltəraş İ.Zeynalovun hazırladığı büstü qoyulub.
1965-ci ildə M.F.Axundov adına üç Respublika Dövlət mükafatının təsis edilməsi haqqında qərar qəbul edilib.
1982-ci ildə Azərbaycan KP MK-nın qərarı ilə M.F.Axundovun anadan olmasının 170 illiyi keçirilib.
1983-cü ildə Tbilisidə M.F.Axundovun ev-muzeyi və Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi açılıb.
2005-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında” 12 yanvar 2004-cü il tarixli Sərəncamı ilə M.F.Axundovun əsərlərinin 3 cildliyi nəşr olunub.
2007-ci ildə Tbilisi şəhərində yerləşən ev-muzeyi, M.F.Axundov adına Azərbaycan Mədəniyyəti Muzeyi adı ilə fəaliyyət göstərməyə başlayıb.
2010-cu ildə Mirzə Fətəli Axundovun 200 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının prezidenti sərəncam imzalayıb.
2011-cü ildə Azərbaycanın Gürcüstandakı səfirliyinin və Tbilisi şəhər bələdiyyəsinin təşəbbüsü ilə Tbilisidə M.F.Axundovun adını daşıyan 73 saylı azərbaycan orta məktəbinin binası qarşısında büstü qoyulub.
2012-ci ildə Azərbaycan Respublikasının müxtəlif yerlərində, o cümlədən, anadan olduğu Şəki şəhərində, M.F.Axundovun 200 illik yubileyi təntənəli şəkildə qeyd olunub, haqqında “Sübhün səfiri” adlı yeni film çəkilib. Həmçinin, Moskvada M.İ.Rudomino adına Ümumrusiya Dövlət Xarici Ədəbiyyat Kitabxanası(ru) qarşısında heykəli qoyulub.
Əsərləri[redaktə | HTML redaktə]
Poema:
- Şərq poeması (1837).
Pyeslər:
- Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər (1850).
- Hekayəti Müsyö Jordan Həkimi-Nəbatat və Dərviş Məstəli Şah Cadükuni Məşhur (1850).
- Sərgüzəşti-vəziri-xani-Lənkəran (1850).
- Hekayəti Xırsi-Quldurbasan (1851).
- Sərgüzəşti Mərdi-Xəsis (Hacı Qara) (1852).
- Mürafiə vəkillərinin hekayəti (1855).
Satirik povest:
Məqalələr:
- Fəhristi-kitab (1859).
- Nəzm və nəsr haqqında (1862).
- Tənqid risaləsi (1862).
- Kəmalüddövlə məktubları (1865).
Filmoqrafiya[redaktə | HTML redaktə]
Əsər müəllifi kimi
- Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 1929).
- Dərviş Parisi partladır (tammetrajlı bədii film, 1976).
- Aldanmış ulduzlar (opera, 1977).
- Hacı Qara (tammetrajlı bədii film, 2002).
- Mürafiə vəkillərinin hekayəti (film-tamaşa, 2011).
- İksir (film, 2014) (“Hekayəti Molla İbrahim-Xəlil Kimyagər” əsəri əsasında).
Haqqında çəkilən filmlər
- Böyük yazıçı-maarifçi (qısametrajlı sənədli film, 1938).
- Səbuhi (tammetrajlı bədii film, 1941)[6].
- 150 il. Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1962).
- Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1972).
- Mirzə Fətəli Axundov (qısametrajlı sənədli film, 1982).
- Sübhün səfiri (tammetrajlı bədii film, 2012).
İstinadlar və qeydlər[redaktə | HTML redaktə]
- ↑ Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub (Şamıoğlu Ş.,).
- ↑ Крымский А. Е. Тюркские литературы // Энциклопедический словарь Гранат. — М., 1927. — 41, Ч.X cild. — Səh.: 365.
- ↑ “Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları”nın və “Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı. http://www.e-qanun.az/. e-qanun.az (7 may 2019-cu il). Arxivləşdirilib (11 iyul 2021).
- ↑ Opera in Azerbaijan by Azer Rezayev , Winter 1997 (5.4) P. 70-71
- ↑ Anadan olduğu tarix mübahisəlidir; AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Şahbaz Şamıoğlu hesab edir ki, M.F.Axundov 1811-ci ildə anadan olub (Şamıoğlu Ş.,).
- ↑ Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim “Azərbaycanfilm”. 1923-2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 64-66.
Ədəbiyyat[redaktə | HTML redaktə]
- Mirzə Fətəli Axundov // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası : [10 cilddə] = Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы / baş red. C.B.Quliyev. — Bakı: Qızıl Şərq, 1976. — I cild. — Səhifələrin sayı: 648. — Səh.: 496-499. — 80.000 nüsx.
- Məmmədov Ə., Xalıqov F. Fətəli Axundov Mirzə // Şəki: Alim və ziyalılar. — Bakı: Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 2002. — 2 cilddə. — I cild. — Səhifələrin sayı: 582. — Səh.: 47-50. — 1.000 nüsx.
- Mirzə Fətəli Axundzadə – 200 / Kərim Tahirov. — Bakı, 2012. — Səhifələrin sayı: 360. — ISBN 978-9952-460-09-4. Arxivləşdirilib; arxivləşdirmə tarixi: 9 Nov 2012 - 6 Dec 2019.
- Şamıoğlu Ş. Bir daha M.F.Axundzadənin doğum və ölüm tarixləri barədə // Şərqin səsi : qəzet. — 2014. — В. oktyabr. — № 68 (298). Arxivləşdirilib; arxivləşdirmə tarixi: 1 Feb 2017 - 20 Sep 2020.
- Orsər R. Mirzə Fətəli Axundzadə // Şəkidən gələn səslər. — Bakı: Elm və təhsil, 2018. — I cild. — Səhifələrin sayı: 856. — Səh.: 83-87. — 500 nüsx. — ISBN 978-9952-8176-5-2.
- Axundzadə (Axundov) Mirzə Fətəli // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası : ensiklopediya : [25 cilddə] (tiraj: 10 000; 608 s.). — Bakı: “Azərbaycan Milli Ensiklopediyası” Elmi Mərkəzi, 2009. —I c. — Səh. 224-226. — ISBN 978-9952-441-02-4.
Xarici keçidlər[redaktə | HTML redaktə]
 | © 2019 – 2024 Şəki Ensiklopediyası Bu məqalə Şəki Ensiklopediyasının yoxlanılmış məqalələrindən biridir və müəlliflik hüququ Şəki Ensiklopediyasının redaksiyasına məxsusdur. |
- M
- Şəxslər (familiya sırası ilə)
- Şəkidən çıxmış şair və yazıçılar
- Şəkidən çıxmış pedaqoqlar
- Şəkidən çıxmış hərbçilər
- Şəkidən çıxmış görkəmli şəxslər
- Şəkidən çıxmış teatr xadimləri
- 1812-ci ildə doğulanlar
- 12 iyulda doğulanlar
- İyulda doğulanlar
- 10 martda vəfat edənlər
- Martda vəfat edənlər
- 1878-ci ildə vəfat edənlər
- III dərəcəli Müqəddəs Anna ordeninin kavalerləri
- II dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeninin kavalerləri
- III dərəcəli Müqəddəs Stanislav ordeninin kavalerləri
- “Qafqazda xidmətə görə” xaçınının kavalerləri
- II dərəcəli “Şiri-Xurşid” ordeni kavalerləri
- III dərəcəli “Şiri-Xurşid” ordeni kavalerləri
- 4-cü dərəcəli “Məcidiə” ordeni kavalerləri
- Şair və yazıçılar
- Şəxslər (ad sırası ilə)
- ASE-yə istinad olunan məqalələr
- “Şəki: Alim və ziyalılar” kitabına istinad olunan məqalələr
- “Şəkidən gələn səslər” kitabına istinad olunan məqalələr
- AME məqaləsinə istinad olunan məqalələr
- Şəki Ensiklopediyası:Yoxlanılmış məqalələr əlifba sırası ilə