Bu məqalə Şəki Ensiklopediyasının yoxlanılmış məqalələrindən biridir və müəlliflik hüququ Şəki Ensiklopediyasının redaksiyasına məxsusdur!

"Hacı Tuti ağa" səhifəsinin versiyaları arasındakı fərqlər

Şəki Ensiklopediyası səhifəsi
Jump to navigation Jump to search
Sətir 41: Sətir 41:
 
İsmayıl xandan sonra Tuti ağa əmisi oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov|Kərim ağa Şəkixanova]] (1788–1858) da ərə getmişdir. Lakin bu evlilik davamlı olmamış, uşaqları da olmamışdır{{Sfn|ŞTQ (1)|2005|c=91|loc=}}.
 
İsmayıl xandan sonra Tuti ağa əmisi oğlu [[Kərim ağa Şəkixanov|Kərim ağa Şəkixanova]] (1788–1858) da ərə getmişdir. Lakin bu evlilik davamlı olmamış, uşaqları da olmamışdır{{Sfn|ŞTQ (1)|2005|c=91|loc=}}.
  
−
Həccə getmiş{{Sfn|Nemətova M.S.|1961|s=|loc=}}, Nuxada bir məscid tikdirmişdir{{Sfn|Qazıxana dəftəri (1)|2008|s=30|loc=}}  
+
Həccə getmiş{{Sfn|Nemətova M.S.|1961|s=|loc=}}, Nuxada bir məscid tikdirmişdir{{Sfn|Qazıxana dəftəri (1)|2008|s=58|loc=}}  
  
 
===Vəfatı===
 
===Vəfatı===

23:00, 11 may 2022 versiyası

Hacı Tuti ağa
Hacı Tuti ağa Məhəmmədhəsənxan qızı
Hacı Tuti ağa
Tuti ağanın qəbrinin üzərindəki baş daşı (Şəki Xan qəbiristanlığı, 2009-cu il).
Digər adları Tuti bəyim, Tuti xanım
Anadan olub ?
Vəfat edib 23 noyabr 1859(1859-11-23)
Vəfat etdiyi yer Suram çaparxanası, Flag of Russia.svg Rusiya İmperiyası (indiki Surami(ru) şəhər tipli qəsəbəsi, Flag of Georgia.svg Gürcüstan)
Dəfn yeri Şəki Xan qəbiristanlığı
Həyat yoldaşları İsmayıl xan Xoyski, Kərim ağa Şəkixanov
Uşaqları Səkinə bəyim və Səadət bəyim
Atası Məhəmmədhəsən xan
Anası Xeyrənnisə xanım
Vətəndaşlıq Flag of Shaki Khanate4.png Şəki xanlığı→Flag of Russia.svg Rusiya İmperiyası

Hacı Tuti ağa (?–1859) — zəmanəsinin sayılıb-seçilən qadınlarından biri və Şəki xanı İsmayıl xanın (?–1819) tək arvadı olmuş xanım. Şəkinin yerli xanlarının nəslindən idi və həm də xan qızı idi.

Haqqında məlumatlar

Tuti ağa 1783 – 1795 və 1797 – 1805-ci illərdə Şəki xanı olmuş Şəki xanı Məhəmmədhəsən xanın (≈1760 – 1831) birinci arvadı Xeyrənnisə xanımdan (? – ?) doğulmuş qızı idi. Məhəmmədhəsən xanın bu arvadından başqa uşaqları da olmuşdu, lakin onların hamısını qardaşı Səlim xan (?–1826) qətlə yetirmişdir[1]. Səlim xan 1805-ci ildə Şəkidə hakimiyyətə keçdikdən sonra isə Şəki xanlığını Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatdı, lakin cəmi bir il sonra ruslara qarşı çıxdı. Nəticədə ruslar Şəki ilə heç bir əlaqəsi olmayan sabiq Xoy xanı Cəfərqulu xanı Şəkiyə xan təyin etdilər. Bundan sonra Cəfərqulu xanın oğlu və xələfi İsmayıl xan (?–1819) Tuti ağaya evlənmək təklifləri göndərməyə başladı. Tuti ağa bir neçə il dalbadal ona rədd cavabı versə də sonda ona ərə getməyə razılaşdı[2]. Bəzi məlumatlara görə İsmayıl xanla Tuti ağanın kəbini 15 iyun 1814-cü il tarixdə, Cəfərqulu xanın tikdirdiyi məscid-mədrəsədə kəsilmişdir[3].

Tuti ağa İsmayıl xanın tək arvadı olmuş, ondan iki qız uşağı doğmuş və İsmayıl xanın vəfatına qədər qalada, atası Məhəmmədhəsən xanın tikdirdiyi Divanxananın (indiki Xan sarayı) yanındakı evdə yaşamışdır[4]. Bundan başqa, Çinaxbulaq[5], Çarxana[6], Neymətabad[7], Qumlaqeqarasu[8] kəndlərinin bütün vergi və töycüsü, xanlıq üzrə bütün boyaq töycüsü[9], Məhəmmədhəsən xan tərəfindən vaxtilə satın alınmış torpaqlardan Yaramar və Çarxana kəndlərindəki çəltik sahələrindən[10][11] gələn gəlir də Tuti ağaya çatırdı. 5 avqust 1819-cu il tarixdə İsmayıl xanın vəfat etməsindən sonra ruslar xan üsul-idarəsini dərhal ləğv etdilər və Tuti ağaya müəyyən məbləğdə maaş kəsərək, əvəzində əvvəlki gəlirlərini dayandırdılar. Bununla yanaşı İsmayıl xanın bütün qohum qardaşını Nuxadan (indiki Şəki) çıxarıb Yelizavetpola (indiki Gəncə) köçürdülər. Lakin həmin vaxt Tuti ağa inad göstərərək nəinki Nuxada qala bildi, hətta İsmayıl xandan doğduğu iki qızını da Nuxada saxlamağa nail oldu. O, həmin vaxt Gürcüstanın mülki işlərini idarə edən general-leytenant İvan Velyaminova məktub yazaraq Nuxada nəyə görə qalmalı olduğunu əsaslandırmağa çalışmış və Nuxada qalmasına icazə verilməsini istəmiş[12], İvan Velyaminov isə onun xahişinə 7 noyabr (25 oktyabr) tarixdə müsbət cavab vermişdir[13]. Bunun dalınca isə İsmayıl xanın anası Şərəfnisə bəyim də İvan Velyaminova məktub yazaraq gəlininin və iki nəvəsinin Yelizavetpola göndərilməsini xahiş etmiş[14], istəyini hüquqi cəhətdən də əsaslandırmağa çalışmış, lakin İvan Velyaminov 4 dekabr (22 noyabr) 1819-cu il tarixdə ona rədd cavabı vermişdir[15].

İsmayıl xandan sonra Tuti ağa əmisi oğlu Kərim ağa Şəkixanova (1788–1858) da ərə getmişdir. Lakin bu evlilik davamlı olmamış, uşaqları da olmamışdır[16].

Həccə getmiş[17], Nuxada bir məscid tikdirmişdir[18]

Vəfatı

Hacı Tuti ağa (Gürcüstan)
Red pog.png
Maran (indiki Marani(ru))
Red pog.png
Suram
çaparxanası
(indiki Surami(ru)
şəhər tipli qəsəbəsi)
Red pog.png
Tiflis (indiki Tbilisi)
Tuti ağanın vəfatı ilə bağlı olaraq adı çəkilən yerlər müasir Gürcüstan xəritəsində.

23 noyabr 1859-cu il tarixdə Maran (indiki Marani(ru)) ilə Tiflis (indiki Tbilisi) arasındakı Suram çaparxanasında (indiki Surami(ru) şəhər tipli qəsəbəsi) vəfat etmişdir. Nəşi üç günə Tiflisə, oradan isə dörd günə Nuxaya (indiki Şəki) gətirilmiş, 30 noyabr 1859-cu il tarixdə, çərşənbə axşamı günü Xan məscidinin qabağındakı Xan qəbiristanlığında, atasının qəbrinin yanında dəfn olunmuşdur[19].

Baş daşında bu həkk olunub:

"

Bu qəbir alicah Məhəmmədhəsən xanın qızı, mərhumə, xeyirli, əzəmətli xatun, hörmətli xanım Hacı Tuti ağanındır – allah onların torpağını pak etsin! Min iki yüz yetmiş altıncı ildə[17].

"

Uşaqları

Səadət bəyim (1819–1892); İsmayıl xanın ölümündən bir neçə gün əvvəl doğulmuşdur[20]. İsgəndər xan Xoyskiyə ərə getmiş, İsgəndər xandan Səltənət bəyim adlı qızı və Cahangir xan adlı oğlu doğulmuşdur[21]. Özünün və qızı Səltənət bəyimin qəbri Şəki xan qəbiristanlığındadır[22].

Səkinə bəyim (1815-1818-ci illər arasında — ?); 21 mart 1869-cu il tarixdə özündən 20 yaş kiçik Zaman bəy Şeyxəlibəyov ilə[qeyd 1], 13 mart 1878-ci il tarixdə isə Mirzə bəy Sultanovun oğlu Həsən xanla ailə qurub[23].

Nəsil şəcərəsi


 
 
 
 
 
 
 
İsmayıl xan
 
Tuti ağa
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İsgəndər xan Xoyski
 
Səadət bəyim
 
Zaman bəy Şeyxəlibəyov
 
Səkinə bəyim
 
Həsən xan Sultanov
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Səltənət bəyim
 
Cahangir xan Xoyski
 
Səltənət bəyim
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Əfşan xanım
 
Əmiraslan xan Xoyski
 
Sara bəyim
 
Sehran bəyim
 
Teymur xan
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cəfər ağa
 
Bilqeyis bəyim
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Azad Cahangirli
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Qeydlər

  1. ↑ “Qazıxana dəftəri”ndə Səkinə bəyim Məhəmmədhəsən xanın qızı kimi təqdim olunur (Qazıxana dəftəri (4), 2008). Əslində isə o, Məhəmmədhəsən xanın qız nəvəsi olmaqla Şəki xanı İsmayıl (?–1819) xanın qızıdır və İsmayıl xanın qızı Səkinə bəyimin Zaman bəyə ərə getməsi barədə Hacı Seyid Əbdülhəmiddə də məlumat var (ŞXT-1958, 1958).

İstinadlar

  1. ↑ AKAK (1), 1874, с. 759.
  2. ↑ AKAK (2), 1874, с. 758.
  3. ↑ Məmmədov A.S., 2021, s. 6.
  4. ↑ Описание Шекинской провинции, 1866.
  5. ↑ Описание Шекинской провинции (1), 1866.
  6. ↑ Описание Шекинской провинции (2), 1866.
  7. ↑ Описание Шекинской провинции (3), 1866.
  8. ↑ Описание Шекинской провинции (4), 1866.
  9. ↑ Описание Шекинской провинции (5), 1866.
  10. ↑ Описание Шекинской провинции (6), 1866.
  11. ↑ Описание Шекинской провинции (7), 1866.
  12. ↑ AKAK (2), 1874, с. 758–759.
  13. ↑ AKAK (1b), 1874, с. 759.
  14. ↑ AKAK (3), 1874, с. 762–763.
  15. ↑ AKAK (4), 1874, с. 763.
  16. ↑ ŞTQ (1), 2005, с. 91.
  17. ↑ 17,0 17,1 Nemətova M.S., 1961.
  18. ↑ Qazıxana dəftəri (1), 2008, s. 58.
  19. ↑ ŞTQ (2), 2005, № 87, s. 223.
  20. ↑ ATŞCX1, 2003, s. 49.
  21. ↑ ATŞCX1, 2003, s. 48.
  22. ↑ Məmmədov A.S., 2010.
  23. ↑ Qazıxana dəftəri (5), 2008, s. 102.

Ədəbiyyat

  1. Письмо вдовы Измаил -хана Тути-ханумы к ген.-л. Вельяминову, получено 28-ю октября 1819 года // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией / под редакцией: А. П. Берже. — Тифлис, 1874. — Т. VI, часть первая. — С. 759.
  2. Письмо вдовы Измаил -хана Тути-ханумы к ген.-л. Вельяминову, получено 28-ю октября 1819 года // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией / под редакцией: А. П. Берже. — Тифлис, 1874. — Т. VI, часть первая. — С. 758.
  3. Тоже, ген.-л. Вельяминова ко вдов Измаил-хана Тути-ханум, от 25-го октября 1819 года, № 1479. // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией / под редакцией: А. П. Берже. — Тифлис, 1874. — Т. VI, часть первая. — С. 759.
  4. Письмо матери Измаил-хана Шереф-Ниса-ханум к ген.-л. Вельлминову. // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией / под редакцией: А. П. Берже. — Тифлис, 1874. — Т. VI, часть первая. — С. 762.
  5. Тоже, ген.-л. Вельяминова к Шереф-Ниса-ханум, от 22 ноября 1819 года, № 1716. // Акты, собранные Кавказской археографической комиссией / под редакцией: А. П. Берже. — Тифлис, 1874. — Т. VI, часть первая. — С. 763.
  6. Məmmədov A. S. Şəkidəki Dairəvi məbəd haqqında bilmədiklərimiz (azərb.) // Mədəniyyət : qəzet. — Bakı: Azərbaycan, 2021. — В. 4 iyun. — № 41 (1818). — Səh. 6. Arxivləşdirilib; arxivləşdirmə tarixi: 5 iyun 2021.
  7. Опись: строениям и прочим заведениям ханским в городе Нухе и вне оного: В крепости // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 94.
    Ссылка // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 31.
    Ссылка // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 32.
    Ссылка // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 60.
    Ссылка // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 66.
    Ссылка // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 82.
    Ссылка // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 84.
    Ссылка // Описание Шекинской провинции / составленное в 1819 году, по распоряжению главноуправляющего в Грузии Ермолова, генерал-майором Ахвердовым и статским советником Могилевским. — Тифлис: Типография главного управления наместника кавказского, 1866. — С. 85.
  8. Nuxəvi Ə. İstinad edilən səhifə // Qazıxana dəftəri / Kamandar Şərifov. — Bakı: Nurlan, 2008. — Səhifələrin sayı:  161. — Səh.: 58. — 200 nüsx.
    Tahirzadə Ə.Ş. Kərin ağa Fatehin tərcümeyi-halı (Mustafa ağa Şuxi) // Şəkinin tarixi qaynaqlarda. — Bakı: Master, 2005. — Səhifələrin sayı:  256. — Səh.: 91. — 500 nüsx. — ISBN 0-9769954-0-9.
  9. Tahirzadə Ə.Ş. Maddeyi-tarixlər // Şəkinin tarixi qaynaqlarda. — Bakı: Master, 2005. — Səhifələrin sayı:  256. — Səh.: 223. — 500 nüsx. — ISBN 0-9769954-0-9.
  10. Hacı Seyid Əbdülhəmid. Şəki xanları və onların nəsilləri // Şəki xanlığının tarixindən = Шәки ханлығынын тарихиндән / Бабаев Ф. (редактор). — Азәрбајҹан ССР Элмләр Академиясы Тарих Институту. — Бакы: Азәрбајҹан ССР Элмләр Академиясы Нәшрийяты, 1958. — Səhifələrin sayı:  68. — Səh.: 31.
  11. Исмаилов Э.Э.  Ханы Хойские. Материалы к родословной и биографиям (rus.) // Azərbaycan Tarixi Şəcərə Cəmiyyətinin Xəbərləri : jurnal / baş red. Eldar İsmayılov. — Bakı: Adiloğlu, 2003. — В. IV (tiraj: 400; 120 s.). — Səh. 49. — ISBN 9952-25-001-3.
  12. Məmmədov A.S. F. x. Xoyskinin bacısının baş daşı Şəki Xan qəbristanlığından “yığışdırılmış”dır! (azərb.) : “İpəkçi” qəzetinin saytı. — 2010.
  13. Nuxəvi Ə. İstinad edilən səhifə // Qazıxana dəftəri / Kamandar Şərifov. — Bakı: Nurlan, 2008. — Səhifələrin sayı:  161. — Səh.: 41. — 200 nüsx.
    Nuxəvi Ə. İstinad edilən səhifə // Qazıxana dəftəri / Kamandar Şərifov. — Bakı: Nurlan, 2008. — Səhifələrin sayı:  161. — Səh.: 102. — 200 nüsx.
  14. Nemətova M.S. Nuxa “Xan qəbiristanlığı”ndakı başdaşıların kitabələri haqqında (azərb.) // Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri : İctimai elmlər seriyası. — Bakı, 1961. — № 6.
Mənbə — "https://shaki.info/wiki/index.php?title=Hacı_Tuti_ağa&oldid=38322"